BIAŁORUŚ. Przewodnik dla przedsiębiorców. Wydanie szóste rozszerzone. Warszawa, sierpień 2006

BIAŁORUŚ Przewodnik dla przedsiębiorców Wydanie szóste rozszerzone Warszawa, sierpień 2006 Przewodnik wydany pod patronatem Ministerstwa Gospodarki przez Biuro Promocji Inwestycji i Technologii Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego

Wszelkie przedstawione w niniejszej publikacji określenia i sądy w Ŝaden sposób nie odzwierciedlają opinii Sekretariatu UNIDO na temat statusu prawnego jakiegoś kraju, terytorium, miasta, obszaru, rządu lub granic danego kraju. Wymienianie nazw firm i produktów nie oznacza, Ŝe są one popierane przez UNIDO. Copyright by: UNIDO ITPO Warszawa 2006 Wydawca: UNIDO ITPO Warszawa Al. Niepodległości 186; 00-608 Warszawa tel.: (+48-22) 8259186, 8259467; fax: 8258970 e-mail: ips-waw@unido.pl http://www.unido.pl Opracowanie i redakcja: Julita Urbanowska i Henryk Borko Współpraca: Jana Pieriegud Zdjęcia na okładce: FORUM Polska Agencja Fotografów, Warszawa Wydział Ekonomiczno-Handlowy Ambasady RP w Mińsku

PRZEDMOWA BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców zajmuje waŝne miejsce wśród publikacji warszawskiego Biura UNIDO wydawanych z myślą o polskich przedsiębiorcach zainteresowanych rozwijaniem handlu i współpracy przemysłowej z wybranymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Państw. Obecne, szóste wydanie przewodnika, zaktualizowane i wzbogacone o nowe informacje, przedstawia zagadnienia związane z praktycznym funkcjonowaniem przedsiębiorstw na Białorusi na szerszym tle makroekonomicznym, co pozwala na lepsze zrozumienie zasad funkcjonowania administracji i gospodarki tego kraju. Jako źródło wiedzy o poszczególnych sektorach białoruskiej gospodarki, systemu finansowego i podatkowego, przekształceń strukturalnych, warunków inwestowania i prowadzenia działalności gospodarczej publikacja ta moŝe zainteresować takŝe pracowników naukowych, studentów, polityków, działaczy samorządowych i inne osoby, pragnące poznać ten sąsiadujący z Polską kraj. Przewodnik w szerokim zakresie wykorzystuje materiały Wydziału Ekonomiczno- Handlowego Ambasady RP w Mińsku, publikowane na stronie internetowej www.embassypoland.nsys.by, na bieŝąco aktualizowanej i zawierającej informacje niezbędne dla polskich przedsiębiorców. Opracowania WEH stanowią podstawę niektórych rozdziałów, szczególnie tych poświęconych praktycznym aspektom prowadzenia działalności gospodarczej na Białorusi oraz warunkom współpracy bilateralnej. Biuro UNIDO dziękuje Wydziałowi Ekonomiczno-Handlowemu Ambasady RP w Mińsku za współpracę mającą na celu przygotowanie tej ksiąŝki i za osobisty, cenny wkład, Kierownikowi WEH - I Radcy, panu Andrzejowi Szotowi oraz panom Witoldowi Niczyporowi i Markowi Sosze, I Sekretarzom WEH. Ich pomoc i zaangaŝowanie umoŝliwiły opracowanie przewodnika lepiej odpowiadającego oczekiwaniom i potrzebom polskich przedsiębiorców, zwłaszcza małych i średnich. Serdecznie dziękujemy takŝe pracownikom Departamentu Międzynarodowej Współpracy Dwustronnej oraz Departamentu Inwestycji Zagranicznych i Promocji Eksportu MG, pracownikom KUKE S.A., MSWiA, Centrum Informacji Rynkowej HZ oraz Polsko- Białoruskiej Izby Handlowo-Przemysłowej za przychylność, Ŝyczliwą pomoc i współpracę. Szereg cennych informacji, danych liczbowych, źródeł i komentarzy odnoszących się do zjawisk gospodarczych występujących na Białorusi zawdzięczamy równieŝ specjalistom z Zakładu Międzynarodowej Współpracy Produkcyjnej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, kierowanego przez prof. dr hab. Kazimierza Starzyka, którzy słuŝyli nam radą i pomocą w ramach konsultacji o charakterze naukowo-merytorycznym. Podobnie jak wszystkie publikacje Biura UNIDO równieŝ i ta została zamieszczona w witrynie warszawskiego Biura UNIDO (www.unido.pl) która zawiera m.in. informacje o organizowanych przez Biuro przedsięwzięciach promocyjnych i szkoleniach oraz ofertach współpracy na rynkach wschodnich. Biuro UNIDO w Warszawie

W latach 2001-2006 w serii przewodników o rynkach wschodnich ukazały się w postaci ksiąŝkowej i/lub elektronicznej: AzerbejdŜan przewodnik dla przedsiębiorców 5 wydań Białoruś przewodnik dla przedsiębiorców 6 wydań Bułgaria przewodnik dla przedsiębiorców 5 wydań Kazachstan przewodnik dla przedsiębiorców 5 wydań Kirgistan przewodnik dla przedsiębiorców 1 wydanie Łotwa przewodnik dla przedsiębiorców 3 wydania Litwa przewodnik dla przedsiębiorców 3 wydania Mołdowa przewodnik dla przedsiębiorców 4 wydania Rosja przewodnik dla przedsiębiorców 4 wydania Ukraina przewodnik dla przedsiębiorców 6 wydań Uzbekistan przewodnik dla przedsiębiorców 3 wydania Wersja internetowa najnowszych wydań wszystkich powyŝszych publikacji jest osiągalna na stronie Biura UNIDO w Warszawie: www.unido.pl

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 5 SPIS TREŚCI I. INFORMACJE OGÓLNE...9 PołoŜenie i klimat...9 Ludność...10 Zasoby naturalne...12 Ustrój polityczny...15 Podział administracyjny...16 II. UWARUNKOWANIA REGIONALNEJ WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ...19 Kraje WNP...19 Związkowe Państwo Białorusi i Rosji...20 Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza...22 Organizacje międzynarodowe...23 Białoruś a Unia Europejska...24 III. GOSPODARKA...27 Sytuacja makroekonomiczna...27 Przemysł...33 Rolnictwo...38 Leśnictwo...39 Handel i usługi...40 Rynek pracy i dochody ludności...40 Potencjał badawczo-naukowy...43 Transport i komunikacja...43 Telekomunikacja...49 Ochrona środowiska...51 Turystyka...51 IV. PRZEKSZTAŁCENIA STRUKTURALNE...53 Informacje ogólne...53 Prywatyzacja przedsiębiorstw...53 Prywatyzacja gruntów...57 Małe i średnie przedsiębiorstwa...58 V. FINANSE...59 BudŜet...59 Bilans handlu zagranicznego, dług publiczny, rezerwy walutowe...60 Wymienialność waluty...61 Polityka kursowa...62 Polityka pienięŝno-kredytowa...63 Sektor bankowy...65 Ocena stabilności sektora bankowego...67 Rynek kapitałowy...68 Ubezpieczenia...69 System ochrony socjalnej...71 Międzynarodowa pomoc finansowa...72 VI. SYSTEM PODATKOWY...75 Podatki i składki w systemie prawnym Białorusi...75

6 Spis treści Podatki powszechne...77 Podatki lokalne...87 Rozliczenia z urzędem skarbowym...87 Opodatkowanie nierezydentów sprzedających eksponaty targowe...88 VII. PROWADZENIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ...89 Podstawy prawne działalności gospodarczej...89 Koncesje na prowadzenie działalności gospodarczej...90 Licencje na prowadzenie działalności gospodarczej...93 Zakładanie spółek z kapitałem zagranicznym...95 Rejestracja spółek z kapitałem zagranicznym...98 Przedstawicielstwa spółek zagranicznych...103 Rachunki bankowe...108 Bankructwo i rozwiązanie spółki...113 Warunki prowadzenia działalności gospodarczej...114 Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości...117 VIII. INWESTYCJE ZAGRANICZNE...119 Podstawy prawne inwestycji zagranicznych...119 Formy inwestowania...120 Ułatwienia dla inwestorów zagranicznych...121 Działalność gospodarcza w wolnych strefach ekonomicznych...122 Gwarancje dla inwestorów w wolnych strefach ekonomicznych...125 Zakończenie działalności w wolnych strefach ekonomicznych...126 WSE Brześć...127 WSE Mińsk...128 WSE Homel-Raton...130 WSE Witebsk...130 WSE Mohylew...131 WSE Grodnoinwest...132 Wyniki działalności gospodarczej WSE...132 Zagraniczne inwestycje bezpośrednie...135 Klimat inwestycyjny...138 IX. HANDEL ZAGRANICZNY...141 Ramy prawne...141 Ograniczenia w imporcie i eksporcie...143 Certyfikacja...144 Licencje w eksporcie i imporcie...152 Polityka celna...153 Taryfa celna...154 Zwolnienia celne w obrocie towarowym...155 Ulgi podatkowe i celne przy wwozie niektórych towarów...156 Rozkładanie płatności celnych na raty...156 Kontrola towarów w obrocie zagranicznym...158 Odprawy celne...160 Tranzyt...164 Handel i dystrybucja...166 Zasady rozliczeń w handlu zagranicznym...167

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 7 Reklama...168 X. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA Z POLSKĄ...169 Handel...169 Współpraca przemysłowo-inwestycyjna...174 Przeszkody i perspektywy rozwoju współpracy...177 Współpraca w dziedzinie certyfikacji wyrobów...182 Oferta KUKE SA...184 Działalność Ministerstwa Gospodarki w zakresie promocji i wspierania eksportu...190 Współpraca transgraniczna...191 Pierwsze kroki w biznesie na Białorusi...194 Instytucje i organizacje zaangaŝowane w rozwój współpracy...204 XI. MIESZKAĆ NA BIAŁORUSI...207 Przekraczanie granicy...207 Wwóz i wywóz towarów przez osoby fizyczne...211 Rekreacja i turystyka...216 XII. ZAŁĄCZNIKI...219 XIII. BIBLIOGRAFIA...279 SPIS TABEL: Tab. 1. Przyrost naturalny ludności w latach 1995-2005...11 Tab. 2. Struktura geograficzna handlu zagranicznego Białorusi w ujęciu procentowym w stosunku do całości eksportu/importu (2004 r.) i obrotu (2005 r.)...32 Tab. 3. Przekrój zmian wielkości produkcji przemysłowej w 2005 roku...34 Tab. 4. Produkcja rolnicza na Białorusi w 2005 roku...38 Tab. 5. PKB per capita i płace w wybranych krajach WNP w latach 2000-2005...40 Tab. 6. Dochody i wydatki skonsolidowanego budŝetu Białorusi w latach 2000-2005...59 Tab. 7. Bilans obrotów handlu zagranicznego Białorusi w latach 1995-2005...60 Tab. 8. Podatki podstawowe i składki na fundusz pracy oraz ubezpieczenie społeczne...76 Tab. 9. Mechanizm ustalania podatku dochodowego od osób fizycznych...77 Tab. 10. Stawki podatku dochodowego od osób fizycznych obowiązujące od dnia 1 stycznia do 1 marca 2006 roku...77 Tab. 11. Stawki podatku dochodowego od osób fizycznych obowiązujące od 1 marca 2006 roku...78 Tab. 12. Inwestycje w WSE (dane za 2004 rok)...133 Tab. 13. Wartość zagranicznych inwestycji na Białorusi na koniec 2004 roku...135 Tab. 14. Inwestycje zagraniczne na Białorusi w latach 2002-2005 (mln USD)...136 Tab. 15. Białoruś w rankingach wybranych instytucji międzynarodowych...139 Tab. 16. Stawki opłat za przejazd środków transportowych państw obcych drogami publicznymi Republiki Białoruś...166 Tab. 17. Bilans handlowy Polski i Białorusi w latach 1994-2005 (dane polskie)...170 Tab. 18. Bilans handlowy Białorusi i Polski w latach 1996-2005 (dane białoruskie)...171 Tab. 19. Struktura białoruskiego eksportu do Polski w 2004 i 2005 r. wg głównych grup towarowych w tys. USD...172 Tab. 20. Obroty towarowe Polski z Białorusią za 2005 rok według sekcji...173

8 Spis treści Tab. 21. Struktura białoruskiego importu z Polski w latach 2004 i 2005 wg głównych grup towarowych w tys. USD...174 Tab. 22. Informacja o strukturze i udziale polskich inwestycji w łącznej wartości inwestycji w Republice Białoruś...176 Tab. 23. Ruch turystyczny Polska Białoruś...181 Tab. 24. Taryfa opłat konsularnych dla obywateli Polski...209 WYKRESY I MAPY: Poglądowa mapa Białorusi...9 Podział administracyjny Białorusi...16 Rys. 1. Dynamika PKB Białorusi w latach 1995-2006 (rok poprzedni = 100)...27 Rys. 2. Dynamika PKB Białorusi na tle innych krajów w latach 1995-2005...28 Rys. 3. Dynamika podstawowych wskaźników makroekonomicznych gospodarki białoruskiej (rok poprzedni = 100 %)...29 Rys. 4. Struktura PKB Białorusi w 2005 roku...30 Rys. 5. Obroty handlu zagranicznego Białorusi w latach 1996-2005...31 Rys. 6. BranŜowa struktura produkcji przemysłowej Białorusi w 2005 roku...34 Rys. 7. Struktura branŝowa zatrudnienia w 2005 roku...41 Rys. 8. Struktura pienięŝnych dochodów ludności w latach 1990-2005...41 Rys. 9. Średniomiesięczna płaca w poszczególnych sektorach Białorusi w 2005 roku...42 Rys. 10. Przebieg międzynarodowych korytarzy transportowych przez terytorium Białorusi..44 Rys. 11. Przebieg dróg dla ruchu tranzytowego na terytorium Białorusi...46 Rys. 12. Liczba spółek z udziałem skarbu państwa na Białorusi (wg stanu z 01.01.2005...55 Rys. 13. ZadłuŜenie zagraniczne Białorusi wg stanu na 1 stycznia 2004-2006...61 Rys. 14. Kursy walut (euro i dolara amerykańskiego) w rublach białoruskich w latach 2003 I kwartał 2006...63 Rys. 15. Średnie stopy procentowe kredytów w rublach białoruskich w latach 2003 I kwartał 2006...64 Rys. 16. Certyfikat zgodności z certyfikatem ISO 9001-2001 cementowni białoruskiej...149 Rys. 17. Przykładowe certyfikaty zgodnosci dla cementowni białoruskich...150 Rys. 18. Przykładowy certyfikat produkcji cementowni Kriczew kwiecień 2006 r...151

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 9 I. INFORMACJE OGÓLNE PołoŜenie i klimat Republika Białoruś (w skrócie Białoruś) połoŝona jest w Europie Wschodniej i nie posiada dostępu do morza. Powierzchnia kraju wynosi 207,6 tys. km², a łączna długość granic 2969 km. Białoruś graniczy z dwoma krajami WNP: Rosją (990 km) i Ukrainą (975 km) oraz z trzema krajami Unii Europejskiej: Litwą (462 km), Łotwą (143 km) i Polską (418 km). Rozciągłość równoleŝnikowa kraju wynosi 650 km, a południkowa 560 km. Poglądowa mapa Białorusi Źródło: Instytut Geodezji i Kartografii, Warszawa PołoŜona w zachodniej części Niziny Wschodnioeuropejskiej, Białoruś nie posiada terenów górzystych. PrzewaŜającą część kraju (70 %) stanowią niziny o średniej wysokości 160-200 m n.p.m., a najwyŝszym wzniesieniem jest Góra DzierŜyńskiego o wysokości 345 m (na Wzniesieniach Mińskich). NajniŜej połoŝonym terenem jest dolina Niemna w okolicach Grodna (80-90 m n.p.m.). Na południu, ok. 20 % powierzchni kraju zajmują rozległe tereny bagienne i torfowiska (tzw. Polesie).

10 Informacje ogólne Kraj obfituje w rzeki i jeziora. Rzeki naleŝą do dwóch zlewisk: Morza Czarnego i Morza Bałtyckiego. NajdłuŜszymi rzekami są: Dniepr (700 km na terenie Białorusi), Berezyna (613 km), Prypeć (495 km), SoŜ (493 km), Niemen (459 km), Pticz (421 km), Dźwina (380 km). Spośród 11 tysięcy jezior znajdujących się na terenie Białorusi największe jest jezioro Narocz o powierzchni 79,6 km², a następnie Oswejskoje (52,8 km²) i Czerwone (40,8 km²). Najgłębsze jest jezioro Długie (53,7 m). Największe skupisko jezior występuje na Pojezierzu Brasławskim. Lasy na Białorusi, głównie sosnowe i świerkowe, zajmują około 30 % powierzchni kraju. Z drzew liściastych najczęściej występuje osika, brzoza, olcha, dąb i grab. Jednym z największych kompleksów leśnych jest połoŝona na granicy z Polską Puszcza Białowieska, której większa część (880 km 2 ) naleŝy do Białorusi. Klimat jest umiarkowanie kontynentalny. Średnia temperatura w styczniu waha się od -4 C na północnym zachodzie do -8 C na północnym wschodzie, a w lipcu od 17 C na północy do 19 C na południu. Roczne opady wahają się w granicach od 550 do 700 mm, przy czym maksimum przypada na okres letni. Ludność Według danych Ministerstwa Statystyki i Analiz Republiki Białoruś liczba ludności na dzień 1 stycznia 2006 roku wynosiła 9750,2 tys. osób. W skali 2005 roku liczba ludności Białorusi zmniejszyła się o 51,5 tys. osób. Średnia gęstość zaludnienia kraju wynosi 48 osób na km 2. Najgęściej zaludniona jest środkowa część kraju (60 osób/km 2 ), najsłabiej Polesie (25 osób/km 2 ). Pod względem liczby ludności Białoruś zajmuje 13 miejsce wśród państw europejskich oraz 5 miejsce wśród państw WNP. Od 1993 roku na Białorusi występuje ujemny przyrost naturalny, który oscyluje pomiędzy -0,5 % a -0,3 % rocznie. Ludność w wieku do 19 lat stanowi około 26 % społeczeństwa, w wieku od 20 do 34 lat około 22 %, od 35 do 49 lat około 23 %, w wieku od 50 do 64 lat 16 %, natomiast w wieku powyŝej 65 lat 13 %. Średnia długość Ŝycia dla kobiet wynosi 71,4 a dla męŝczyzn 61,8 lat. PrzewaŜająca liczba ludności (71,5 %) mieszka w miastach. Stolicą kraju jest Mińsk liczący 1741,4 tys. mieszkańców (w 2004 roku). Miasta liczące powyŝej 100 tys. mieszkańców to: Homel (492 tys.), Mohylew (365 tys.), Witebsk (350 tys.), Grodno (315 tys.), Brześć (298 tys.), Bobrujsk (221 tys.), Baranowicze (169 tys.), Borysów (150 tys.), Orsza (142 tys.), Pińsk (131 tys.), Mozyrz (112 tys.), Nowopołock (107 tys.) i Soligorsk (101 tysięcy).

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 11 Tab. 1. Przyrost naturalny ludności w latach 1995-2005 Wyszczególnienie 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Liczba urodzeń (tys.) 101,1 93,0 93,7 91,7 88,7 88,5 87,2 89,6 Liczba zgonów (tys.) 133,7 142,0 134,9 140,3 146,7 143,2 142,3 144,1 Naturalny przyrost (ubytek) ludności (tys.) -32,6-49,0-41,2-48,6-58,0-54,7-51,1-51,5 Źródło: według danych Ministerstwa Statystyki i Analiz Republiki Białoruś z marca 2006 r. Skład etniczny - Polacy na Białorusi Białoruś zamieszkiwana jest przez ponad 130 narodowości. Białorusini stanowią 81,2 % populacji. Najliczniejsze mniejszości narodowościowe to: Rosjanie (11,4 %), Polacy (3,9 %), Ukraińcy (2,4 %), śydzi (0,3 %); pozostałe narodowości stanowią 0,8 %. Liczba Polaków mieszkających na Białorusi szacowana jest na 396 tys., z największymi skupiskami na Grodzieńszczyźnie (70 %) i w samym Grodnie, gdzie 30 % ludności stanowią Polacy. W roku 1989 powstał Związek Polaków na Białorusi zrzeszający w ponad 100 oddziałach około 30 tysięcy członków. Przy ZPB afiliowane są inne organizacje: Polskie Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Lekarskie, Towarzystwo Polskich Plastyków, Klub MłodzieŜy Katolickiej, Stowarzyszenie Kombatantów Polskich, Komitet Obrony Praw Polaków na Białorusi, Stowarzyszenie śołnierzy AK i inne. Najliczniejsze i najbardziej aktywne oddziały ZPB znajdują się w Grodnie, Brasławiu, Witebsku, Mohylewie, Lidzie, Baranowiczach i w Mińsku. W ostatnim okresie działalność ZPB została ograniczona, w związku z nie uznawaniem przez rząd białoruski nowo wybranych władz Związku, na czele z prezes AndŜeliką Borys. Na Białorusi działa około 260 szkół, w których młodzieŝ moŝe uczyć się języka polskiego, w tym dwie państwowe szkoły z językiem polskim jako językiem wykładowym (w Grodnie i Wołkowysku). W całym kraju, z uwzględnieniem nieformalnych placówek edukacyjnych, języka polskiego uczy się ponad 20 tys. osób. Na Białoruskim Uniwersytecie Państwowym w Mińsku funkcjonuje oddział języka polskiego na Wydziale Filologii. Na Uniwersytetach Państwowych w Brześciu i Grodnie działają sekcje polonistyki, które kształcą nauczycieli. Na Białorusi istnieje 17 Domów Polskich, z których funkcjonuje 15. Język Od 1940 roku do grudnia 1991 roku językiem urzędowym na terenie Białorusi był język rosyjski. Od 1991 roku, oprócz rosyjskiego, oficjalnym językiem urzędowym jest białoruski, uwaŝany za język ojczysty przez 66 % mieszkańców. W handlu zagranicznym uŝywany jest przede wszystkim język rosyjski i angielski, w nieco mniejszym zakresie język niemiecki.

12 Informacje ogólne System szkolnictwa Białoruś jest w trakcie przeprowadzania reformy systemu edukacji w celu dostosowania go do nowego europejskiego modelu nauczania. W wyniku tych zmian czas niezbędny dla zdobycia wykształcenia średniego zwiększy się z 11 do 12 lat, natomiast uzyskanie wykształcenia wyŝszego będzie wymagało okresu krótszego o jeden rok niŝ uprzednio i zajmie 4 lata. Szkolnictwo wyŝsze na Białorusi cechuje się bardzo wysoką dynamiką rozwoju. W kraju funkcjonują 43 państwowe i 16 niepaństwowych uczelni wyŝszych. W ciągu ostatnich jedenastu lat liczba studentów wzrosła prawie dwukrotnie (z 173 tys. w 1994 roku do ponad 342 tys. w 2005 roku). Ma miejsce równieŝ wzrost wydatków na system edukacji (do 8,5 % w 2005 roku). Jest to najwyŝszy wskaźnik wśród państw WNP, półtora raza wyŝszy od wskaźnika ogólnoświatowego. Zasoby naturalne Na Białorusi odkryto i udokumentowano ok. 5 tys. złóŝ surowców mineralnych. Dotyczy to 30 róŝnego rodzaju kopalin uŝytecznych, z których tylko nieliczne uznawane są w skali europejskiej za znaczące. Białoruś posiada bogate złoŝa soli potasowych (ponad 40 mld t.), torfu (ok. 5 mld t.), gliny (200 mln t.), piasków, dolomitu, kredy oraz niewielkie zasoby ropy naftowej. Wielkim bogactwem Białorusi są liczne źródła wód leczniczych i balneologicznych oraz gęsta sieć rzek. Liczba jezior przekracza 11 tysięcy, a ich łączna powierzchnia wynosi około 2 tys. km 2. Oprócz naturalnych zbiorników wodnych wybudowano 130 sztucznych. Na Białorusi występują równieŝ takie surowce, jak: bursztyn (głównie techniczny, do produkcji lakierów i oleju bursztynowego), którego złoŝa w Gatcza-Osowo oceniane są na około 340 ton, krzemień (od ciemnoŝółtego do ciemnobrunatnego i czarnego), którego zasoby są praktycznie nieograniczone, złoto oraz znaczne zasoby tzw. czarnego dębu, stosowanego do fornirowania mebli. Surowce paliwowo-energetyczne Zasoby ropy naftowej na Białorusi szacowane są na 170 mln ton (według danych geologicznych z lipca 2003 roku). Roczne wydobycie wynosi około 2 mln ton, co przy zapotrzebowaniu 16-17 mln ton powoduje konieczność jej importu. Według danych z kwietnia 2006 roku, Białoruś w ciągu najbliŝszych pięciu lat ma zamiar uruchomić 10 nowych miejsc wydobycia ropy naftowej. W efekcie wydobycie krajowe ma szansę w najbliŝszych latach pokryć około 42 % zapotrzebowania Białorusi na ropę naftową. MoŜliwości białoruskich zakładów petrochemicznych w

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 13 zakresie przerobu ropy naftowej oceniane są na około 21 mln ton rocznie. Białoruś nie posiada złóŝ gazu. ZłoŜa węgla kamiennego, leŝące na głębokości od 170 do 1000 m, oceniane są na 500-600 mln ton. Jest to niewiele w porównaniu z ukraińskim Zagłębiem Donieckim, gdzie wynoszą one 76 mld ton, lub polskim Zagłębiem Śląskim, gdzie sięgają 86 mld ton. Na południu kraju odkryto złoŝa węgla brunatnego (śytkowickie, Briniewskie, Toniepaskie, Krasnosłobodzkie). Pokłady leŝą na głębokości 15-85 m, a zasoby tego surowca oceniane są na 750-800 mln ton. Dla porównania: polskie zasoby szacowane są na 40 mld, a niemieckie (na terenach byłej NRD) na 50 mld ton. Na południu znajdują się równieŝ pokłady łupków palnych, których zasoby szacowane są na 10 mld ton. Pod względem wielkości zasobów torfu (5 mld ton) Białoruś zajmuje drugie po Rosji miejsce wśród byłych republik radzieckich. Przy rocznym wydobyciu rzędu 25 mln ton zasobów torfu wystarczy na kilkadziesiąt lat eksploatacji. Łącznie istnieje 6500 miejsc eksploatacji torfu (w tym 1600 przemysłowych), z których wykorzystuje się tylko połowę. Pokłady torfu zajmują około 12,5 % powierzchni kraju i są rozłoŝone równomiernie na całym jego obszarze; niektóre zajmują nawet kilka tysięcy hektarów. Surowce mineralne Wśród 30 rodzajów odkrytych i eksploatowanych złóŝ kopalin, największe są zasoby soli potasowych, oceniane na 40-45 mld ton, co stawia Białoruś na trzecim miejscu w świecie po Kanadzie (100 mld ton) i Rosji (62 mld ton), a na pierwszym w Europie (przed Niemcami, których zasoby oceniane są na 30,5 mld ton). Same tylko złoŝa w Starobinie zawierają prawie 7 miliardów ton soli potasowych. Zasoby soli potasowej pozwalają Białorusi na zajęcie czołowego miejsca wśród jej producentów (III miejsce). Istniejące zdolności wydobywcze pozwalają na roczną produkcję 5,7 mln ton soli. Dane z 2003 roku wskazują, Ŝe około 88,66 % nawozów potasowych produkowanych na Białorusi jest eksportowanych, przy czym tylko niewielka ich część została sprzedana w krajach WNP. W celu wspólnego wprowadzenia swojej produkcji na rynek światowy Belaruskalij i rosyjski OAO Silwinit utworzyły w 1992 roku Międzynarodową Spółkę ds. eksploatacji potasu. Obecnie w Belaruskalij prowadzone są prace modernizacyjne o wartości 1 mld USD, których zakończenie przewidziane jest do 2010 roku 1. Podczas jednego z 1 Szerzej w: Rynek soli potasowych na Białorusi i w Rosji, w: Rynek Wschodni Partnerzy, Nr 6(96)2004, IKiCHZ, Warszawa 2004, s. 19-20.

14 Informacje ogólne etapów ich realizacji zostanie zbudowana nowa kopalnia soli potasowej o wydajności 6 mln ton rudy rocznie. Zapewni ona temu przedsiębiorstwu bazę surowcową umoŝliwiającą eksploatację soli w ciągu najbliŝszych 40-45 lat 2. Jednym z waŝniejszych surowców są, leŝące na niewielkich głębokościach lub na powierzchni ziemi, fosforyty (500 mln ton) i wiwianity (0,5 mln ton). Znaczne są równieŝ zasoby soli kamiennej (ponad 20 mld ton), margla i kredy (3,5 mld ton), gliny budowlanej (200 mln ton), piasku do produkcji szkła (0,6 mln ton), surowców formierskich (22 mln ton), kaolinu (25 mln ton), glinek ogniotrwałych, granitów, gnejsów, dolomitów, kamienia wapiennego itp. Rudy Ŝelaza Największe białoruskie złoŝa rud Ŝelaza: Okołowskie (550 mln ton) i Nowosiełkowskie (134 mln ton) nie mogą się nawet równać ze złoŝami ukraińskimi (18 mld ton), nie mówiąc juŝ o uralskich, czy kurskich (Kurska Anomalia Magnetyczna: 850 mld ton). Rudy białoruskie występujące w okolicach Nowosiełkowskiego, oprócz Ŝelaza zawierają teŝ tytan (4,25 %). Rudy ilmenitowomagnetytowe zalegają na głębokości 150-200 m, a kwarcyty Ŝelaziste w okolicach Okołowa (ponad 1 mld ton) na głębokości 220-370 m. W 250 miejscach występują bagienne rudy Ŝelaza, uŝywane do produkcji farb mineralnych. Zasoby nie są zbyt wielkie (0,2 mln ton), ale ich usytuowanie 0,5 m pod powierzchnią ziemi umoŝliwia łatwe i tanie wydobycie. Metale i kamienie szlachetne Zasoby złota oceniane są na około 700 ton, srebra na 690 ton, palladu na 950 ton, a platyny na 50 ton. Zasoby złota, platyny i palladu zawarte w materiale piaskowo- Ŝwirowym wynoszą odpowiednio: 285 ton, 27 ton i 92 tony, a produkcja złota z tego materiału wynosi około 300 kg rocznie. 2 Chlorek potasu jest produktem niedrogim, jednak cena białoruskich nawozów potasowych oferowanych ostatecznemu odbiorcy znacznie wzrasta z tytułu kosztów transportu, związanych przede wszystkim z brakiem dostępu do morza.

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 15 Ustrój polityczny Deklaracja O państwowej niezawisłości Republiki Białoruś, przyjęta przez Radę NajwyŜszą w dniu 12 lipca 1990 roku, proklamowała po raz pierwszy w historii pełną suwerenność Republiki Białoruś, która po 70 latach istnienia jako republika radziecka, stała się wolnym państwem. Jednak dniem, w którym obchodzone jest święto narodowe jest 3 lipca - dzień, w którym nastąpiło wyzwolenie Mińska spod okupacji niemieckiej przez wojska radzieckie w 1944 roku. Konstytucja została uchwalona 30 marca 1994 roku, a w wyniku referendum z 24 listopada 1996 roku wprowadzono do niej poprawki. Prezydent, będący głową państwa, wybierany jest w powszechnym głosowaniu na pięcioletnią kadencję. Od lipca 1994 roku stanowisko to piastuje Aleksander Łukaszenka, który w wyniku referendum pozostał u władzy do 2001 roku, a następnie został wybrany w tym samym roku na następną kadencję. W wyniku kolejnego referendum w 2004 roku i dzięki zmianom konstytucyjnym prezydent A. Łukaszenka zapewnił sobie moŝliwość ponownego kandydowania w wyborach prezydenckich w 2006 roku. Wybory, które odbyły się 19 marca 2006 roku, zakończyły się zwycięstwem Aleksandra Łukaszenki, który, według danych Centralnej Komisji Wyborczej, uzyskał 82,6 % głosów 3. Drugie miejsce, według CKW, zajął wspólny kandydat opozycji Aleksander Milinkiewicz, na którego głosowało 6 % wyborców. Frekwencja wyniosła 92,6 %. Władzą ustawodawczą jest dwuizbowy parlament Zgromadzenie Narodowe (Nacjonalnoje Sobranie) składające się z Rady Republiki (Sowiet Respubliki) i Izby Przedstawicieli (Pałata Predstawitelej). Rada Republiki liczy 64 członków, z których 8 jest mianowanych przez prezydenta a 56 wybieranych pośrednio przez deputowanych lokalnych rad na 4-letnią kadencję. Izba Przedstawicieli liczy 110 członków. Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się w październiku 2004 roku. W ich wyniku wszystkie mandaty zdobyli kandydaci partii proprezydenckich. Sąd Konstytucyjny bada zgodność aktów normatywnych z Konstytucją, a Prokuratura Generalna czuwa nad właściwym trybem wykonania aktów normatywnych. Komitet Kontroli nadzoruje realizację budŝetu państwa, zarządzanie własnością państwową i politykę finansowo-podatkową. Sędziowie Sądu NajwyŜszego są mianowani przez prezydenta, a skład Sądu Konstytucyjnego jest mianowany przez prezydenta i Izbę Przedstawicieli (po połowie). 3 Wyniki wyborów prezydenckich, w tym sposób ich przeprowadzenia oraz represje wobec opozycji zostały szeroko skomentowane na arenie międzynarodowej. Stany Zjednoczone, Unia Europejska i inne kraje zapowiedziały m.in. sankacje wizowe dla urzędników wyŝszego szczebla administracji białoruskiej oraz blokadę kont przedstawicieli władz Białorusi (m.in. w Szwajcarii).

16 Informacje ogólne Władzę wykonawczą sprawuje Rada Ministrów pod przewodnictwem premiera, mianowanego przez prezydenta. Obecnie stanowisko premiera piastuje Siergiej Siergiejewicz Sidorski. Rząd podlega nadzorowi ze strony prezydenta i parlamentu. Władzę w terenie sprawują lokalne komitety wykonawcze. Wybory do rad lokalnych odbyły się 2 marca 2003 roku. Wybrano deputowanych do 1664 z 1672 lokalnych rad róŝnego szczebla. Frekwencja wyniosła 73,3 % (w Mińsku 61 %). W ośmiu okręgach wyborczych przeprowadzono drugą turę wyborów. W większości okręgów wyborczych o mandat deputowanego starał się jeden kandydat. Do podziału było nieco ponad 24 tysiące mandatów w radach obwodowych (wojewódzkich), powiatowych, miejskich i wiejskich. Podział administracyjny Białoruś podzielona jest na 6 obwodów (odpowiadającym polskim województwom): brzeski, homelski, grodzieński, mohylewski, miński, witebski oraz wydzielone na prawach obwodu miasto Mińsk. Obwody podzielone są na 118 rejonów wiejskich. Według danych na 1 stycznia 2004 roku liczba miast wynosiła 110, osiedli typu miejskiego 101, miejscowości wiejskich 24022. Podział administracyjny Białorusi

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 17 Obwód brzeski (32,8 tys. km 2, ok. 1,5 mln mieszkańców) Od zachodu graniczy z Polską, od południa z Ukrainą. Zajmuje 15,7 % terytorium kraju i jest zamieszkiwany przez 14,7 % ludności. Do najbardziej rozwiniętych gałęzi gospodarki naleŝą przemysły: lekki, spoŝywczy i maszynowy, które dają prawie 2/3 ogółu produkcji przemysłowej obwodu. Wśród złóŝ naturalnych dominują: piaski, Ŝwir, kamień, torf i węgiel brunatny. Przez terytorium obwodu przechodzą korytarz tranzytowy Berlin-Warszawa-Brześć-Mińsk-Moskwa oraz drogi łączące Mińsk z Wilnem i Kijowem, a takŝe gazociągi i ropociągi o międzynarodowym znaczeniu. W Brześciu znajduje się port lotniczy pierwszej kategorii, pozwalający na obsługę międzynarodowego transportu pasaŝerskiego i towarowego. Obwód witebski (40,1 tys. km 2, ok. 1,3 mln mieszkańców) PołoŜony w północno-wschodniej części Białorusi, graniczy z Litwą, Łotwą i Rosją. Zajmuje 19,3 % terytorium kraju i jest zamieszkiwany przez 13,8 % ogółu ludności. Obwód ten jest jednym z bardziej rozwiniętych przemysłowo regionów kraju, na który przypada ok. 17 % produkcji krajowej. Wiodącą rolę w strukturze przemysłu zajmuje elektroenergetyka, znajdują się tu duŝe elektrownie: Łukomlskaja i Nowopołockaja. W regionie rozwinięty jest takŝe przemysł: lekki, spoŝywczy, paliwowy, chemiczny i petrochemiczny. Prawie 90 % terytorium obwodu leŝy na terenie Białoruskiego Pojezierza. Wizytówką regionu jest równieŝ unikatowy kompleks przyrodniczy Biereziński Rezerwat Przyrody. W jeziorach połoŝonych na terenie rezerwatu Ŝyją rzadkie gatunki fauny i flory, które są wpisane do Czerwonej Księgi Białorusi. Przez terytorium obwodu biegną dwa międzynarodowe szlaki komunikacyjne ParyŜ- Moskwa i Helsinki-Witebsk-Homel-Kijów-Płowdiw, a takŝe rurociąg jamalski. Obwód homelski (40,4 tys. km 2, ok. 1,5 mln mieszkańców) PołoŜony na południowym wschodzie Białorusi, graniczy od wschodu z Rosją, a od południa z Ukrainą. Zajmuje 19,5 % terytorium Republiki i zamieszkuje go 16,4 % ogółu ludności kraju. Jest to największy region Białorusi. Odkryte na obszarze odwodu złoŝa ropy naftowej, soli kamiennej i potasowej określają waŝna rolę tego regionu w gospodarce kraju, tworząc bazę surowcową przemysłu petrochemicznego gospodarki białoruskiej. Obwód wyróŝnia się takŝe wysokim poziomem rozwoju przemysłu metalurgicznego, maszynowego, drzewnego i celulozowo-papierniczego. Huty Ŝelaza w obwodzie dostarczają 80 % krajowej produkcji hutniczej. Największe zakłady metalurgiczne to Huta Metali w śłobinie i Zakłady Wyrobów Metalowych w Rzeczycy. Ogólnie produkcja przemysłowa obwodu stanowi ok. 18 % produkcji przemysłowej w kraju. Obwód połoŝony jest na skrzyŝowaniu waŝnych szlaków komunikacyjnych, m.in. Sankt Petersburg - Witebsk - Homel - Kijów - Odessa, Kłajpeda - Mińsk - Homel - Charków, Briańsk - Homel - Brześć - Warszawa. Przez terytorium obwodu przebiega

18 Informacje ogólne teŝ ropociąg Uniecza - Mozyrz z odnogą Mozyrz - Brody oraz dwa gazociągi. DuŜe znaczenie dla regionu ma lotnisko w Homlu, które obsługuje połączenia z wieloma miastami Rosji i Ukrainy. Przepływające przez ten obwód Ŝeglowne rzeki: Prypeć, Dniepr i Berezyna sprzyjają rozwojowi wodnego transportu śródlądowego. Obwód grodzieński (25 tys. km 2, ok. 1,2 mln mieszkańców) PołoŜony na północnym zachodzie kraju przy granicy z Polską, od północy graniczy z Litwą. Zajmuje 12 % terytorium kraju, zamieszkuje go 11,7 % ogółu ludności kraju. DuŜą powierzchnię regionu zajmują lasy (znaczny obszar to białoruska część Puszczy Białowieskiej). DuŜo jest rzek dopływów Niemna. Główne skupisko jezior to okolice Nowogródka. Wiodącą rolę w gospodarce regionu odgrywa przemysł chemiczny. Największe firmy tej branŝy zlokalizowane są w Grodnie i Lidzie. Ponadto w obwodzie rozwinęły się gałęzie przemysłu petrochemicznego, spoŝywczego oraz maszynowego i metalowego. Region ma równieŝ wysoko rozwiniętą produkcję rolną. Ulokowanie transkontynentalnej magistrali łączącej Europę z Azją sprzyja rozwojowi współpracy międzynarodowej. Obwód mohylewski (29,4 tys. km 2, ok. 1,2 mln mieszkańców) Znajduje się w środkowej części wschodniej Białorusi, od wschodu graniczy z Rosją. Zajmuje 14 % terytorium kraju i zamieszkuje go 12,2 % ludności kraju. Region ma równieŝ duŝe znaczenie w ogólnej wielkości produkcji przemysłowej kraju (12 %). Do najbardziej rozwiniętych gałęzi przemysłu naleŝą przemysł chemiczny i petrochemiczny, maszynowy oraz spoŝywczy. Przez obwód biegną szlaki kolejowe i drogowe łączące ośrodki przemysłowe Rosji, Ukrainy i państw bałtyckich. DuŜą rolę odgrywają tu magistrale kolejowe: Orsza-śłobin, Orsza-Uniecza, Jarosław- Baranowicze. Rzeki Dniepr, Berezyna i SoŜ są wykorzystywane do Ŝeglugi. Obwód miński (40,2 tys. km 2, ok. 3,2 mln mieszkańców) PołoŜony w środkowej Białorusi, razem z miastem Mińsk zajmuje 19,4 % powierzchni kraju i jest zamieszkiwany przez 15,3 % liczby ludności Republiki. Jako jedyny obwód nie graniczy z Ŝadnym innym państwem, gdyŝ jest otoczony przez pozostałe obwody Białorusi. Znaczna część produkcji przemysłowej kraju skoncentrowana jest w mieście Mińsk (20,3 %). Ogółem w obwodzie stołecznym, łącznie ze stolicą produkuje się 1/3 produkcji przemysłowej kraju. W strukturze przemysłowej obwodu wysoki udział stanowi produkcja przemysłu maszynowego i chemicznego. Dodatkowo rozwinięty jest przemysł petrochemiczny, spoŝywczy, przetwórczy. Stolica obwodu Mińsk jest centrum politycznym, gospodarczym, naukowym i kulturalnym Białorusi i posiada dobre połączenia komunikacyjne zarówno z duŝymi miastami Białorusi, jak i z sąsiadującymi krajami. Połączenia lotnicze obsługują dwa lotniska: Mińsk-1 i Mińsk-2.

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 19 II. UWARUNKOWANIA REGIONALNEJ WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ Kraje WNP W dniu 8 grudnia 1991 roku w Wiskulach na Białorusi Białoruś, Rosja i Ukraina oświadczyły, Ŝe Związek Radziecki przestał istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego 4 i powołały organizację o nazwie Wspólnota Niepodległych Państw (WNP), do której naleŝy obecnie 11 byłych republik radzieckich (bez Litwy, Łotwy i Estonii oraz Turkmenistanu, który zrezygnował z pełnego członkostwa w 2005 r. i posiada jedynie status obserwatora). Dokumentem regulującym działalność WNP jest statut, zaś organem zarządzającym Rada Przywódców Państw 5. Powstaniu WNP przyświecały głównie dwa cele: rozwijanie wzajemnej współpracy gospodarczej, w tym przede wszystkim utworzenie wspólnego obszaru celnego oraz wspólna obrona granic. Procesy integracyjne przebiegają jednak powoli. Pomimo podpisania wielu dokumentów, nie zrealizowano szeregu postanowień dotyczących wspólnej polityki gospodarczej i wprowadzenia jednolitych mechanizmów gospodarczych. Przyczynami są m.in.: zróŝnicowany potencjał gospodarczy poszczególnych krajów (udział Rosji w PKB wszystkich krajów WNP wynosi 80 %), odmienne interesy narodowe, utrudniające podejmowanie wspólnych decyzji, róŝne stopnie zaawansowania reform w poszczególnych krajach, rozbieŝność interesów gospodarczych, wynikająca ze zróŝnicowanej struktury geograficznej handlu zagranicznego, poziomów gospodarczych i powiązań zewnętrznych. W ciągu 15 lat funkcjonowania WNP na jej terytorium powstawały inne organizacje regionalne, z których najwaŝniejsze to: Związkowe Państwo Białorusi i Rosji, Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza (Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Uzbekistan, TadŜykistan), Organizacja Współpracy Centralno-Azjatyckiej (do 2002 funkcjonująca jako Centralnoazjatycka Wspólnota Gospodarcza, grupująca Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Uzbekistan i TadŜykistan), GUAM (obecnie Gruzja, Ukraina, AzerbejdŜan i Mołdowa). Ponadto we wrześniu 2003 roku Rosja, Ukraina, Białoruś i Kazachstan powołały do Ŝycia tzw. Wspólną Przestrzeń Gospodarczą (WPG), której celem jest koordynacja wspólnej polityki handlowej i celnej. 4 Białoruś, Rosja i Ukraina były państwami załoŝycielskimi ZSRR w 1922 roku. 5 Zbiera się ona dwa razy w roku i decyduje o podstawowych sprawach związanych z działalnością państw członkowskich.

20 Uwarunkowania regionalnej współpracy gospodarczej Związkowe Państwo Białorusi i Rosji Proces integracji obu państw rozpoczął się w styczniu 1995 roku od utworzenia Związku Celnego Białorusi i Rosji, który w kwietniu 1997 roku został przekształcony w Związek Białorusi i Rosji, a w grudniu 1999 roku w Związkowe Państwo Białorusi i Rosji. Celem Związku jest umocnienie pozycji obu państw na arenie międzynarodowej, czemu ma słuŝyć m.in. zwiększenie bezpieczeństwa inwestycji zagranicznych i transportu między Europą a Azją. Traktat z 1999 roku przewidywał: ujednolicenie polityki cenowej do końca 2001 r. unifikację ustawodawstwa cywilnego i podatkowego do 2002 r. zharmonizowanie polityki celnej i handlu zagranicznego do 2005 r. unifikację prawa transportowego, energetycznego i telekomunikacyjnego do 2005 r. wprowadzenie unii monetarnej do 2005 r. Jak wynika z postanowień tego dokumentu obydwa państwa miały raczej zmierzać w kierunku integracji gospodarczej, na wzór Unii Europejskiej, niŝ politycznej. Dla strony białoruskiej waŝne było określenie sposobu zarządzania państwem związkowym. Podkreślała ona zwłaszcza, iŝ Białoruś będzie realizowała współpracę z Rosją tylko na równoprawnych i wzajemnie korzystnych warunkach. W sierpniu 2003 roku zostały zakończone prace nad projektem konstytucji Państwa Związkowego. Dodatkowo strona białoruska opracowała swój własny, alternatywny projekt, jednak strona rosyjska popiera opracowany juŝ formalnie dokument Podpisanie traktatu unijnego zaowocowało powołaniem do Ŝycia szeregu instytucji mających wspierać proces integracji: NajwyŜsza Rada Państwa składająca się z prezydentów, premierów i szefów obu parlamentów, Związkowa Rada Ministrów, składająca się z Gabinetów Ministrów obu państw, Stała Komisja Rządowa przygotowująca spotkania Związkowej Rady Ministrów, Międzybankowa Rada Walutowa mająca za zadanie przygotowanie unii walutowej. 13 czerwca 2003 roku Narodowy Bank Białorusi i Centralny Bank Rosji uzgodniły zasady funkcjonowania centrum administracji bankowej Państwa Związkowego Białorusi i Rosji. W myśl tych załoŝeń: Bank Centralny Białorusi nie moŝe samodzielnie prowadzić polityki walutowej i emitować nowej waluty; polityka kredytowo-pienięŝna obu krajów będzie prowadzona wspólnie, jednak decyzje, dotyczące stabilności rosyjskiego rubla, będą podejmowane przez Rosję; Narodowy Bank Białorusi zachowa miano Banku Centralnego kraju, a do Rady Dyrektorów Banku Rosyjskiego zostaną wprowadzone dwie osoby z Białorusi.

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 21 Wprowadzenie rosyjskiego rubla do rozliczeń bezgotówkowych na Białorusi uległo opóźnieniu. Miał on być wykorzystywany w operacjach bankowych równolegle z rublem białoruskim od 1 lipca 2003 roku, jednak Prezydent A. Łukaszenka nie podpisał odpowiedniego dekretu przygotowanego przez bank centralny Białorusi. Wspólna waluta była tematem wiodącym spotkań na róŝnych szczeblach, w tym równieŝ rozmów obydwu prezydentów w Soczi w lipcu 2004 roku oraz grudniu 2005 roku, wygląda jednak na to, Ŝe realizacja tych zamierzeń ulegnie dalszemu przesunięciu w czasie i nastąpi dopiero w latach 2007-2009. Przejście na rosyjski rubel jako walutę wspólną i rozliczeniową prowadziłoby do wzrostu dwustronnego handlu, intensyfikacji wzajemnego przenikania kapitału narodowego i przyspieszenia procesów integracyjnych. Warto przy tym podkreślić, Ŝe handel przygraniczny pomiędzy Białorusią i Rosją jest juŝ praktycznie rozliczany w rublach rosyjskich. Władze Białorusi bronią się przed utratą kontroli nad gospodarką i nie chcą dopuścić do ekspansji firm rosyjskich, m.in. przez wstrzymywanie procesu prywatyzacji, czy utrudnienia administracyjne dla juŝ działających firm rosyjskich (np. nakaz przekazania oleju napędowego na rzecz kampanii Ŝniwnej przez rosyjskie koncerny paliwowe). Typowym przykładem narastających problemów oraz walki z wrogim przejęciem firm przez Rosję, moŝe być nieudana próba prywatyzacji Bieltransgazu w 2003 roku 6. Władze w Mińsku nie zgodziły się na rosyjskie warunki utworzenia spółki przez Gazprom i Bieltransgaz. Uznano, Ŝe Rosjanie za nisko wyceniali wartość akcji Bieltransgazu. W odpowiedzi Rosja podniosła od 2004 roku cenę gazu dla Białorusi. Wcześniej Białoruś płaciła za gaz tyle co rosyjscy klienci. Ostatecznie, w wyniku 6- miesięcznych negocjacji, w lipcu 2004 roku Gazprom i Bieltransgaz podpisały kontrakt na dostawy gazu na Białoruś i tranzyt przez jej terytorium do innych krajów 7. Uzgodniona wtedy i obowiązująca nadal cena wynosi 46,68 USD za 1 tys. m 3 (w roku 2003 około 30 USD). NaleŜy się jednak spodziewać w najbliŝszym czasie renegocjacji umowy i podwyŝek cen gazu i ropy naftowej dla Białorusi. Rozmowy premierów Białorusi i Rosji w połowie maja 2006 r. wskazują, Ŝe najbardziej realnym scenariuszem jest stworzenie wspólnego przedsiębiorstwa gazowo-transportowego. 6 Biełtransgaz białoruskie przedsiębiorstwo państwowe, odpowiedzialne za dystrybucję i przesył gazu ziemnego przez Białoruś. Jest operatorem gazociągu Jamał-Europa, dzierŝawionego przez Gazprom, oraz właścicielem pozostałych gazociągów biegnących przez Białoruś. 7 Tranzyt rosyjskiego gazu ziemnego przez Białoruś w 2005 roku: łącznie: 40,4 mld m 3 ; gazociągiem Jamał Europa: 20,7 mld m 3 ; gazociągami Biełtransgazu: 19,7 mld m 3. Opłaty tranzytowe: 0,46 USD za 1000 m 3 na odcinku 100 km gazociągiem jamalskim, 0,75 USD za 1000 m 3 na odcinku 100 km sieciami Biełtransgazu. Dostawy rosyjskiego gazu na Białoruś realizowane w całości przez Gazprom: zgodnie z kontraktem podpisanym 27 grudnia 2005 roku Białoruś ma zagwarantowane w 2006 r. dostawy 21 mld m 3 (oraz dodatkowo 1,5 mld m 3, jeśli pozwolą na to warunki techniczne) po cenie 46,68 USD za 1000 m 3.

22 Uwarunkowania regionalnej współpracy gospodarczej MoŜe to być ustępstwo władz Białorusi w kontekście sugerowanych przez Gazprom cen na poziomie 130-150 USD za 1 tys. m 3 gazu (zapowiedzi z końca maja 2006 roku wskazują nawet na moŝliwą podwyŝkę do 200 USD) oraz planowanej zmiany sposobu pobierania VAT i akcyzy przy dostawach ropy naftowej do rafinerii na Białorusi. Podsumowując, współpraca Białorusi z Rosją, z uwagi na odmienne interesy obu stron, jest złoŝona. Strona rosyjska koncentruje się na gospodarczym wymiarze współpracy z Białorusią. Forsowane przez Moskwę Ŝądania ekonomiczne mają przede wszystkim zwiększyć rosyjskie wpływy w gospodarce Białorusi. Ich zasadniczym celem jest integracja białoruskiej gospodarki z systemem gospodarki rosyjskiej oraz przejęcie kontroli przez rosyjski kapitał nad strategicznymi, dochodowymi sektorami białoruskiej gospodarki. Ponadto Rosja stara się maksymalnie ograniczyć koszty finansowego i ekonomicznego wsparcia dla gospodarki białoruskiej. Natomiast dąŝenie Białorusi do integracji z Rosją powodowane jest z jednej strony interesami politycznymi, z drugiej zaś wynika ze względów gospodarczych oraz przekonania, Ŝe proces taki leŝy w granicach (nie do końca zdefiniowanej) racji stanu. Obecnie Białoruś jest w duŝym stopniu uzaleŝniona od rosyjskiego wsparcia ekonomicznego w postaci m.in. tanich i stałych dostaw surowców energetycznych, kredytów czy zachowania pełnego dostępu do rosyjskiego rynku dla białoruskich towarów. Proces zjednoczeniowy ma tę pomoc zachować i umocnić. Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na integrację obydwóch gospodarek jest wielka dysproporcja potencjałów gospodarczych i politycznych obu stron. Pomimo licznych przewag, którymi dysponuje Rosja, strona białoruska dotychczas skutecznie opierała się realizacji niekorzystnych dla siebie rozwiązań. Jednocześnie Rosja była i nadal pozostaje najwaŝniejszym, strategicznym partnerem gospodarczym Białorusi. Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza W 1995 roku Białoruś, Kazachstan, Kirgizja, Rosja i TadŜykistan utworzyły Unię Celną. W ciągu 5 lat jej istnienia zlikwidowano ograniczenia taryfowe i ilościowe, zniesiono na zasadzie wzajemności cła, podatki i inne opłaty w wymianie towarowej, uzgodniono i zatwierdzono bazowy wykaz towarów akcyzowych oraz minimalne stawki tego podatku na poszczególne towary, a następnie przystąpiono do tworzenia jednolitego obszaru celnego. W październiku 2000 roku Unia Celna została przekształcona w Euroazjatycką Wspólnotę Gospodarczą (EAWG), która postawiła sobie za cel m.in.: utworzenie jednolitej przestrzeni gospodarczej, wypracowanie wspólnych zasad handlu,

BIAŁORUŚ - Przewodnik dla przedsiębiorców 23 unifikację systemów podatkowych, bezwizowy ruch ludności. Znaczenie EAWG w najbliŝszym czasie będzie prawdopodobnie rosnąć. Wynika to przede wszystkim z róŝnicowania się postaw wśród krajów WNP i w efekcie niskiej efektywności tej ostatniej organizacji. EAWG grupuje obecnie państwa upatrujące swojej szansy w bliŝszej integracji z Rosją, natomiast kraje dąŝące do ściślejszej współpracy ze strukturami europejskimi i/lub większej niezaleŝności gospodarczej od Rosji, aktywizują swoją współpracę w ramach GUAM. Trudno jednak ten podział uznać za ostateczny, szczególnie w odniesieniu do dalszych postaw niektórych członków GUAM. W październiku 2005 roku EAWG połączyła się z Organizacją Współpracy Centralno-Azjatyckiej - Rosja, Kazachstan, Kirgistan i TadŜykistan były jednocześnie członkami obu organizacji, będący jedynie członkiem OWCA Uzbekistan przystąpił do EAWG na początku 2006 roku, a będąca członkiem EAWG Białoruś zaakceptowała połączenie obydwu struktur. Zgodnie z deklaracjami przywódców państw członków EAWG podobny proces moŝe w najbliŝszym czasie objąć równieŝ wspomnianą wcześniej Wspólną Przestrzeń Gospodarczą, przy czym jedyną niewiadomą jest to jak wobec takiej koncepcji zachowa się Ukraina (tworząca WPG). Organizacje międzynarodowe W dniu 8 września 1992 roku otworzyła swoje biuro w Mińsku Organizacja Narodów Zjednoczonych, a w ślad za nią Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Międzynarodowa Korporacja Finansowa i inne organizacje systemu ONZ. W chwili obecnej mają tu swoje biura takie agencje jak: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR), Fundusz Narodów Zjednoczonych ds. Dzieci (UNICEF), Wspólny Program Narodów Zjednoczonych ds. Zwalczania wirusa HIV, Fundusz Narodów Zjednoczonych ds. Ludności (UNFPA) oraz Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO). Białoruś jest równieŝ członkiem organizacji systemu Narodów Zjednoczonych (UNESCO, UNIDO, UNCTAD), które nie mają w tym kraju swoich placówek. Organizacje międzynarodowe realizują programy pomocowe, mające na celu m.in. 8 : pomoc ludności w radzeniu sobie ze skutkami transformacji i reformą systemu pomocy społecznej, przygotowanie do działania w nowym systemie gospodarczym, 8 Jednym z takich przedsięwzięć jest Program Sąsiedztwa Polska-Ukraina-Białoruś, realizowany w ramach INTERREG IIIA/TACIS CBC, finansowany ze strony polskiej ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF), a po stronie białoruskiej i ukraińskiej ze środków TACIS CBC (informacje - www.embassypoland.nsys.by/wehcontent.php section=wehinfo).

24 Uwarunkowania regionalnej współpracy gospodarczej tworzenie oraz rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, wdraŝanie nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, walkę z zanieczyszczeniem środowiska, problemami zdrowotnymi i skutkami katastrofy w Czernobylu, tworzenie podstaw otwartego i demokratycznego społeczeństwa, pomoc w rozwiązywaniu problemów uchodźców i migrantów, propagowanie wśród białoruskiego społeczeństwa idei i zasad ONZ i konwencji międzynarodowych, których Białoruś jest stroną. Koordynacją programów realizowanych przez poszczególne Organizacje zajmuje się biuro UNDP. Adresy przedstawicielstw wszystkich organizacji systemu Narodów Zjednoczonych znajdują się w załączniku nr 6. Ponadto Białoruś jest członkiem takich organizacji, jak: CCC, CEI, EAPC, EBRD, ECE, IAEA, ICAO, ICRM, IFRCS, Inmarsat, Intelsat, Interpol, IOC, IOM (obserwator), ISO, ITU, NAM, OPCW, OSCE, PCA, PFP, UPU, WFTU, WIPO, WMO i ubiega się o przyjęcie do WTO. Zamiar przystąpienia do WTO Białoruś zgłosiła w 1993 roku, a w 1997 roku rozpoczęła negocjacje. Obecnie nadal trwają negocjacje bilateralne w sprawie przystąpienia Białorusi do WTO, w których trudno spodziewać się w najbliŝszym czasie przełomu ze względu na negatywne stanowiska m.in. Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Mimo to Białoruś podtrzymuje chęć przystąpienia do tej organizacji. Według wiceministra spraw zagranicznych Białorusi Aleksandra Michniewicza Stanowisko Białorusi w kwestii przystąpienia do WTO jest proste, Białoruś jest krajem z otwartą gospodarką i moŝe przeŝyć tylko integrując się ze światowymi organizacjami gospodarczymi. Białoruś a Unia Europejska 9 Wśród dokumentów odnoszących się kwestii współpracy Unii Europejskiej z Białorusią wymienić naleŝy przyjętą w lutym 2003 roku przez Parlament Europejski rezolucję O stosunkach między Unią Europejską i Białorusią w kierunku przyszłego partnerstwa (2002/2164(INI)) oraz przedstawiony 11 marca 2003 roku Radzie i Parlamentowi Europejskiemu przez Komisję Europejską komunikat pt. Szeroka Europa Sąsiedztwo: nowe ramy stosunków z naszymi wschodnimi i południowymi sąsiadami 10. Głównym celem polityki unijnej wobec sąsiadów, jak podkreślono w powyŝszym komunikacie, ma być pogłębianie współpracy gospodarczej oraz intensyfikacja wspólnego przeciwdziałania wszelkiego rodzaju transgranicznym zagroŝeniom. 9 Wykorzystano materiały Ośrodka Studiów Wschodnich z lat 2003-2006 oraz publikacje własne. 10 www.europa.eu.int/comm/external_relations/we/doc/com03_104_en.pdf