mgr inż. Krystian Zawadzki, Katedra Finansów, Politechnika Gdańska Dotychczasowe doświadczenia krajów strefy euro w zakresie wypełniania kryteriów zbieżności 1. Wprowadzenie. Perspektywa przystąpienia Polski do strefy euro niesie za sobą istotne konsekwencje nie tylko w sferze gospodarczej, ale również politycznej i społecznej. Uczestnictwo naszego kraju w Unii Europejskiej jest poważnym krokiem naprzód do zastąpienia złotego walutą euro. Moment członkostwa Polski w Eurolandzie uzależniony jest od determinacji w zakresie realizacji określonych założeń wynikających z pełnego uczestnictwa w UGW. W okresie przygotowawczym warto oprzeć się na doświadczeniach krajów strefy euro, aby nie powielać popełnionych wcześniej błędów. Analizę tych doświadczeń warto przeprowadzić z punktu widzenia przygotowań tych państw do udziału w jednowalutowym obszarze oraz sytuacji, jaka zaistniała już po wprowadzeniu nowej europejskiej waluty. Szczególnie istotna w tym względzie jest konfrontacja zainteresowanych krajów z wymogami wynikającymi z Traktatu o Unii Europejskiej. Ponadto, interesujące wydaje się również przybliżenie przypadku trzech państw UE pozostających dotąd poza obszarem euro. 2. Państwa Unii Europejskiej pozostające poza strefą euro. Dania, Wielka Brytania oraz Szwecja pozostają jak dotąd poza obszarem euro z własnej woli. Dwa pierwsze korzystają przy tym z przyznanej im klauzuli opt-out, dającej prawo wyboru waluty. Nie ma bowiem wątpliwości, iż bez przeszkód mogłyby sprostać wszystkim kryteriom zbieżności i zastąpić krajowe jednostki pieniężne walutą euro. W przypadku Szwecji formalnym powodem nie przystąpienia do Eurolandu jest rezygnacja tego państwa z uczestnictwa w Europejskim Mechanizmie Kursowym, uniemożliwiająca wypełnienie jednego z kryteriów konwergencji. Także i w tym przypadku, mało prawdopodobny wydaje się fakt wystąpienia kłopotów z ewentualną stabilizacją szwedzkiej korony. Nasuwa się wobec powyższego zasadnicze pytanie: Jakie są powody skłaniające wyżej wymienione kraje do pozostawania poza jednowalutowym obszarem?
Tabela 1. Najczęstsze argumenty zwolenników i przeciwników wprowadzenia waluty euro na terenie Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Kraje Argumenty zwolenników euro Argumenty przeciwników euro Dania - przekonanie, iż rezygnacja z korony - wskazywanie na trudności w nie doprowadzi do destrukcji utrzymaniu świadczeń emerytalnych oraz istniejącego w państwie dobrobytu, - zapewnienie większego wpływu na decyzje podejmowane w Unii, - eksponowanie faktu, iż udział Danii socjalnych na dotychczasowym poziomie, - obawy, co do nałożenia sankcji na stosunkowo mały kraj, jakim jest Dania, w przypadku zastosowania przez nią w systemie ERM II już dawno rozwiązań nie akceptowanych przez przesądził o zrzeczeniu się przez to pozostałe kraje członkowskie, 1 państwo prawa do prowadzenia - traktowanie niezależnej polityki niezależnej polityki pieniężnej, pieniężnej jako antidotum na hipotetyczne - pozostawanie poza Eurolandem sytuacje kryzysowe mogące w niedalekiej utożsamiane jest z izolacją Danii i przyszłości dotknąć państwo duńskie, 2 zepchnięciem tego kraju na margines Unii Europejskiej, Szwecja - ochrona przeciw rosnącej sile globalnych rynków finansowych, - możliwość aktywnego wpływania na politykę Unii, Wlk. Brytania - niemożność ochrony przemysłu brytyjskiego przed destabilizującymi wahaniami wartości funta, Źródło: Opracowanie własne. - obawy przed utratą korzyści wynikających z bardzo rozwiniętego w tym kraju systemu świadczeń socjalnych (idea tzw. funduszu buforowego ), - wystąpienie aspektu psychologicznego polegającego na rezygnacji z wprowadzenia euro przez Duńczyków w ogólnonarodowym referendum w tym kraju, - obawa przed nadmiernym federalizmem i podejmowaniem istotnych dla brytyjczyków decyzji poza Wielką Brytanią. Przeprowadzone w Danii w 2000 roku i w Szwecji w 2003 roku ogólnonarodowe referenda potwierdziły niechęć społeczeństwa tych krajów do przystąpienia do strefy euro. Można oczekiwać, iż w najbardziej konserwatywnej Wielkiej Brytanii wynik byłby podobny. Wszak gdyby było inaczej, rząd brytyjski pod naciskiem różnych grup podmiotów zainteresowanych przystąpieniem do UGW przeprowadziłby referendum na ten temat. Skoro się jednak tak nie stało należy wnioskować, iż sens angażowania środków ch w tego typu kampanię był wątpliwy, gdyż nie zarysowała 1 przykładem w tym względzie jest sytuacja Austrii, która na skutek dojścia do władzy partii nacjonalistycznej spotkała się z sankcjami w postaci bojkotu dyplomatycznego ze strony pozostałych 14 krajów UE, Oręziak L.: Aktualne i przyszłe kierunki rozwoju obszaru euro, Bank i Kredyt nr 12/2000, s.7, 2 wśród możliwych katastrof wymienia się m.in.: powódź na skutek globalnego efektu cieplarnianego, a także skażenie środowiska w wyniku awarii szwedzkiego reaktora jądrowego w Oresund, zob. Latour A.: Danish Referendum Sets Tone for Euro in Nordic Region, The Wall Street Journal Europe, 29 sierpnia 2000 r., s. 19,
się choćby równowaga pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami koncepcji zastąpienia funta nową europejską walutą. 3 Kluczowym argumentem przeciwko euro w każdym z trzech wymienionych państw jest częściowa utrata suwerenności oraz kontroli narodowej w zakresie kształtowania polityki pieniężnej. Uważa się przy tym, iż zastąpienie walut narodowych europejską jednostką monetarną podważy dotychczasowe osiągnięcia polityki gospodarczej i społecznej, które ukształtowały obecny stan zamożności społeczeństwa tych krajów. 4 Bardziej szczegółowe argumenty za i przeciw wprowadzeniu waluty euro w Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii przedstawione zostały w tabeli 1. Spośród walut trzech opisywanych krajów, w mechanizmie stabilizowania kursów uczestniczy obecnie tylko duńska korona. Od samego początku wyznaczenia parytetu centralnego, a więc od stycznia 1999 roku, rynkowy kurs korony względem euro kształtuje się bardzo blisko kursu centralnego. Wahania mieściły się jak dotąd w przedziale nie przekraczającym +/- 1 % względem parytetu. Jest to dużo mniej, niż zadeklarowany przez Danię +/- 2,25 % korytarz zmian kursu. Warto przy tej okazji dodać, iż uczestnictwo Danii w systemie ERM II jest powszechnym argumentem za wprowadzeniem waluty euro w tym kraju. Udział w opisywanym mechanizmie już dawno implikował bowiem rezygnację ze znacznej części swobody w kształtowaniu polityki pieniężnej. Wielka Brytania była uczestnikiem Europejskiego Mechanizmu Kursowego ERM od początku jego istnienia, a więc od 1979 roku. Zmasowane ataki spekulacyjne na funta, które przyczyniły się do jego deprecjacji i kryzysu gospodarczego w latach 1992-1993 skłoniły władze brytyjskie do wystąpienia z systemu stabilizującego w 1992 roku. Wydaje się, iż kraje pozostające dotąd poza obszarem euro nie podejmą decyzji odnośnie przyjęcia nowej waluty, dopóki korzyści, jakie osiągają państwa funkcjonujące w obszarze jednowalutowym nie zdominują potencjalnych strat z tego tytułu. Byłby to najlepszy sposób na przekonanie niezdecydowanej części społeczeństwa tych narodów. Jednocześnie nie należy oczekiwać, iż nowe kraje członkowskie Unii Europejskiej zostaną zwolnione, tak jak Dania, czy Wielka Brytania z obowiązku uczestniczenia w strefie euro. Co więcej działania nowych państw w kierunku pełnoprawnego uczestnictwa w UGW będą pod stałym nadzorem Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego. 3 Przemawia za tym również fakt, iż brytyjski funt jest uważany za walutę dalece nadwartościową względem euro. Wejście Wielkiej Brytanii do Eurolandu wiązałoby się wobec tego z osłabieniem krajowej waluty, co wydaje się zabiegiem niezwykle kontrowersyjnym i niezręcznym politycznie; zob. Wyplosz Ch.: Pierwszy rok strefy euro. Doświadczenia i perspektywy, BREBANK CASE, Warszawa 2000, s. 25 4 Oręziak L.: Aktualne..., op.cit., s.7
3. Kraje członkowskie strefy euro. Sytuacja gospodarcza krajów obecnie kandydujących do członkostwa w strefie euro jest najczęściej porównywana do wyników państw Eurolandu tworzących tzw. Klub Śródziemnomorski 5 w okresie przed zastąpieniem ich narodowych walut przez europejską jednostkę pieniężną. Doświadczenia tych krajów przytaczane są z jednej strony pod kątem zagrożeń, jakie niesie za sobą ostatni etap konwergencji, czego przykładem mogą być Hiszpania i Włochy, z drugiej zaś w kontekście podręcznikowo wręcz przeprowadzonego procesu dostosowawczego, jak w przypadku Grecji i w mniejszym stopniu Portugalii. Na początku 1992 roku Hiszpania i Włochy wydawały się tylko o krok od pełnej zbieżności, gdy znalazły się nieoczekiwanie pod atakiem spekulantów. Zmusiło to rządy tych państw do rezygnacji ze sztywnej relacji kursu swoich walut do marki niemieckiej. W ciągu trzech lat doszło do znaczącego zdewaluowania pesety i lira oraz gwałtownego wzrostu stóp procentowych. Za główne przyczyny tych ataków wymienia się obawy, co do możliwości realizacji wymaganych dostosowań fiskalnych oraz przypuszczenia znacznej nadwartościowości narodowych walut tych krajów. 6 Przypadek tych państw potwierdza przypuszczenie, iż jedną z najważniejszych przesłanek wiarygodności polityki gospodarczej jest odpowiedni kształt polityki budżetowej. Utrata zaufania międzynarodowych rynków finansowych, co do możliwości wypełnienia przez dany kraj kryteriów fiskalnych, może odsunąć jego uczestnictwo w strefie euro na wiele lat, choć akurat w przypadku Hiszpanii i Włoch proces integracyjny zakończył się pomyślnie. Przykład Grecji, będącej jednym z uboższych państw Unii Europejskiej wskazuje nie tylko na konieczność właściwego wyboru polityki fiskalnej, ale koordynację policy mix. 7 Wiarygodność polityki makroekonomicznej w okresie ubiegania się tego kraju o członkostwo w obszarze jednowalutowym, została osiągnięta dzięki realizacji przyjętego w 1994 roku programu konwergencji. Determinacja w zakresie właściwego przygotowania gospodarki nie ograniczała się tylko do redukcji inflacji i deficytu budżetowego, ale obejmowała także działania w sferze reform strukturalnych. Przyczyniło się to do przekonania wszystkich zainteresowanych, iż proces konwergencji ma charakter trwały. Postępy Grecji w dziedzinie stabilizacji są powodem, dla którego kraj ten jest stawiany za przykład wszystkim nowym członkom UE pragnącym w krótkim okresie czasu włączyć się do strefy euro. Wśród znaczących wyników ekonomicznych greckiej gospodarki w latach 90 tych warto wskazać inflację, która z poziomu 20 % w roku 1990 obniżyła się do niespełna 3 % w roku 2000. Ponadto godna odnotowania jest redukcja deficytu budżetowego z poziomu 13,8 % PKB w roku 1993 do wysokości 0,8 % 5 Zaliczają się do nich: Grecja, Hiszpania, Portugalia i Włochy, 6 zob. m.in. Gros D.: Przyszłość złotego: pomiędzy euro a walutą gospodarki wschodzącej, Konferencja p.t.: Polska droga do euro, Falenty 2002 r., 7 Lazaretou S.: Greek Monetary Economics in Retrospect: The Adventures of Drachma, Bank of Greece, Working Paper No. 2, 2003 r.,
PKB w roku 1999, a także systematyczne obniżki stóp procentowych, do poziomu 6,1 % 8 w chwili przystępowania do obszaru euro. Spośród zjawisk negatywnych odnotować należy: wzrost bezrobocia z 8,6 % w 1993 roku do blisko 11 % w 2000 roku oraz podwojenie relacji długu publicznego do PKB z 50 % w 1985 roku do 102, 8 % w piętnaście lat później. Pomimo faktu, że Grecja nie spełniała kryterium zbieżności dotyczącego relacji długu publicznego do PKB, Europejski Bank Centralny wydał pozytywną opinię odnośnie przystąpienia tego państwa do obszaru euro, a Rada Europejska zaakceptowała to członkostwo. Wyrażano co prawda obawy, co do konsekwentnego przestrzegania dyscypliny budżetowej, która pozwoliłaby się zbliżyć do pożądanej, referencyjnej relacji długu publicznego do PKB. Grecja planowała osiągać rokrocznie nadwyżki budżetowe wspomagające ten proces. Jak dotąd założenia te nie powiodły się, a poziom długu publicznego uległ nieznacznemu obniżeniu. Jak wynika z tabeli 2 nie tylko wspomniana powyżej Grecja ma problemy z utrzymaniem relacji długu publicznego do PKB na wymaganym poziomie. Pogrubioną czcionką zaznaczone zostały wartości przekraczające ustaloną granicę referencyjną 60 % PKB wśród krajów obszaru euro po roku 1997. Chroniczne odchylenia od zakładanej wielkości zaobserwować można w Austrii, Belgii i we Włoszech, choć jednocześnie podkreślić należy ich spadkową tendencję. W przypadku Hiszpanii i Holandii zakładany poziom przekroczony został w pierwszych latach członkostwa, po czym nastąpiło systematyczne jego obniżanie. Z kolei we Francji i w Niemczech dług w relacji do PKB oscyluje w badanym okresie wokół granicy 60 %. Fakt, iż zaakceptowano kandydatury krajów charakteryzujących się wysokim długiem m uznany został w wielu kręgach za triumf polityki nad gospodarką. Analiza tabeli 2 pod kątem salda krajów strefy euro uwidacznia dużą dyscyplinę w prowadzonej polityce fiskalnej. Wyraźne poluzowanie przyniósł dopiero rok 2003. Szczególna dbałość państw członkowskich UGW o rozważne prowadzenie polityki fiskalnej wynika pośrednio z przyjętego przez Radę Europejską w grudniu 1996 roku Paktu Stabilności i Wzrostu zobowiązującego te kraje do przedstawiania kształtu w perspektywie średnioterminowej. Głównym założeniem Paktu jest osiąganie przez państwa członkowskie równowagi, bądź nadwyżki budżetowej. Ta druga odnosi się w szczególności do krajów charakteryzujących się stosunkowo wysokim długiem m, to jest: Belgii, Grecji i Włoch. W przypadku zaobserwowania przez Komisję Europejską niepokojących tendencji w odniesieniu do kształtującej się w danym kraju Eurolandu sytuacji budżetowej, możliwe jest zastosowanie określonych sankcji, w tym również kar finansowych. 9 8 10 letnia stopa procentowa, 9 szczegółowa procedura postępowania została dość obszernie przedstawiona w krajowej literaturze, zob. m.in.: Oręziak L.: Polityka budżetowa na obszarze euro, Bank i Kredyt nr 6/2002, s. 11-12,
Tabela 2. oraz dług krajów obszaru euro (% PKB). Kraj Aus Bel Fin Fra Gre Hisz Hol Irl Luks Nie Por Wło Kryterium fiskalne 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003-5,0-5,2-4,0-1,9-2,4-2,2-1,1 0,1 0,0-1,1 65,4 69,2 69,5 64,7 63,9 67,5 67,0 67,1 66,6 65,0-4,9-3,9-3,2-2,0-0,8-0,6 0,1 0,0-0,2 0,2 133,5 131,3 126,9 125,3 119,7 115,9 110,3 107,5 104,3 100,5-6,4-4,7-3,3-1,5 1,3 1,9 6,9 4,9 3,3 2,3 59,6 58,1 57,6 54,1 48,8 47,3 44,0 43,6 43,1 45,3-5,8-4,9-4,1-3,0-2,7-1,6-1,3-2,7-3,2-4,1 48,5 52,7 55,7 59,3 59,5 58,5 57,6 57,2 57,4 63,0-10,0-10,3-7,5-4,0-2,4-1,8-2,0-1,4-1,4-1,7 107,9 108,7 111,3 108,1 105,8 105,2 106,2 106,9 104,7 102,4-6,3-7,3-4,6-3,2-2,6-1,1-0,3-0,1-0,3 0,3 62,6 65,5 70,1 66,7 64,7 63,4 60,7 57,2 55,5 50,8-3,8-4,0-2,3-1,1-0,8 0,4 2,2 0,2 0,0-2,9 77,9 79,1 77,2 69,9 66,8 63,1 56,1 52,9 50,1 54,8-1,7-2,2-0,4 1,2 2,3 2,3 4,5 1,7 0,4 0,2 89,1 82,3 72,7 65,1 54,8 49,3 38,6 36,3 33,6 32,0 2,8 1,9 2,5 3,4 3,5 3,7 6,1 5,0 2,0-0,1 5,7 5,9 6,6 6,1 6,4 6,0 5,3 5,5 5,2 4,9-2,4-3,3-3,4-2,7-2,2-1,6-1,3-2,7-2,8-3,9 50,2 58,0 60,4 61,0 60,9 61,3 60,3 59,8 60,8 64,2-6,0-5,7-3,2-2,7-2,4-2,1-1,5-2,7-2,6-2,8 63,8 65,9 65,0 58,9 54,7 54,5 53,7 55,4 56,5 59,4-9,2-7,7-6,7-2,7-2,8-1,8-0,3-1,4-1,3-2,4 124,9 124,2 124,0 120,2 116,4 114,6 110,5 109,4 107,8 106,2 Źródło: Europejski Banki Centralny, Eurostat.
Inicjatorem uchwalenia Paktu Stabilności i Wzrostu, a także jego najbardziej zagorzałym zwolennikiem były Niemcy wyrażające obawy, iż uczestnictwo w obszarze euro państw nie przestrzegających odpowiedniej dyscypliny budżetowej mogłoby doprowadzić do podważenia wiarygodności euro, jako silnej międzynarodowej waluty. Paradoksalnie to właśnie Niemcy oraz Portugalia mogły zostać pierwszymi krajami, które zostałoby poddane surowym rygorom Paktu. Na początku 2002 roku Komisja Europejska zwróciła się do Rady UE, aby skierować do wymienionych państw zalecenia, stanowiące sygnał ostrzegawczy przed pojawieniem się nadmiernego deficytu. Formalne ostrzeżenie nigdy nie zostało jednak wystosowane. Wśród przyczyn takiego stanu rzeczy wymienia się między innymi chęć uniknięcia konfrontacji przez Radę UE z państwem będącym największym płatnikiem netto do ogólnego Unii, a także fakt, iż zainteresowane kraje zobowiązały się do podjęcia działań nie dopuszczających do przekroczenia wartości referencyjnej 3% PKB. Rzeczywistość pokazała jednak, że problem ten jest dużo poważniejszy. W roku 2003 niemiecki deficyt budżetowy osiągnął poziom 3,9 % PKB. Jeszcze wyższy, bo ponad 4 % PKB miał miejsce we Francji. Dyskusja, jaka wywołana została możliwością zastosowania wobec Niemiec i Portugalii środków dyscyplinujących politykę budżetową skłoniła Komisję Europejską do rozważenia możliwości zreformowania w przyszłości zasad Paktu tak, aby w większym stopniu uwzględniały cykliczne wahania koniunktury wpływające na osiągnięcie zakładanego poziomu deficytu budżetowego. Tabela 3. Poziom inflacji w krajach obszaru euro w fazie przygotowawczej przed przyjęciem nowej waluty. Państwo 1996 1997 styczeń 1998 Wartość referencyjna 2,5 % 2,7 % 2,7 % Austria 1,8 % 1,2 % 1,1 % Belgia 1,8 % 1,5 % 1,4 % Finlandia 1,1 % 1,2 % 1,3 % Francja 2,1 % 1,3 % 1,2 % Hiszpania 3,6 % 1,9 % 1,8 % Holandia 1,4 % 1,9 % 1,8 % Irlandia 2,2 % 1,2 % 1,2 % Luksemburg 1,2 % 1,4 % 1,4 % Niemcy 1,2 % 1,5 % 1,4 % Portugalia 2,9 % 1,9 % 1,8 % Włochy 4,0 % 1,9 % 1,8 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego. Na szczególne uznanie w okresie zbieżności gospodarczej państw członkowskich, zasługują korzystne rezultaty w dziedzinie stabilności cen. W tabeli 3 zaprezentowany został poziom inflacji jedenastu krajów obszaru euro w okresie przed dokonaniem oceny wypełnienia kryteriów konwergencji. W
zestawieniu tym pominięta została Grecja, która pełnoprawnym członkiem UGW stała się w 2001 roku. Jeszcze w 1996 roku kryterium inflacyjnego nie spełniały Hiszpania oraz Włochy. Rok później poziom inflacji wszystkich państw członkowskich mieścił się w zakładanym przedziale i dodatkowo nie przekraczał pułapu 2 % w skali roku. Konsekwencją obniżającej się inflacji były redukcje stóp procentowych w krajach aspirujących do przyjęcia nowej waluty. W 1996 roku jedynie Włochy nie wypełniały tego monetarnego kryterium. W chwili przeprowadzania przez Komisję Europejską oceny wypełnienia przez kraje członkowskie kryteriów spójności na początku 1998 roku wielkości długoterminowych stóp procentowych wszystkich analizowanych państw mieściły się w wymaganym przedziale (tabela 4). Tabela 4. Poziom długoterminowych stóp procentowych w krajach obszaru euro w fazie przygotowawczej przed przyjęciem nowej waluty. Państwo 1996 1997 styczeń 1998 Wartość referencyjna 9,1 % 8,0 % 7,8 % Austria 6,3 % 5,7 % 5,6 % Belgia 6,5 % 5,8 % 5,7 % Finlandia 7,1 % 6,0 % 5,9 % Francja 6,3 % 5,6 % 5,5 % Hiszpania 8,7 % 6,4 % 6,3 % Holandia 6,2 % 5,6 % 5,5 % Irlandia 7,3 % 6,3 % 6,2 % Luksemburg 6,3 % 5,6 % 5,6 % Niemcy 6,2 % 5,6 % 5,6 % Portugalia 8,6 % 6,4 % 6,2 % Włochy 9,4 % 6,9 % 6,7 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Europejskiego Banku Centralnego. Zgoła odmiennie wygląda próba realizacji przez kraje członkowskie monetarnych założeń Traktatu z Maastricht po roku 1998. Wypełnianie kryterium inflacyjnego, od chwili przekazania kompetencji w zakresie prowadzenia polityki stopy procentowej Europejskiemu Bankowi Centralnemu, okazało się dla wielu krajów zadaniem trudnym do wykonania (tabela 5). W szczególności odnosi się to do Irlandii, gdzie poziom inflacji, co roku przekracza wartość referencyjną, a także Hiszpanii i Portugalii, w których to państwach opisywane kryterium pieniężne nie zostało osiągnięte w czterech z ostatnich pięciu lat. Fakt ten potwierdza wcześniejsze przypuszczenia, iż wspólna dla strefy euro polityka pieniężna może nie pokrywać się z oczekiwaniami poszczególnych państw członkowskich w tym zakresie. Do końca lutego 1998 roku, a więc do chwili przeprowadzenia przez Komisję Europejską oceny wypełnienia przez kraje Unii Europejskiej kryteriów zbieżności, co najmniej dwuletni okres uczestnictwa w mechanizmie stabilizowania kursów walut ERM odnotowało 10 państw członkowskich (tabela 6). Pomimo faktu, iż fińska marka i włoski lir formalnie nie spełniły tego
wymogu, zaakceptowano ich uczestnictwo w obszarze euro, po tym, jak po włączeniu do systemu walutowego, funkcjonowały w nim bez większych napięć. Tabela 5. Poziom inflacji w krajach strefy EURO w latach 1999 2003. Państwo 1999 2000 2001 2002 2003 Wartość referencyjna 2,1 % 3,2 % 3,5 % 3,0 % 2,7 % Austria 0,5 % 2,0 % 2,3 % 1,7 % 1,3 % Belgia 1,1 % 2,7 % 2,4 % 1,6 % 1,5 % Finlandia 1,3 % 3,0 % 2,7 % 2,0 % 1,3 % Francja 0,6 % 1,8 % 1,8 % 1,9 % 2,2 % Hiszpania 2,2 % 3,5 % 2,8 % 3,6 % 3,1 % Holandia 2,0 % 2,3 % 5,1 % 3,9 % 2,2 % Irlandia 2,5 % 5,3 % 4,0 % 4,7 % 4,0 % Luksemburg 1,0 % 3,8 % 2,4 % 2,1 % 2,5 % Niemcy 0,6 % 1,4 % 1,9 % 1,3 % 1,0 % Portugalia 2,2 % 2,8 % 4,4 % 3,7 % 3,3 % Włochy 1,7 % 2,6 % 2,3 % 2,6 % 2,8 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu. Finlandia celowo opóźniła przystąpienie do mechanizmu ERM o ponad półtora roku. Fińskie władze zdawały sobie sprawę z przewartościowania krajowej waluty i obawiały się jej usztywnienia wobec euro na zawyżonym poziomie. Czas pokazał, iż była to decyzja słuszna. Zgodnie z przewidywaniami, kurs marki stopniowo obniżał się, aby osiągnąć poziom wyraźnie odbiegający od tego, który obowiązywał tuż po przystąpieniu w struktury unijne. 10 Tabela 6. Uczestnictwo krajów członkowskich Eurolandu w systemie stabilizowania kursów walutowych. Państwo Przystąpienie do ERM Decyzja o dewaluacji Decyzja o rewaluacji Austria styczeń 1995 nie nie Belgia marzec 1979 nie nie Finlandia październik 1996 nie nie Francja marzec 1979 nie nie Grecja marzec 1998 nie tak Hiszpania czerwiec 1989 nie nie Holandia marzec 1979 nie nie Irlandia marzec 1979 nie tak Luksemburg marzec 1979 nie nie Niemcy marzec 1979 nie nie Portugalia kwiecień 1992 nie nie Włochy listopad 1996 nie nie Źródło: Opracowanie własne. 10 Pietrzak E.:Kiedy euro zastąpi złotego, Konferencja NBP pt.: Polska droga do euro, Falenty 2001, s. 31,
Na zmianę wcześniej ustalonego parytetu centralnego narodowych walut wobec euro w zdecydowały się dwa kraje: Grecja i Irlandia. Od 16 marca 1998 roku kurs drachmy stabilizowany był w Europejskim Systemie Walutowym, natomiast od początku 1999 roku w zastępującym go mechanizmie ERM II. W styczniu 2000 roku zmieniony został kurs centralny drachmy wobec euro z poziomu 353,109 GRD/1EUR do wysokości 340,75 GRD/1 EUR. Nowy parytet był jednocześnie kursem konwersji, obowiązującym od 1 stycznia 2001 roku we wszystkich przeliczeniach pomiędzy grecką i europejską walutą. Drugim państwem, które podjęło decyzję odnośnie zmiany kursu narodowej waluty była Irlandia. 16 marca 1998 roku irlandzki funt został zrewaluowany wobec wszystkich pozostałych walut członkowskich o 3 %. W obu przypadkach zmiana parytetu centralnego wynikała ze stopniowego umacniania się kursu walut krajowych w okresie uczestnictwa w mechanizmie stabilizującym. W miarę zbliżania się terminu przystąpienia do strefy euro, niosło to za sobą niebezpieczeństwo ich nagłego powrotu do poziomu wyznaczonego przez ustalony kurs centralny. Taka sytuacja mogłaby stać się przyczyną wzrostu inflacji, która podważyłaby trwałość wypełnienia jednego z kryteriów konwergencji. 4. Podsumowanie. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia obecne kraje obszaru euro podjęły ogromny wysiłek w celu osiągnięcia wyników ekonomicznych umożliwiających pełne uczestnictwo w UGW. Wypełnienie kryteriów konwergencji wymagało od nich dużej determinacji i konsekwencji w prowadzonej polityce pieniężnej i budżetowej. Doświadczenia wielu państw wskazują dodatkowo na konieczność konsekwentnego podtrzymywania wcześniej wypracowanych osiągnięć, już po przystąpieniu do strefy euro. W szczególności dotyczy to kryteriów fiskalnych, gdyż te, w odróżnieniu od monetarnych znajdują się w kompetencji rządów poszczególnych krajów. Wykaz literatury: 1. Gros D.: Przyszłość złotego: pomiędzy euro a walutą gospodarki wschodzącej, Konferencja p.t.: Polska droga do euro, Falenty 2002 r., 2. Latour A.: Danish Referendum Sets Tone for Euro in Nordic Region, The Wall Street Journal Europe, 29 sierpnia 2000 r., 3. Lazaretou S.: Greek Monetary Economics in Retrospect: The Adventures of Drachma, Bank of Greece, Working Paper No. 2, 2003 r.,
4. Oręziak L.: Aktualne i przyszłe kierunki rozwoju obszaru euro, Bank i Kredyt nr 12/2000, 5. Oręziak L.: Polityka budżetowa na obszarze euro, Bank i Kredyt nr 6/2002, 6. Pietrzak E.:Kiedy euro zastąpi złotego, Konferencja NBP pt.: Polska droga do EURO, Falenty 2001, 7. Wyplosz Ch.: Pierwszy rok strefy euro. Doświadczenia i perspektywy, BREBANK CASE, Warszawa 2000.