Centralne Zaburzenia Przetwarzania Sluchowego - APD Zaburzenia przetwarzania słuchowego (auditory processing disorder - APD), znane również jako centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (central auditory processing disorder -CAPD), jest to problem, który wpływa na słuch około 5% dzieci w wieku szkolnym. Dzieci z tą chorobą nie są w stanie przetwarzać tego, co słyszą w ten sam sposób jak ich rówieśnicy. Występują u nich problemy ze słyszeniem części dźwięków, mimo prawidłowego słuchu fizycznego, spowodowane przez uszkodzenie centralnej - nerwowej - części układu słuchowego. Zaburzenie występuje jedynie na poziomie przetwarzania bodźców słuchowych, bowiem mózg dziecka nie potrafi rozpoznawać i interpretować dźwięków, zwłaszcza mowy. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób ICD 10 zaburzenia centralnego przetwarzania słuchowego nie stanowią odrębnej jednostki chorobowej, ale są zespołem objawów wynikających z różnego typu zaburzeń w obrębie ośrodkowej części układu słuchowego (Urban 2015). Rozpoznanie dotyczy osób w normie intelektualnej i z prawidłowym słuchem obwodowym, u których na plan pierwszy wysuwają się objawy słuchowe, np. trudności z rozumieniem mowy w obecności bodźców zakłócających, trudności z rozumieniem poleceń złożonych czy deficyty w koncentracji uwagi na słowie mówionym. /rozp. jako szumy uszne- H93,2/ Według Amerykańskiego Towarzystwa Mowy, Języka i Słuchu /ASHA/ ośrodkowe zaburzenia słuchu dotyczą nieprawidłowości w obszarze wyższych funkcji słuchowych, do których zaliczono: lokalizację źródła dźwięków /czy dźwięk się oddala czy zbliża/, różnicowanie dźwięków, w tym dźwięków mowy, rozpoznawanie wzorców dźwiękowych, czasowe aspekty słyszenia (w tym rozdzielczość czasową, percepcję kolejności dźwięków i maskowanie), rozumienie mowy w obecności dystraktorów zagłuszających i rozumienie mowy zniekształconej (ASHA 2005). W świetle współczesnej wiedzy APD rzadko występują w postaci izolowanej. Znacznie częściej towarzyszą innym problemom wieku rozwojowego takim jak: zespół nadpobudliwości psychoruchowej, specyficzne zaburzenia czytania i pisania opóźniony rozwój mowy (Skoczylas i in. 2012). Dzieci z ośrodkowymi zaburzeniami słuchu nie stanowią jednorodnej grupy pacjentów, więc podczas diagnozy kluczowe jest wyznaczenie dominującego profilu zaburzeń. Przyczyny APD Często przyczyna choroby dziecka nie jest znana, ale do czynników ryzyka, które mogą mieć wpływ na wystąpienie CAPD należą: wcześniactwo, niedotlenienie w czasie porodu, 1
zapalenie opon mózgowych zatrucie ołowiem, częste i przewlekłe infekcje, zapalenia ucha środkowego, częste sączkowanie uszu, genetyczne dyspozycje dysleksja, uraz głowy, nowotwory, niedokrwienia, uszkodzenia toksyczne /zatrucie czadem/,choroby autoimmunologiczne, SM, czynnikiem ryzyka może być również zbyt długi czas spędzany przed telewizorem i komputerem. Diagnoza APD Diagnostyka centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego (APD) opiera się na behawioralnych testach psychoakustycznych, które pozwalają na ocenę sprawności przetwarzania słuchowego (badanie wyższych funkcji słuchowych). Dzięki Platformie diagnostycznej APD-Medical możliwe jest wykonanie: - testu reakcji słuchowej /TRW/, - testu reakcji wzrokowej /TRS/, - adaptacyjnego jednosylabowego testu rozumienia mowy w szumie ASPN- S- słowny/aspn-z-zdaniowy/, - testu rozdzielnousznego liczbowego /DDT/, - testu sekwencji częstotliwości /FPT/, - adaptacyjnego testu rozdzielczości czasowej układu słuchowego /DLF/, - adaptacyjnego testu rozdzielczości częstotliwościowe /GDT/. Otrzymujemy wydruk wyników testów poszczególnych. Wystarczy jeden nieprawidłowy wynik w jednym teście, by stwierdzić APD. Autorem Platformy diagnostycznej APD-Medical jest dr Andrzej Senderski - lekarz otolaryngolog, specjalista audiolog i foniatra, twórca treningu słuchowego NEUROFLOW. CAPD obserwuje się u dzieci: - w większości u chłopców, - które mają prawidłowe progi słuchu w badaniu audiometrii tonalnej, - mają krótki okres zdolności utrzymywania uwagi i łatwo się męczą w przypadku czynności długotrwałej lub złożonej podczas słuchowego uczenia się, - są rozpraszane przez bodźce słuchowe /odpowiadają na wszystko co widzą i słyszą, nie potrafią zablokować niechcianych bodźców/, - mogą mieć problemy z lokalizacją dźwięków /określenie odległości źródła dźwięku, rozróżnienia łagodnych i głośnych dźwięków/. Dzieci takie narażone na głośny hałas często są zdenerwowane i przestraszone, zakrywają uszy rękami, by zmniejszyć jego odbiór, - mimo uważnego słuchania mogą mieć problemy z rozumieniem długich czy skomplikowanych poleceń i instrukcji słownych, - często proszą o powtórzenie polecenia, 2
- często nie są w stanie zapamiętać informacji przekazanych słownie, zarówno przez krótki, jak i długi czas /pamięć świeża i trwała/, tak jakby potrzebowały więcej czasu na przyswojenie i przetworzenie informacji słownej. Stąd mogą być kłopoty z zapamiętaniem dni tygodnia, miesięcy, adresu, numerów telefonów, a także z liczeniem i recytowaniem. Inne częste objawy, to przede wszystkim: opóźniony rozwój mowy, zaburzenia intonacji i głosu, które mogą przybrać formę mowy wolnej i cichej, bądź bardzo szybkiej i głośnej, zmęczenie po przebywaniu w hałaśliwym miejscu, częste, silne bóle głowy, dzieci te szybko się męczą, zaburzona umiejętność skupienia i koncentracja uwagi, nadmierne zwracanie uwagi na nieistotne, rozpraszające bodźce słuchowe, trudności z zapamiętaniem i powtarzaniem usłyszanej informacji, sekwencji dźwięków, trudności z uczeniem się na pamięć i zapamiętywaniem (na przykład imion, dni tygodnia), pismo o charakterze dysgraficznym, trudności w czytaniu, polegające na niewłaściwym łączeniu głosek w sylaby, a potem w wyrazy oraz myleniem podobnie brzmiących głosek jak p/b, w/f (co dodatkowo odzwierciedla się w błędnym zapisie), błędy ortograficzne w piśmie, ale zazwyczaj typu słuchowego, skupianie uwagi na głosie mówiącego, a nie na słyszanych treściach, trudności z dobrym słyszeniem w szumie, brak płynności w wypowiedzi, problemy z różnicowaniem podobnie brzmiących słów, problemy z rozumieniem mowy (szum, hałas, pomieszczenia z pogłosem, gdy kilka osób mówi jednocześnie, gdy ktoś mówi szybko i niewyraźnie), trudności z rozumieniem złożonych poleceń słownych, obszerniejszych wypowiedzi, intencji mówcy (takich jak pytanie czy wykrzyknik), problemy z dłuższym utrzymywaniem uwagi na zadaniu wymagającym słuchania, trudności z nabywaniem umiejętności językowych, prawidłową artykulacją, trudności z czytaniem (szczególnie na głos) i pisaniem ze słuchu, problemy z samodzielnym wykonywaniem notatek, problemy z nauką języków obcych, trudności z zapamiętaniem sekwencji, wierszy, tabliczki mnożenia, problemy w funkcjonowaniem emocjonalno-społecznym, ze względu na wolniejsze reakcje werbalne potrzebują więcej czasu na udzielenie odpowiedzi. Wyróżnia się trzy podstawowe profile kliniczne ośrodkowych zaburzeń słuchu: zaburzenie słyszenia na poziomie fonologicznym, 3
zaburzenia uwagi słuchowej i słyszenia w hałasie, zaburzenia integracji słuchowo-wzrokowej (Senderski 2005). U dzieci ze zdiagnozowanymi trudnościami wynikającymi z zaburzeń w obrębie centralnych procesów przetwarzania po ocenie dominującego profilu klinicznego należy podjąć rehabilitację umożliwiającą dziecku lepsze funkcjonowanie słuchowe i językowe. Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego, Zaburzenia słyszenia na poziomie fonologicznym to najczęstszy profil APD ok. 50% Cechują je: - zaburzenia odkodowywania cech akustycznych dźwięków mowy pozwalających na różnicowanie fonemów, - problemy z różnicowaniem niskich i wysokich tonów, - problemy z ustalaniem kolejności dźwięków, - to przekłada się na trudności w czytaniu i pisaniu, obserwuje się ubogi słownik, - często współwystępują wady wymowy. Wskazówki do stosowania u dzieci w przypadku Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego na poziomie fonologicznym. kierowanie prostych, krótkich poleceń, często bezpośrednio do dziecka, powtarzanie poleceń wolno i wyraźnie, w razie potrzeby przeformułowywanie ich, sprawdzanie w trakcie zajęć, czy dziecko rozumie przekazywane treści i czy je zapamiętuje, dawanie odpowiedniego czasu na przyswojenie każdego z kierowanych do dziecka poleceń, dzielenie informacji na części, wzmocnienie elementów prozodycznych ustnego przekazu (np. intonacji), akcentowanie najważniejszych elementów wypowiedzi, zapisywanie na tablicy słów kluczowych, wzbogacanie słownych instrukcji ilustracją graficzną, Postepowanie terapeutyczne koncentruje się na: - treningu słuchowym, - ćwiczeniu analizy i syntezy słuchowej, - ćwiczeniu rozdzielczości czasowej, - ćwiczeniu różnicowania długości i wysokości dźwięków. Zaburzenia uwagi słuchowej i słyszenia w hałasie to drugi pod względem częstości występowania typ centralnych zaburzeń słuchu /ok 30%/. Cechuje te grupę dzieci: - źle funkcjonująca krótkotrwała pamięć słuchowa, - trudności w rozumieniu mowy w niekorzystnych warunkach akustycznych (gdy mówi jednocześnie kilka osób), 4
- zaburzenia koncentracji uwagi, wcześniej mogą mieć stwierdzone zaburzenia uwagi /ADD/, - impulsywność, - często współistniejące zaburzenia mowy czynnej, wypowiedzi są ubogie zarówno w zakresie słownictwa, jak i gramatyki. Wskazówki do stosowania u dzieci w przypadku Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego- zaburzenia uwagi słuchowej: udostępnienie dziecku notatek przed zajęciami, aby mogło wcześniej zapoznać się z tematem, zapewnienie dziecku miejsca z dala od dźwięków rozpraszających uwagę (bulgoczące akwarium, głośne tykanie zegara, szum klimatyzatora, okno itp.), a także w miejscu, z którego będzie mogło swobodnie (pod kątem 45 st.) obserwować twarz nauczyciela, dostosowanie warunków akustycznych klasy do potrzeb dziecka (wyciszenie za pomocą dźwiękochłonnych materiałów, usunięcie urządzeń emitujących niepotrzebne dźwięki, w razie szczególnej potrzeby zastosowanie systemu FM. Postępowanie terapeutyczne koncentruje się na: - poprawie stosunku do sygnału do szumu, - ćwiczeniach krótkotrwałej pamięci słuchowej, - ćwiczeniach koncentracji uwagi, - ćwiczeniach wykrywania identyfikacji i dyskryminacji sygnałów akustycznych, - ćwiczeniach rozumienia mowy w hałasie. Zaburzenia integracji wzrokowo słuchowej Cechuje te dzieci (są to tzw. dzieci z leniwym uchem, gdyż w testach rozdzielnousznych lewe ucho uzyskuje niskie wyniki): - trudności w różnicowaniu i przetwarzaniu dźwięków mowy - problemy z lokalizacją dźwięku - problemy z koordynacją ruchów /np. pisanie, gdy ktoś mówi/, w-f - trudności z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej - problemy ze słyszeniem w hałaśliwym otoczeniu - problemy z łączeniem informacji (często mówią nie wiem, nie rozumiem, nie umiem ) - trudności z w rozumieniu wieloetapowych, złożonych wypowiedzi, poleceń, instrukcji (nie wie jak zacząć zadanie, ma tendencje do tego, aby patrzeć i czekać) - mają deficyty pamięci - często występują u nich zaburzenia czytania i pisania Wskazówki do stosowania u dzieci w przypadku Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego - zaburzenia integracji wzrokowo słuchowej: - polecenia formułować krótko, jasno, zrozumiałym językiem, - udzielać pomocy przy robieniu notatek, stosować dyktafony, audiobooki, 5
- unikać zadań wymagających dzielenia uwagi, - posadzić z dala od rozpraszających bodźców, - sprawdziany powinny odbywać się bez limitu czasu, - pomocne okazać się mogą lekcje muzyki lub tańca, karate /by ćwiczyć transportowanie bodźców słuchowych na ruchowe i ruchowych na słowne/. Postepowanie terapeutyczne: - ćwiczenia integracji sensorycznej, - ćwiczenia logopedyczne, - trening słuchowy, - ćwiczenia równowagi, - ćwiczenia integracji międzyusznej, - specjalne programy stymulujące móżdżek i ciało modzelowate, - ćwiczenia utrwalania schematu ciała, orientacji przestrzennej, równowagi, - ćwiczenia koordynacji wzrokowo- słuchowo- ruchowej. W terapii APD bardzo pożądane wykorzystanie platformy diagnostyczno -terapeutycznej APD-Medica, której autorem jest dr Andrzej Senderski lekarz otolaryngolog, specjalista audiolog i foniatra, twórca treningu słuchowego. Neuroflow Aktywny Trening przetwarzania słuchowego oraz dzieci z grupy ryzyka od 4 roku życia, został opracowany na podstawie najnowszych badań naukowych z obszaru neurorehabilitacji, audiologii i logopedii w celu usprawnienia możliwości komunikowania się dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego (APD) i poprawy ich możliwości uczenia się w oparciu o bodźce słuchowe. Program treningowy zawiera bogaty, dostosowany dla różnych grup wiekowych materiał słowny, opowiadania, wiersze, zagadki. Treść opowiadań, baśni dostosowana jest do każdego z poziomów rozwojowych dzieci, zawiera specjalne środki językowe i stylistyczne. Aktywny Trening Słuchowy Neuroflow zawiera ćwiczenia rozumienia mowy w obecności różnych bodźców zagłuszających od przyjemnych, jak śpiew ptaków, czy szum morza, poprzez neutralne rozmowy wielu osób, aż do denerwujących, jak dźwięk elektrycznej szczoteczki do zębów. Po wysłuchaniu opowiadania, baśni czy wiersza dzieci odpowiadają na pytania związane z wysłuchanym tekstem. Pytania te mobilizują je do uważnego słuchania, zapamiętania treści. Sprawdzają rozumienie słuchanego tekstu, uważność i pamięć krótkotrwałą. Bogactwo języka naturalnego zawartego w ćwiczeniach oraz włączenie do ćwiczeń języka literackiego niezależnie od poprawy przetwarzania słuchowego usprawnia również procesy językowe poszerza wiedzę leksykalną i syntaktyczną, doskonali sprawność narracyjną umiejętność budowania wypowiedzeń, a poprzez wielokrotne powtarzanie prawidłowo brzmiących wyrazów poprawia się wyrazistość artykulacyjna, często niedoskonała szczególnie u młodszych dzieci. 6
Rodzic w trakcie treningu jest jak trener na siłowni - wspiera i motywuje dziecko do działania. Według autorów Aktywny Trening Słuchowy metodą Neuroflow usprawnia: różnicowanie dźwięków mowy, naukę czytania i pisania, naukę języków obcych, utrzymanie uwagi na głosie nauczyciela w szumie i hałasie, podzielność uwagi, gdy jednocześnie mówi kilka osób, wydłuża pamięci słuchową, rozwija mowę, prawidłową artykulację i melodię języka, w efekcie skutkuje poprawą wyników w nauce, szczególnie w zakresie umiejętności czytania, pisania ze słuchu i uczenia się drogą słuchową. Po zakończeniu treningu Neuroflow następuje również: poprawa pewności siebie, wzrost samooceny. Literatura: 1. R.W. Keith- Zaburzenia procesów przetwarzania słuchowego, w: Audiologia kliniczna, Łódź 2005, Mediton 2. A. Senderski- Diagnostyka centralnych zaburzeń przetwarzania słuchowego, Warszawa 2002, IFiPS 3. A. Senderski Centralne zaburzenia słuchu dzieci w wieku szkolnym, Warszawa 2005, Międzynarodowe Centrum Słuchu i Mowy IFiPS 4. R. Borowiecka Dziecko w równowadze- koordynacja i słuch, Warszawa 2015, Centrum Diagnozy i Terapii Psychologiczno Pedagogicznej Renata Borowiecka Opracowała mgr Ewa Poździk - pedagog 7