POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW ŁĘCZYCA BEZPŁATNY MAGAZYN DLA WSZYSTKICH NR 5 WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK 2009 Lęk przed śmiercią oznacza, że kocha się życie. Święto Zmarłych - 1 listopad Na cmentarzu płomyki złote i groby w chryzantemach. Ludzie przyszli tu z myślą o tych, których już nie ma. Wspominają drogie imiona, zasłaniają lampki przed wiatrem, dla tych bliskich wieńce zielone i bukiety jesienne pełne kwiatów. Drodzy czytelnicy! "Święto Zmarłych" - Bechler H. Jesień, słońca mniej, ale intensywne barwy czerwieni i złota kojarzą się z królewską elegancją i splendorem. Z drugiej strony mgła i deszcz nie nastrajają zbyt optymistycznie. Jesienią bywamy bardziej depresyjni, organizm sposobi się do chłodów i łaknie tłustych kalorii i słodkich łakoci. Jesienią bywamy bardziej ospali, by podejmować czy kontynuować jakąś aktywność fizyczną. "Skąd idzie jesień, czemu niszczy marzenia, zielone altany i pamięć?" Adam Zagajewski 1
Mamy już jesień. Dla jednych jest to pora roku pełna piękna, kolorowych liści i spacerów po parku. Bywa i tak, że wraz z nastaniem jesieni stajemy się coraz bardziej przygnębieni i zniechęceni. Coraz więcej dżdżystych dni, mniejsza aktywność fizyczna. Często jesiennym nastrojom towarzyszy też chęć poprawienia sobie humoru słodką przekąską. Codzienne funkcjonowanie z cukrzycą coraz bardziej przytłacza. Dodatkowe przemęczenie fizyczne zniechęca do aktywności. Wiadomo o znaczeniu pór roku dla ludzkiego zdrowia. Wraz z ich zmianami większość ludzi doświadcza zmian zachowania i nastroju. Na nasz nastrój wpływ mają zarówno światło jak i temperatura. Osoby z cukrzycą wiedzą najlepiej o ile łatwiej kontrolować poziom cukru latem. Ma to związek z większym wysiłkiem fizycznym na świeżym powietrzu, dostępnością świeżych warzyw i mniejszym zapotrzebowaniem organizmu na gromadzenie zapasów tłuszczu. Zimą, osoby, które silnie reagują na zmiany temperatury i coraz mniejszą ilość światła słonecznego, mogą doświadczać tzw. Sezonowego Zaburzenia Afektywnego czyli potocznie mówiąc, depresji sezonowej, jesiennej. Kiedy jesienią dzień staje się krótszy, mogą pojawić się objawy: rozdrażnienie, niepokój lub spowolnienie; potrzeba większej ilości snu (kłopoty z rannym wstawaniem, mimo dłuższego snu brak poczucia wyspania); w odróżnieniu od osób depresyjnych, które tracą apetyt, osoby z depresją sezonową, spożywają zbyt duże ilości węglowodanów, co w przypadku cukrzycy wiąże się z jej rozchwianiem i emocjami złości temu towarzyszącymi; kłopoty z precyzyjnym i szybkim myśleniem, mniejsza zdolność koncentracji. O depresji jesiennej można mówić wtedy, kiedy jesienno-zimowe zmiany samopoczucia trwają przynajmniej cztery tygodnie i dzieje się tak każdej kolejnej jesieni. Osoby z cukrzycą powinny także pamiętać, że objawy przypominające depresję sezonową mogą wynikać z braku wyrównania poziomów cukru i częstych hipoglikemii lub być spowodowane niedoczynnością tarczycy. Na predyspozycje do depresji sezonowej wpływa wiele czynników z naszego otoczenia: przede wszystkim brak światła słonecznego, który jest szczególnie odczuwany jesienią; sytuacje stresowe nakładające się na miesiące, gdy brakuje światła. Na występowanie depresji w takiej formie częściej narażone są kobiety między 20-40 rokiem życia, a związane jest to z działaniem hormonów. Jesienią brak światła sprawia, że melatonina wydziela się w zwiększonych ilościach a to powoduje ospałość, a także zniechęcenie psychiczne. Nie zawsze jednak mamy do czynienia z depresją jesienną, która jest łagodniejszą formą ciężkiej depresji jednobiegunowej. W przypadku osób z cukrzyca, jak donoszą badacze, w przybliżeniu 40% pacjentów wskazuje na objawy depresji klinicznej o różnym nasileniu. Poniżej podane zostały możliwe objawy depresji, która nie jest już wtedy chorobą występującą sezonowo. Sygnałem, który może wskazywać na możliwość pojawienia się depresji jest występowanie przez dwa tygodnie lub dłużej co najmniej pięciu z opisanych objawów tej choroby: 2
pogorszenie samopoczucia, przygnębienie; trudności w podejmowaniu decyzji i kłopoty z koncentracja uwagi; spadek ogólnej aktywności i brak odczuwania przyjemności z takiej aktywności; poczucie winy; uczucie zmęczenia; dolegliwości fizyczne, takie jak: zaburzenie snu i łaknienia. Cukrzycy nie zawsze towarzyszy depresja, ale większy odsetek osób z depresją wśród diabetyków wynika z przewlekłego stresu psychicznego, jakim jest cukrzyca, dodatkowe obowiązki i świadomość nieodwracalności choroby. Często niemożność wyjaśnienia przyczyn wysokich cukrów sprawia, że chory traci motywację do leczenia. U osób starszych występuje lęk przed utratą niezależności i niedołęstwem. Obawa przed tym, co spowoduje choroba (powikłania), jest często przyczyną obniżenia poczucia własnej wartości. Lęki i odczucia depresyjne, wpływające na nasze emocje i na poziom cukru, można zmniejszyć dzięki: poszukiwaniu wsparcia społecznego. Dostarczają nam go inni ludzie przekazując pozytywne emocje i słowa otuchy w rozmowie lub będąc obecnymi w trudnych mementach funkcjonowania z cukrzycą. Mogą być to bliscy, przyjaciele, ale takie wsparcie oferują również koła Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków. Takie kontakty dają możliwość podzielenia się swoimi odczuciami dotyczącymi życia z chorobą. Osoby z cukrzycą mogą znaleźć przyjaciół wśród innych chorych, pomóc we wspólnym rozwiązywanie problemów, uzyskać wsparcie edukacyjne. Badania wskazują, że osoby z cukrzycą, u których poziom hemoglobiny glikowanej jest często bardzo wysoki (świadczy to o braku wyrównania cukrzycy), częściej też doświadczają odczuć depresyjnych. Pomaga dzielenie się swoimi emocjami, wyznaczanie małych celów i świętowania drobnych sukcesów. W życiu z cukrzycą należy dążyć do jak najlepszego wyrównania glikemii, ale nie należy popadać w przesadę i perfekcjonizm. Od czasu do czasu mogą pojawić się wysokie poziomy cukru, jednak zawsze jest kolejny pomiar, kolejny dzień, w którym poziomy cukru będą lepsze. Osoby doświadczające odczuć depresyjnych często myślą na swój temat bardzo negatywnie i stereotypowo. Wyciągają ogólne wnioski z jednostkowych, negatywnych wydarzeń (miałem/am wczoraj wysoki poziom cukru, więc jestem bezwartościowym człowiekiem i w ogóle nie radzę sobie z cukrzycą i z funkcjonowaniem w świecie). Korzystniejsza jest próba zastanawiać się nad rozwiązaniem konkretnego problemu niż koncentracja jedynie na emocjach wynikających z sytuacji. Poszukujmy więc możliwych rozwiązań, zbierajmy informacje, selekcjonujemy je i podejmujemy konkretne działania. Koncentracja jedynie na emocjach sprawia, że fantazjujemy nad rozwiązaniem sytuacji trudnej, ale nie podejmuje konkretnych działań rozwiązujących problem, co często powoduje dalsze frustracje. Często angażujemy się wtedy w czynności zastępcze, takie jak np. podjadanie dodatkowych przekąsek. 3
Pozytywny wpływ na nasze samopoczucie ma wyobrażania przyjemnych momentów naszego życia. Pozwala to na chwilę przełączyć myślenie na inne tory i uspokoić reakcje lękowe; ćwiczenia relaksacyjne regulujące pracę organizmu. Mogą być to głębokie oddechy, (powietrze wdychamy nosem i wydychamy ustami), powtarzane kilka, kilkanaście razy. Pozwala to zmniejszyć napięcie mięśniowe i w efekcie też uspokaja emocje; wysiłek fizyczny lub zajęciu się ulubionym hobby. Jest to dobra metoda na poprawę humoru, obniżenie poziomu cukru i redukcję stresu. Możemy spacerować lub wybrać taką formę aktywności, która sprawia nam najwięcej przyjemność. Zachęcam do praktycznych prób zmian smutnego, jesiennego nastroju. Jesień to nie tylko słota i chłód, ale także piękno kolorowych liści. Warto spróbować odnaleźć te kolory w naszym wnętrzu. Magdalena Chomka psycholog - Z cukrzycą na ty Omówienie: dr n. med. Joanna Sawer-Szewczyk Notował Henryk Pierzgalski OSTRE INFEKCJE U OSÓB Z CUKRZYCĄ Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni na infekcje i trudniej z nich wychodzą. Jak powinni się przed nimi chronić? Cukrzyca to schorzenie zmniejszające odporność organizmu. Osoby chore na cukrzycę, typu 1 oraz 2, są bardziej podatne na infekcje zarówno bakteryjne, wirusowe, jak i grzybicze. Mogą być to infekcje, na które zapadamy wszyscy, ale u diabetyków nierzadko występują także zakażenia grzybami, wirusami czy bakteriami, na które osoby zdrowe (z prawidłowym metabolizmem cukru) są odporne. Ponadto zakażenia u osób z cukrzycą mają tendencję do przedłużania się i znacznie trudniej je leczyć. 4
Mechanizm błędnego koła Skłonność do infekcji rozpoczyna mechanizm błędnego koła. Podwyższone stężenie glukozy we krwi upośledza mechanizmy odpornościowe, stąd właśnie skłonność do infekcji. Infekcja powoduje zaś uruchomienie mechanizmów obronnych w organizmie, które osłabiają działanie insuliny i zwiększają zapotrzebowanie na ten hormon. U osób zdrowych trzustka reaguje zwiększoną produkcją insuliny. U diabetyków trzustka nie ma takiej możliwości, w konsekwencji dochodzi do nasilenia zaburzeń metabolicznych i zwiększenia stężenia glukozy. Niezbędna profilaktyka Dla osób z cukrzycą bardzo istotne znaczenie ma profilaktyka infekcji. W sezonie przeziębieniowym powinni oni przede wszystkim unikać kontaktu z osobami chorymi. Konieczne jest też odpowiednie wyrównanie cukrzycy. Osobom chorym na cukrzycę szczególnie zalecane są również szczepienia ochronne. Powinny obowiązkowo szczepić się raz w roku przeciw grypie (najlepiej na początku jesieni) oraz jednorazowo przeciwko pneumokokom (dwoinkom zapalenia płuc). Intensywne leczenie infekcji Niestety, nie zawsze daje się zapobiec infekcji. Gdy chorych na cukrzycę zaczyna brać przeziębienie, po zaobserwowaniu pierwszych objawów infekcji (gorączka, kaszel, katar, uczucie ogólnego rozbicia) powinny częściej niż zwykle mierzyć stężenie glukozy we krwi i nie zwlekając zwrócić się po poradę do lekarza. Chorzy na cukrzycę wymagają bowiem intensywnego leczenia infekcji lekami uzależnionymi od rodzaju wywołujących je drobnoustrojów (np. antybiotykami). Jednocześnie z terapią infekcji muszą ściśle monitorować poziom wyrównania cukrzycy i na ten okres zintensyfikować leczenie obniżające stężenie glukozy. Utrzymanie dobrego wyrównania metabolicznego cukrzycy (stężenie glukozy 90-135mg%) jest bowiem warunkiem skutecznego wyleczenia infekcji. Złe wyrównanie cukrzycy jest przyczyną przedłużania się infekcji oraz nieskuteczności stosowanych leków. Ze względu na możliwość infekcji nietypowymi drobnoustrojami, które nie są zazwyczaj groźne dla osób bez cukrzycy, wybór stosowanego leczenia infekcji (np. antybiotyku) bywa trudny. Konieczna insulinoterapia Podstawowym warunkiem skutecznego leczenia infekcji u osób z cukrzycą jest dobre wyrównanie gospodarki cukrowej, co ze względu na mechanizm błędnego koła bywa 5
szczególnie trudne. Najskuteczniejszym sposobem ścisłej kontroli gospodarki węglowodanowej jest intensywna insulinoterapia. Kluczową rolę w tej skutecznej funkcjonalnej insulinoterapii odgrywają analogi insuliny (zarówno szybkodziałające, jak i o przedłużonym działaniu). Analogi szybkodziałające, poza swoim działaniem w okresie poposiłkowym mogą też służyć do korekcji podwyższonego stężenia glukozy w okresie międzyposiłkowym. Analogi długodziałające zapewniają zaś bardziej stabilne stężenia glukozy w ciągu całej doby. Podczas infekcji u osób chorych na cukrzycę, analogi insuliny są skuteczniejsze i bardziej bezpieczne niż inne rodzaje leczenia. Stosowanie analogów insuliny zmniejsza też ryzyko hipoglikemii. Pewne substancje produkowane w organizmie diabetyka w czasie infekcji powodują oprócz zwiększenia zapotrzebowania na insulinę także zmniejszenie apetytu. To może spowodować, że pacjent nie zjada posiłków lub zjada dużo mniej, co z kolei może zwiększać ryzyko niedocukrzenia. Także infekcja u osób z cukrzycą typu 2 leczonych normalnie lekami doustnymi, bardzo często wymaga zastosowania insuliny. Przyczyną jest wywołane przez infekcję zwiększenie zapotrzebowania organizmu na insulinę. Trzustka osób chorych na cukrzycę typu 2 bardzo często nie może podołać temu wzrostowi zapotrzebowania. Stąd konieczność częstego oznaczania stężenia glukozy we krwi, a w razie utrzymujących się hiperglikemii konieczność wprowadzenia insulinoterapii. Zalecenia dietetyczne Podczas infekcji u chorych na cukrzycę mogą obowiązywać specjalne zalecenia dietetyczne, które zależą od zastosowanego w okresie infekcji leczenia hipoglikemizującego. Okres infekcji to bowiem czas tzw. nasilonego katabolizmu (rozkładu substancji energetycznych, a następnie budulcowych organizmu). Nasilony katabolizm może doprowadzić u chorych na cukrzycę do kwasicy ketonowej. Z drugiej strony unikanie spożywania pokarmów (głodówka) ma podobne działanie. Stąd też w czasie infekcji konieczne jest stosowanie diety zaspokajającej zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne w połączeniu z intensywną insulinoterapią. Rozkład posiłków musi być dostosowany do schematu leczenia insuliną, a dieta powinna być wzbogacona o świeże owoce i warzywa źródło witamin i błonnika. Konsultacja: dr hab. med. Grzegorz Dzida specjalista chorób wewnętrznych, diabetolog z Katedry i Klinika Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Lublinie Omówienie dr n. med. Joanna Sawer-Szewczyk 6 Notowal H. Pierzgalski
SAMOKONTROLA W CUKRZYCY Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, trwającą do końca życia chorego. Źle leczona może powodować rozwój późnych powikłań, będących często bezpośrednią przyczyną zgonu. Jednym z warunków efektywnej walki z chorobą i przeciwdziałania jej powikłaniom jest aktywizacja udziału pacjenta w leczeniu, czyli nieustanna domowa samokontrola. Tylko dzięki takiej umiejętnej samokontroli można skutecznie utrzymać optymalny, fizjologiczny poziom glukozy we krwi (tzw. normoglikemię). Co jest wstępnym warunkiem samokontroli w cukrzycy? Pierwszym, wstępnym warunkiem samokontroli jest elementarna wiedza pacjenta o chorobie oraz dobra współpraca z lekarzem. Już w czasie pierwszych wizyt u lekarza chory na cukrzycę powinien zostać poinformowany, do jakich celów leczenia (w tym poziomu cukru we krwi) powinien dążyć. Jak też powinien otrzymać materiały informacyjne omawiające zasady samokontroli i leczenia choroby, w postaci broszur, książek, czy wskazówki, co do lektury, jaką powinien przeczytać. Co jest metodą podstawową samokontroli? Podstawową metodą samokontroli cukrzycy jest oznaczanie stężenia glukozy we krwi, a także badanie ilości glukozy w moczu (ewentualnie obecności acetonu w moczu). Pomiary te, powinny być wykonywane za pomocą specjalnych testów w domu pacjenta przez niego samego. W praktyce samokontroli - oceny wyrównania cukrzycy dokonuje się również na podstawie odczuwanych przez chorego objawów. Czy powinniśmy zapisywać wyniki własnych pomiarów? Tak, to bardzo ważne dla samooceny i późniejszej konsultacji z lekarzem. Dla właściwej kontroli cukrzycy niezbędne jest odnotowywanie każdego pomiaru poziomu glukozy we krwi, ewentualnie glukozurii, (jeśli mierzymy też poziom). Istotne jest zapisanie, jak się ma czas pomiaru wobec posiłku (np. pomiar na czczo, ile minut przed posiłkiem i ile po posiłku). Co jeszcze powinniśmy wpisywać do dziennika samokontroli? Ważne adnotacje to: samoocena diety (np. wg. szacunku kalorii i zawartości węglowodanów); zanotowanie każdej zmiany istotnej zmiany w diecie lub leczeniu; opisanie epizodów - takich, jak hipoglikemia, infekcja, przeżycie emocjonalne, infekcja, miesiączkowanie, itp.; okazywanie dziennika lekarzowi podczas każdej wizyty. Kiedy należy przeprowadzać kontrolę poziomu cukru w krwi (glikemii) Po pierwsze na czczo; Po różnych, mniejszych i większych posiłkach; Po spożyciu słodyczy; Po wysiłku fizycznym W nocy, przy podejrzeniu nocnej hipoglikemii lub znacznej hiperglikemii na czczo; Omówienie dr n. med. Joanna Sawer-Szewczyk Notował H. Pierzgalski 7
KĄCIK KULINARNY GALANTYNA Z KURCZAKA Składniki: kurczak, ok. 2 kg; sól, pieprz, jajo, 1 bułka czerstwa, mleko, 0,5 cebuli, można dodać ugotowaną marchew i natkę pietruszki Opis przygotowania: 1. Z kurczaka delikatnie zdjąć skórę, by jej nie porwać. Zaszyć otwory po szyjce, skrzydełkach i udkach. 2. Oddzielić mięso od kości i przepuścić przez maszynkę razem z bułką namoczoną w mleku (oraz marchwią i natką pietruszki). 3. Do mięsa dodać jajo, sól, pieprz, dokładnie wyrobić. Masą napełnić skórę kurczaka, zaszyć. Ściśle zawinąć w folii aluminiowej lub ściereczce, owinąć grubą nicią i gotować w bulionie ok. 40-50 minut. Nie dopuścić do wrzenia. Następnie przez godzinkę studzić w wywarze, wyjąć na półmisek, przycisnąć np. deseczką. Podawać na zimno. Smacznego Krokiety z mięsem Składniki: mięso gotowane, 50 dkg, warzywa gotowane razem z mięsem, 20 dkg, cebula, 1 szt, czosnek, 2-3 ząbki, majeranek, sól, pieprz, gałka muszkatołowa świeżo starta, ciasto naleśnikowe, 70 dkg mąki Opis przygotowania: 1. zrobić ciasto naleśnikowe; 2. usmażyć naleśniki; 3. ugotować mięso razem z warzywami, może to być mięso drobiowe lub inne; 4. cebulę i czosnek pokroić i zeszklić na odrobinie oleju; 5. mięso i warzywa (marchewka, kawałek selera ), a także cebulę z czosnkiem zemleć; 6. dodać pieprz, sól, majeranek i świeżo starta gałkę muszkatołową (nie za dużo); 7. mięso przesmażyć i zawijać w naleśniki; 8. naleśniki albo krokiety panierować i smażyć na rumiano, ja zawsze zostawiam w miseczce trochę ciasta naleśnikowego i w nim maczam krokiety i smażę na rozgrzanym tłuszczu; 9. do tego świetnie pasują pomidory z cebulą, ogórek małosolny lub z surówka z kapusty. Sałatka z serkiem Składniki:- 1 opakowanie serka wiejskiego,- 0,5 pęczka natki pietruszki,- 1 ogórek,- 1 pęczek rzodkiewki,- sól, pieprz. Przygotowanie:Ogórek pokroić na dość długie kawałki, każdy z nich przekroić na pół i łyżeczką wydrążyć środek. Rzodkiewkę zetrzeć na grubej tarce jarzynowej, miąższ ogórka pokroić w drobną kostkę, natkę posiekać. Warzywa połączyć z natką i serkiem, doprawić solą i pieprzem, nakładać na połówki ogórka. Magazyn wydaje: Henryk Pierzgalski; Prel. i art.. dr n. med. Joanna Sawer-Szewczyk; Mat. do druku: H.Pierzgalski; Foto i lustr.: H. Pierzgalski; Kontakty tel.: Zarz.Koła: Prezes 605 880 108; E-mail: piehen@interia.pl Inne: Rejestr. do Por.Diabet.: 24 388 3697; Szpital centr. 24 388 26 01 NZOZ MEDAR: 24 721 2442; 24 721 3497 8