Tworzenie się rodzin w Polsce po roku Drugie przejście demograficzne Formowanie się związków małżeńskich Niski poziom wsp. małżeństw Późny wiek wstępowania w związek małżeński Inicjacja seksualna przedmałżeńska Wysoki wsp. rozwodów i separacji Na podstawie: van de Kaa () Płodność Niski poziom płodności Późny wiek zakładania rodziny Dobrowolna, zamierzona bezdzietność Wysoki odsetek urodzeń pozamałżeńskich Formy rodziny Wysoki odsetek rodzin jednoparentalnych Wysoki odsetek gospodarstw jednoosobowych Alternatywne związki: nieformalne, homoseksualne, LAT Inne formy gospodarstw dom.: mieszkanie ze znajomymi 1
Spadek dzietności całkowitej, współczynnik dzietności TFR w Polsce 1960-4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 1960 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1992 Ogółem Miasto Wieś Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Dlaczego badanie małżeńskości jest tak ważne? Współczynnik płodności na 1000 kobiet, Polska 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 panny mężatki wdowy rozwódki Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2
1. Mniejsza skłonność do małżeństwa Współczynnik pierwszych małżeństw w Polsce - 0,75 0,7 0,65 0,6 0,55 0,5 Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2. Odraczanie małżeństwa Wiek środkowy kobiet zawierających pierwsze małżeństwo 27 26 25 24 23 22 21 20 1988 1992 Razem Miasto Wieś Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 3
Współczynnik pierwszych małżeństw na 1000 kobiet według wieku w Polsce - Wiek 20-23: mniejsza skłonność Wiek 24-32: większa skłonność 110,00 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 30,00 10,00 20,00 0,00 20 21 22 23 24 26 28 30 32 Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Czy istnieje alternatywa dla małżeństwa? Według NSP : 2,2% osób pozostających w trwałych związkach, pozostaje w związkach konsensualnych W grupie 20-24 lat odsetek ten wynosi 7% Są to w szczególności osoby młode, stanu wolnego, częściej mieszkańcy miast W 56% rodzin nie-małżeńskich są dzieci. 4
% kobiet (kohorta: 1960-65) które przed przekroczeniem wieku 25 lat były w trwałym związku Kraj Wszystkie rodzaje związków Małżeństwo nie poprzedzone przez kohabitację Kohabitacja Szwecja Szwajcaria Norwegia Austria Holandia Francja Słowenia Włochy Hiszpania Belgia Węgry Polska 80 66 79 76 77 79 79 55 61 76 84 74 6 15 21 22 31 33 43 50 53 59 66 70 74 51 58 54 46 46 36 5 8 17 8 4 Płodność 1. Odraczanie momentu założenia rodziny 2. Tendencja do ograniczania liczby dzieci 3. Dobrowolna bezdzietność 5
1. Odraczanie momentu założenia rodziny Współczynnik płodności na 1000 kobiet według wieku w latach i oraz absolutna zmiana wartości współczynników 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 50 0-50 -100-150 Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 1. Odraczanie momentu założenia rodziny Udział płodności kobiet danej grupy wieku w TFR, w latach - Rok TFR TFR = Udział płodności danej grupy wieku w TFR (w%) 100 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-49 2,416 2,039 1,513 1,222 100,0 100,0 100,0 100,0 7,2 7,7 6,5 6,0 39,2 40,5 33,4 26,0 30,3 29,8 33,2 35,9 15,1 14,4 17,7 21,6 6,6 6,0 7,4 8,5 1,6 1,6 1,9 2,0 Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 6
2. Ograniczanie liczby dzieci Struktura urodzeń wg kolejności 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1988 1992 pierwszych drugich trzecich dalszych Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2. Ograniczanie liczby dzieci Niestabilność związku jako przyczyna ograniczania liczby dzieci 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 1946 1952 1955 1958 1961 1964 1967 1970 1973 1976 1982 1988 Małżeństw a Rozw ody Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 7
2. Ograniczanie liczby dzieci Niestabilność związku jako przyczyna ograniczania liczby dzieci Odsetek urodzeń pozamałżeńskich 25 20 15 10 5 0 1988 1992 Razem Miasto Wieś Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 8
Odsetek urodzeń pozamałżeńskich a płodność nastolatek, EMB Źródło: Okólski (), Demografia zmiany społecznej 320 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180 FR(15-19) urban rural 3. Dobrowolna bezdzietność i antykoncepcja Odsetek wczesnych urodzeń (w ciągu 9 i 12 mies. od zawarcia małżeństwa) wśród pierwszych urodzeń 70 60 50 40 30 20 1988 1992 9 miesięcy 12 miesięcy Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 9
Czy liczba urodzeń będzie w Polsce spadać? 800 000 Rysunek 20. Liczba urodzeń w tysiącach, -2017 750 000 480 700 000 460 650 000 440 600 000 420 550 000 400 500 000 450 000 400 000 380 360 350 000 340 1946 1955 1961 1967 1973 320 2009 2012 2015 dane rzeczywiste dane prognozy GUS Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Liczba kobiet według wieku (linia czerwona, skala lewa) oraz liczba urodzeń według wieku matki (linia granatowa, skala prawa) w Polsce, - 28 lat 45 000 29 lat 40 000 350 000 30 lat 33 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 35 000 30 000 25 000 20 000 330 000 310 000 290 000 270 000 250 000 230 000 210 000 190 000 170 000 31 000 29 000 27 000 25 000 23 000 21 000 19 000 17 000 15 000 15 000 150 000 15 000 31 lat 32 lata 33 lata 350 000 330 000 310 000 28 000 26 000 24 000 350 000 330 000 310 000 25 000 23 000 21 000 350 000 330 000 310 000 21 000 19 000 290 000 270 000 250 000 230 000 210 000 190 000 170 000 22 000 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 290 000 270 000 250 000 230 000 210 000 190 000 170 000 150 000 19 000 17 000 15 000 13 000 11 000 9 000 7 000 5 000 290 000 270 000 250 000 230 000 210 000 190 000 170 000 17 000 15 000 13 000 11 000 9 000 150 000 1978 1984 10 000 1978 1984 150 000 7 000 Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 10
Liczba kobiet według wieku (linia czerwona, skala lewa) oraz liczba urodzeń według wieku matki (linia granatowa, skala prawa) w Polsce, - 18 lat 20 lat 16 000 51 000 14 000 12 000 46 000 41 000 36 000 31 000 10 000 26 000 8 000 6 000 21 000 16 000 11 000 6 000 4 000 1 000 22 lata 24 lata 71 000 70 000 61 000 60 000 51 000 41 000 50 000 40 000 31 000 30 000 21 000 11 000 20 000 1 000 10 000 Źródło: Fihel, Okólski (2007), Bilans demograficzny Polski w roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Pytania sprawdzające: Jakie procesy w dziedzinie formowania się związków i płodności są typowe dla drugiego przejścia demograficznego? Jakie tendencje zadecydowały o spadku liczby związków małżeńskich oraz liczby urodzeń w Polsce w okresie transformacji? O czym świadczy rosnący odsetek urodzeń pozamałżeńskich? Czy liczba urodzeń będzie w Polsce spadać? 11