ZIELONA ZAŁOGA Pod jednym dachem czyli kilka słów o różnorodności biologicznej Materiały edukacyjne, 14-17.12.2015
Zielona Załoga Projekt jest realizowany w ramach programu Z PZU po lekcjach Fundacji PZU Realizatorem projektu jest Fundacja Zielonych Inicjatyw Projekt jest współfinansowany przez: Partnerami strategicznymi w projekcie są cztery Szkoły z Gminy Białogard: o Szkoła Podstawowa Nr 3 im. Bolesława Krzywoustego o Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Mikołaja Kopernika o Szkoła Podstawowa im. ppor. Ryszarda Kuleszy w Kościernicy o Gimnazjum w Pomianowie im. Ignacego Krasickiego Partner projektu: Jeżeli macie pytania lub propozycje odnośnie projektu piszcie! Nasza strona internetowa:www.zieloneinicjatywy.pl Piszcie do nas: Justyna Zamojda: jz.zieloneinicjatywy@gmail.com Olga Betańska: betanska.olga@gmail.com I zajrzyjcie na naszego facebooka: https://www.facebook.com/zieloneinicjatywy 2
Co to jest bioróżnorodność? Różnorodność biologiczna, zwana inaczej bioróżnorodnością to, krótko mówiąc, bogactwo życia na Ziemi. Gdy spojrzymy na mapę świata zauważymy, że w różnych miejscach są różne ekosystemy. Mamy pustynie, wilgotne lasy równikowe, głębiny oceanów, rafy koralowe, wiecznie pokryte lodem obszary biegunów i wiele, wiele innych. Wokół nas też znajduje się wiele ekosystemów: las mieszany, brzeg rzeki, łąka, pole, nasz ogród, park miejski, plaża To jest pierwszy poziom bioróżnorodności na świecie znajduje się wiele różnorodnych ekosystemów. Każdy z nich jest inny, wyjątkowy, w każdym żyją inne gatunki roślin i zwierząt. Gatunki no właśnie! Wyobraź sobie łąkę. I co widzisz? Kępy trawy wysokiej do pasa i niskiej do kostek, kwiaty: żółte, różowe, fioletowe, niebieskie, białe, duże i małe. Nad kwiatami latają motyle: rusałka pawik, rusałka admirał, cytrynek, może nawet paź królowej. Obok nich pszczoły, trzmiele i inne zapylacze, mszyce, mrówki, komary. Na niebie skowronek, trznadel i myszołów a w trawie mysz polna, jaszczurka, ropucha. Wymieniać można niemal bez końca. Oto drugi poziom bioróżnorodności na świecie, w każdym ekosystemie znajduje się bardzo dużo różnych gatunków. A czy wszystkie osobniki tego samego gatunku są takie same? Nie! Wyobraź sobie psa. I co zobaczyłeś? Małego, brązowego jamnika z krótką sierścią a może białego, puchatego owczarka z długimi uszami, a może kundelka w łaty? Możliwości jest bardzo dużo! Tak samo jest z innymi organizmami. A u ludzi? Ktoś jest wysoki, ktoś niski, jeden ma włosy blond inny czarne, ktoś lubi jeść pomarańcze a inny nawet ich nie tknie. To również jest bioróżnorodność na poziomie genowym, która polega na tym, że osobniki jednego gatunku mogą się trochę między sobą różnić. Ekosystem są to wszystkie ożywione i nieożywione elementy przyrody znajdujące się na danym terenie Gatunek to organizmy o podobnych cechach (wyglądu, zachowania), które mogą się ze sobą rozmnażać Gen informacja zapisana w naszym ciele, powodująca, że organizmy tego samego gatunku różnią się od siebie Na Ziemi odkryto już ponad 1,9 milionów gatunków a przewiduje się, że jest ich ponad 9 milionów to się nazywa bioróżnorodność! Popatrz na rysunek obok - różowe kółko obrazuje te 1,9 miliona odkrytych gatunków. Zielone kółko to wszystkie gatunki roślin, których jest 27 tysięcy. Zwierząt odkryto ponad 1,1 miliona (żółte kółko) z czego najwięcej jest owadów (niebieskie). A ssaki? Widzisz tę małą czerwoną kropeczkę oznaczoną strzałką? Tyle w porównaniu z innymi organizmami jest ssaków na Ziemi około 5,5 tysiąca. 3
Dlaczego bioróżnorodność jest ważna? No dobrze ale po co nam tyle ekosystemów i gatunków? 4
Czemu na ziemi jest coraz mniej gatunków? Z poprzednich zajęć wiecie, że człowiek ma bardzo duży wpływ na wszystko co go otacza. Niestety zazwyczaj jest to wpływ negatywny. Tak też jest w przypadku bioróżnorodności Wiele ekosystemów na świecie ulega zniszczeniu, są one zmieniane na inne, często o mniej skomplikowanej strukturze. Również gatunków na ziemi jest coraz mniej, część wyginęła a wiele jest zagrożone wymarciem. Obserwuje się stały spadek różnorodności biologicznej. Dlaczego tak się dzieje? Człowiek potrzebuje dużej przestrzeni do życia i produkcji żywności (przypomnij sobie ślad ekologiczny z poprzednich zajęć). Aby ją uzyskać wycina lasy, osusza podmokłe łąki i bagna, a na ich miejsce buduje miasta bądź tworzy tereny pod uprawę. Niestety w ten sposób wiele gatunków traci swój dom. Człowiek budując drogi i miasta dzieli siedliska na mniejsze kawałki. Na przykład zamiast jednego dużego lasu tworzy się kilka małych lasków oddalonych od siebie nazywa się to fragmentacją siedlisk. Organizmy żyjące w takich małych laskach nie mogą się ze sobą kontaktować i z tego powodu giną. Giną też na drogach próbując się dostać do oddalonej rodziny. Potrzebujemy do życia nie tylko roślin i zwierząt, które sami wyhodujemy ale też dzikich. Jednak zbieramy i zabijamy ich tak dużo, że nie zdążą się one rozmnożyć i jest ich coraz mniej. Dużym problemem jest przełowienie ryb, np. łowimy tak dużo dorsza z Bałtyku, że jest on zagrożony wyginięciem. Niektóre zwierzęta niestety już przez nas wymarły np. tur. Gatunki, którym grozi wymarcie wpisuje się do Czerwonej Księgi Roślin albo Zwierząt. Oczywiście przyczyną zmniejszania bioróżnorodności i wymierania gatunków są zanieczyszczenia środowiska i zaśmiecanie. Wpływają one negatywnie na każdy element przyrody. Na zmniejszenie bioróżnorodności wpływa też odejście od tradycyjnego rolnictwa i skupienie się na pozyskaniu jak największych plonów. Likwiduje się miedze, gdzie rosły polne kwiaty, żyły zapylacze i inne owady oraz ptaki i ssaki. Stosuje się dużo środków chemicznych, które zabijają wszelkie życie. Przez to nasze środowisko jest znacznie uboższe, giną na przykład pszczoły i rośliny zwane przez nas chwastami. 5
Gatunki mogą też ginąć dlatego, że ich miejsce w środowisku zajmują przywiezione przez nas z całego świata inne gatunki. Niektóre gatunki obce mogą np. polować na nasze zwierzęta tak skutecznie, że zjedzą wszystkie. Mogą też zajmować miejsce do życia naszym gatunkom. Jeżeli obcy gatunek zadomowi się u nas tak dobrze, że zagraża naszym rodzimym roślinom i zwierzętom jest to obcy gatunek inwazyjny. To tak jakby intruz wprowadził się do naszego domu i nie pozwolił nam już tam mieszkać. Przykładem takiego gatunku jest szop pracz, który skutecznie przetrzebia nasze kaczki i inne ptaki Cały świat chroni bioróżnorodność O ochronę bioróżnorodności stara się dbać cały świat. Wiele państw podpisało Konwencję o ochronie różnorodności biologicznej, która zobowiązuje je do działań i dbania o środowisko. Unia Europejska aby chronić organizmy i ich miejsca życia stworzyła sieć Natura 2000. Na obszarach Natura 2000 można mieszkać i żyć ale nie można pogarszać stanu środowiska. Poza obszarami Natura 2000, w Polsce tereny szczególnie cenne obejmuje się innymi formami ochrony, które poznałeś na pierwszych zajęciach. Takimi działaniami zajmują się władze państwa, ale my także możemy coś zrobić dla bioróżnorodności. Oto kilka pomysłów: Nie jem dorsza bałtyckiego, tuńczyka i łososia wybieram inne gatunki ryb nie zagrożone wyginięciem. W moim ogrodzie sadzę krzewy owocowe żeby ptaki i inne zwierzęta miały co jeść oraz tworzę dla nich schronienia. Nie kupuje egzotycznych zwierząt jako pupili wolę aby żyły w swoim domu. W swoim ogrodzie nie używam pestycydów i sadzę rośliny miododajne aby zagościły w nim pszczoły i inne owady. Kupuję produkty ekologiczne. Dzięki temu wspieram przyjazne bioróżnorodności rolnictwo ekologiczne. Nie niszczę łąk, lasów, bagien i innych ostoi przyrody, bo są one domem dla wielu gatunków roślin i zwierząt. 6 Staram się jeść mniej mięsa. Aby je wyprodukować przekształca się wiele naturalnych siedlisk na pastwiska i uprawy paszy.
Różnorodność form życia wokół nas! Czy zwracacie uwagę jakie zwierzęta możemy spotkać w naszym najbliższym otoczeniu podwórko, park miejski, ogródek? Bogactwo życia, nawet w bezpośrednim otoczeniu ludzi, jest ogromne. Zwierzęta, które nauczyły się żyć w otoczeniu ludzi nazywamy synantropijnymi, do nich należą te organizmy żyjące obok nas w miastach czyli gatunki synurbijne. Niektóre z wielu gatunków zwierząt, które możemy zaobserwować w naszym najbliższym otoczeniu: Ptaki: sroka, kawka, wrona siwa, gawron, szpak, wróbel, mazurek, gołąb grzywacz, sikora bogatka i modraszka, dzwoniec, kwiczoł, rudzik, kos, pełzacz ogrodowy, jerzyk i inne. Owady: Zapylacze trzmiele, pszczoły samotnice (murarki, lepiarki), biedronki, motyle, osy, muchy, karaczany i inne. A również płazy, gady i ssaki Możliwe, że z terenu miejskiego lub wiejskiego ogródka skorzystają także inne zwierzęta. Być może gdzieś w gałęziach, przy drzewach lub kompostowniku skryją się na zimę żaby czy ropucha. Może jaszczurki żyworodna, zwinka, padalec lub wąż zaskroniec, uznają teren szkoły za przyjazny. Bardzo możliwe, że z waszego ogrodu, trawnika, lub parku w mieście chętnie skorzystają ssaki, takie jak jeże, myszy, nietoperze, kuny, zające, wiewiórki, dziki czy lisy. Wymienione gatunki nie zawsze są oczekiwanymi gośćmi naszych osiedli i ogrodów. Bywa, że ich obecność przysparza problemów. To od Was zależy, w jaki sposób traktujecie otaczającą przyrodę. Czy dzielicie zwierzęta na dobre i złe, czy z większą życzliwością i szacunkiem patrzycie na przyrodę i procesy w niej zachodzące, a siebie uważacie za część tych procesów, niekoniecznie nadrzędną. 7
Świat, który znamy istnieje dzięki obecności roślin i zwierząt. Warto doceniać ich sąsiedztwo i pozytywny wpływ, który mają na nasze życie. Jak możemy wzbogacić teren wokół nas by był atrakcyjniejszy dla zwierząt: Pozostawienie liści, sterty gałęzi są schronieniem i zimowiskiem dla wielu zwierząt, m.in. jeży i owadów (m.in. biedronki, złotooki, motyle, które składają jaja na liściach). W liściach pożywienia będą szukać ptaki, takie jak kosy czy rudziki. Kompostownik potencjalne miejsce rozrodu węży i jaszczurek (gatunki chronione), schronienie dla owadów. Powieszenie budki dla ptaków wiosną umożliwiają gniazdowanie ptakom szukającym dziupli, zimą są schronieniem przed zimnem Postawienie karmnika i poidełek latem dostęp do wody pomoże wielu zwierzętom znieść upały, zimą można dokarmiać ptaki. Jednak dokarmianie ptaków to nie zabawa, a olbrzymia odpowiedzialność. Raz podjęte, nie może zostać zaniechane, nawet na czas ferii zimowych. Dlatego podejmując się dokarmiania, należy dołożyć wszelkich starań, aby nie przyniosło ono więcej szkody niż pożytku. Oczko wodne jeżeli znajdzie się nasłonecznione miejsce na którym zmieści się oczko wodne, możemy mieć na swoim terenie miejsce rozrodu i życia płazów, ważek i innych zwierząt szukających wody. 8
Dla chętnych zadania i konkurs! 1. Odczytaj z tekstu lub rysunku jakiego problemu dotyczą poniższe tekst: a) Komisja ds. rybołówstwa wydała w środę Komunikat dotyczący konsultacji na temat uprawnień do połowów. Komunikat ten wyraźnie wskazuje, że złe zarządzanie rybołówstwem doprowadziło do fatalnego stanu europejskich łowisk. W przypadku 11 stad ryb naukowcy zalecają wręcz zupełne zaprzestanie połowów. Jednocześnie dane pokazują, że państwa członkowskie nie działają na rzecz zrównoważonego użytkowania zasobów morskich. www.ekologia.pl 5 b).. zwierząt konkurują z rodzimymi o zasoby środowiska w danych niszach ekologicznych. Jednak ich występowanie jest często znacznie bardziej destrukcyjne dla całych ekosystemów. W większości są to gatunki drapieżne, przyczyniają się więc do zmniejszenia populacji wielu rodzimych gatunków, a w przypadku gatunków rzadkich mogą doprowadzić nawet do ich wyginięcia. Prowadzi to w konsekwencji m.in. do znacznego zubożenia różnorodności biologicznej. Ponadto wiele z nich jest nosicielem różnych patogenów, które dodatkowo przyczyniają się do wyniszczenia krajowej fauny. Poniżej kilka przykładów inwazyjnych gatunków zwierząt zagrażających rodzimej przyrodzie. www.ekologia.pl _ 9 _ c) 4,10 6 3 9
2. Wypisz po 5 gatunków zwierząt lub roślin, które mogą zamieszkiwać dane siedlisko: Las 1.. 2.. 3.. 4.. 5.. Podłoże pokryte liśćmi 1.. 2.. 3.. 4.. 5.. Łąka z kwitnącymi kwiatami 1.. 2.. 3.. 4.. 5.. Staw 1.. 2.. 3.. 4.. 5.. Ile różnych gatunków udało Ci się wymienić? Wyniki sprawdzimy na kolejnych zajęciach. Dla rekordzisty słodka nagroda. 10
3. Odpowiedz na poniższe pytania: - Jaki jest pierwszy (obejmujący największą liczbę organizmów) poziom bioróżnorodności? _ 2 8 - W jakiej gromadzie zwierząt jest najwięcej gatunków? _ 11 - W jakim mieście miała miejsce wcześniej wspomniana w materiałach Konwencja o różnorodności biologicznej, która została sporządzona 5 czerwca 1992, podczas tzw. Szczytu Ziemi? _ 7 _ - Jak nazywa się związek międzygminny, który dba o bioróżnorodność biologiczną również na terenie Gminy Białogard? Związek Miast i Gmin _ 4. Zadanie do wykonania w życiu nie tylko na papierze. Jeżeli los zwierząt tych dzikich i domowych nie jest Ci obojętny wypisz kilka placówek zajmujących się pomocą zwierzętom dzikim i bezdomnym na terenie Gminy Białogard lub w jej bliskim sąsiedztwie (ośrodki rehabilitacji zwierząt, schroniska): 1... 2... 3... Na następnych zajęciach wspólnie zastanowimy się czy możemy coś zrobić dla tych miejsc. Może wspólnie zorganizujemy zbiórkę darów dla wybranego miejsca??? 11
Konkurs Jaki to ptak? Zapraszamy was do uczestnictwa w konkursie na rozpoznawanie ptaków! Zapraszamy was na naszego facebook a - www.facebook.com/zieloneinicjatywy, gdzie 14.01.2016 po godzinie 16 zamieścimy zdjęcia 5-10 ptaków. Kto pierwszy nadeśle poprawne nazwy gatunków ze zdjęć, na adres: jz.zieloneinicjatywy@gmail.com otrzyma od nas w nagrodę Atlas ptaków. Zachęcamy Was do udziału!!! Przyszłe zajęcia. Podczas przyszłych zajęć poruszymy temat ptaków występujących w Polsce. Wspólnie zastanowimy się gdzie występują ptaki, jakie zagrożenia im grożą i jaka jest ich funkcja w środowisku oraz nauczymy się rozpoznawać kilkanaście popularnych gatunków ptaków (szukaj czerwonych cyferek). Na dobry początek ujawniamy jedną z liter. Powodzenia! M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Uzyskane hasło prześlij na mail: jz.zieloneinicjatywy@gmail.com a prześlę Ci instrukcję do szyfru. Po odszyfrowaniu, wiesz już, że będziemy rozmawiać o tym czym jest: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12