Nie trwaj¹ d³ugo, ten p³acz, ten œmiech. Mi³oœæ, pragnienie i nienawiœæ. Przestaj¹ byæ naszym udzia³em, Gdy przekraczamy bramê. ERNEST DOWSON Nikt z nas nie otrzyma³ ycia w promocji. Od dnia naszych narodzin p³acimy za nie s³on¹ cenê. Poniewa dane jest nam tylko jedno ycie, mo na przypuszczaæ, i wiêksz¹ jego czêœæ poœwiêcimy na dbanie o to, by nasz pobyt na Ziemi przebieg³ bez jakichkolwiek zawirowañ, jednak ró ne okolicznoœci sprawiaj¹, i wielu ludziom siê to nie udaje. Œwiat pe³en stresu Lata 90. XX wieku okrzykniêto wiekiem niepokoju. Mówi siê o tym, e pierwsza po³owa trzeciego tysi¹clecia przejdzie do historii jako wiek depresji. Szacuje siê, e obecnie jedna na piêæ osób cierpi na depresjê b¹dÿ odczuwa lêk wymagaj¹cy klinicznego leczenia. Z raportu Banku Œwiatowego dla ONZ wynika, i depresja, dziœ plasuj¹ca siê na czwartym miejscu wœród czynników prowadz¹cych do upoœledzenia lub œmierci, do roku 2020 7
Zapanuj nad swoim yciem awansuje na miejsce drugie. Jeszcze nigdy wczeœniej nie odczuwano takiej potrzeby posiadania kontroli i pewnoœci siebie. Przetrwaliœmy ju dekadê wojen, kryzysów ekonomicznych i katastrof ekologicznych, jednak nowe stulecie nie przynios³o ze sob¹ adnych powa nych zmian. Konflikty i polityczna niestabilnoœæ szerz¹ siê w Europie, Afryce, Azji i na Œrodkowym Wschodzie, a potencja³ nuklearny ma dziœ jeszcze wiêcej krajów ni 10 lat temu. Nawet jeœli konflikty te nie dotycz¹ kraju, w którym yjemy, nie mo emy byæ pewni, czy w obliczu postêpuj¹cego procesu globalizacji nie grozi nam utrata sta³ego zatrudnienia lub na skutek warunków, w jakich pracujemy, nie dopadnie nas stres, wyczerpanie lub depresja. Nie mo emy byæ tak e pewni, jak nieustanne zmiany klimatyczne, efekt cieplarniany i zanieczyszczanie gleby, wody i ywnoœci pod koniec dekady wp³yn¹ na rozwój naszych dzieci. Te i inne obawy nadaj¹ niepokoj¹ce brzmienie tenorowi ycia codziennego, stwarzaj¹c i nasilaj¹c stres, z jakim zmagamy siê ka dego dnia. To przez nie czujemy siê bezsilni, popadamy w rozpacz, przestajemy próbowaæ i stajemy siê bezradni. Na domiar z³ego, dziœ stres przybiera znacznie wiêcej postaci ni przed kilkunastoma laty. Wynalazki technologii, które pozwalaj¹ nam utrzymywaæ kontakt z odleg³ymi krewnymi i przyjació³mi, szybko znajdowaæ niezbêdne informacje i nawi¹zywaæ znajomoœci z ludÿmi z ró nych zak¹tków œwiata, zastêpuj¹ normaln¹ miêdzyludzk¹ interakcjê. Wielu z nas yje w wirtualnej rzeczywistoœci, preferuj¹c obcowanie z komputerem ni z ludÿmi z krwi i koœci. Jak wynika z badania zamieszczonego na ³amach specjalistycznego magazynu American Psychologist, im wiêcej czasu spêdzamy surfuj¹c w sieci, tym wiêksze jest prawdopodobieñstwo, e nasze ycie towarzyskie 8
podupadnie i staniemy siê bardziej podatni na depresjê, doœwiadczaj¹c samotnoœci i nieszczêœcia. Postêp technologiczny tak e przyczynia siê do zwiêkszenia tempa, w jakim yjemy, i prze³adownia nas informacjami. Dziêki notebookom mo emy pracowaæ, gdzie i kiedy tylko chcemy. Dziêki poczcie elektronicznej, telefonom komórkowym i pagerom mo na siê z nami skontaktowaæ o ka dej porze dnia i nocy, gdziekolwiek byœmy byli. Czas staje siê rzadkim dobrem, a im wiêcej go poœwiêcamy na pracê, tym wiêkszym zachwianiom ulega równowaga w naszym yciu. Ostatnie badania wykaza³y wzrost liczby samobójstw w krajach zachodnich, zw³aszcza wœród nastolatków, a problemy zwi¹zane ze stresem i depresj¹ pojawiaj¹ siê w coraz m³odszym wieku. Kilkanaœcie lat temu poddawanie oœmio- i dziewiêciolatków terapii przeciwstresowej by³o powszechnie stosowan¹ praktyk¹. Dziœ na depresjê cierpi¹ ju dzieci w wieku przedszkolnym, a samobójstwo jest szóst¹ z kolei najczêstsz¹ przyczyn¹ œmierci w grupie 5 14-latków. Liczba przypadków depresji i lêku nieustannie roœnie. Problemy te pojawiaj¹ siê w coraz m³odszym wieku. Gdzie szukaæ rozwi¹zañ W tych niepewnych dla nas czasach ludzie szukaj¹ rozwi¹zañ. Aby naprawiæ swoje po czêœci zrujnowane ycie, z którego nie s¹ zadowoleni, odwo³uj¹ siê do religii i astrologii, tarota i numerologii, kursów i terapii oraz do poradników i nagrañ. 9
Zapanuj nad swoim yciem Ka dy z nas mo e siê nauczyæ, jak kontrolowaæ w³asne ycie, tak by obra³o po ¹dany przez nas bieg; jak byæ zadowolonym i szczêœliwym, a tak e jak sprawiæ, by czuæ siê takim, zarówno w tych dobrych, jak i z³ych chwilach. Nie osi¹gniemy tego za pomoc¹ czarów ani prowizorycznych rozwi¹zañ. Nie stanie siê tak równie, jeœli bêdziemy pok³adaæ wiarê w si³y zewnêtrzne: ³ut szczêœcia, przeznaczenie czy innych ludzi. Sztuka panowania nad w³asnym yciem wymaga dok³adnego poznania samego siebie, wiary we w³asne zdolnoœci oraz opanowania umiejêtnoœci dokonywania zmian. Skupia siê na tym, by wiedzieæ, w jaki sposób zaprowadziæ w yciu harmoniê i czerpaæ z niego satysfakcjê. Ka dy z nas mo e siê nauczyæ, jak kontrolowaæ w³asne ycie, tak by obra³o po ¹dany przez nas bieg. Sztuka ta wymaga dok³adnego poznania samego siebie, wiary we w³asne zdolnoœci oraz opanowania umiejêtnoœci dokonywania zmian. Plan Piêciu Kroków Niniejsza ksi¹ ka opiera siê w swoich za³o eniach na metodzie planowania w³asnego ycia i radzenia sobie ze stresem, opracowanej i udoskonalanej przez ponad 13 lat praktyki klinicznej. To Plan Piêciu Kroków, który odzwierciedla zmiany w zakresie przedmiotu zainteresowania psychologii. ¹czy on w sobie ideê psychologii pozytywnej oraz socjologiczne i biologiczne podejœcie do ludzkiego zachowania. Psychologia pozytywna nie skupia siê na naprawianiu tego, co nie uk³ada siê w naszym 10
yciu, lecz szuka rozwi¹zañ pozwalaj¹cych zwiêkszyæ nasze zdolnoœci radzenia sobie b¹dÿ te zapobiegania zaburzeniom zdrowia psychicznego w przysz³oœci. Odniesienie do socjologicznych i biologicznych aspektów ludzkiego zachowania pozwala przypuszczaæ, e na nasz œwiatopogl¹d oraz zdolnoœæ radzenia sobie i wykorzystywania w³asnych mo liwoœci wp³ywaj¹ nie tylko to, czego doœwiadczamy w yciu, ale i na sprawnoœæ naszego mózgu oraz dzia³anie hormonów. Plan Piêciu Kroków pozwala przej¹æ kontrolê nad w³asnym yciem. Zawiera nie tylko wskazówki, jak poradziæ sobie z przykrymi wydarzeniami w naszym yciu, ale i co zrobiæ, by potoczy³o siê ono tak, jak tego chcemy. Jak walczyæ ze stresem i tym samym zapobiegaæ rozwojowi depresji? Jak wyrobiæ w sobie takie zdolnoœci, nastawienie i zachowanie, które pozwol¹ unikaæ stresu w przysz³oœci? Jak osi¹gaæ wyznaczone przez siebie cele? Jak nabraæ wprawy w budowaniu ycia zgodnie z w³asnymi oczekiwaniami? Plan Piêciu Kroków to schemat dzia³ania pozwalaj¹cy zapanowaæ nad w³asnym yciem. Zawiera propozycjê strategii radzenia sobie z lêkiem i depresj¹ lub ich unikania. 11