SYNTEZA PRAWA POLSKIEGO od 1989 roku
SYNTEZA PRAWA POLSKIEGO OD 1989 ROKU Redakcja Tadeusz Guz Jan Głuchowski Maria R. Pałubska Wydawnictwo C. H. Beck Warszawa 2013
Synteza prawa polskiego od 1989 roku Redakcja: Katarzyna Pudłowska Wydawca: Joanna Ablewicz Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: ELPIL, Siedlce ISBN: 978-83-255-2056-4 ISBN ebook: 978-83-255-2891-1
Wprowadzenie... LV Wprowadzenie do Prawo polskie. Próba syntezy... LIXLIX Wykaz najważniejszych skrótów... LXVII Wykaz literatury... LXXIII Część pierwsza Geneza, filozofia i międzynarodowy kontekst prawa polskiego Rozdział I. Prawo rzymskie a kultura prawna w Polsce (Antoni Dębiński)... 3 1. Wprowadzenie... 3 2. Problem recepcji prawa rzymskiego w Polsce... 4 3. Prawo rzymskie jako przedmiot uniwersytecki... 10 Rozdział II. Filozoficznoprawny kontekst polskiego prawa (Tadeusz Guz)... 15 1. Wprowadzenie... 15 2. Filozofia prawa jako nauka... 16 3. Filozofia Boga jako najwyższego Prawodawcy... 20 4. Filozofia człowieka jako podmiotu i przedmiotu prawa... 22 5. Filozofia prawa naturalnego... 27 6. Filozofia prawa stanowionego... 30 7. Filozofia praw człowieka... 33 8. Wnioski... 35 Rozdział III. Aksjologiczne podstawy polskiego prawa (Marek Piechowiak)... 39 1. Wprowadzenie... 39 2. Metodologia prac nad projektem Konstytucji RP... 41 3. Preambuła otwarcie... 45 3.1. Dobro Polski jako Ojczyzny... 45 3.2. Suwerenność i demokracja... 45 a. Suwerenność... 46 b. Demokracja... 47 3.3. Pluralizm światopoglądowy i wolność religijna... 48 4. Preambuła cztery konteksty..................................... 49 4.1. Podstawowe wartości: prawda, sprawiedliwość, dobro i piękno... 49 4.2. Równość i sprawiedliwość (społeczna)... 50 4.3. Wartości stanowiące oparcie dla konstytucji... 52 a. Wolność i sprawiedliwość... 53 b. Podział i równowaga władz... 53 V
c. Współdziałanie władz, dialog społeczny, zasada pomocniczości... 54 d. Zasada pomocniczości i autonomia... 54 4.4. Wartości stanowiące podstawę Rzeczypospolitej Polskiej... 55 a. Trzy wartości... 56 b. Wartości a stosowanie konstytucji... 58 5. Relacje między kontekstami ujmowania wartości w preambule... 59 6. Dwa pierwsze artykuły Konstytucji RP... 59 6.1. Dobro wspólne... 59 6.2. Demokratyczne państwo prawne... 63 7. Metaaksjologia ugruntowanie wartości... 65 8. Wartości konstytucyjne a aksjologia prawa międzynarodowego... 67 9. Uwagi podsumowujące... 70 Rozdział IV. Współczesne prawo polskie w perspektywie teoretycznej (Aleksander Stępkowski)... 71 1. Uwarunkowania współczesnej kultury prawnej... 71 2. Polska specyfika... 73 3. Normatywizacja konstytucji... 74 4. Konstytucjonalizacja prawa polskiego... 77 5. Europeizacja... 80 6. Między prawodawstwem i wykładnią... 84 7. Zakończenie... 90 Rozdział V. Status prawnomiędzynarodowy Polski współczesnej (Lech Antonowicz)... 92 1. Wprowadzenie... 92 2. Trzecia Rzeczpospolita... 92 3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej... 99 4. Trzecia Rzeczpospolita w społeczności międzynarodowej... 104 Część druga Prawo konstytucyjne, administracyjne i procedura administracyjna oraz prawo wyborcze Rozdział I. Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej (Dariusz Dudek)... 115 1. Historia polskiego konstytucjonalizmu... 115 2. Transformacja ustrojowa i proces konstytucyjny... 120 3. Prawo konstytucyjne w systemie prawnym... 122 4. Źródła polskiego prawa konstytucyjnego... 124 5. Ogólna charakterystyka Konstytucji RP... 129 6. Zasady i gwarancje Konstytucji RP................................. 131 7. Konstytucyjne wol no ś ci, prawa i obo wiązki człowieka i obywatela... 141 8. Źródła prawa, władza ustawodawcza i referendum... 149 9. Władza wykonawcza i samorząd terytorialny... 155 10. Władza sądownicza, organy kon tro li państwo wej i ochrony prawa... 159 11. Pozostałe materie konstytucyjne... 167 12. Uwagi końcowe... 170 VI
Rozdział II. Polski Trybunał Konstytucyjny w okresie transformacji ustrojowej (Wojciech Łączkowski)... 174 Rozdział III. Prawo administracyjne (Stanisław Wrzosek)... 194 1. Pojęcie administracji publicznej... 194 2. Pojęcie prawa administracyjnego... 195 3. Pojęcie nauki prawa administracyjnego i nauki administracji... 197 4. Zasady prawa administracyjnego... 198 5. Stosunek administracyjnoprawny... 199 6. Źródła prawa administracyjnego... 200 7. Organy i urzędy administracyjne... 203 8. Zakład publiczny... 205 9. Podział administracyjny państwa.................................. 206 10. Centralizacja i decentralizacja administracji... 208 11. Koncentracja i dekoncentracja administracji... 210 12. Naczelne i centralne organy administracji publicznej... 211 13. Rządowa administracja terenowa... 215 14. Samorząd terytorialny... 218 15. Prawne formy działania administracji publicznej... 220 Rozdział IV. Polskie prawo wyborcze stan aktualny i propozycja zmian (Wojciech Łączkowski)... 223 Rozdział V. Postępowanie administracyjne, postępowanie sądowoadministracyjne i postępowanie egzekucyjne w administracji (Sławomir Fundowicz)... 243 1. Wprowadzenie... 243 2. Postępowanie administracyjne... 243 3. Postępowanie sądowoadministracyjne... 262 4. Postępowanie egzekucyjne... 270 Część trzecia Prawo cywilne i procedura cywilna oraz prawo rodzinne i prawo prywatne międzynarodowe Rozdział I. Prawo cywilne część ogólna (Marzena Dyjakowska)... 279 1. Pojęcie i zasady prawa cywilnego... 279 2. Źródła prawa cywilnego... 281 3. Klauzule generalne... 285 4. Zasięg czasowy norm prawa cywilnego... 287 5. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego... 290 6. Prawo podmiotowe... 291 7. Nadużycie prawa podmiotowego... 294 8. Kolizja praw podmiotowych... 296 9. Podmioty stosunku cywilnoprawnego... 297 9.1. Osoby fizyczne... 297 9.2. Osoby prawne... 302 9.3. Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej... 305 10. Dobra osobiste... 306 11. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego... 308 VII
12. Oświadczenie woli... 310 13. Czynności prawne... 313 14. Przedstawicielstwo... 316 15. Przedawnienie i terminy zawite... 319 Rozdział II. Prawo rzeczowe (Marzena Dyjakowska)... 323 1. Źródła i pojęcie prawa rzeczowego... 323 2. Własność... 326 3. Użytkowanie wieczyste... 342 4. Prawa rzeczowe ograniczone... 344 5. Księgi wieczyste... 354 6. Posiadanie... 356 Rozdział III. Prawo własności intelektualnej (Joanna Sieńczyło-Chlabicz)... 363 1. Prawo autorskie i prawa pokrewne... 363 1.1. Prawo własności intelektualnej... 363 1.2. Przedmiot ochrony prawa autorskiego. Podmiot praw autorskich... 364 1.3. Rodzaje utworów... 366 1.4. Autorskie prawa majątkowe... 369 1.5. Autorskie prawa osobiste... 370 1.6. Ochrona praw autorskich... 371 1.7. Prawa pokrewne... 373 2. Prawo własności przemysłowej... 375 2.1. Ogólna charakterystyka prawa własności przemysłowej... 375 2.2. Prawo patentowe... 376 2.3. Prawo znaków towarowych... 378 2.4. Prawo wzorów przemysłowych... 382 2.5. Prawo oznaczeń geograficznych... 385 2.6. Wzory użytkowe i topografie układów scalonych... 387 Rozdział IV. Zarys charakterystyki prawa zobowiązań na tle polskiego systemu prawa cywilnego (Juliusz Petraniuk)... 391 1. Pojęcie prawa zobowiązań... 391 2. Źródła prawa zobowiązań i stosunków obligacyjnych... 392 3. Pojęcie zobowiązania... 394 4. Odpowiedzialność a dług... 401 5. Zobowiązania solidarne... 405 6. Charakterystyka kierunków zmian w prawie zobowiązań po 1990 r.... 406 Rozdział V. Prawo spadkowe (Grzegorz Jędrejek)... 413 1. Zagadnienia wstępne... 413 2. Dziedziczenie ustawowe... 415 3. Dziedziczenie testamentowe... 416 4. Zachowek... 422 5. Przyjęcie i odrzucenie spadku... 424 6. Stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia... 425 7. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku... 427 8. Umowy dotyczące spadku... 428 VIII
9. Dziedziczenie gospodarstw rolnych... 429 Rozdział VI. Polskie postępowanie cywilne (Grzegorz Trojanowski)... 431 1. Zagadnienia ogólne... 431 2. Naczelne zasady procesowe... 436 3. Wzajemna zależność postępowania cywilnego i karnego... 441 4. Podmioty i organy postępowania cywilnego... 445 5. Koszty postępowania cywilnego... 447 6. Tryby postępowania... 451 7. Postępowanie rozpoznawcze... 453 8. Rodzaje orzeczeń... 457 9. Śródki odwoławcze... 460 10. Postępowanie egzekucyjne... 463 Rozdział VII. Prawo rodzinne. Kanoniczne prawo małżeńskie (Andrzej Dzięga, Zdzisław Jancewicz, Piotr Telusiewicz, Marta Greszata-Telusiewicz)... 466 1. Wprowadzenie... 466 2. Zawarcie małżeństwa... 468 3. Okoliczności wyłączające zawarcie małżeństwa... 470 4. Separacja, unieważnienie małżeństwa, ustanie małżeństwa, rozwód... 471 5. Kwestie dotyczące pochodzenia dziecka... 477 6. Małżeńskie ustroje majątkowe... 484 7. Władza rodzicielska oraz kontakty z dzieckiem... 487 8. Przysposobienie... 489 9. Obowiązek alimentacyjny... 491 10. Opieka... 492 11. Kuratela... 494 12. Kanoniczne prawo małżeńskie... 495 12.1. Pojęcie małżeństwa kanonicznego... 496 12.2. Cele małżeństwa kanonicznego... 496 12.3. Sakramentalność małżeństwa kanonicznego... 497 12.4. Przymioty małżeństwa kanonicznego... 498 12.5. Przeszkody zrywające do zawarcia małżeństwa kanonicznego... 498 12.6. Zgoda małżeńska jako przyczyna sprawcza małżeństwa kanonicznego... 499 13. Kanoniczny proces o nieważność małżeństwa... 500 13.1. Procedura składania skargi powodowej... 501 13.2. Procedura ustalania formuły wątpliwości... 502 13.3. Procedura dowodzenia... 503 13.4. Procedura dyskusji sprawy... 503 13.5. Procedura wyrokowania... 504 13.6. Procedura podważania wyroku... 506 14. Zakończenie... 507 Rozdział VIII. Nowe prawo prywatne międzynarodowe w Polsce (Maria R. Pałubska)... 510 1. Wprowadzenie... 510 2. Pojęcie i zakres przedmiotowy prawa prywatnego międzynarodowego.. 510 IX
3. Rys historyczny rozwoju prawa prywatnego międzynarodowego w Polsce... 512 4. Obecny stan prawny... 514 4.1. Źródła... 514 4.2. Część ogólna... 518 a. Norma kolizyjna... 518 b. Normy ogólne dotyczące zasad stosowania prawa międzynarodowego prywatnego i jego pojęcia podstawowe... 521 c. Kwalifikacja pojęć prawnych... 522 d. Kwestia wstępna... 525 e. Odesłanie... 525 f. Niejednolitość prawa właściwego... 528 g. Klauzula porządku publicznego... 528 h. Zmiana statutu... 530 i. Niemożność ustalenia treści prawa właściwego... 531 j. Obejście prawa... 531 k. Wybór prawa... 532 l. Stosowanie przepisów prawa publicznego... 533 ł. Reguła najściślejszego związku... 533 4.3. Część szczegółowa... 534 a. Prawo osobowe... 534 b. Czynności prawne, przedstawicielstwo, przedawnienie... 539 c. Własność i inne prawa rzeczowe. Posiadanie. Własność intelektualna... 542 d. Zobowiązania... 543 e. Stosunki pracy... 546 f. Prawo rodzinne i opiekuńcze... 547 g. Sprawy spadkowe... 552 Część czwarta Prawo karne, karne wykonawcze i procedura karna Rozdział I. Polskie prawo karne (Alicja Grześkowiak)... 557 1. Ogólne wiadomości o polskim prawie karnym... 557 1.1. Naczelne zasady polskiego prawa karnego... 559 1.2. Elementy przestępstwa... 561 1.3. Formy przestępstwa... 566 2. Środki penalne... 570 2.1. Kary... 570 2.2. Środki karne... 572 2.3. Środki probacyjne... 573 2.4. Środki zabezpieczające... 574 2.5. Wymiar kary... 575 3. Część szczególna... 579 Rozdział II. Polskie prawo karne wykonawcze wybrane instytucje (Małgorzata Kuć)... 591 1. Wstęp... 591 X
2. Skazany. Status prawny... 593 3. Organy postępowania wykonawczego. Postępowanie wykonawcze. Zatarcie skazania... 596 4. Nadzór i kontrola nad wykonywaniem kar i środków karnych... 599 5. Zasada uczestnictwa społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz pomoc w społecznej readaptacji skazanych... 600 6. Grzywna. Kara ograniczenia wolności... 602 7. Kara pozbawienia wolności... 604 8. Odroczenie i przerwa wykonania kary pozbawienia wolności. Warunkowe przedterminowe zwolnienie... 610 9. Informowanie pokrzywdzonego o opuszczeniu przez skazanego zakładu karnego... 611 10. Podsumowanie... 612 Rozdział III. Współczesny obraz polskiej procedury karnej na tle standardów europejskich (Grzegorz Gozdór)... 615 1. Uwagi wprowadzające........................................... 615 2. Zmiany wprowadzone w okresie przełomu... 616 3. Mankamenty polskiej procedury karnej... 620 Część piąta Prawo finansowe, gospodarcze i prawo spółek oraz prawo pracy Rozdział I. Prawo finansowe (Jan Głuchowski)... 631 1. Pojęcie i źródła prawa finansowego... 631 1.1. Pojęcie i działy prawa finansowego... 631 1.2. Źródła prawa finansowego... 632 2. Prawo budżetowe... 634 2.1. Budżet i ustawa budżetowa... 634 2.2. Dochody i wydatki budżetowe... 635 2.3. Procedura budżetowa... 636 3. Prawo podatkowe... 641 4. Prawo bankowe... 646 5. Prawo walutowe i dewizowe...................................... 649 5.1. Prawo walutowe... 649 5.2. Prawo dewizowe... 650 6. Prawo celne... 652 Rozdział II. Publiczne prawo gospodarcze (Cezary Kosikowski)... 655 1. Konstytucyjne zasady ustroju gospodarczego Polski... 655 2. Prawo działalności gospodarczej... 656 2.1. Pojęcie działalności gospodarczej... 656 2.2. Pojęcie i rodzaje przedsiębiorców... 658 2.3. Swoboda podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej oraz jej ograniczenia... 663 a. Zasady ogólne... 663 b. Ograniczenia podmiotowe... 665 c. Ograniczenia przedmiotowe (regulacja i reglamentacja gospodarcza)... 668 XI
XII 2.4. Samorząd gospodarczy i zawodowy przedsiębiorców... 674 3. Prawo ochrony konkurencji i konsumentów... 676 3.1. Publicznoprawna ochrona konkurencji i konsumentów... 676 3.2. Ochrona prawna rynku krajowego w stosunkach międzynarodowych... 682 Rozdział III. Prywatne prawo gospodarcze (Cezary Kosikowski)... 685 1. Formy organizacyjnoprawne podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej... 685 1.1. Katalog form organizacyjnoprawnych działalności gospodarczej w Polsce... 685 1.2. Swoboda wyboru formy organizacyjnoprawnej działalności gospodarczej i jej ograniczenia... 694 2. Prawo upadłościowe i naprawcze... 696 3. Prawo umów gospodarczych... 698 4. Prawo konsumenckie... 700 5. Prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji... 702 6. Prawo o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym... 708 Rozdział IV. Prawo spółek (Andrzej Herbet)... 716 1. Zagadnienia ogólne... 716 1.1. Pojęcie spółki i prawa spółek... 716 1.2. Zastosowanie gospodarcze spółek... 717 1.3. Miejsce prawa spółek w systemie prawa... 718 1.4. Rozwój prawa spółek... 719 1.5. Źródła prawa spółek... 721 1.6. Typologia spółek... 724 1.7. Rodzaje spółek... 725 a. Spółka cywilna i spółki handlowe... 725 b. Spółki zewnętrzne i wewnętrzne... 726 c. Spółki osobowe i kapitałowe... 726 d. Spółki publiczne i niepubliczne (prywatne)... 729 e. Spółki jednoosobowe... 730 1.8. Zagadnienia kolizyjno-prawne... 730 2. Instytucje wspólne... 732 2.1. Umowa spółki (akt założycielski)... 732 2.2. Stosunek wewnętrzny i zewnętrzny... 733 2.3. Prawa i obowiązki wspólników... 734 2.4. Wkłady i kapitał własny... 735 2.5. Wyodrębnienie organizacyjno-majątkowe a problem podmiotowości prawnej... 736 2.6. Wadliwość umowy założycielskiej spółki... 737 3. Spółka cywilna... 738 3.1. Uwagi ogólne... 738 3.2. Powstanie spółki... 739 3.3. Prawa i obowiązki wspólników... 739 3.4. Zmiany składu osobowego... 740 3.5. Odpowiedzialność za zobowiązania... 740
3.6. Ustrój i funkcjonowanie spółki... 741 3.7. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 741 4. Handlowe spółki osobowe... 742 4.1. Spółka jawna... 742 a. Uwagi ogólne... 742 b. Powstanie spółki... 743 c. Prawa i obowiązki wspólników... 744 d. Zmiany składu osobowego... 744 e. Odpowiedzialność za zobowiązania... 745 f. Ustrój i funkcjonowanie spółki... 746 g. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 746 4.2. Spółka partnerska... 747 a. Uwagi ogólne... 747 b. Powstanie spółki... 747 c. Prawa i obowiązki wspólników... 748 d. Odpowiedzialność za zobowiązania... 748 e. Ustrój i funkcjonowanie spółki... 748 f. Zmiany składu osobowego. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 749 4.3. Spółka komandytowa... 749 a. Uwagi ogólne... 749 b. Powstanie spółki... 750 c. Prawa i obowiązki wspólników... 750 d. Odpowiedzialność za zobowiązania... 750 e. Organizacja i zarządzanie spółką... 751 f. Zmiany składu osobowego. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 751 4.4. Spółka komandytowo-akcyjna... 751 a. Uwagi ogólne... 751 b. Powstanie spółki... 752 c. Prawa i obowiązki wspólników... 752 d. Odpowiedzialność za zobowiązania... 752 e. Organizacja i zarządzanie spółką... 752 f. Zmiany składu osobowego... 753 g. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 753 5. Spółki kapitałowe... 754 5.1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością... 754 a. Uwagi ogólne... 754 b. Powstanie spółki... 755 c. Prawa i obowiązki wspólników... 756 d. Zmiany składu osobowego; rozporządzanie udziałami... 757 e. Ustrój i funkcjonowanie spółki... 759 f. Zmiany umowy spółki; podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego... 765 g. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 766 5.2. Spółka akcyjna... 768 a. Uwagi ogólne... 768 b. Powstanie spółki... 768 XIII
c. Prawa i obowiązki akcjonariuszy... 769 d. Zmiany składu osobowego; rozporządzanie akcjami... 770 e. Ustrój i funkcjonowanie spółki... 773 f. Zmiany statutu... 776 g. Rozwiązanie i likwidacja spółki... 778 6. Europejskie formy organizacyjnoprawne... 779 6.1. Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych... 779 a. Uwagi ogólne... 779 b. Powstanie zgrupowania... 780 c. Prawa i obowiązki członków... 780 d. Zmiany składu osobowego... 780 e. Odpowiedzialność za zobowiązania... 781 f. Ustrój i funkcjonowanie zgrupowania... 781 g. Rozwiązanie i likwidacja zgrupowania... 782 6.2. Spółka europejska... 783 a. Uwagi ogólne... 783 b. Powstanie spółki... 784 c. Prawa i obowiązki akcjonariuszy; zmiany składu osobowego... 784 d. Ustrój i funkcjonowanie spółki... 785 e. Rozwiązanie i likwidacja spółki; przeniesienie siedziby spółki za granicę... 786 7. Łączenie, podział i przekształcanie spółek... 786 7.1. Uwagi ogólne... 786 7.2. Łączenie spółek... 787 7.3. Podział spółek... 790 7.4. Przekształcanie spółek... 791 8. Prawo koncernowe (prawo grup spółek)... 793 Rozdział V. Układy zbiorowe pracy w Polsce problematyka stron układu (Grzegorz Goździewicz)... 798 1. Uwagi wstępne... 798 2. Zdolność układowa stron... 801 3. Reprezentatywność stron układu... 804 4. Strony ponadzakładowego układu zbiorowego pracy... 807 4.1. Ponadzakładowa organizacja związkowa... 807 4.2. Reprezentatywna ponadzakładowa organizacja związkowa... 811 4.3. Podmioty reprezentujące pracodawców... 813 5. Strony zakładowego układu zbiorowego pracy... 817 5.1. Zakładowa organizacja związkowa... 817 5.2. Reprezentatywna zakładowa organizacja związkowa... 820 5.3. Pracodawca... 822 6. Podsumowanie... 824 Część szósta Prawo wyznaniowe i polskie prawo kanoniczne Rozdział I. Prawo wyznaniowe w Polsce (Józef Krukowski)... 831 1. Uwagi wstępne... 831 XIV
2. Konstytucyjne podstawy stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi... 832 2.1. Gwarancje wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym... 832 2.2. Zasady relacji instytucjonalnych... 834 3. Przedmiot gwarancji wolności religijnej, zawartych w Konkordacie i ustawach... 838 3.1. Osobowość publicznoprawna Kościoła Katolickiego i innych związków wyznaniowych... 839 a. Osobowość cywilnoprawna jednostek organizacyjnych Kościoła Katolickiego i innych związków wyznaniowych... 839 3.2. Swobodne i publiczne pełnienie przez Kościół swojej misji i jurysdykcji............................................... 840 3.3. Mianowanie biskupów i tytulariuszy innych urzędów duszpasterskich oraz wprowadzanie zmian do struktury organizacyjnej Kościoła... 841 3.4. Wolność kultu... 842 a. Wolność sprawowania kultu... 843 b. Swoboda publicznego sprawowania kultu... 843 c. Poszanowanie niedzieli i dni świątecznych................... 845 3.5. Poszanowanie autonomii związków wyznaniowych... 845 3.6. Organizacje i stowarzyszenia kościelne... 846 3.7. Szkolnictwo kościelne i działalność oświatowo-wychowawcza... 846 a. Nauczanie religii w szkołach i przedszkolach publicznych... 847 b. Katechizacja dorosłych i duszpasterstwo dzieci i młodzieży na obozach... 847 c. Szkoły wyznaniowe... 848 d. Szkoły wyższe... 848 3.8. Duszpasterstwo szczególnych grup społecznych... 849 a. Duszpasterstwo w wojsku... 849 b. Duszpasterstwo w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, opieki zdrowotnej i społecznej... 850 c. Duszpasterstwo grup etnicznych... 850 3.9. Działalność misyjna, humanitarna i charytatywno-opiekuńcza... 850 3.10. Działalność kulturalna... 851 a. Publikacje i środki społecznego przekazu... 851 b. Ochrona dóbr kultury narodowej znajdujących się w posiadaniu instytucji kościelnych... 852 c. Budowa nowych obiektów sakralnych i kościelnych... 852 3.11. Sytuacja majątkowa instytucji kościelnych... 853 a. Prawa majątkowe instytucji kościelnych... 853 b. Dotacje z budżetu państwa... 854 c. Fundacje kościelne....................................... 854 d. Świadczenia materialne ze strony wiernych... 855 3.12. Opodatkowanie instytucji kościelnych i osób duchownych........ 855 a. Opodatkowanie instytucji kościelnych... 855 XV
b. Opodatkowanie dochodów osób duchownych... 856 3.13. Ubezpieczenia społeczne osób duchownych... 856 3.14. Ochrona małżeństwa i rodziny... 857 a. Uznanie skutków cywilnych małżeństw wyznaniowych... 857 b. Współdziałanie na rzecz małżeństwa i rodziny... 858 Rozdział II. Polskie prawo kanoniczne (Mirosław Sitarz)... 860 1. Wprowadzenie... 860 2. Charakterystyka Kościoła w Polsce... 860 3. Podmioty kompetentne do stanowienia prawa partykularnego... 861 4. Źródła polskiego prawa kanonicznego... 863 5. Komentarze polskiego prawa kanonicznego... 870 6. Zakończenie... 871 Noty o Autorach... 875 Indeks osobowy... 879 Indeks rzeczowy... 883 XVI
Contents Introduction... LVI Introduction to Prawo polskie. Próba syntezy... LXI Most important abbreviations... LXVII Literature... LXXIII Part one Genesis, Philosophy and International Context of Polish Law Chapter I. Roman Law and the Legal Culture in Poland (Antoni Dębiński)... 3 1. Introduction... 3 2. The problem of the reception of Roman law in Poland... 4 3. Roman law as a university subject... 10 Summary... 13 Chapter II. The Philosophical-Legal Context of Polish Law (Tadeusz Guz)... 15 1. Introduction... 15 2. Philosophy of law as a science... 16 3. Philosophy of God as the highest Law-Maker... 20 4. Philosophy of man as the subject and object of law... 22 5. Philosophy of natural law... 27 6. Philosophy of positive proof... 30 7. Philosophy of man s rights... 33 8. Conclusions... 35 Summary... 37 Chapter III. The Axiological Basis of Polish Law (Marek Piechowiak)... 39 1. Introduction... 39 2. Methodology for drafting the constitution... 41 3. Preamble Opening... 45 3.1. The welfare of Poland as Homeland... 45 3.2. Sovereignty and democracy... 45 a. Sovereignty... 46 b. Democracy... 47 3.3. Pluralism of the outlook on life... 48 4. Preamble four contexts... 49 4.1. The fundamental values: truth, justice, good and beauty... 49 4.2. (Social) equality and justice... 50 4.3. Values constituting the basis for the constitution... 52 a. Freedom and justice... 53 XVII
Contents b. Division and balance of powers... 53 c. The cooperation between the public powers, social dialogue and the principle of subsidiarity... 54 d. The principle of subsidiarity and autonomy... 54 4.4. Values constituting the basis of the Republic of Poland... 55 a. Three values... 56 b. Values and the application of the constitution... 58 5. Relations between the contexts of viewing values in the preamble... 59 6. Two first articles... 59 6.1. Common good... 59 6.2. Democratic state of law... 63 7. Meta-axiology the establishment of values... 65 8. Constitutional values and axiology of international law... 67 9. Concluding remarks... 70 Summary... 70 Chapter IV. Polish contemporary law in the theoretical perspective (Aleksander Stępkowski)... 71 1. Conditions of contemporary legal culture... 71 2. Polish specific character... 73 3. Normativization of the constitution... 74 4. Constitutionalization of Polish law... 77 5. Europeization... 80 6. Between legislation and interpretation... 84 7. Conclusions... 90 Summary... 90 Chapter V. The Legal-international Status of Contemporary Poland (Lech Antonowicz)... 92 1. Introduction... 92 2. The Third Republic of Poland... 92 3. The Constitution of the Republic of Poland... 99 4. The Third Republic of Poland in the international community... 104 Summary... 110 Part two Constitutional law, administrative law, administrative procedure and election law Chapter I. The Constitutional Law of the Republic of Poland (Dariusz Dudek)... 115 1. The history of Polish constitutionalism... 115 2. Political transformation and constitutional process... 120 3. Constitutional law in the legal system... 122 4. Sources of the Polish constitutional law... 124 5. General characteristics of the Constitution of the Republic of Poland... 129 6. Principles and guarantees of the Constitution of the Republic of Poland... 131 XVIII
Contents 7. Constitutional freedoms, rights and obligations of man and citizen... 141 8. Sources of law, the legislature and referendum... 149 9. The executive and the territorial self-government... 155 10. Jurisdiction, organs of the state s control and protection of law... 159 11. Other constitutional matters... 167 12. Final remarks... 170 Summary... 172 Chapter II. The Polish Constitutional Tribunal in the Period of the Political Transformation (Wojciech Łączkowski)... 174 Summary... 192 Chapter III. Administrative Law (Stanisław Wrzosek)... 194 1. The notion of public administration... 194 2. The notion of administrative law... 195 3. The notions of the science of administrative law and the science of administration... 197 4. The principles of administrative law... 198 5. The administrative-legal relation... 199 6. The sources of administrative law... 200 7. Administrative organs and offices... 203 8. A public undertaking... 205 9. The administrative division of the state... 206 10. Centralization and decentralization of administration... 208 11. Concentration and deconcentration of administration... 210 12. The supreme and central organs of public administration... 211 13. The government local administration... 215 14. The territorial self-government... 218 15. Legal forms of the activity of public administration... 220 Summary... 221 Chapter IV. Polish Election Law the Present State and a Proposition for Changes (Wojciech Łączkowski)... 223 Summary... 240 Chapter V. Administrative Proceedings, Judico-Administrative Proceedings and Executive Proceedings in Administration (Sławomir Fundowicz)... 243 1. Introduction... 243 2. Administrative proceedings... 243 3. Administrative court proceedings... 262 4. Executive proceedings... 270 Summary... 275 Part three Civil law and civil procedure, family law and private international law Chapter I. Civil Law General Part (Marzena Dyjakowska)... 279 1. The notion and principles of civil law... 279 2. Sources of civil law... 281 3. Blanket clauses... 285 XIX