6. Wynagrodzenia jako element sytuacji społeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych

Transkrypt

1 6. Wynagrodzenia jako element sytuacji społeczno-ekonomicznej gospodarstw domowych Wielkość i regularność otrzymywanych wynagrodzeń pełni niezwykłą rolę społeczną. Pozwala na realizację potrzeb, kształtując wielkość wydatków i ich strukturę. Stąd też przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej jest niezmiernie ważnym wskaźnikiem konstytuującym sytuację społecznoekonomiczną gospodarstw domowych. Służy bowiem ono do obliczania między innymi wymiaru świadczeń ZUS, wysokości kredytów studenckich, podstawy emerytury, kwoty środków pieniężnych na rachunkach oszczędnościowych wolnych od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, do określenia kwoty dziennego świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzowi rezerwy, który odbył ćwiczenia wojskowe, rekompensującego utracone wynagrodzenie ze stosunku pracy lub stosunku służbowego albo dochód z prowadzonej działalności gospodarczej, które mógłby uzyskać w okresie odbywania ćwiczeń wojskowych czy też określeniu kwoty wypłaty z rachunku oszczędnościowego zmarłego posiadacza osobie wskazanej w umowie. Przeciętne wynagrodzenie w Polsce obliczane jest przez GUS, który regularnie publikuje kilka rodzajów przeciętnych wynagrodzeń dotyczących różnych obszarów gospodarki, z których najbardziej pojemne to przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Dane o przeciętnych wynagrodzeniach podawane są w ujęciu brutto, tj. razem z podatkiem dochodowym PIT, a także ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe. Co ważne, dane o przeciętnym wynagrodzeniu dotyczą pracowników zatrudnionych na umowy o pracę, a nie dotyczą zatrudnionych na umowach cywilno-prawnych. Poziom wynagrodzeń jest jedną z najistotniejszych kwestii w państwie. Rządzący za pomocą odpowiednich instrumentów mogą wpływać na alokację środków, zapobiegać nierównościom dochodowym, a w konsekwencji ograniczać sferę deprywacji potrzeb. Wielkość i zróżnicowanie wynagrodzeń zależy od wielu czynników, w tym od wynagrodzenia minimalnego, które od 2016 roku kształtuje się na poziomie 2000 zł. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w 2016 roku wyniosło 4047,21 zł i było wyższe o 4,2% w porównaniu z rokiem Analogiczny wskaźnik w porównaniu z 2010 rokiem wzrósł o 16,1%. Od 2000 roku zauważalny jest systematyczny wzrost wynagrodzeń, który w tym okresie wzrósł o ponad połowę (tab. 1). Przeciętne wynagrodzenie w IV kwartale 2016 roku wyniosło 4218,92 zł i było wyższe w porównaniu z III kwartałem o 163,88 zł, i o 37,43 zł w porównaniu z I kwartałem ubiegłego roku. Tabela 1. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia realne brutto w gospodarce narodowej ogółem Wyszczególnienie Przeciętne miesięczne A 101,0 101,8 101,4 101,4 100,1 102,8 103,2 103,5 104,2 wyna- grodzenia realne I 1 100,0 109,3 131,4 133,2 133,3 137,0 141,4 146,3 152,4 brutto w I 2 x 100,0 120,2 121,9 122,0 125,4 129,4 133,9 139,5 gospodarce I 3 x x 100,0 101,4 101,5 104,3 107,6 111,4 116,1 narodowej ogółem Gdzie: A rok poprzedni=100 I =100 I =100 I =100 27

2 Analiza przeciętnego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw pozwala zauważyć, że wzrosło ono niemal o tyle samo, co wynagrodzenie w gospodarce narodowej (4,4%). W grudniu 2016 roku wynagrodzenie to kształtowało się na poziomie 4635,77 zł, i było wyższe w porównaniu ze styczniem o ponad 500 zł. W kwietniu i maju oraz w sierpniu zanotowano kilkupunktowe spadki wynagrodzeń, a wzrosty zaobserwowane w późniejszych okresach nie zdołały ich zrekompensować. Można zauważyć, że dopiero w listopadzie poziom wynagrodzeń powrócił niemal do sytuacji marcowej (wykres 1). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto jest zróżnicowane w zależności od sektora gospodarki i kształtowało się następująco: sektor przedsiębiorstw zł, przemysł zł, przetwórstwo przemysłowe zł, budownictwo zł, handel, naprawa pojazdów samochodowych zł, transport i gospodarka magazynowa zł, zakwaterowanie i gastronomia zł, informacja i komunikacja zł, obsługa rynku nieruchomości zł, administrowanie i działalność wspierająca zł. Wykres 1. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw Analiza danych pozwala zauważyć, że w 2016 roku przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych wynosiła 2096,61 zł i stanowiła 45,2% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. W badanym okresie nastąpiły niewielkie wahania w wysokościach emerytur i rent. Spadki, które zanotowano w lutym, czerwcu oraz listopadzie, były niewielkie i wynosiły nie więcej niż 2,5 zł. W ciągu całego analizowanego roku nastąpił wzrost przeciętnych emerytur i rent zaledwie o 25,85 zł, co stanowiło 1,2% ich dotychczasowego poziomu (wykres 2). 28

3 Wykres 2. Przeciętna miesięczna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych Znacznie niższe wielkości zaobserwowano w przypadku przeciętnych miesięcznych emerytur i rent brutto rolników indywidualnych. Na koniec 2016 roku wyniosły one średnio 1171,03 zł i były niższe niż z systemu pozarolniczego o 44,1%. W porównaniu z przeciętnym wynagrodzeniem w przedsiębiorstwach świadczenia te stanowiły zaledwie 25%. W badanym okresie zauważalne były niewielkie wahania w ich poziomie. Najwyższe przeciętne emerytury i renty rolników indywidualnych osiągnięto w kwietniu, wynosiły one wówczas 1198,20 zł, najniższe zaś w grudniu 1171,03 zł (wykres 3). Wykres 3. Przeciętna miesięczna emerytura i renta rolników indywidualnych brutto 29

4 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto uzależnione jest od województwa. Analiza danych pozwala zauważyć, że najwyższy poziom wynagrodzeń jest w województwie mazowieckim, i wynosi 5434 zł, najniższy zaś w podkarpackim 3784 zł. W pięciu województwach ich przeciętny poziom nie przekracza 4000 zł warmińsko-mazurskim, kujawsko-pomorskim, podlaskim, świętokrzyskim i podkarpackim. Tylko w dwóch województwach kwota ta przekraczała 5000 zł oprócz wspomnianego mazowieckiego, również śląskie (wykres 4). Wykres 4. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w poszczególnych województwach Źródło: [ Na podstawie Ogólnopolskiego Badania Wynagrodzeń przeprowadzonego przez Sedlak&Sedlak można określić, że mediana miesięcznych wynagrodzeń kobiet kształtowała się na poziomie 3500 zł brutto. Co czwarta kobieta zarabiała poniżej 2600 zł, również co czwarta powyżej 5000 zł. Najwyższe wynagrodzenia otrzymywały kobiety pomiędzy 36 a 40 rokiem życia, wśród których mediana kształtowała się na poziomie 4000 zł (wykres 5). 30

5 Wykres 5. Mediana wynagrodzeń kobiet według wieku Źródło: Ogólnopolskie Badanie Wynagrodzeń przeprowadzone przez Sedlak & Sedlak w 2016 roku. Analiza średnich wynagrodzeń wymaga zwrócenia uwagi, że dotyczą one wyłącznie co trzeciego pracującego, bowiem badania prowadzone są wyłącznie wśród przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 9 osób. Nie dotyczą one zatem ani firm najmniejszych, ani też sektora publicznego. Można przyjąć, że wzięcie do analiz pominiętych przedsiębiorstw przyczyniłoby się do obniżenia wynagrodzeń. Warto jednocześnie podkreślić, że oczekiwania w stosunku do wynagrodzeń dla pracowników i pracodawców są rozbieżne. Dla pierwszych stanowią one główny dochód i źródło dobrobytu, zatem oczekują oni ich wzrostów, dla drugich zaś są kosztem lub obciążeniem zysków, zatem dążą oni do ich redukcji. Pracodawcy są zainteresowani wyższą produktywnością i obniżaniem kosztów. Analiza poziomu wynagrodzeń w koncepcji rozwoju przedsiębiorstw wymaga kształtowania wynagrodzeń w taki sposób, by ich wzrost nie był wyższy niż wzrost produktywności pracy. Sławomir Kalinowski 31