WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Poziom płac a konkurencyjność gospodarek strefy euro Autor: Danuta Tatka Promotor: dr Elżbieta Rak-Młynarska Bielsko-Biała, rok 2015

SPIS TREŚCI WSTĘP 3 1. ISTOTA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODAREK 4 2. KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODAREK W UNII EUROPEJSKIEJ 8 3. PŁACE W UNII EUROPEJSKIEJ A KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARKI 19 ZAKOŃCZENIE WYKAZ TABEL WYKAZ SCHEMATÓW BIBLIOGRAFIA 24 25 25 26 2

WSTĘP Utrzymanie odpowiedniej zależności pomiędzy wzrostem wynagrodzeń i wydajności pracy jest jednym z podstawowych fundamentów konkurencyjności przedsiębiorstw oraz gospodarek. W raporcie przygotowanym przez Narodowy Bank Polski można przeczytać, iż utrzymanie konkurencyjności kosztów pracy przez kraj należący do unii walutowej wymaga obecnie przede wszystkim tego, żeby zróżnicowanie dynamiki wynagrodzeń wynikało ze zróżnicowania dynamiki wydajności pracy... (NBP, 2009, s. 202). Zbyt szybki wzrost płac realnych w stosunku do wydajności pracy może być czynnikiem ograniczającym konkurencyjność gospodarki oraz naszych przedsiębiorstw. Praca ta została podzielona na trzy rozdziały. W pierwszym i drugim rozdziale została poruszona istota konkurencyjności oraz konkurencyjność gospodarek strefy Euro jak również samych przedsiębiorstw. Rozdział trzeci dotyczy zagadnień płac w Unii Europejskiej. 3

1. Istota konkurencyjności gospodarek Wpływ samej strefy euro na bezpośrednią konkurencyjność gospodarek, a także samych przedsiębiorstw można rozważać: od poziomu mikroekonomicznego, przez poziom pośredni, po poziom makroekonomiczny. Sytuacja poszczególnych rynków finansowych w roku 2008 pokazała tak naprawdę, że usztywnienie się kursu euro może mieć w istocie negatywne konsekwencje dla szeroko pojętej konkurencyjności, ale również dobrostanu takich gospodarek jak: Litwa, Łotwa, Estonia 1. Dodatkowo należy zauważyć, iż sama przynależność do wspomnianej strefy nie rozwiązuje w zasadzie wszystkich problemów, w szczególności tych związanych bezpośrednio ze sferą finansów publicznych. O takim właśnie problemie przekonują się; Grecja, Irlandia. Problemy określonych krajów, takich jak Portugalia, Grecja, Irlandia, Hiszpania oraz Włochy obnażyły zasadniczo strukturalną słabość całej strefy euro. Trzeba przy tym zauważyć, iż problemy te nie wynikają bezpośrednio ze słabości samej waluty, ale z braku konsekwentnego respektowania zasad, które w istocie stanowiły podstawy skutecznego tworzenia omawianej strefy. Wiązało się to również z uczestnictwem w innych określonych korzyściach, a także kosztach wynikających wyłącznie ze zmniejszenia wartości waluty w danym kraju 2. Globalizacja spowodowała znaczny wzrost konkurencji na poszczególnych rynkach międzynarodowych, a zwłaszcza ze strony dość dynamicznie rozwijających się w ostatnich latach krajów azjatyckich. W konsekwencji poszczególni producenci z Unii Europejskiej zmuszeni tak naprawdę zostali do podjęcia szybkiej walki o utrzymanie wysokiego udziału rynkowego w praktyce w całym światowym eksporcie. 1 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, Poltext, Warszawa 2008, s. 51 2 A. Oleksiuk, Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, Branta, Warszawa 2009, s. 102 4

Podstawą osiąganej przez gospodarki Unii Europejskiej przewagi są takie czynniki jak: wysoka wydajność pracy, niskie koszty ogólne produkcji, koszty pracy, obfitość taniej siły roboczej, zaawansowana technologia, nowoczesne metody zarządzania 3. Poniższy schemat przedstawia udział poszczególnych czynników w budowaniu konkurencyjności gospodarki kraju na podstawie danych Eurostat. Schemat 1 Czynniki budujące konkurencyjność gospodarek Technologia 11% Metody zarządzania 9% Wysoka wydajność pracy 14% Tania siła robocza 15% Niskie koszty produkcji 25% Koszty pracy 26% Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Konkurencyjność gospodarek jest szerokim, ale również wielowymiarowym pojęciem definiowanym przede wszystkim na różne sposoby z perspektywy nie tylko samej firmy, ale także sektora gospodarki oraz gospodarki kraju. Jedną z najczęściej podawanych definicji konkurencyjności jest sformułowała na początku lat dziewięćdziesiątych definicja Laura Tysona. Konkurencyjność jest bowiem określana jako pewnego rodzaju zdolność do wytwarzania towarów oraz usług, które są w stanie 3 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, op. cit., s. 55 5

skutecznie sprostać międzynarodowej konkurencji, podczas gdy sami obywatele danego kraju cieszą się w zasadzie zrównoważonym oraz rosnącym standardem życia 4. Przyjęta w różnego rodzaju publikacjach Komisji Europejskiej definicja zawiera określenie, iż konkurencyjna gospodarka to taka, w której odpowiedni standard życia rośnie w sposób niezwykle zrównoważony oraz zapewniająca skuteczny dostęp do miejsc pracy dla wszystkich osób chcących pracować 5. Znacznie bardziej skomplikowane jest zdefiniowanie konkurencyjności handlowej w szczególności danego kraju. W większości definicji zwraca się uwagę na zdolność poszczególnych firm lub też sektorów do dostarczania towarów, a także usług na danym rynku docelowym 6. W bezpośredniej ocenie konkurencyjności danego kraju wykorzystywanych jest wiele różnych wskaźników, a wśród nich najważniejsze dwa miejsca zajmują: pozycja eksportowa kraju, poziom życia mieszkańców kraju. Pomiar powyższych wskaźników może zostać przeprowadzony przy wykorzystaniu dość prostych mierników, jak zmiany szczegółowego udziału rynkowego w światowym eksporcie określonego państwa. Dobrym wskaźnikiem konkurencyjności gospodarki kraju jest także zmiana poziomu życia mieszkańców, ale także tempo wzrostu realnego Produktu Krajowego Brutto per capita. Słusznie się jednak zauważa, iż konkurencyjność w zbyt znaczącym stopniu zależy od wielu krajowych czynników, a zbyt tak naprawdę mały akcent kładzie się na relatywny wzrost produktywności w ramach stosunku do pozostałych. Na poziomie makroekonomicznym skuteczna ocena konkurencyjności gospodarki danego kraju musi uwzględniać cztery zasadnicze obszary: podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarczego kraju, konkurencyjność cenowo-kosztową gospodarki, konkurencyjność pozacenową gospodarki, konkurencyjność zewnętrzną gospodarki danego kraju. Istotnym ważnym wyznacznikiem pozycji konkurencyjnej gospodarki kraju jest konkurencyjność kosztowa oraz cenowa. Konkurencyjność kosztowa jest zazwyczaj ściśle oceniana na podstawie różnego rodzaju tendencji zachodzących w bezpośrednim 4 A. Oleksiuk, Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, op. cit., s. 105 5 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, op. cit., s. 59 6 W. Bieńkowski, S. I. Bukowski, G. Olszewska, Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, CeDeWu, Warszawa 2012, s. 212 6

kształtowaniu się jednostkowych kosztów pracy. Konkurencyjność cenowa jest określana poprzez analizę zmian w ramach realnego efektywnego kursu walutowego gospodarki danego kraju. Realny efektywny kurs walutowy jest w gruncie rzeczy oparty o szeroką miarę cen: inflację, deflator Produktu Krajowego Brutto, jednostkowe koszty pracy 7. Wszystkie pozacenowe czynniki konkurencyjności gospodarki kraju można podzielić na dwie zasadnicze grupy: czynniki wpływające na poziom innowacyjności gospodarki, a także poziom technologicznego zaawansowania w ramach oferowanych produktów: o nakłady na B+R, o liczba patentów, o poziom wykształcenia uczestników rynku pracy, o wskaźniki innowacyjności, czynniki tworzące prawno-instytucjonalne, a także infrastrukturalne warunki dla szeroko pojętego rozwoju przedsiębiorczości: o rankingi wolności gospodarczej, o rankingi konkurencyjności, o warunki logistyczne, o jakość infrastruktury technicznej 8. Konkurencyjność gospodarki danego kraju najczęściej oceniana jest także przy wykorzystaniu indeksu ujawnionej przewagi komparatywnej. Wskaźnik ten został po raz pierwszy zastosowany w roku 1965 i dokonuje pomiaru przewagi komparatywnej kraju poprzez bezpośrednie porównanie udziału danej grupy produktów w całościowym eksporcie krajowym 9. 7 A. Oleksiuk, Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, op. cit., s. 109 8 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, op. cit., s. 63 9 W. Bieńkowski, S. I. Bukowski, G. Olszewska, Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, op. cit., s. 214 7

2. Konkurencyjność gospodarek w Unii Europejskiej Zróżnicowanie w zakresie ogólnej konkurencyjności poszczególnych krajów członkowskich Unii Europejskiej wpływa na funkcjonowanie całej strefy euro. Podstawowym miernikiem w ramach badania konkurencyjności kraju oraz wskaźnikiem określonego standardu życia wszystkich mieszkańców są zmiany w poziomie realnego Produktu Krajowego Brutto per capita. Najwyższe tempo takiego wzrostu w latach 1995-2014 odnotowały: Litwa - 6,1%, Łotwa - 5,8%, Estonia - 5,5%, Polska - 4,4%, Słowacja - 4,2% 10. Wśród zasadniczych czynników wysokiej dynamiki należy wymienić przede wszystkim: efekt doganiania poszczególnych państw, wysoki wzrost wydajności pracy, wzrost nakładów kapitałowych na jednego zatrudnionego, poprawą jakości kapitału ludzkiego w kraju, wzrost efektywności w zakresie wykorzystania poszczególnych czynników produkcji 11. Należy także dodać, iż najniższe tempo wzrostu realnego Produktu Krajowego Brutto per capita zanotowały w analizowanym okresie: Włochy - 0,4%, Dania - 0,9% 12. W obu tych gospodarkach powodem niskiej dynamiki był przede wszystkim spadek efektywności w zakresie wykorzystania poszczególnych czynników produktów. Zestawienie wskaźników wzrostu Produktu Krajowego Brutto per capita w latach 1995-2014 w krajach Unii Europejskiej zawiera tabela 1. 10 Raport Eurostat Sytuacja makroekonomiczna Unii Europejskiej w latach 1995-2014 11 A. Oleksiuk, Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, op. cit., s. 122 12 W. Bieńkowski, S. I. Bukowski, G. Olszewska, Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, op. cit., s. 219 8

Tabela 1 Wskaźniki wzrostu gospodarczego PKB per capita w latach 1995-2014 Państwo Wysokość wskaźnika Austria 1,8 Belgia 1,4 Bułgaria 3,4 Cypr 1,2 Czechy 2,7 Dania 0,9 Estonia 5,5 Finlandia 2,8 Francja 1,1 Grecja 5,6 Hiszpania 2,6 Holandia 1,2 Irlandia 1,7 Litwa 6,1 Luksemburg 1,8 Łotwa 5,8 Malta 6,1 Niemcy 2,3 Polska 4,4 Portugalia 1,1 Rumunia 1,5 Słowacja 4,2 Słowenia 3,1 Szwecja 2,4 Węgry 2,6 Wielka Brytania 1,8 Włochy 0,4 Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Na schemacie nr 2 zaprezentowano wskaźniki wzrostu Produktu Krajowego Brutto per capita w latach 1995-2014 w krajach Unii Europejskiej. 9

Austria Belgia Bułgaria Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy Schemat 2 Wskaźniki wzrostu gospodarczego PKB per capita w latach 1995-2014 5,5 5,6 6,1 5,8 6,1 4,4 4,2 1,8 1,4 3,4 1,2 2,7 0,9 2,8 1,1 2,6 1,7 1,2 1,8 2,3 1,5 1,1 3,1 2,4 2,6 1,8 0,4 Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Zasadniczym założeniem modeli handlu zagranicznego jest w istocie wyższa wydajność pracy poszczególnych eksporterów aniżeli firm działających wyłącznie na rynku krajowym. Najwyższe tempo w zakresie wzrostu wydajności pracy w poszczególnych gospodarkach Unii Europejskiej zanotowały w latach 1995-2014: Irlandia - 2,6%, Szwecja - 2,0%, Wielka Brytania - 1,9%, Finlandia - 1,9% 13. Wydajność pracy wzrastała również w tych krajach poprzez niewielki poziom wzrostu całkowitej produktywności z punktu widzenia migracji siły roboczej. Najwolniej wydajność pracy wzrastała w takich krajach jak: Włochy - 0,4%, Luksemburg - 0,6%, Dania - 0,8% 14. 13 Raport Eurostat Sytuacja makroekonomiczna Unii Europejskiej w latach 1995-2014 14 Ibidem 10

Zestawienie wskaźników wydajności pracy w latach 1995-2014 w krajach Unii Europejskiej zawiera tabela 2. Tabela 2 Wskaźniki wydajności pracy w latach 1995-2014 Państwo Wysokość wskaźnika Austria 1,2% Belgia 1,5% Bułgaria 1,3% Cypr 1,2% Czechy 1,2% Dania 0,8% Estonia 2,3% Finlandia 2,1% Francja 2,2% Grecja 2,0% Hiszpania 0,8% Holandia 2,1% Irlandia 2,6% Litwa 0,5% Luksemburg 0,6% Łotwa 1,2% Malta 1,1% Niemcy 2,3% Polska 1,2% Portugalia 1,1% Rumunia 0,4% Słowacja 0,2% Słowenia 0,8% Szwecja 2,0% Węgry 0,6% Wielka Brytania 1,9% Włochy 0,4% Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 11

Austria Belgia Bułgaria Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy Na schemacie nr 3 zaprezentowano wskaźniki wydajności pracy w latach 1995-2014 w krajach Unii Europejskiej. Schemat 3 Wskaźniki wydajności pracy w latach 1995-2014 2,6% 2,3% 2,2% 2,1% 2,0% 2,1% 2,3% 2,0% 1,9% 1,5% 1,2% 1,3% 1,2% 1,2% 1,2% 1,1% 1,2% 1,1% 0,8% 0,8% 0,8% 0,6% 0,5% 0,4% 0,6% 0,4% 0,2% Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Ze względu na częste występowanie efektu doganiania gospodarek tempo wzrostu w ramach wydajności pracy poszczególnych krajów o niższym poziomie rozwoju przewyższa zasadniczo wyniki osiągane bezpośrednio przez gospodarki o najwyższym poziomie Produktu Krajowego Brutto per capita. Pomimo postępującego rozwoju gospodarek Unii Europejskiej poziom wydajności pracy pomiędzy poszczególnymi krajami jest niezwykle zróżnicowany. Poziom szeroko pojętej wydajności pracy wszystkich krajów Unii Europejskiej jest stale poniżej średniej dla całej Wspólnoty, ale w większości z nich doszło do poprawy wskaźników 15. 15 Raport Eurostat Sytuacja makroekonomiczna Unii Europejskiej w latach 1995-2014 12

Podstawą oceny gospodarczej konkurencyjności cenowej oraz kosztowej danego kraju jest również analiza zmian realnych w zakresie efektywnych kursów walutowych oraz poziomu jednostkowych kosztów pracy. Analizując przede wszystkim realny efektywny kurs walutowy należy zwrócić uwagę na dwie grupy gospodarek. Do pierwszej grupy gospodarek należy zaliczyć najwyżej rozwinięte kraje Unii Europejskiej. Drugą grupę tworzą całkowicie nowe kraje członkowskie 16. Kraje, które się rozwijają, przechodzą transformację gospodarczą, a także posiadają wysokie tempo wzrostu realnego Produktu Krajowego Brutto, doświadczają w praktyce aprecjacji realnego efektywnego kursu walutowego, a tym samym zróżnicowania w zakresie poziomu płac 17. W grupie poszczególnych krajów wysoko rozwiniętych Unii Europejskiej konkurencyjność cenowa mierzona była zmianami realnego efektywnego kursu walutowego, który został oparty na deflatorze Produktu Krajowego Brutto wzrosła w największym stopniu w takich krajach jak: Wielka Brytania, Niemcy, Szwecja, Finlandia, Austria. Należy także podkreślić, że w przypadku gospodarki Wielkiej Brytanii wysoka deprecjacja w ramach realnego kursu walutowego nastąpiła wówczas, gdy doszło do kryzysu w latach 2008-2009. Na uwagę zasługuje także niewielkie, nie przekraczające poziomu 10% pogorszenie w ramach konkurencyjności w stosunku do innych 36 najwyżej rozwiniętych krajów całego świata, w tym krajów Unii Europejskiej: Belgii, Luksemburga, Włoch Danii, Grecji, Francji 18. 16 Raport Eurostat Sytuacja makroekonomiczna Unii Europejskiej w latach 1995-2014 17 Ibidem 18 Ibidem 13

Porównując w całej Unii Europejskiej zmiany realnego kursu walutowego w praktyce opartego na deflatorze Produkty Krajowego Brutto ze wskaźnikami, do obliczenia których zasadniczo wykorzystano jednostkowe koszty pracy należy także wskazać, iż wskaźnik ten uległ poprawie w Austrii oraz Niemiec, co świadczy o konkurencyjności gospodarek. Szczególnie negatywnie wzrost poszczególnych jednostkowych kosztów pracy wpłynął na szeroko pojętą konkurencyjność gospodarki: Irlandii, Danii, Włoch, Finlandii 19. W grupie dwunastu krajów, które przystąpiły w latach 2004-2007 do Unii Europejskiej zróżnicowanie konkurencyjności gospodarek jest jeszcze większe. Należy również dodać, iż większe są także różnice występujące zasadniczo pomiędzy zmianami realnego kursu walutowego, który jest bezpośrednio oparty na deflatorze Produktu Krajowego Brutto, a jednostkowymi kosztami pracy. Największa aprecjacja wystąpiła w latach 1999-2014 w: Rumunii, Bułgarii, Słowacji. W Polsce realny efektywny kurs walutowy oparty przede wszystkim na deflatorze Produktu Krajowego Brutto uległ w latach 1999-2014 wyjątkowej aprecjacji o blisko 20%. Było to głównie spowodowane wzrostem cen dóbr oraz usług. Świadczy to również o niewielkim wzroście kosztów pracy, a także minimalnym wpływie na pogorszenie szeroko rozumianej konkurencyjności gospodarki. Przeciwne tendencje wystąpiły w Słowenii, gdzie wzrost cen był niski, a pogorszenie konkurencyjności gospodarki kraju było spowodowane wzrostem kosztów pracy w tym państwie. Uzupełnieniem analizy konkurencyjności gospodarek z punktu widzenia poziomu płac jest informacja o relatywnym poziomie konkurencyjności wszystkich krajów w Unii Europejskiej 20. Zestawienie wskaźników relatywnego kursu walutowego opartego na deflatorze Produktu Krajowego Brutto oraz jednostkowych kosztach pracy zawiera tabela 3. 19 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 111 20 W. Bieńkowski, S. I. Bukowski, G. Olszewska, Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, op. cit., s. 199 14

Tabela 3 Jednostkowe koszty płac w latach 1995-2014 Państwo Wysokość wskaźnika Austria 95,9 Belgia 107,7 Bułgaria 154,4 Cypr 115,2 Czechy 167,4 Dania 115,2 Estonia 142,9 Finlandia 106,1 Francja 108,1 Grecja 106,6 Hiszpania 111,4 Holandia 110,9 Irlandia 116,0 Litwa 121,0 Luksemburg 134,4 Łotwa 117,0 Malta 88,9 Niemcy 103,0 Polska 110,8 Portugalia 178,7 Rumunia 177,7 Słowacja 110,9 Słowenia 101,3 Szwecja 133,8 Węgry 88,9 Wielka Brytania 115,2 Włochy Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Na schemacie nr 4 zaprezentowano wskaźniki jednostkowych kosztów płac w latach 1995-2014 w krajach Unii Europejskiej. 15

Austria Belgia Bułgaria Cypr Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Malta Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy Schemat 4 Wskaźniki jednostkowych kosztów płac w latach 1995-2014 107,7 95,9 154,4 115,2 167,4 115,2 142,9 116 121 106,1 108,1 111,4 110,9 106,6 134,4 117 88,9 110,8 103 178,7 177,7 110,9 101,3 133,8 88,9 115,2 Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Jednostkowe koszty pracy w latach 1995-2014 najwolniej rosły zasadniczo w: Niemczech o 0,53%, Litwie o 0,97%, Austrii 1,28%, Polsce 1,52%, Szwecji 1,57% 21. Największy wzrost natomiast jednostkowych kosztów płac nastąpił w: Rumunii o 17,6%, Łotwie o 5,93%, Bułgarii o 5,38%, Estonii o 5,17%, Węgrzech o 4,97% 22. 21 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 116 22 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, op. cit., s. 69 16

Analiza osiągniętej dynamiki kosztów pracy w ramach określonych poziomów w państwach Unii Europejskiej pozwala zidentyfikować najbardziej konkurencyjne gospodarki pod względem kosztowym. Zgodnie z danymi ogłoszonymi przez Komisję Europejską najniższe tempo wzrostu w ramach jednostkowych kosztów pracy w latach 1995-2014 odnotowały: Bułgaria z wynikiem -2,3%, Finlandia z wynikiem -1,4%, Austria z wynikiem -1,2%, Szwecja z wynikiem -0,7%, Belgia z wynikiem -0,2% 23. Zasadniczo wysoki wzrost jednostkowych kosztów pracy w tych krajach spowodowany był olbrzymim wzrostem kosztów w następujących branżach: usługi pośrednictwa, usługi biznesowe, nieruchomości. O wiele gorsze wyniki zanotowano w sektorze przemysłowym. W dynamicznie rozwijających się gospodarkach, usługi finansowe najbardziej konkurencyjne z punktu widzenia gospodarki pod względem omawianych kosztów pracy były w takich państwach jak: Austria, Dania, Hiszpania, Belgia, Bułgaria, Portugalia. Bezpośrednio w handlu hurtowym oraz detalicznym wyraźną przewagę kosztową w zakresie konkurencyjności posiadały takie państwa jak: Austria, Niemcy, Czechy, Luksemburg 24. 23 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 117 24 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, op. cit., s. 72 17

Tak samo ważne jak cenowe czynniki konkurencyjności dane gospodarki są również pozacenowe źródła budowania przewagi komparatywnej. W stworzonej na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych nowej teorii handlu obok znanych czynników wymiany uwzględniono również zróżnicowanie produktów. W rozwijanych na świecie w kolejnych latach modelach handlu zagranicznego zaczęto zauważać także jakościowe czynniki rozwoju konkurencyjności gospodarek. Wśród najważniejszych należy w praktyce wymienić: poziom zaawansowania technologicznego gospodarki danego kraju, innowacyjność technologiczną kraju, wysokość określonych nakładów badawczo rozwojowych, poziom wykształcenia całości społeczeństwa, aktywność patentową, jakość infrastruktury transportowej, jakość infrastruktury teleinformatycznej, prawno-instytucjonalne otoczenie biznesu, jakość powyższych instytucji, poziom wolności gospodarczej w danym kraju, bariery administracyjne gospodarki 25. Wkład czynników pozacenowych w budowanie konkurencyjności gospodarki w latach 1995-2014 był o ponad 50% wyższy w: Holandii, Luksemburgu, Słowenii, Polsce, Irlandii, Czechach 26. Mniejszy wkład zanotowano w: Belgii, Litwie, Słowacji, Niemczech 27. 25 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 119 26 E. Jagiełło, Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, op. cit., s. 74 18

3. Płace w Unii Europejskiej a konkurencyjność gospodarki W tabeli nr 4 przedstawiono poziom minimalnego wynagrodzenia w gospodarkach Unii Europejskiej w roku 2014. Tabela 4 Minimalne wynagrodzenie w Unii Europejskiej w roku 2014 Państwo Wysokość wynagrodzenia w Euro Austria 3 264 Belgia 3 551 Bułgaria 409 Czechy 970 Dania 4 561 Estonia 887 Finlandia 3 341 Francja 2 965 Grecja 1 541 Hiszpania 2 231 Holandia 3 541 Irlandia 3 949 Litwa 644 Luksemburg 4 663 Łotwa 716 Niemcy 2 995 Polska 865 Portugalia 1 376 Rumunia 507 Słowacja 969 Słowenia 1 803 Szwecja 3 579 Węgry 845 Wielka Brytania 3 160 Włochy 2 410 Źródło: Dane Eurostat za lata 2014 27 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 119 19

Austria Belgia Bułgaria Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy Na schemacie nr 5 zaprezentowano poziom średniego wynagrodzenia w krajach Unii Europejskiej w roku 2014. Schemat 5 Średnie wynagrodzenie w Unii Europejskiej w roku 2014 4561 4663 3949 3551 3264 3341 2965 3541 2995 3579 3160 2231 2410 1541 1376 1803 409 970 887 644 716 865 969 507 845 Źródło: Dane Eurostat za lata 2014 Począwszy od roku 2004 przeciętne miesięczne wynagrodzenia systematycznie rosły w całej Unii Europejskiej, w tym również w Polsce. Biorąc zasadniczo pod uwagę parytet określonej siły nabywczej, różnice te były w istocie nieco niższe. Polacy zarabiali tak naprawdę przeciętnie dwukrotnie mniej aniżeli wynosiła średnia w całej Unii Europejskiej. W latach 2012-2014 najwyższy wzrost wynagrodzeń w całej Unii Europejskiej nastąpił w Bułgarii. W tym państwie płace wzrosły o 5,4%. W piętnastu krajach Unii Europejskiej zaobserwowano spadek realnych płac. Z danych unijnych wynika, że w roku 2014 w całej Unii Europejskiej kobietom płacono zasadniczo średnio o 16,5% mniej aniżeli mężczyznom. Najmniejsze różnice w tym zakresie występowały: w Słowenii 2,5%, na Malcie 6,1%, w Polsce 6,4% 28. 28 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 120 20

W tabeli nr 5 przedstawiono zmiany płac w krajach Unii Europejskiej w latach 2010-2014. Tabela 5 Zmiany płac w Unii Europejskiej w roku 2010-2014 Państwo Zmiana płac Austria Belgia Bułgaria Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy 0,2 0,1 5,2 0,2-0,1-2,2 0,3 0,8-4,9-0,5 0,2-0,7-4 -0,1-1,7 0,5 0,3-1,7-1,7 0,1 0 0,5-3,2-0,5-0,6 Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 21

Austria Belgia Bułgaria Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Litwa Luksemburg Łotwa Niemcy Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Węgry Wielka Brytania Włochy Na schemacie nr 6 zaprezentowano zmiany płac w krajach Unii Europejskiej. Schemat 6 Zmiany płac w krajach Unii Europejskiej w latach 2010-2014 5,2 0,2 0,1 0,2 0,8 0,3 0,2 0,5 0,3 0,1 0 0,5-0,1-0,5-0,7-0,1-0,5-0,6-2,2-1,7-1,7-1,7-3,2-4 -4,9 Źródło: Dane Eurostat za lata 2010-2014 Zbyt wysoki poziom płac, w tym także płacy minimalnej obniża konkurencyjność całej gospodarki. Szczególnie widoczne było to w takich krajach jak Czechy i Słowacja, gdzie po wzroście minimalnego wynagrodzenia spadł wskaźnik Produktu Krajowego Brutto per capita. W przygotowywanych przez Komisję Unii Europejskiej Raportach Konkurencyjności Globalnej zasadniczo wyróżnia się osiem głównych grup czynników mających bezpośredni wpływ na szeroko pojętą poziom konkurencyjności 29 : otwartość gospodarki: o stopień aktywnego otwarcia gospodarki na handel, o stopień otwarcia gospodarki na inwestycje zagraniczne, o międzynarodowe przepływy finansowe, rolę państwa: 29 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 125 22

o wielkość wydatków rządkowych, o struktura wydatków rządowych, o deficyt budżetowy, o podatki, finanse: o poziom konkurencyjności poszczególnych rynków finansowych, o wypłacalność głównych instytucji finansowych, o poziom oszczędności narodowych, o poziom inwestycji narodowych, infrastrukturę, technologie, zarządzanie, siłę roboczą: o wydajność rynku pracy, o konkurencyjność rynku pracy, o poziom kosztów pracy, o poziom wykształcenia siły roboczej, o podatki i opłaty, o koszty ubezpieczeń związane bezpośrednio z zatrudnieniem pracowników), instytucje: o jakość funkcjonowania instytucji prawnych, o funkcjonowanie instytucji prawnych, o poziom korupcji w państwie 30. Wysoka konkurencyjność cenowa poszczególnych gospodarek Unii Europejskiej nie idzie w przypadku niektórych krajów w parze z określoną dynamiką w ramach wymiany handlowej. Poziom płac w gospodarce nie znajduje również odzwierciedlenia w rosnącym udziale rynkowym. 30 J.M. Szaban, Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013, s. 125 23

ZAKOŃCZENIE Akcesja do strefy euro nie zmieni zbyt wiele w obszarze wynagrodzeń, a szczególnie indywidualnych płac każdego z nas. Jednakże, jak czytamy w raporcie NBP, należy liczyć się z wyższą inflacją płac i cen, lecz determinować ją będzie głównie proces konwergencji realnej i wzrost wydajności pracy. Będzie to jednak zjawisko naturalne, a tym samym nie powinno przekładać się ani na pogorszenie stabilności gospodarczej, ani międzynarodowej konkurencyjności (NBP, 2009, s. 285). Tym, na co warto zwrócić uwagę w powyższym cytacie jest kwestia wydajności pracy. Wprowadzenie euro zmodyfikuje rzeczywistość gospodarczą na tyle, że firmy by pozostać konkurencyjnymi będą musiały jeszcze ściślej powiązać płace z efektywnością i wydajnością 24

WYKAZ TABEL Tabela 1 Wskaźniki wzrostu gospodarczego PKB per capita w latach 1995-2014 Tabela 2 Wskaźniki wydajności pracy w latach 1995-2014 Tabela 3 Jednostkowe koszty płac w latach 1995-2014 Tabela 4 Minimalne wynagrodzenie w Unii Europejskiej w roku 2014 Tabela 5 Zmiany płac w Unii Europejskiej w roku 2010-2014 WYKAZ SCHEMATÓW Schemat 1 Czynniki budujące konkurencyjność gospodarek Schemat 2 Wskaźniki wzrostu gospodarczego PKB per capita w latach 1995-2014 Schemat 3 Wskaźniki wydajności pracy w latach 1995-2014 Schemat 4 Wskaźniki jednostkowych kosztów płac w latach 1995-2014 Schemat 5 Średnie wynagrodzenie w Unii Europejskiej w roku 2014 Schemat 6 Zmiany płac w krajach Unii Europejskiej w latach 2010-2014 25

BIBLIOGRAFIA Bieńkowski W., Bukowski S.I., Olszewska G., Przyszłość integracji europejskiej - konkurencyjność i rynki, CeDeWu, Warszawa 2012 Jagiełło E., Strategiczne Budowanie Konkurencyjności Gospodarki, Poltext, Warszawa 2008 Oleksiuk A., Konkurencyjność regionów a parki technologiczne i klastry przemysłowe, Branta, Warszawa 2009 Raport Eurostat Sytuacja makroekonomiczna Unii Europejskiej w latach 1995-2014 Szaban J.M., Rynek pracy w Polsce i w Unii Europejskiej, Difin Warszawa 2013 26