Spis treści. Prezentacja Bp Artur G. Miziński, Przewodniczący Kościelnej Komisji Konkordatowej. Wykaz skrótów... 7 Wprowadzenie Józef Krukowski...

Transkrypt

1 Spis treści Prezentacja Bp Artur G. Miziński, Przewodniczący Kościelnej Komisji Konkordatowej Wykaz skrótów Wprowadzenie Józef Krukowski Józef Krukowski Rozdział wstępny. Pojęcie i rodzaje konkordatów Desygnaty nazwy konkordat Definicja konkordatu Strony czynne konkordatu Stolica Apostolska Państwo Strony bierne konkordatu Przedmiot konkordatu Rodzaje konkordatów Klasyfikacja konkordatów ze względu na przedmiot w rozwoju historycznym Konkordaty klasyczne Konkordaty współczesne Klasyfikacja konkordatów ze względu na formę zawierania Konkordaty w formie uroczystej Konkordaty w formie uproszczonej Klasyfikacja konkordatów ze względu na zakres regulowanych spraw Konkordaty całościowe Konkordaty parcjalne Klasyfikacja konkordatów ze względu na technikę redagowania przepisów prawnych

2 510 Spis treści CZĘŚĆ I. HISTORIA KONKORDATÓW POLSKICH Krzysztof Burczak Rozdział I. Dagome iudex prototypem konkordatu Kardynał Deusdedit Collectio canonum Cardinalis Deusdedit Miejsce sporządzenia dokumentu Treść Dagome iudex Granice państwa Mieszka I Znaczenie polityczne i charakter prawny Dagome iudex Skutki dla państwa i Kościoła Podsumowanie Summary Wacław Uruszczak Rozdział II. Konkordaty nienazwane i nazwane w Polsce przedrozbiorowej Uwagi wstępne Polskie konkordaty nienazwane epoki średniowiecza Dagome iudex Statut łęczycki z 1180 r Papieskie bulle protekcyjne dla polskich władców i Kościoła w Polsce Libertas ecclesiastica. Przywileje dla Kościoła i duchowieństwa z XII i XIII wieku Obsada biskupstw (wieki XIV-XVI) Ugody między duchowieństwem a szlachtą w XIV i XV wieku Założenie Akademii Krakowskiej w 1364 r Konkordaty nienazwane z XVI wieku w sprawie nadawania beneficjów Pierwszy polski konkordat z lat Konkordat nienazwany papieża Leona X z 1519 r Bulla Klemensa VII Cum singularem fidei constantiam z 1 grudnia 1525 r Konstytucja sejmu warszawskiego z 1543 r. o sprawach, które mają należeć sądu duchownemu Konkordat nazwany z 1736 r. w sprawie obsady opactw komendatoryjnych. 87 Uwagi końcowe Summary

3 Spis treści 511 Wojciech Góralski Rozdział III. Konkordat polski z 1925 r Droga do konkordatu Postanowienia konkordatu Realizacja postanowień konkordatu Summary Józef Krukowski Rozdział IV. Porozumienia między przedstawicielami Episkopatu Polski i Rządu komunistycznego z 1950 i 1956 r Geneza Porozumienia z 1950 r Przedmiot Porozumienia z 1950 r Preambuła Zobowiązania Episkopatu Polski Zobowiązania strony państwowej Przeszkody w realizacji Porozumienia Małe porozumienie z 1956 r Walor polityczny i prawny porozumień Kompetencje stron Kompetencje Episkopatu Kompetencje strony państwowej Brak promulgacji Summary Józef Krukowski CZĘŚĆ II. TERAŹNIEJSZOŚĆ: KONKORDAT MIĘDZY STOLICĄ APOSTOLSKĄ A RZECZĄPOSPOLITĄ POLSKĄ Rozdział I. Geneza Konkordatu polskiego Sytuacja Kościoła katolickiego po zerwaniu konkordatu z 1925 r Dialog między przedstawicielami Konferencji Episkopatu Polski i Rządu komunistycznego ( ) Dialog między przedstawicielami Rządu i Stolicy Apostolskiej z udziałem przedstawicieli Episkopatu Polski ( )

4 512 Spis treści 4. Droga do pełnej normalizacji stosunków między państwem a Kościołem katolickim w Polsce ( ) Wznowienie stałych stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską Negocjacje w sprawie normalizacji sytuacji prawnej Kościoła w Polsce w formie konkordatu Kontrowersje wokół wniosku w sprawie ratyfikacji Konkordatu Sprawa regulacji stosunków między Państwem a Kościołem w pracach Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego Sprawa ratyfikacji Konkordatu po uchwaleniu nowej Konstytucji RP Rozdział II. Konkordat a Konstytucja RP Znaczenie preambuły do Konkordatu Podstawowe zasady relacji państwo Kościół Zasada poszanowania autonomii i wzajemnej niezależności Kościoła i państwa oraz współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego Zasada poszanowania autonomii wzajemnej niezależności Kościoła i państwa, każdego w swoim zakresie Zasada współdziałania między państwem a Kościołem Zasada równouprawnienia Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych Zasada bezstronności władz państwowych w sprawach przekonań religijnych z zapewnieniem poszanowania prawa do swobody ich wyrażania w życiu publicznym Zasady dotyczące dywersyfikacji form regulacji stosunków między państwem a Kościołem katolickim i innymi związkami wyznaniowymi 200 Rozdział III. Stosunki dyplomatyczne między Stolicą Apostolską a Polską Rozdział IV. Gwarancje poszanowania szczególnych form autonomii Kościoła w Polsce Gwarancje swobody w utrzymywaniu stosunków i komunikacji w Kościele Prawo wiernych do zrzeszania się w Kościele Prawo Kościoła do własnych publikacji i środków społecznego przekazu 220 Rozdział V. Uznanie osobowości prawnej Kościoła katolickiego i jego jednostek organizacyjnych Uznanie osobowości prawnej Kościoła katolickiego

5 Spis treści Uznanie osobowości prawnej instytucji kościelnych Uznanie osobowości prawnej innych instytucji kościelnych Rozdział VI. Swobodne i publiczne pełnienie przez Kościół swojej misji i jurysdykcji. 237 Rozdział VII. Wolność Kościoła w dokonywaniu zmian w swojej strukturze terytorialnej i personalnej Tworzenie nowych jednostek organizacyjnych Kościoła i wprowadzanie zmian w istniejących Przynależność biskupów do Konferencji Episkopatu Polski Niezależność władzy kościelnej w obsadzaniu urzędów kościelnych Rozdział VIII. Wolność kultu publicznego Wolność sprawowania kultu Organizowanie kultu publicznego Nienaruszalność miejsc kultu i cmentarza Sprawowanie kultu w miejscach użyteczności publicznej Interwencje władz państwowych w miejscach kultu i na cmentarzach Poszanowanie niedzieli i dni świątecznych jako dni wolnych od pracy Budowa i konserwacja obiektów sakralnych i kościelnych Rozdział IX. Ochrona małżeństwa i rodziny Wprowadzenie do systemu prawa polskiego instytucji uznania skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego Zawarcie małżeństwa kanonicznego jako przesłanka uznania skutków cywilnych Forma zawarcia małżeństwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi Zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem wewnętrznym Kościoła lub innego związku wyznaniowego Dwa równorzędne sposoby zawarcia małżeństwa cywilnego Skutki cywilne małżeństwa konkordatowego Warunki uznania skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego Wady oświadczenia woli zawarcia małżeństwa Wiek osób zawierających małżeństwo Katalog przeszkód ważności małżeństwa Następstwa zawarcia małżeństwa konkordatowego mimo istniejącej przeszkody 286

6 514 Spis treści 9. Zgodne oświadczenie woli nupturientów w sprawie wywarcia skutków cywilnych Moment złożenia oświadczenia woli w sprawie uzyskania skutków cywilnych Forma oświadczenia woli co do uzyskania skutków cywilnych Wpis zawarcia małżeństwa do akt stanu cywilnego Podmiot obowiązku zawiadomienia kierownika urzędu stanu cywilnego w sprawie dokonania wpisu Tryb postępowania duchownego w sytuacji zwyczajnej Tryb postępowania duchownego obecnego przy zawarciu małżeństwa w niebezpieczeństwie śmierci Właściwy kierownik urzędu stanu cywilnego Termin zawiadomienia kierownika urzędu stanu cywilnego o zawarciu małżeństwa kanonicznego Termin sporządzenia aktu zawarcia małżeństwa cywilnego Informacje w dokumencie zawiadamiającym urząd stanu cywilnego Sposób zawiadomienia kierownika urzędu stanu cywilnego Kontrola sądowa Przygotowanie do zawarcia małżeństwa kanonicznego ze skutkami cywilnymi Kompetencje duchownego i kierownika urzędu stanu cywilnego w warunkach zwyczajnych Kompetencje duchownego i kierownika urzędu stanu cywilnego w niebezpieczeństwie śmierci Autonomia sądownictwa kościelnego i państwowego w zakresie orzekania w sprawach małżeńskich Współdziałanie między państwem i Kościołem na rzecz małżeństwa i rodziny 316 Rozdział X. Edukacja katolicka Nauczanie religii w przedszkolach publicznych i szkołach Katechizacja dorosłych i duszpasterstwo akademickie Praktyki religijne dzieci i młodzieży podczas korzystania z różnych form wypoczynku Katolickie przedszkola, szkoły, placówki oświatowe i wychowawcze Prawo Kościoła do zakładania i prowadzenia przedszkoli, szkół oraz placówek oświatowych i wychowawczych Status szkół katolickich Status nauczycieli i uczniów szkół katolickich Dotacje dla katolickich szkół i placówek oświatowych

7 Spis treści Katolickie szkoły wyższe Prawo Kościoła do zakładania i prowadzenia własnych uniwersytetów oraz wydziałów teologicznych, seminariów duchownych i innych instytutów naukowych Sytuacja prawna kościelnych szkół wyższych Status prawny kościelnych szkół wyższych Uniwersytety Odrębne wydziały nauk kościelnych Wydziały nauk kościelnych na uniwersytetach państwowych Wyższe seminaria duchowne diecezjalne i zakonne Uznawanie tytułu i stopni naukowych nadawanych przez kościelne szkoły wyższe Dotacje państwowe dla kościelnych szkół wyższych Rozdział XI. Duszpasterstwo szczególnych grup społecznych Duszpasterstwo wojskowe, służba wojskowa duchownych Pozycja prawna Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego Prawo żołnierzy do uczestniczenia we Mszy św Zwolnienie duchownych od obowiązkowej służby wojskowej Możliwość powołania duchownych do pełnienia funkcji kapelanów wojskowych Stosunek duchownych do służby wojskowej w czasie mobilizacji i w czasie wojny Duszpasterstwo w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, zakładach opieki zdrowotnej i społecznej Zatrudnianie kapelanów Opieka duszpasterska nad osobami należącymi do mniejszości narodowych Rozdział XII. Działalność misyjna i charytatywno-opiekuńcza instytucji kościelnych, zbiórki publiczne Prawo Kościoła do prowadzenia działalności o charakterze misyjnym, charytatywnym i opiekuńczym Zbiórki publiczne na cele religijne, kościelną działalność charytatywną i opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz utrzymanie duchownych Zrównanie działalności kościelnych osób prawnych służącej celom humanitarnym, charytatywno-opiekuńczym, naukowym i oświatowo-wychowawczym z działalnością instytucji państwowych

8 516 Spis treści Rozdział XIII. Sytuacja majątkowa i finansowa instytucji kościelnych i osób duchownych Klauzule odsyłające Klauzula odsyłająca do regulacji ustawowych obowiązujących w momencie ratyfikacji Konkordatu (art. 22 ust. 2 cz. 1) Stan nieruchomości kościelnych w ustawodawstwie polskim obowiązującym w momencie ratyfikacji Konkordatu Regulacje w formie decyzji wojewody Regulacja w formie decyzji Komisji Majątkowej Dotacje z Funduszu Kościelnego Klauzula odsyłająca do przyszłej umowy międzynarodowej, wynegocjowanej przez Komisje Konkordatowe Opodatkowanie instytucji kościelnych oraz opodatkowanie i ubezpieczenie osób duchownych Opodatkowanie instytucji kościelnych Opodatkowanie i ubezpieczenie osób duchownych Obowiązujące ustawy kościelne Rozdział XIV. Ochrona obiektów sakralnych i kościelnych, jako dóbr kultury narodowej Dotacje państwowe na konserwację i remonty obiektów sakralnych i kościelnych jako dóbr kultury narodowej Współpraca władz kościelnych i państwowych w celu ochrony i udostępniania dóbr kultury narodowej znajdujących się w obiektach sakralnych i kościelnych. 392 Rozdział XV. Przepisy kościelne dotyczące spraw majątkowych i finansowych kościelnych osób prawnych Uznanie zdolności kościelnych osób prawnych w zakresie praw majątkowych Fundacje kościelne Rozdział XVI. Klauzule wykonawcze Klauzula kompetencyjna, określająca tryb regulacji spraw wymagających nowych lub dodatkowych rozwiązań Klauzula interpretacyjna Klauzula ratyfikacyjna, klauzula terminu wejścia w życie oraz klauzula języka 405

9 Spis treści 517 Rozdział XVII. Następstwa ratyfikacji Konkordatu Summary Zakończenie Bibliografia Aneks I. Inter Sanctam Sedem et Poloniae Republicam sollemnis conventio. Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie 10 lutego 1925 r II. Porozumienie zawarte między przedstawicielami Rządu Rzeczpospolitej Polskiej i Episkopatu Polski, podpisane 14 kwietnia 1950 r III. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Warszawie 28 lipca 1993 r. Sollemnis conventio inter Apostolicam Sedem et Poloniae Rem Publicam concordato fra la Santa Sede e la Repubblica di Polonia IV. Ustawa z dnia 8 stycznia 1998 r. o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską V. Protokół z wymiany dokumentów ratyfikacyjnych z 25 marca 1998 r VI. Oświadczenie rządowe z dnia 3 kwietnia 1998 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r VII. Przemówienie papieża Jana Pawła II wygłoszone w dniu wymiany not ratyfikacyjnych VIII. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyjątki). 482 Indeks osobowy Indeks rzeczowy Noty o autorach Table of Contents

10