Skrypty Becka. Hanna Witczak Agnieszka Kawałko. Prawo spadkowe. 4. wydanie

Skrypty Becka Hanna Witczak Agnieszka Kawałko Prawo spadkowe 4. wydanie

SKRYPTY BECKA Prawo spadkowe

W sprzeda y: B. Kordasiewicz (red.) PRAWO SPADKOWE. T. 10 System Prawa Prywatnego E. Skowroñska-Bocian PRAWO SPADKOWE, wyd. 8 Podrêczniki Prawnicze E. Gniewek (red.) PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO, wyd. 4 Studia Prawnicze A. Kawa³ko, H. Witczak PRAWO CYWILNE CZÊŒÆ OGÓLNA, wyd. 4 Skrypty Becka H. Witczak, A. Kawa³ko PRAWO RZECZOWE, wyd. 2 Skrypty Becka J. Biernat, P. Cybula PRAWO SPADKOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE, wyd. 3 Repetytoria C.H. Beck KODEKS CYWILNY, wyd. 34 Twoje Prawo www. sklep.beck.pl

Prawo spadkowe dr Hanna Witczak dr Agnieszka Kawa³ko Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II 4. wydanie zmienione i uzupe³nione

Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00 203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Marta Œwierk Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3354-0 ISBN e-book 978-83-255-3355-7

SPIS TREŒCI Spis Wykaz treœci skrótów... XIII Wykaz literatury... XV Przedmowa... XVII Rozdzia³ I. Pojêcie i sk³ad spadku... 1 1. Pojêcie spadku. Pozytywne i negatywne kryteria okreœlenia sk³adu spadku (art. 922 KC)... 2 I. Prawa i obowi¹zki o charakterze cywilnoprawnym... 2 II. Prawa i obowi¹zki o charakterze maj¹tkowym... 4 III. Prawa i obowi¹zki œciœle zwi¹zane z osob¹ spadkodawcy... 5 IV. Prawa przechodz¹ce na oznaczone osoby niezale nie od tego, czy s¹ one spadkobiercami... 7 2. Prawa wchodz¹ce w sk³ad spadku... 10 3. Dziedziczenie ekspektatywy... 11 4. Dziedziczenie posiadania... 11 5. Obowi¹zki wchodz¹ce w sk³ad spadku... 12 I. Obowi¹zki powsta³e za ycia spadkodawcy... 12 II. Obowi¹zki zwi¹zane z otwarciem spadku... 13 1. Koszty pogrzebu i koszty zwi¹zane z chorob¹ spadkodawcy... 13 2. Koszty postêpowania spadkowego... 14 3. Inne d³ugi spadkowe... 14 Rozdzia³ II. Otwarcie spadku. Nabycie spadku przez spadkobierców... 17 6. Pojêcie otwarcia spadku. Chwila otwarcia spadku... 18 I. Œmieræ spadkodawcy... 18 II. Uznanie za zmar³ego... 19 III. S¹dowe stwierdzenie zgonu... 20 7. Nabycie spadku przez spadkobierców... 20 I. Nabycie spadku z mocy prawa... 20 II. Dziedziczenie jako sukcesja uniwersalna... 20 III. Przes³anki nabycia spadku... 21 8. Zdolnoœæ do dziedziczenia... 22 I. Pojêcie zdolnoœci do dziedziczenia... 22 II. Zdolnoœæ do dziedziczenia osób fizycznych. Status prawny nasciturusa... 22

VI Spis treœci III. Zdolnoœæ do dziedziczenia osób prawnych... 23 IV. Warunkowa zdolnoœæ do dziedziczenia fundacji... 23 9. Bezwzglêdna i wzglêdna niezdolnoœæ do dziedziczenia... 24 10. Niegodnoœæ dziedziczenia... 25 I. Pojêcie i funkcja niegodnoœci dziedziczenia... 25 II. Przyczyny niegodnoœci dziedziczenia... 25 1. Ciê kie, umyœlne przestêpstwo przeciwko spadkodawcy... 25 2. Nak³onienie spadkodawcy podstêpem lub groÿb¹ do sporz¹dzenia lub odwo³ania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynnoœci... 26 3. Ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, jego podrobienie, przerobienie, b¹dÿ œwiadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inn¹ osobê... 27 III. Tryb orzekania o niegodnoœci dziedziczenia... 28 1. Termin do wniesienia powództwa... 28 2. Legitymacja czynna i bierna w procesie o niegodnoœæ dziedziczenia. W³aœciwoœæ s¹du... 28 3. Charakter prawny i skutki orzeczenia o niegodnoœci dziedziczenia... 29 IV. Przebaczenie... 29 11. Zrzeczenie siê dziedziczenia... 30 I. Pojêcie zrzeczenia siê dziedziczenia... 30 II. Strony, treœæ i forma umowy o zrzeczenie siê dziedziczenia... 30 III. Skutki zrzeczenia siê dziedziczenia... 31 Rozdzia³ III. Dziedziczenie testamentowe... 35 12. Testament jako tytu³ powo³ania do dziedziczenia... 36 I. Testament jako czynnoœæ prawna... 36 1. Charakter prawny testamentu... 36 2. Testament bezwzglêdnie niewa ny... 37 2.1. Brak zdolnoœci testowania... 37 2.2. Wady oœwiadczenia woli... 37 2.2.1. Brak œwiadomoœci lub swobody w podjêciu decyzji i wyra eniu woli... 39 2.2.2. B³¹d... 40 2.2.3. GroŸba... 41 2.2.4. Powo³anie siê na niewa noœæ testamentu spowodowan¹ wad¹ oœwiadczenia woli... 42 2.3. Niedochowanie zastrze onej formy... 43 2.4. Stwierdzenie niewa noœci testamentu... 43 3. Testament bezskuteczny... 44 II. Testament jako dokument... 45 13. Sporz¹dzenie i odwo³anie testamentu... 46 I. Zdolnoœæ testowania... 46 II. Swoboda testowania... 47 III. Wyk³adnia testamentu... 48 IV. Odwo³anie testamentu... 49

Spis treœci VII Rozdzia³ IV. Treœæ testamentu... 53 14. Uwagi ogólne... 54 15. Powo³anie spadkobiercy... 55 I. Indywidualizacja spadkobiercy... 55 II. Zakaz powo³ania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrze eniem terminu... 55 III. Powo³anie kilku spadkobierców. Zasady ustalania wielkoœci udzia³ów... 56 1. Podstawienie... 56 1.1. Podstawienie zwyk³e... 56 1.2. Podstawienie powiernicze... 57 2. Przyrost... 57 IV. Testament negatywny... 58 16. Inne rozrz¹dzenia testamentowe... 59 I. Zapis... 59 1. Zapis zwyk³y... 60 1.1. Pojêcie i przedmiot zapisu zwyk³ego... 60 1.2. Zapis bezskuteczny... 62 1.3. Roszczenie o wykonanie zapisu... 62 2. Zapis windykacyjny... 64 2.1. Pojêcie i przedmiot zapisu windykacyjnego... 64 2.2. Bezskutecznoœæ zapisu windykacyjnego... 65 2.3. Sytuacja prawna zapisobiercy windykacyjnego... 65 II. Polecenie... 66 1. Pojêcie polecenia... 66 2. Wykonanie polecenia... 67 III. Wykonawca testamentu... 68 1. Powo³anie wykonawcy lub wykonawców testamentu... 68 2. Prawa i obowi¹zki wykonawcy testamentu... 68 Rozdzia³ V. Forma testamentu... 73 17. Uwagi ogólne... 74 18. Testamenty zwyk³e... 76 I. Testament holograficzny (w³asnorêczny)... 76 1. W³asnorêcznoœæ pisma testatora... 76 2. Podpis testatora... 77 3. Datowanie testamentu... 79 II. Testament notarialny... 79 1. Testament jako akt notarialny... 79 2. Obowi¹zki notariusza... 80 III. Testament allograficzny (administracyjny)... 82 1. Oœwiadczenie woli testatora... 82 2. Organy uprawnione do odebrania oœwiadczenia woli testatora... 83 3. Œwiadkowie testamentu allograficznego... 83 4. Protokó³ ze sporz¹dzenia testamentu allograficznego... 84 19. Testamenty szczególne... 85

VIII Spis treœci I. Testament ustny... 85 1. Przes³anki wa noœci testamentu ustnego... 85 1.1. Okolicznoœci uzasadniaj¹ce sporz¹dzenie testamentu ustnego... 85 1.1.1. Obawa rych³ej œmierci spadkodawcy... 85 1.1.2. Niemo noœæ lub znaczna trudnoœæ w zachowaniu zwyk³ej formy testamentu spowodowana szczególnymi okolicznoœciami... 87 1.2. Oœwiadczenie woli testatora... 88 1.3. Œwiadkowie testamentu ustnego... 88 2. Przes³anki skutecznoœci testamentu ustnego... 89 2.1. Stwierdzenie treœci testamentu ustnego przez spisanie treœci oœwiadczenia testatora... 90 2.2. Stwierdzenie treœci testamentu ustnego przed s¹dem... 90 II. Testament podczas podró y na polskim statku morskim lub powietrznym... 91 1. Dopuszczalnoœæ sporz¹dzenia testamentu podró nego... 91 2. Podmioty uprawnione do odebrania oœwiadczenia woli testatora... 92 3. Spisanie woli testatora... 92 III. Testament wojskowy... 93 1. Dopuszczalnoœæ sporz¹dzenia testamentu wojskowego... 93 2. Formy testamentu wojskowego... 93 Rozdzia³ VI. Dziedziczenie ustawowe... 99 20. Spadkobiercy uprawnieni do dziedziczenia z ustawy... 100 I. Uwagi ogólne... 100 II. Spadkobiercy ustawowi I grupy... 101 1. Dzieci i dalsi zstêpni spadkodawcy. Dzieci przysposobione... 101 2. Ma³ onek... 104 III. Spadkobiercy ustawowi II grupy... 107 1. Ma³ onek... 107 2. Rodzice... 108 IV. Spadkobiercy ustawowi III grupy. Dziedziczenie przez rodzeñstwo i zstêpnych rodzeñstwa spadkodawcy... 109 V. Spadkobiercy ustawowi IV grupy. Dziadkowie spadkodawcy i ich zstêpni... 111 VI. Spadkobiercy ustawowi V grupy. Pasierbowie spadkodawcy... 112 VII. Spadkobiercy ustawowi VI grupy... 113 1. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy... 113 2. Skarb Pañstwa... 113 21. Ustawowy zapis naddzia³owy... 114 I. Treœæ roszczenia o ustawowy zapis naddzia³owy... 114 II. Przes³anki roszczenia o ustawowy zapis naddzia³owy... 114 22. Wy³¹czenie ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia... 115 I. Przes³anki wy³¹czenia ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia... 115

Spis treœci IX II. Legitymacja czynna w procesie o wy³¹czenie ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia. W³aœciwoœc s¹du... 115 III. Charakter prawny i skutki orzeczenia o wy³¹czeniu ma³ onka spadkodawcy od dziedziczenia... 116 23. Uprawnienia dziadków spadkodawcy w dziedziczeniu ustawowym... 117 Rozdzia³ VII. Status prawny spadkobiercy... 123 24. Sytuacja prawna spadkobiercy do chwili przyjêcia spadku... 124 25. Przyjêcie lub odrzucenie spadku... 125 I. Termin do z³o enia oœwiadczenia o przyjêciu lub odrzuceniu spadku... 125 II. Transmisja... 126 III. Treœæ i forma oœwiadczenia o przyjêciu lub odrzuceniu spadku... 127 IV. Skutki oœwiadczenia o odrzuceniu spadku. Odrzucenie spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli... 129 V. Wady oœwiadczenia woli przy przyjêciu lub odrzuceniu spadku... 130 VI. Czêœciowe przyjêcie lub odrzucenie spadku... 131 26. Sposoby dokumentowania praw do spadku... 132 I. Stwierdzenie nabycia spadku... 133 1. W³aœciwoœæ s¹du w postêpowaniu o stwierdzenie nabycia spadku... 133 2. Legitymacja czynna w postêpowaniu o stwierdzenie nabycia spadku... 133 3. Postêpowanie o stwierdzenie nabycia spadku... 135 4. Charakter prawny i skutki postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku... 137 5. Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.. 139 II. Akt poœwiadczenia dziedziczenia... 140 27. Ochrona dziedziczenia... 144 Rozdzia³ VIII. Odpowiedzialnoœæ za d³ugi spadkowe... 147 28. Uwagi ogólne... 147 29. Odpowiedzialnoœæ za d³ugi spadkowe do chwili przyjêcia spadku... 148 30. Treœæ oœwiadczenia o przyjêciu spadku a zakres odpowiedzialnoœci spadkobiercy za d³ugi spadkowe... 149 I. Oœwiadczenie o przyjêciu spadku wprost... 149 II. Oœwiadczenie o przyjêciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza... 149 1. Skutki oœwiadczenia o przyjêciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza... 149 2. Spis inwentarza... 150 3. Zasady sp³acania d³ugów spadkowych przez spadkobiercê, który przyj¹³ spadek z dobrodziejstwem inwentarza... 152 4. Bezskutecznoœæ oœwiadczenia o przyjêciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza... 153 31. Odpowiedzialnoœæ spadkobierców za d³ugi spadkowe przed i po dziale spadku... 153 32. Odpowiedzialnoœæ zapisobierców windykacyjnych za d³ugi spadkowe... 154

X Spis treœci Rozdzia³ IX. Zachowek... 157 33. Funkcja i pojêcie zachowku... 158 I. Funkcja zachowku... 158 II. Uprawnienie do zachowku. Powstanie roszczenia z tytu³u zachowku... 158 34. Podmioty uprawnione do zachowku... 159 35. Wysokoœæ zachowku... 160 I. Udzia³ stanowi¹cy podstawê do obliczania zachowku... 161 II. Substrat zachowku... 161 1. Pojêcie substratu zachowku... 161 2. Czysta wartoœæ spadku... 161 3. Zasady doliczania darowizn oraz zapisów windykacyjnych do czystej wartoœci spadku... 162 36. Podmioty zobowi¹zane z tytu³u zachowku... 163 I. Odpowiedzialnoœæ spadkobierców za zachowek... 164 II. Odpowiedzialnoœæ zapisobierców windykacyjnych za zachowek... 166 III. Odpowiedzialnoœæ obdarowanych za zachowek... 166 37. Realizacja roszczenia o zachowek... 167 I. Treœæ roszczenia o zachowek. Zaliczanie darowizn, zapisów windykacyjnych i innych przysporzeñ na poczet nale nego zachowku... 167 II. Postêpowanie s¹dowe w sprawach o zachowek... 168 III. Przedawnienie roszczenia o zachowek... 170 IV. Dziedziczenie roszczenia o zachowek... 171 38. Wydziedziczenie... 172 I. Pojêcie wydziedziczenia... 172 II. Przyczyny wydziedziczenia... 172 1. Uporczywe postêpowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami wspó³ ycia spo³ecznego... 172 2. Umyœlne przestêpstwo przeciwko zdrowiu, yciu, wolnoœci lub ra ¹cej obrazy czci wzglêdem spadkodawcy albo jednej z najbli szych mu osób... 173 3. Uporczywe niedope³nianie wzglêdem spadkodawcy obowi¹zków rodzinnych... 173 III. Tryb wydziedziczenia... 173 IV. Przebaczenie... 174 Rozdzia³ X. Sytuacja prawna wspó³spadkobierców. Dzia³ spadku... 177 39. Wspólnoœæ maj¹tku spadkowego... 178 I. Uwagi ogólne... 178 II. Rozporz¹dzanie udzia³em w spadku... 179 III. Rozporz¹dzanie udzia³em w przedmiocie nale ¹cym do spadku... 179 40. Dzia³ spadku... 180 I. Pojêcie i przedmiot dzia³u spadku... 180 II. Sposoby dzia³u spadku... 181 1. Podzia³ fizyczny... 182

Spis treœci XI 2. Przyznanie przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy z obowi¹zkiem sp³aty pozosta³ych... 182 3. Podzia³ cywilny... 183 III. Tryby dzia³u spadku... 183 1. Umowny dzia³ spadku... 183 1.1. Strony umowy o dzia³ spadku... 183 1.2. Treœæ i forma umowy o dzia³ spadku... 183 1.3. Wady oœwiadczenia woli przy umowie o dzia³ spadku... 184 2. S¹dowy dzia³ spadku... 185 2.1. Postêpowanie s¹dowe o dzia³ spadku... 185 2.2. Uczestnicy postêpowania o dzia³ spadku... 186 2.3. Charakter prawny i skutki orzeczenia o dziale spadku... 186 IV. Zaliczanie darowizn oraz zapisów windykacyjnych na schedy spadkowe 187 1. Uwagi ogólne... 187 2. Podmioty zobowi¹zane do zaliczenia darowizn i zapisów windykacyjnych na schedê spadkow¹... 188 3. Darowizny podlegaj¹ce zaliczeniu na schedê spadkow¹... 189 4. Zasady obliczania wartoœci przedmiotu darowizny i przedmiotu zapisu windykacyjnego... 190 Rozdzia³ XI. Umowy dotycz¹ce spadku... 193 41. Zakaz zawierania umów o spadek po osobie yj¹cej... 193 42. Umowa o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 193 I. Strony, treœæ i forma umowy o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 194 II. Charakter prawny umowy o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 194 III. Skutki umowy o zbycie spadku lub udzia³u w spadku... 195 Rozdzia³ XII. Dziedziczenie gospodarstw rolnych... 197 43. Uwagi ogólne... 197 44. Znaczenie wyroku TK z 31.1.2001 r. dla porz¹dku dziedziczenia gospodarstw rolnych... 199 45. Dziedziczenie gospodarstw rolnych wchodz¹cych w sk³ad spadków otwartych przed 14.2.2001 r.... 199 Indeks rzeczowy... 205

WYKAZ SKRÓTÓW Wykaz Biul. SN skrótów... EP... Gd. SP... FUS... KC... KK... KKW... KM... KP... KPC... KPK... KPP... KRO... MoP... MoPod... NP... NPN... nast.... niepubl.... OrdPU... orz.... OSG... OSNAPiUS... OSNC... OTK... Pal.... PB... PiP... PiZS... PN... Biuletyn S¹du Najwy szego Edukacja Prawnicza Gdañskie Studia Prawnicze Fundusz Ubezpieczeñ Spo³ecznych Kodeks cywilny Kodeks karny Kodeks karny wykonawczy Kodeks morski Kodeks pracy Kodeks postêpowania cywilnego Kodeks postêpowania karnego Kwartalnik Prawa Prywatnego Kodeks rodzinny i opiekuñczy Monitor Prawniczy Monitor Podatkowy Nowe Prawo Nowy Przegl¹d Notarialny nastêpny (-a, -e) niepublikowany (-a, -e) ustawa z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) orzeczenie Orzecznictwo w Sprawach Gospodarczych Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna Orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnego Palestra Prawo Bankowe Pañstwo i Prawo Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne Przegl¹d Notarialny

XIV Wykaz skrótów post.... postanowienie PS... Przegl¹d S¹dowy PUG... Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego PWKC... ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzaj¹ce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) PrASC... ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.) PrBank... ustawa z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) PrNot... ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) PrPrywM... ustawa z 4.2.2011 r. Prawo prywatne miêdzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) Pr. Spó³.... Prawo Spó³ek Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny Rzeczp.... Rzeczpospolita SC... Studia Cywilistyczne SI... Studia Iuridica SP... Studia Prawnicze SPP... Studia Prawa Prywatnego SwobGospU... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) t.... tom uchw.... uchwa³a uchw. SN (7)... uchwa³a S¹du Najwy szego w sk³adzie 7 sêdziów WSA... wojewódzki s¹d administracyjny wyr.... wyrok z.... zeszyt zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami

WYKAZ LITERATURY Wykaz J. Biernat, literatury Ochrona osób bliskich spadkodawcy w prawie spadkowym, Toruñ 2002 J. Biernat, Umowa o dzia³ spadku, Warszawa 2007 F. B³ahuta, J. St. Pi¹towski, J. Policzkiewicz, Gospodarstwa rolne. Obrót, dziedziczenie, podzia³, Warszawa 1967 F. B³ahuta, J. Pietrzykowski, J. Policzkiewicz, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, pod red. J. Pietrzykowskiego, Warszawa 1972 P. Borkowski, Notarialne poœwiadczenie dziedziczenia, Warszawa 2011 D. Doñczyk, Notarialne poœwiadczenie dziedziczenia, Warszawa 2011 A. Dyoniak, Ochrona rodziny w razie œmierci jednego z ma³ onków, Warszawa Poznañ 1990 J. Gwiazdomorski, A. M¹czyñski, Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1990 J. Ignaczewski, Prawo spadkowe. Art. 922 1088 KC. Komentarz, Warszawa 2004 M. K³os, Wspólnoœæ maj¹tku spadkowego, Warszawa 2004 B. Kordasiewicz, Testamentowe dziedziczenie gospodarstw rolnych, Wroc³aw 1978 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2008 J. Kremis i B. Burian, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011 J. Kremis i E. Gniewek, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011 J. Kremis i K. Górska, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011 P. Ksiê ak, Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2010 M. Margoñski, Kurator spadku, Warszawa 2009 J. Nadler, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Warszawa 2011 M. Niedoœpia³, Testament w polskim prawie cywilnym zagadnienia ogólne, Kraków 1991 M. Niedoœpia³, Testament allograficzny (administracyjny), Warszawa 2004 M. Niedoœpia³, Dziedziczenie testamentowe gospodarstw rolnych przez osoby fizyczne, Bydgoszcz 2011 M. Niedoœpia³, Swoboda testowania, Bielsko-Bia³a 2004 E. Niezbecka, Zapis, Lublin 1990 E. Niezbecka, Prawo spadkowe w zarysie, Lublin 2000 E. Niezbecka, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2011 K. Osajda, Ustanowienie spadkobiercy w testamencie w systemach prawnych common law i civil law, Warszawa 2009 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 450 1088, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011 J. St. Pi¹towski, B. Kordasiewicz, Prawo spadkowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 2003

XVI Wykaz literatury J. Pietrzykowski, Dziedziczenie gospodarstw rolnych, Warszawa 1965 E. Skowroñska, Odpowiedzialnoœæ spadkobierców za d³ugi spadkowe, Warszawa 1985 E. Skowroñska, Forma testamentu w prawie polskim, Warszawa 1991 E. Skowroñska-Bocian, Testament w prawie polskim, Warszawa 2004 E. Skowroñska-Bocian, Nowelizacja prawa spadkowego. Komentarz, Warszawa 2010 E. Skowroñska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2011 E. Skowroñska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiêga IV. Spadki, Warszawa 2011 L. Stecki, [w:] Kodeks cywilny z komentarzem, t. 2, pod red. J. Winiarza, Warszawa 1989 A. Stempniak, Postêpowanie o dzia³ spadku, Warszawa 2010 J. Stobienia, Realizacja wierzytelnoœci wierzycieli spadkodawcy w prawie polskim, Warszawa 1981 System Prawa Cywilnego, t. IV, Prawo spadkowe, pod red. J. St. Pi¹towskiego, Wroc³aw 1986 System Prawa Prywatnego, t. 10, Prawo spadkowe, pod red. B. Kordasiewicza, Warszawa 2009 J. Tur³ukowski, Sporz¹dzenie testamentu w praktyce, Warszawa 2008 J. Wierciñski, Brak œwiadomoœci albo swobody przy sporz¹dzaniu testamentu, Warszawa 2010 S. Wójcik, Podstawy prawa cywilnego. Prawo spadkowe, Warszawa 2002 M. Za³ucki, Wydziedziczenie w prawie polskim na tle porównawczym, Warszawa 2010

PRZEDMOWA Czwarte wydanie niniejszego opracowania, tak jak poprzednie, zosta³o przygotowane przede wszystkim z myœl¹ o studentach wydzia³ów prawa i administracji, ale tak e wszystkich zainteresowanych problematyk¹ dziedziczenia. Skrypt stanowi omówienie wszystkich instytucji prawa spadkowego wraz z licznymi przyk³adami ich zastosowania. Zosta³y w nim przedstawione przede wszystkim uregulowania zawarte w Ksiêdze IV Kodeksu cywilnego, ze szczególnym uwzglêdnieniem, równie najnowszego, orzecznictwa s¹dów polskich. Literatura poprzedzaj¹ca ka dy z rozdzia³ów zosta³a uzupe³niona o opracowania opublikowane po ukazaniu siê trzeciego wydania skryptu. Pozwoli ona poszerzyæ i pog³êbiæ wiedzê z zakresu prawa spadkowego. Ze wzglêdu na kolejne zmiany stanu prawnego rozszerzono kazusy, które w zamierzeniu Autorek maj¹ byæ pomocne przy nabyciu praktycznej umiejêtnoœci rozwi¹zywania problemów prawa spadkowego. W niniejszym opracowaniu omówione zosta³y zmiany wprowadzone ustaw¹ z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458), w szczególnoœci nowa instytucja zapisu windykacyjnego. To ju kolejny etap reformy prawa spadkowego. Zmiany wchodz¹ w ycie 23.10.2011 r. Autorki ponownie wyra aj¹ nadziejê, e niniejsze opracowanie, mimo licznych, znakomitych podrêczników prawa spadkowego, spotka siê z yczliwym przyjêciem. Autorki sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania prof. dr. hab. Henrykowi Ciochowi za wszelk¹ pomoc okazan¹ przy przygotowaniu niniejszego skryptu. Lublin Warszawa, sierpieñ 2011 r. Autorki

ROZDZIA I POJÊCIE I SK AD SPADKU Literatura: P. Body³ Szymala, Ma³oletni posiadaczem rachunku bankowego czêœæ druga, PB 2005, Nr 1; D. Bugajna-Sporczyk, Dziedziczenie udzia³ów w spó³ce z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, Pr. Spó³. 1998, Nr 1; M. Czekaj, Sukcesja uprawnieñ osoby reprezentowanej, Prok. i Pr. 2001, Nr 5; K. Gandor, Prawa podmiotowe tymczasowe (ekspektatywy), Wroc³aw 1968; J. Górecki, Podzia³ sk³adek gromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym po œmierci cz³onka, PiP 2001, z. 1; J. Gwiazdomorski, Dziedzicznoœæ roszczenia z art. 446 3 k.c.?, NP 1972, Nr 6; A. Jab³oñski, Prawo do dysponowania œrodkami zgromadzonymi w Otwartym Funduszu Emerytalnym na wypadek œmierci, PPiA 2004, Nr LXIV; W. Kaliñski, F. Zoll, Pe³nomocnictwo nie gasn¹ce mimo œmierci mocodawcy, Rej. 1994, z. 3; S. Ko³odziejski, Dziedziczenie posiadania, Pal.1969, Nr 6; J. Kremis, Wp³yw woli podmiotu na zakres spadku, Acta Universitatis Wratislaviensis 1993, PPiA XXIX; K. Kruczalak, Czy koszty pogrzebu w rozumieniu art. 446 1 k.c. obejmuj¹ wystawienie nagrobka, Pal. 1973, Nr 7 8; A. Kunicki, Dziedziczenie posiadania, RPEiS 1961, z. 1; A. Mariañski, Rozliczenie w podatku dochodowym od osób fizycznych po œmierci podatnika, Glosa 2003, Nr 5; A. Mikos, Opodatkowanie podlegaj¹cych dziedziczeniu wk³adów na rachunku bankowym, MoPod 2002, Nr 8; J. St. Pi¹towski, Posiadanie jako przedmiot dziedziczenia, SPE 1969, t. III; J. St. Pi¹towski, Z problematyki umów na rzecz osoby trzeciej na wypadek œmierci (art. 37 prawa bankowego), [w:] Rozprawy z prawa cywilnego. Ksiêga pami¹tkowa ku czci Witolda Czachórskiego, pod red. J. B³eszyñskiego i J. Rajskiego, Warszawa 1985; W. Popio³ek, O dziedziczeniu udzia³u w spó³ce jawnej, [w:] Wspó³czesne problemy prawa prywatnego. Ksiêga pami¹tkowa ku czci Profesora Edwarda Gniewka, pod red. J. Go³aczyñskiego i P. Machnikowskiego, Warszawa 2010; W. Pyzio³, O tzw. zapisie bankowym na gruncie przepisów nowego prawa bankowego, PB 1999, Nr 2; ten e, Pozatestamentowe formy dysponowania wk³adem oszczêdnoœciowym na wypadek œmierci, Gd. SP 1999, Nr 5; ten e, O potrzebie i kierunkach reformy prawa bankowego prywatnego, PB 2002, Nr 11; F. Rakiewicz, Charakter prawny dyspozycji wk³adem na wypadek œmierci (art. 56 ustawy PrBank), cz. I II, MoP 2005, Nr 19 20; D. Rogoñ, T. Spyra, Wp³yw spadkobrania na bankowe stosunki umowne, Czêœæ I umowa kredytu i umowa po yczki, PB 2007, Nr 9; S. Rudnicki, Zagadnienia cywilistyczne ustawy o cmentarzach i chowaniu zmar³ych, Pal. 1987, Nr 10 11; ten e, Prawo do grobu. Zagadnienia cywilistyczne, Kraków 1999; J. Sk¹pski, Wst¹pienie w najem po œmierci najemcy, [w:] Studia z prawa cywilnego. Ksiêga pami¹tkowa dla uczczenia 50-lecia pracy naukowej Prof. dr hab. Adama Szpunara, pod red. A. Rembieliñskiego, Warszawa ódÿ 1983; L. Stecki, Odwo³anie darowizny przez spadkobierców darczyñcy, NP 1973, Nr 3; T. Szczurowski, Konsekwencje œmierci wspólnika spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, MoP 2008, Nr 6; P. Szmitkowski, Dyspozycja wk³adem oszczêdnoœciowym na wypadek œmierci (tzw. zapis bankowy)