Koszty pracy w latach 2000-2012

COLLEGIUM MAZOVIA INNOWACYJNA SZKOŁA WYŻSZA WYDZIAŁ NAUK STOSOWANYCH Kierunek: Finanse i rachunkowość Robert Bąkowski Nr albumu: 9871 Koszty pracy w latach 2000-2012 Praca napisana W Katedrze Finansów i Rachunkowości Pod kierunkiem dr Stanisława Dymury Siedlce 2014

SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI...1 Wstęp...2 Definicja i składniki kosztów pracy....2 Wskaźniki kosztów pracy....3 Podsumowanie...6 1

Wstęp Od zarania dziejów wytworzenie produktu, zarówno przedmiotu materialnego jak i usługi, związane jest z koniecznością ponoszenia kosztów wytworzenia produktu przez jego wykonawcę. Do wytworzenia produktu niezbędna jest praca, za którą należy zapłacić stosowne wynagrodzenie. Ponadto wytworzenie produktu wiąże się z koniecznością wcześniejszego zapewnienia odpowiednich warunków pracy i dostarczenia materiałów, z których produkt będzie wytworzony. Najwyższymi i najczęstszymi są koszty materiałów, energii i koszty pracy. Koszty te następnie stają się częścią ceny sprzedaży produktu i mają znaczący wpływ na konkurencyjność nie tylko produktu, ale i całego przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach usługowych mogą być najwyższym wydatkiem ponoszonym przez przedsiębiorcę. Wysokość kosztów energii i materiałów są zależne od profilu przedsiębiorstwa, ilości (jakości) maszyn i sprzętu używanego w procesie produkcyjnym. Mają charakter bardzo zindywidualizowany, tym samym nie mogą być wiarygodnym wskaźnikiem analiz i opracowań. Koszty pracy wydają się być kosztem najbardziej powszechnym, miarodajnym czynnikiem występującym w większości przedsiębiorstw, niezależnie od ich wielkości, profilu produkcji czy wydajności ekonomicznej. W związku z tym w niniejszym opracowaniu przedstawione zostaną podstawowe wskaźniki kosztów pracy w latach 2000-2012 wraz z ich pobieżną analizą. Definicja i składniki kosztów pracy. Pojęcie kosztów pracy w mikroekonomicznym ujęciu, tzn. z punktu widzenia przedsiębiorstwa, znane jest od 1925 r. Wprowadził je F. Laitner, zaliczając do kosztów pracy płace oraz świadczenia pracodawców na rzecz pracowników, obejmujące ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, odzież roboczą oraz szkolenia 1. Wraz z upływem czasu koszty pracy powiększane były o kolejne składniki np.: - koszty związane z wyposażeniem stanowiska pracy; - dojazdy do pracy i podróże służbowe; - szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy wprowadzone w celu zmniejszenia wypadkowości w zakładach pracy; - koszty wybudowania/zakupienia i utrzymania mieszkań służbowych dla pracowników; - koszty związane z rekrutacją i selekcją przyszłych pracowników. Znaczna część składników kosztów pracy nie jest związana bezpośrednio z wykonywaną pracą czy wytwarzanym produktem. Elementem łączącym wszystkie te składniki jest pracownik i związane z nim nakłady. Brak jednolitej definicji kosztów pracy był pretekstem do niekontrolowanego ich powiększania o nowe składniki. Spowodowało to gwałtowny wzrost kosztów pracy, co w konsekwencji zwiększało cenę/wartość końcową produktu, obniżając tym samym konkurencyjność produktu i przedsiębiorstwa na rynkach wewnętrznych i zewnętrznych. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyniosło zmiany również w zakresie definiowania kosztów pracy. Dostosowanie polskich przepisów prawnych do przepisów obowiązujących na terenie UE niezbędne było również ze względu na konieczność ujednolicenia danych statystycznych, które Polska zobowiązana jest przekazywać m.in. na potrzeby Eurostatu. To właśnie Eurostat zaproponował jednolitą metodologię badania kosztów wynagradzania i zatrudnienia pracowników, według której koszty pracy to całkowite wydatki pracodawcy ponoszone w związku z zatrudnieniem pracowników. 1 Koszty pracy w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej, Marianna Księżyk, Ekonomia Menedżerska Nr 4/2008 czasopismo Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, str. 44 http://journals.bg.agh.edu.pl/ekonomia/index.php?vol=2008-04 [dostęp 14.05.2014r.] 2

Według obowiązującej w Polsce księgowości, uwzględniającej wskazania Eurostatu, koszty pracy tworzą następujące składniki: I. Wynagrodzenia i świadczenia ogółem wliczane do kosztów podmiotu 1. Wynagrodzenia pieniężne brutto ze stosunku pracy, z tytułu umowy o dzieło i umowy zlecenia, wynagrodzenia agencyjne i prowizyjne, honoraria oraz świadczenia w naturze zaliczane do wynagrodzeń; 2. Składki na ubezpieczenia społeczne obciążające pracodawców, na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych; 3. Świadczenia na rzecz pracowników, a mianowicie na doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie, wydatki na warunki pracy, na dojazdy do pracy, delegacje służbowe, odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, itp. II. Wypłaty z zysku do podziału i z nadwyżki bilansowej w spółdzielniach. Zalicza się tu: nagrody i premie z zysku do podziału i nadwyżki bilansowej w spółdzielniach; wypłaty na rzecz zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (odpis z zysku) 2. Powyższa klasyfikacja różni się od oficjalnych zaleceń Eurostatu. Metodyka badań kosztów pracy zalecana przez Unię Europejską nie jest obligatoryjna, zastosowanie wskazań Eurostatu ułatwia prowadzenie jednolitych statystyk na obszarze całej Unii. Przyczyną rozbieżności są odmienne cele społeczno-gospodarczo-polityczne Polski i Unii Europejskiej. Koszty pracy w krajach rozwijających się, takich jak Polska, stanowią element rozwoju gospodarczego i społecznego, natomiast w krajach o ugruntowanej gospodarce koszty pracy stanowią element stabilizacji przedsiębiorstw i mogą być wykorzystywane do poprawy konkurencyjności przedsiębiorstwa. Wskaźniki kosztów pracy. Pierwsze badanie kosztów pracy w Polsce dotyczyło sytuacji na rynku pracy w 1993r. Przeprowadzono je w przedsiębiorstwach prowadzących działalność produkcyjną i budowlaną. W latach następnych badania kosztów pracy dotyczyły jednostek prowadzących pozostałe rodzaje działalności. Badanie kosztów pracy w 1996 roku zostało przeprowadzone w podmiotach całej gospodarki narodowej. Od 1997 roku badanie kosztów pracy, zgodnie z zaleceniami Eurostat, jest prowadzone z częstotliwością 4-letnią. W okresach między badaniami prowadzone są szacunki podstawowych mierników kosztów pracy 3. Dotychczas przeprowadzono badania w latach 2004, 2008 i 2012, w związku z tym dane z lat, w których przeprowadzano badania mają charakter kompleksowy. Wskaźniki z pozostałych lat podawane przez GUS są w ograniczonej formie i mają charakter szacunkowy. W statystyce kosztów pracy wykorzystywane są następujące wskaźniki: 1. Przeciętny miesięczny koszt pracy na 1 zatrudnionego jest obliczany jako stosunek kosztów pracy poniesionych w danym okresie do przeciętnego zatrudnienia w danym okresie w przeliczeniu na 1 miesiąc. 2. Koszt pracy na 1 godzinę opłaconą określa stosunek kosztów pracy w danym okresie do liczby godzin opłaconych w tym samym okresie. 3. Koszt pracy na 1 godzinę przepracowaną jest obliczany jako stosunek kosztów pracy w danym okresie do liczby godzin przepracowanych w danym okresie 4. 2 Koszty pracy w Polsce op.cit., str. 47 3 Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013, str. 9 4 Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2012 r. op.cit., str. 14 3

W tabeli 1 przedstawiono podstawowe wskaźniki kosztów pracy z publikacji GUS opartych na badaniach przeprowadzonych w latach 2004, 2008 i 2012. Tabela 1: Podstawowe wyniki badań w latach 2004, 2008 i 2012. Koszty pracy w przeliczeniu na Rok 1 zatrudnionego (przeciętne 1 godzinę miesięczne) opłaconą przepracowaną 2004 3 111,64 zł 19,26 zł 22,22 zł 2008 3 986,50 zł 23,96 zł 27,85 zł 2012 4 758,64 zł 29,24 zł 33,99 zł Opracowanie własne 5 Dane w tabeli 1 pokazują systematyczny wzrost zarówno przeciętnych miesięcznych kosztów pracy jak i kosztów pracy w przeliczeniu na 1 godzinę opłaconą i przepracowaną. W latach 2004 2008 nastąpił 28% wzrost przeciętnych miesięcznych kosztów pracy oraz odpowiednio 24% i 25% wzrost kosztów pracy w przeliczeniu na 1 godzinę opłaconą i przepracowaną. Natomiast w latach 2008 2012 przeciętny miesięczny koszt pracy wzrósł o 19%, a w przeliczeniu na 1 godzinę opłaconą i przepracowaną oba wskaźniki wzrosły po 22%. Po 2008 roku zauważalne jest duże spowolnienie wzrostu kosztów pracy z 28% do 19%, przy niewielkim spowolnieniu wzrostu w przeliczeniu na 1 godzinę pracy opłacone i przepracowanej z 24% i 25% na 22%. Powodem niższego wzrostu jest zmniejszenie czasu pracy jaki pracownicy przepracowali po 2008 roku. W tabeli 2 przedstawiono przeciętny miesięczny koszt pracy w latach 2000 2012 uwzględniający jego zmiany, a w zasadzie wysokość wzrostu kosztów pracy w porównaniu do roku poprzedniego. Wysokość wzrostu podano w ujęciu kwotowym i procentowym. Tabela 2: Przeciętny miesięczny koszt pracy w latach 2000 2012 Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Koszt pracy 2 622,76 zł 2 821,30 zł 2 930,70 zł 3 017,64 zł 3 111,64 zł 3 251,66 zł 3 472,59 zł Zmiana w % 100,00% 7,57% 3,88% 2,97% 3,12% 4,50% 6,79% Zmiana w zł 0zł 198,54 zł 109,40 zł 86,94 zł 94,00 zł 140,02 zł 220,93 zł Rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Koszt pracy 3 693,52 zł 3 986,50 zł 4 232,68 zł 4 388,31 zł 4 633,95 zł 4 758,64 zł Zmiana w % 6,36% 7,93% 6,18% 3,68% 5,60% 2,69% Zmiana w zł 220,93 zł 292,98 zł 246,18 zł 155,63 zł 245,64 zł 124,69 zł Opracowanie własne 6 Z danych wykazanych w tabeli 2 wynika, że przeciętny miesięczny koszt pracy w Polsce systematycznie wzrasta. Najniższą zmianę w wysokości 2,69% (124,69 zł) odnotowano w roku 2012, najwyższą zmianę w roku 2008, gdy koszty pracy wzrosły o 7,93%. W tym roku również odnotowano najwyższy kwotowo wzrost przeciętnego miesięcznego kosztu pracy o kwotę 292,98 zł, najniższy wzrost nastąpił w roku 2003 o 86,94 zł (2,97%). Tendencja wzrostowa miesięcznych kosztów pracy oznacza zwiększenie comiesięcznych obciążeń przedsiębiorców, co w praktyce oznacza konieczność rezerwowania większych zasobów finansowych na pokrycie zobowiązań wynikających z kosztów pracy. 5 na podstawie raportów GUS: Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2004 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2005; Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 r. - Materiał na konferencję prasową w dniu 25 listopada 2009 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009; Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013 6 vide opis 5 4

Wykres 1 to graficzne przedstawienie przeciętnych miesięcznych kosztów pracy w latach 2000 2012 zawartych w tabeli 2. Wykres 1: Przeciętne miesięczne koszty pracy w latach 2000 2012. Przeciętne miesięczne koszty pracy w latach 2000-2012 5 000,00 zł Kwota 4 500,00 zł 4 000,00 zł 3 500,00 zł 3 000,00 zł 2 500,00 zł 2 000,00 zł 1 500,00 zł 2 622,76 zł 2 821,30 zł 2 930,70 zł 3 017,64 zł 3 111,64 zł 3 251,66 zł 3 472,59 zł 3 693,52 zł 3 986,50 zł 4 232,68 zł 4 388,31 zł 4 633,95 zł 4 758,64 zł 1 000,00 zł 500,00 zł 0,00 zł 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Lata Koszty pracy Opracowanie własne na podstawie Tabeli 2. Z danych przedstawionych w tabeli 2 oraz na wykresie 1 wynika, że przeciętny miesięczny koszt pracy w badanym okresie wzrósł niemalże dwukrotnie. Tym samym niemal dwukrotnie wzrosło obciążenie pracodawców tylko z tego tytułu. Wzrost jest niezależny od stanu gospodarki, wyniku PKB czy innych wyników makroekonomicznych. Na koszty pracy zatrudnienia pracownika składają się wynagrodzenia pracowników i koszty pozapłacowe. Wynagrodzenie jest to kwota stanowiąca ekwiwalent pieniężny należny pracownikowi za wykonaną pracę na rzecz pracodawcy. Wysokość wynagrodzenia określana jest pomiędzy pracownikiem i pracodawcą najczęściej w umowie o pracę, dzieło czy zlecenie. Do wynagrodzeń należy również zaliczyć składniki wynikające z uregulowań prawnych, np. podatek od wynagrodzenia, składki na ubezpieczenie społeczne płatne przez pracownika, nadgodziny, praca w nocy czy płatny urlop wypoczynkowy. Kolejnymi składnikami wynagrodzenia mogą być dodatkowe premie, nagrody i inne świadczenia pieniężne wynikające ze struktury organizacyjnej zakładu pracy i wewnętrznych ustaleń. Powszechnie znanym jest fakt, że największym obciążeniem pracodawcy jest wynagrodzenie pracownika, w związku z tym wzrost wynagrodzenia pracowników powodować będzie wzrost kosztów pracy. Jako pozapłacowe koszty pracy zaliczyć należy pozostałe składniki obciążające pracodawcę, czyli składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne opłacane przez pracodawcę, wydatki na doskonalenie i kształcenie pracowników, koszty utrzymania mieszkań służbowych oraz wynagrodzenie za płatne za dni wolne od pracy. W koszty te mogą zostać zaliczone wydatki pracodawcy określone w dodatkowych umowach lub kontraktach czy też porozumieniach zakładowych ze związkami pracowników. 5

Pozapłacowe koszty pracy często są nazywane klinem podatkowym, który jest różnicą pomiędzy rzeczywistym wynagrodzeniem pracownika, a wysokością kosztów jakie ponosi pracodawca w związku z jego zatrudnieniem. Na podstawie danych GUS dotyczących przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej 7 opracowana została tabela 2 przedstawiająca udział wynagrodzenia i pozostałych kosztów w kosztach pracy na przestrzeni lat od roku 2000 do roku 2012. Rok Tabela 2: Udział wynagrodzenia i kosztów pozapłacowych w kosztach pracy w latach 2000 2012. Koszt pracy Przeciętne wynagrodzenie Udział wynagrodzenia w kosztach pracy (3:2) Koszty pozostałe (2-3) Udział pozostałych kosztów w kosztach pracy (6:2) 1 2 3 4 5 6 2000 2 622,76 zł 1 912,81 zł 72,93% 709,95 zł 27,07% 2001 2 821,30 zł 2 061,85 zł 73,08% 759,45 zł 26,92% 2002 2 930,70 zł 2 133,21 zł 72,79% 797,49 zł 27,21% 2003 3 017,64 zł 2 201,47 zł 72,95% 816,17 zł 27,05% 2004 3 111,64 zł 2 289,57 zł 73,58% 822,07 zł 26,42% 2005 3 251,66 zł 2 380,29 zł 73,20% 871,37 zł 26,80% 2006 3 472,59 zł 2 477,23 zł 71,34% 995,36 zł 28,66% 2007 3 693,52 zł 2 691,03 zł 72,86% 1 002,49 zł 27,14% 2008 3 986,50 zł 2 943,88 zł 73,85% 1 042,62 zł 26,15% 2009 4 232,68 zł 3 102,96 zł 73,31% 1 129,72 zł 26,69% 2010 4 388,31 zł 3 224,98 zł 73,49% 1 163,33 zł 26,51% 2011 4 633,95 zł 3 399,52 zł 73,36% 1 234,43 zł 26,64% 2012 4 758,64 zł 3 521,67 zł 74,01% 1 236,97 zł 25,99% Opracowanie własne 8 Najniższy udział wynagrodzenia w kosztach pracy zanotowano w 2006 roku, gdy wynosił 71,34%. Najwyższy udział wynagrodzenia zanotowały w roku 2012 w wysokości 74,01%. Procentowy udział wynagrodzenia w kosztach pracy utrzymuje się na stałym poziomie i oscyluje na poziomie 73%. Pomimo rokrocznych wzrostów przeciętnego wynagrodzenia pracowniczego udział w kosztach nie zmienia się, oznacza to, że pozostałe koszty wzrastają wprost proporcjonalnie do wzrostu wynagrodzenia. Powodem utrzymywania się takiej relacji kosztów pracy w stosunku do wynagrodzenia są regulacje prawne narzucające na pracodawcę konieczność dodatkowego obciążania się podatkami i składkami. Konstrukcja polskiego systemu fiskalnego i ubezpieczeń społecznych, opartego m.in. na wskaźnikach wywodzących się w linii prostej z wynagrodzeń (minimalne wynagrodzenie za pracę, podstawa wymiaru składki za ubezpieczenie społeczne) powoduje, że pracodawcy zmuszani są do podnoszenia wynagrodzenia pracowników niezależnie od jakości wykonywanej przez nich pracy, ale też bez względu na kondycję finansową przedsiębiorstwa. Podsumowanie Ocena wysokości kosztów pracy w Polsce nie jest jednoznaczna. Biorąc pod uwagę aspekty mikroekonomiczne to koszty pracy są zbyt wysokie, zwłaszcza pozapłacowe koszty pracy (klin podatkowy), które skutecznie ograniczają rozwój polskich przedsiębiorstw i powstrzymują przedsiębiorców przed zatrudnianiem pracowników. Przedsiębiorcy chcąc zachować płynność finansową przedsiębiorstwa, a niejednokrotnie broniąc się przed upadkiem przedsiębiorstwa uciekają w tzw. szarą strefę, nielegalnie zatrudniają 7 http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/praca-wynagrodzenia/zatrudnienie-wynagrodzenie/przecietne-miesiecznewynagrodzenie-w-gospodarce-narodowej-w-latach-1950-2013,2,1.html [dostęp 20.05.2014r.] 8 vide opis 5 6

pracowników lub sztucznie zaniżają zarobki pracowników, wypłacając im wynagrodzenie poza oficjalną listą płac. Natomiast z porównań kosztów pracy na terenie Unii Europejskiej wynika, że ogólne koszty pracy zatrudnienia pracownika w Polsce są od 5 do 9 razy niższe niż w krajach Unii Europejskiej. W związku z tym atrakcyjność Polski jest wysoka dla inwestorów zagranicznych. Najlepszym komentarzem i podsumowaniem będzie informacja skierowana do inwestorów zagranicznych z dnia 25.04.2005r. zamieszczona na stronie internetowej Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S.A., w której czytamy, że zgodnie z raportem agencji konsultingowej Mercer Human Resource Consulting, Polska charakteryzuje się jednymi z najtańszych kosztów pracy w Unii Europejskiej. Wysokość kosztów zatrudnienia różni się znacząco w poszczególnych regionach Europy. Najbardziej widoczną różnicę widać, gdy porównać kraje "starej" Unii Europejskiej z nowymi krajami członkowskimi. Średnie koszty zatrudnienia pracownika w "starej 15" są około 4,5 razy wyższe niż te w nowych krajach UE. Koszt zatrudnienia pracownika w Niemczech jest ponad sześciokrotnie wyższy niż w Polsce - wynika z raportu agencji konsultingowej Mercer Human Resource Consulting. Autorzy dokumentu uwzględnili przeciętną pensję, jaką musi wypłacać pracodawca osobie zatrudnionej na pełny etat, przy uwzględnianiu świadczeń społecznych i innych obowiązkowych świadczeń. O ile średni koszt zatrudnienia w skali roku wynosi w Polsce 8 257 Euro, o tyle w Niemczech, Szwecji i Belgii przekracza on 50 tys. Euro. Biorąc pod uwagę koszty pracy Polska jest bardzo atrakcyjna, tym bardziej, że koszty zatrudnienia na Słowenii, w Czechach i na Węgrzech są również wyższe niż u nas. Porównanie kosztów zatrudnienia w Europie (w Euro) Źródło: MERCER Human Resource Consulting 9 9 http://www.paiz.gov.pl/nowosci/?id_news=407# 7

Bibliografia: I. Strony internetowe: 1. http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/praca-wynagrodzenia/zatrudnieniewynagrodzenie/przecietne-miesieczne-wynagrodzenie-w-gospodarce-narodowej-wlatach-1950-2013,2,1.html [dostęp 20.05.2014r.] 2. http://www.paiz.gov.pl/nowosci/?id_news=407# [dostęp 22.05.2014 r.]. II. Czasopisma: 1. Koszty pracy w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej, Marianna Księżyk, Ekonomia Menedżerska Nr 4/2008 - czasopismo Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie http://journals.bg.agh.edu.pl/ekonomia/index.php?vol=2008-04 [dostęp 14.05.2014r.] III. Inne: 1. Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2004 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2005; 2. Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2008 r. - Materiał na konferencję prasową w dniu 25 listopada 2009 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009; 3. Koszty pracy w gospodarce narodowej w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2013. 8