Prawidłowa mikroflora przewodu pokarmowego Mikrobiom człowieka Zastosowanie probiotyków i prebiotyków w profilaktyce i leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego.
Ludzki mikrobiologiczny metagenom Mikrobiom Społeczność wielu rodzajów / gatunków bakterii w określonej lokalizacji Ludzki mikrobiom Społeczność bakterii które żyją na / w człowieku (gospodarzu) - powierzchnie błon śluzowych, skóry, zęba, itp.. Korzystne / neutralny /zależne od sytuacji Metagenomika Badanie niezależne od hodowli genomów wielu drobnoustrojów jednocześnie, aby zrozumieć działanie całego systemu
Mikrobiom Drobnoustroje występujące w ludzkim ciele Drobnoustrojów jest 10x więcej niż komórek w ludzkim ciele Liczba genów w komórkach bakteryjnych jest 200 wyższa niż liczba genów w ludzkim ciele Komórki drobnoustrojów stanowią 1/10 1/100 rozmiaru ludzkiej komórki, jednakże ich masa u dorosłego człowieka stanowi 2,5 kg 99% stanowi 30-40 gatunków Równowaga ilościowa i jakościowa między gatunkami Quorum sensing Jak dotychczas zidentyfikowany nieznaczny odsetek drobnoustrojów występujących w ludzkim ciele Szacuje się, że dotychczas nie wyhodowano >95% drobnoustrojów, ze względu na wymagania odżywcze i warunki hodowli Wykorzystanie technik biologii molekularnej umożliwi przeanalizowanie całego mikrobiomu człowieka
Metody analizy flory przewodu pokarmowego Preparat mikroskopowy analiza wytwarzanych enzymów, metabolitów hodowla nowoczesne techniki oparte o metody - analiza podjednostki 16sRNA - elektroforetyczna analiza antygenów białkowych, kwasów tłuszczowych, typowanie bakteriofagami -hybrydyzacja, PCR, i in.
Co dzieje się w przewodzie pokarmowym? Główne bariery dla drobnoustrojów wnikających do przewodu pokarmowego: Niskie ph Ślina i żółć Układ odpornościowy Receptory Przeżywalność, niezależnie od diety gospodarza Drobnoustroje, które skolonizują jelita: Dostęp do składników odżywczych, witamin Transfer genów pomiędzy gatunkami (np. szczepy wielolekooporne) http://commons.wikimedia.org/wiki/file:intestine_and_stomach_-_transparent_-_cut.png
Jelito grube Różnorodność drobnoustrojów jest podobna do występujących w kale 10¹¹ cfu/g ok. 1000 gatunków Dominują bezwzględne beztlenowce Bacteroides, Bifidobacterium oraz E. coli w proporcji od 1,000:1 do 10,000:1. W jelicie grubym występują również beztlenowe metanowe bakterie w liczbie 10¹º cfu/g Jest złożonym ekosystemem - 1gram treści jelita cienkiego zawiera 100 tysięcy drobnoustrojów - 1 gram treści jelita grubego zawiera około biliona CFU 400-500 szczepów bakteryjnych 1% tlenowce, np.: E. coli Enterococcus sp. 99% to beztlenowce.: Bacteroides sp. Bifidobacterium sp. Fusobacterium sp. Clostridium sp.
Skład prawidłowej mikroflory jelita grubego niemowlęcia Noworodek rodzi się jałowy Kolonizacja przewodu pokarmowego noworodka wpierw przez bakterie tlenowe, np.; niepatogenne E. coli, enterokoki, potem prze beztlenowce np.: Bifidobacterium, Bacteroides,i in. sposób karmienia niemowlęcia (mleko matki, mieszanka) stabilizacja składu mikroflory jelitowej ok. 2 r. ż.
Skład prawidłowej mikroflory jelita grubego osoby dorosłej Sposób odżywiania wegetarianie - przewaga bakterii tlenowych mięsożerni - przewaga beztlenowców Czynniki wpływające na skład mikroflory przewodu pokarmowego: stężenie tlenu, wiek, stres, choroby, leczenie antybiotykami, zmiany w diecie
Fizjologiczna flora jelitowa wpływa korzystnie na rozwój i czynność systemu immunologicznego błony śluzowej jelita, dojrzewanie enterocytow przepływ krwi przez błonę śluzową funkcjonowanie układu nerwowego jelita. Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 2, 115-119
Rola nabłonka i śluzu Śluz jamy ustnej zawiera przeciwciała i enzymy niszczące drobnoustroje chorobotwórcze śluzówka jelitowa i śluz stanowią fizyczną barierę przed bakteriami chorobotwórczymi śluz stanowi barierę zabezpieczającą nabłonek przed działaniem kwasów żółciowych warstwa śluzu ulega degradacji przez enzymy bakteryjne, jest źródłem substancji odżywczych dla mikroflory jelitowej najgrubsza warstwa śluzu w odbytnicy, najcieńsza w jelicie cienkim ciągła odnowa nabłonka jelitowego
Hamowanie przez bakterie kolonizacji chorobotwórcze bezpośrednie: współzawodnictwo o substraty, współzawodnictwo o receptory, tworzenie zamkniętego środowiska, wytwarzanie bakteriocyn, zmiana ph pośrednie: modulacja reakcji gospodarza na skutek zmian chemicznych żółci, modulacja reakcji gospodarza na skutek zmian chemicznych śluz, stymulacja perystaltyki, wytwarzanie lizozymu, wytwarzanie fosfolipazy A2, wytwarzanie defenzyn Mikroflora stała bierze Rola mikroflory udział stałej w wytwarzaniu i dezaktywacji mutagenów i karcynogenów w wytwarzaniu witamin w wchłanianiu cholesterolu w detoksykacji substancji toksycznych biotransformacji niektórych leków
Składnik Rola Lizozym Liza ścian komórkowych Defenzyny Śluz MHC klasy I MHC klasy II Cytokiny (IL-1beta, IL-6, IL-8, TNF-alfa) Wytwarzanie cytokin regulacyjnych (IL-10, TGF-beta) Tworzenie por w bakteryjnej ścianie komórkowej Zapobiega adhezji bakterii Prezentują antygen Li T cytotoksycznym Prezentują antygen Li T pomocniczym Indukcja innych prozapalnych cytokin, aktywacja makrofagów, Li T, neutrofili Hamowanie produkcji prozapalnych cytokin przez Li T i makrofagi
Korzyści wynikające z posiadania mikroflory Najważniejszą korzyścią z normalnej flory jest to, że zajmują miejsce i składników odżywczych, które mogłyby zostać wykorzystane przez patogeny. Prawidłowa flora aktywnie uczestniczy poprzez produkcję substancji, które hamują lub zabić. Drobnoustroje produkują substancje, od niespecyficznych kwasów tłuszczowych i peroksydazy do bardzo konkretnych bakteriocyn, które hamują lub zabijają inne bakterie. Obecność prawidłowej flory zapewnia stałą stymulację układu immunologicznego, produkty tej stymulacji reaguje krzyżowo z gatunków patogennych. Reakcje odpornościowe biorą udział w walce zakażenia oportunistyczne przez składniki normalnej flory. Prawidłowa mikroflora przewodu pokarmowego syntetyzuje witaminę K i B Drobnoustroje wytwarzają produkty metabolizmu szkodliwe dla nas.
Rola jelitowej flory bakteryjnej Masa bakterii obecnych w jelicie grubym jest u osob dorosłych oceniana na 1-2 kg. Liczba bakterii oceniana jest na 10^11-10^12 komorek/g kału. Wśrod drobnoustrojow przeważają bakterie beztlenowe (m.in. Bacteroides, Fusobacterium, Bifidobacterium, Eubacterium, Clostridium) w stosunku 100:1 do bakterii tlenowych (m.in. Enterobacteriaceae, Staphylococcus, Bacillus, Pseudomonas). W sumie wyrożnia się około 400 gatunkow bakterii przewodu pokarmowego. Wśrod bakterii jelitowych na uwagę zasługują bakterie kwasu mlekowego (np. Bifidobacterium, Lactobalillus) ze względu na swoją istotną rolę w fizjologii jelita, głownie w produkcji krotkołańcuchowych kwasow tłuszczowych (SCFA): octowego, propionowego i masłowego. Kwas masłowy jest głownym materiałem energetycznym dla nabłonka jelita grubego dostarczając 70% energii dla kolonocytow. Ponadto bakterie te uczestniczą w procesie trawienia pokarmow, m.in. laktozy (przy niskiej aktywności laktazy jelitowej) oraz oligosacharydow i niektorych rodzajow błonnika. Bakterie probiotyczne hamują rozwoj niektorych drobnoustrojow, w tym rownież patogennych, poprzez stwarzanie niekorzystnych warunkow środowiskowych (obniżenie ph treści jelitowej),konkurują z innymi drobnoustrojami o substraty oraz o miejsca adhezji na nabłonku jelitowym, a także niektore szczepy wytwarzają substancje antybiotyczne.
Zaburzenia równowagi normalnej flory jelitowej KONSEKWENCJE: nadmierny wzrost drobnoustrojów oportunistycznych zmniejszenie ilości wytwarzanych przez mikroflorę jelitową krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych zmniejszenie liczby bakterii jelitowych metabolizujących węglowodany Zaburzenia równowagi normalnej flory
Preparaty lub ich produkty zawierające wystarczającą ilość żywych ściśle zdefiniowanych drobnoustrojów, które wpływają na mikroflorę określonego organizmu gospodarza i dzięki temu wywierają korzystny efekt zdrowotny Probiotyki - specjalnie wyselekcjonowane szczepy np.: Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus casei, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus bulgaricus,, Bifidobacterium longum, Streptococcus thermophilus, Enterococcus faecium SF68 Probiotyki Początek XX wieku - Miecznikow zaleca stosowanie w bakterioprofilaktyce i w bakterioterapii 1907. leczenie zaburzeń jelitowych 1915r. - leczenie zapalenia pęcherza moczowego lata 60-te - leczenie zapalenia pochwy, świądu sromu, biegunki poantybiotykowej lata 70-te - leczenie biegunek u dzieci, j. w. lata 90-te - leczenie bakteryjnej waginozy, kandydozy pochwy, biegunki poantybiotykowej Bioterapeutyki Saccharomyces boulardii - nie stanowi normalnej mikroflory jelitowej (Enterol)
Cechy probiotyku dokładna identyfikacja taksonomiczna genetyczna stabilność składnik mikroflory jelitowej człowieka niepatogenny i nietoksynotwórczy oporny na działanie kwasu żołądkowego i żółci wytwarza bakteriocyny, itp. antagonista bakterii chorobotwórczych posiada właściwości stymulujące zdolność wzrostu w mleku wytwarzanie organicznych kwasów podczas wzrostu w mleku wytrzymały na proces technologiczny posiada zdolność do wzrostu w produkcie końcowym
Niektóre probiotyki na polskim rynku Lakcid - Lactobacillus acidophilus Trilac - L. acidophilus, L. delbrueckii spp. Bulgaricus, B. bifidum Lactobif - L. acidophilus, B. bifidum Lactovaginal - L. acidophilus Lactoral L. rhamnosus KL 53A, L. plantarum PL 02, B. longum PL 03 Primadophilus L. acidophilus, L. rhamnosus Primadophilus bifidus (2,9mld CFU) B. breve, B. longumm L. rhamnosus Lacidofil - L. acidophilus R0052, L. rhamnosus R0011 Probiolac L. acidophilus, L. bifidus, L. delbdrueckii subsp. produkty spożywcze jogurty probiotyczne L. casei DN-114 001 (defensis) B. animalis DN-173 010 bio - jogurty bio-maślanki mieszanki dla niemowląt (B. lactis BbI2, Str. thermophilus Th4) i inne
Niektóre probiotyki na polskim rynku Korzystny wpływ Lactobacillis rhamnosus na homeostazę enterocytów z białkami p75 i p40 wytwarzanymi przez te drobnoustroje. mieszanki dla niemowląt (B. lactis BbI2, Str. thermophilus Th4) Dodanie Lactobacillus GG oraz Bifidobacterium lactis (Bb-12) do mieszanek mlecznych, które podawano niemowlętom w pierwszych miesiącach życia powodowało zwiększenie się liczby komórek wydzielających przeciwciała IgA swoiste dla mleka krowiego i wtórny wzrost scd14.
probiotyków Większa odporność na zakażenia jelit skrócenie czasu trwania biegunki obniżenie ciśnienia krwi obniżenie poziomu cholesterolu w surowicy redukcja alergii stymulacja fagocytozy przez leukocyty krwi obwodowej modulacja ekspresji cytokin efekt adiuwantu regresja nowotworów redukcja tworzenia karcynogenów i ko-karcynogenów
Wpływ probiotyków Kliniczna i statystyczna niejednorodność badań profilaktycznych nie pozwala na ostateczne wnioskowanie o skuteczność probiotyków w za pobieganiu ostrej biegunki, aczkolwiek wyniki oryginalnych doniesień sugerują, że wybrane probiotyki mogą skutecznie zapobiegać biegunkom, NP..: Lactobacillus GG, Bifidobacterium bifidum, Streptococcus thermophilus SelfCare 2012;4,
Mechanizm działania probiotyków konkurencja o receptory lub przyleganie do komórek nabłonkowych, uniemożliwiając dostęp patogenów do nabłonka jelitowego, NP.:(Lactobacillus GG, Lactobacillus plantarum 299V, kompetencyjnie blokują E.coli O157:H7 do komórek HT-29 wytwarzanie związków o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwwirusowym, NP.: Lactobacillus GG wytwarza nadtlenek wodoru i kwas pirogronowy, hamujący wzrost bakterii Gram-dodatnich i Gramujemnych współzawodnictwo z innymi mikroorganizmami o składniki odżywcze, NP..: zużywanie cukrów prostych przez drobnoustroje probiotyczne hamuje wzrost Clostridium difficile
Mechanizm działania probiotyków (c. d.) wytwarzanie substancji o właściwościach cytoprotekcyjnych, np.: krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych: octowego, propionowego i masłowego. kwas masłowy jest głównym materiałem energetycznym dla nabłonka jelita grubego, dostarcza 70% energii dla kolonocytów. bakterie z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus uczestniczą w procesie trawienia pokarmów, m. in. laktozy (przy niskiej aktywności laktazy jelitowej) oraz oligosacharydów i pewnych rodzajów rozpuszczalnego błonnika zakwaszenie treści jelitowej hamującej wzrost niektórych bakterii chorobotwórczych modyfikacja receptorów dla toksyn na drodze enzymatycznej, NP.. Saccharomyces boulardii ma receptor dla toksyny A wytwarzanej przez Clostridium difficile eliminacja toksyn lub innych substancji, NP..:pałeczki kwasu mlekowego przetwarzają cholesterol w pochodne steroidy, korzystnie wpływają na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi modulacja odpowiedzi immunologicznej (komórkowej i humoralnej), NP..: aktywacja limfocytów, stymulowanie fagocytozy, pobudzanie syntezy przeciwciał, stymulowanie produkcji cytokin zwiększona sekrecja mucyn
Zastosowanie bioterapeutyków Saccharomyces boulardii Saccharomyces boulardii - biegunka o etiologii Clostridium difficile - zdefiniowana dawka dobowa (defined daily dose); S. boulardii obniża liczbę komórek Clostridium difficile Białko 54kD (proteaza) wywołuje proteolizę toksyny A i jej receptora hamuje aktywność enterotoksyczną i cytotoksyczną - Hamuje wiązanie toksyny A i B z ich receptorami na powierzchni kosmków jelitowych Białko 120 kd obniża poziom camp, hamuje hipersekrecję jelitową wywołana przez Vibrio cholerae, gdy probiotyk zostanie podany wcześniej niż patogen Hamuje wzrost Candida albicans, Yersinia enterocolitica, Salmonella typhymurium, Pseudomonas aeruginosa, Staphyloccus aureus, Entameba histolytica Stymuluje wzrost i różnicowanie się komórek nabłonka jelitowego Hamuje apoptozę enterocytów w odpowiedzi na czynniki troficzne Obniża sekrecję IL-8 Zwiększa szczelność bariery śluzówkowej jelita Stymuluje wydzielanie siga. Wzrost aktywności enzymów jelitowych (laktazy, sacharazy, alfa-glukozydazy, fosfatazy zasadowej) stymulujące działanie poliamin Redukuje liczbę zakażonych przez EPEC i EHEC komórek oraz stymuluje wzrost i
Zastosowanie probiotyków nietolerancja laktozy zaparcia zakażenia jelitowe - podawanie Lactobacillus rhamnosus GG znamiennie skraca czas trwania biegunki (powodowanej głównie przez rotawirusy) - jedyne udowodnione działanie Nie udowodniono takiego efektu kiedy ocenie poddano dzieci z biegunka o udowodnionej bakteryjnej etiologii zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori radioterapia immunomodulacja reumatoidalne zapalenie stawów wpływa na stan odżywienia wpływ na obniżenie stężenia cholesterolu encefalopatia wątrobowa rak zapobieganie cukrzycy działanie przeciw nadciśnieniowe
Zaparcie oddawanie stolca rzadziej niż 2 razy w tygodniu, przy gęstej konsystencji stolca i utrudnionej defekacji oraz uczuciu niepełnego wypróżnienia Zaparcie czynnościowe po wykluczeniu zaburzeń organicznych Leczenie objawowe Zastosowanie mają środki zmiękczające stolec i przyspieszające motorykę jelitową Podstawy patogenetyczne stosowania probiotyków w zaparciach dotyczą zmiany składu mikroflory jelitowej, obniżania ph środowiska jelita grubego z wytworzeniem krótko łańcuchowych kwasów organicznych, które stymulują zakończenie nerwowe w błonie śluzowej, pobudzają motorykę. Chmielewska i wsp. (2010) Przeanalizowano 5 badań klinicznych Zbadano 266 dorosłych i 111 dzieci. Czas stosowania probiotyków 2-12 tygodnie Dawka probiotyków 8x10^8 do 25 x 10^9 cfu/ml Wyniki: U dorosłych podawanie Bifidobacterium lactis DN-173 010, Lactobacillus casei Shirota oraz E. coli Nisssle1917 mają korzystny wpływ na częśtość wypróżnień i konsystencję stolca Stosowanie probiotyków w zaparciach czynnościowych Zakażenia 2010/3, World J Gastroenterol 2010, 16 (7), 69-75
Zmiany we florze jelita zmieniają mechanizmy sygnalizacji, zachowanie emocjonalne, trzewne receptory czucia u gryzoni. Jak dotychczas nie wykazano, by zmiany w mikroflorze jelitowej spowodowane antybiotykoterapią lub przyjmowaniem probiotyków u ludzi (Bifidobacterium animalis susp Lactis, Streptococcus thermophilus, Lactobacillus bulgaricus, Lactococcus lactis subsp lactis) Zbadano, czy konsumpcja produktów mlecznych fermentowanych zawierających probiotyki prze 4 tygodnie przez zdrowe kobiety wpływała na łączność wewnętrzna mózgu na odczuwanie emocji U badanych wykonano rezonans magnetyczny przed i po podaniu probiotyków badano zmiany w mózgu - pojawiające się po pokazaniu twarzy z różnymi emocjami. Czy konsumpcja produktów mlecznych fermentowanych z probiotykami moduluje aktywność mózgu? Gastroenterology 2013, 144 (7), 1394-1401 Wniosek: 4-tygodniowa konsumpcja w/w produktów wpływa na aktywność badanych regionów mózgu, odpowiadających za emocje i uczucia.
Alergia pokarmowa W leczeniu niemowląt z potwierdzoną alergia na białko pokarmowe należy całkowicie wyeliminować z diety uczulające białko Podawanie probiotyków (Lactobacillus GG, Bifidobacteerium lactis Bb-12) powoduje zmiejszenie nasilenia i rozległości atopowego zapalenia skóry Można zapobiec zachorowaniu na atopowe zapalenie skóry w ciągu pierwszych 2 lat życia u co piątego dziecka przyjmującego probiotyk. 1. zmniejszenie przepuszczalności błony śluzowej jelita i penetracji antygenu normalizacja mikroflory jelitowej 2. 2. konkurencja o receptory lub przyleganie do komórek nabłonkowych uniemożliwia dostęp patogenów do nabłonka jelitowego, a tym samym ogranicza stan zapalny w obrębie błony śluzowej jelita) 3. pobudza syntezę wydzielniczych przeciwciał klasy Ig A w kępkach Peyer a (Ig A wytwarzane w błonie śluzowej przewodu pokarmowego mogą uczestniczyć w eliminowaniu antygenów pokarmowych przedostających się do błony śluzowej ze światła jelita) 4. zmiana immunogenności alergenów pokarmowych pod wpływem enzymów proteolitycznych wytwarzanych przez probiotyki 5. stymulowanie odpowiedzi typu Th1 (np.: pobudzanie wytwarzania IL-12, IL-2, INF-gamma) 6. hamowanie odpowiedzi typu Th2 7. stymulowanie tolerancji pokarmowej
Mechanizm obniżania poziomu cholesterolu przez probiotyki Stymulacja wytwarzania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych: octanu, propionianu, maślanu, mleczanu Obniżanie układowego poziomu lipidów we krwi hamowanie syntezy cholesterolu w wątrobie redystrybucja cholesterolu z osocza do wątroby absorpcja cholesterolu z przewodu pokarmowego na drodze dekoniugacji soli żółci
Badania z Lactobacillus GG podawanym dzieciom z biegunką wykazały znamiennie nasiloną odpowiedź humoralną polegającą na zwiększonym wydzielaniu IgG, IgA i IgM z krążących limfocytow. Badania in vitro i in vivo dowiodły, że probiotyki mogą stymulować limfocyty do produkcji INF-γ, odbudowy integralności jelitowej bariery immunologicznej, a także niwelować nadmierną przepuszczalność jelitową. probiotyki mogą wpływać na obronę błony śluzowej na poziomie funkcji immunologicznej i nabłonkowej. Przy właściwej kolonizacji jelita skutkuje to przesunięciem odpowiedzi immunologicznej w kierunku Th2, co może doprowadzić do alergii. probiotyki posiadają właściwości antyoksydacyjne, stymulują wzrost wydzielania prostacyklin i cgmp w hodowlach komorek nabłonkowych, modulują ekspresję molekuł adhezyjnych w ludzkich limfocytach Probiotyki wykazują działanie hamujące translokację bakteryjną (podanie Lactobacillus casei hamuje translokację E. coli przez warstwę enterocytów) w wyniku wiązania się probiotyku z receptorem komórki nabłonkowej bądź wydzielania wydzielania substancji wykazującej regulację na mechanizmów bariery nabłonkowej. podawaniu złożonego probiotyku VSL#3, który jest kompozycją 3 szczepów Bifidobacteria (B. longum, B. breve, B. infantis), 4 szczepów Lactobacillus (L. casei, L. plantarum, L. acidophilus, L. bulgaricus) i 1 szczepu Streptococcus salivarius wywołuje podobny efekt. podanie złożonego probiotyku jest bardziej skuteczne niż pojedynczej jego składowej, ponieważ dochodzi do sumowania się działań probiotycznych poszczególnych szczepów bakterii obniżenie wydzielania prozapalnych cytokin TNF-α i INF-γ w błonie śluzowej Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 2, 115-119
Lactobacillus GG i Bifidobacterium lactis w mieszanach mlecznych wprowadzanych do diety niemowląt w pierwszych miesiącach życia wzrost scd14 Bifidobacterium lactis i Lactobacillus reuteri (ATCC 55730) Bifidobacterium lactis i Streptococcus thermophilus dzieci występowała drażliwość i kolka we bole brzucha, u mniejszej liczby dzieci zachodziła konieczność stosowania antybiotykow.
Prebiotyki są substancjami opornymi na działanie enzymow trawiennych przewodu pokarmowego, ktore ulegając fermentacji bakteryjnej stymulują wzrost korzystnej mikroflory jelitowej. Szczegolne znaczenie mają niestrawione oligosdacharydy, przede wszystkich pochodne fruktozy (inulina, oligofruktoza i fruktooligosacharydy) oraz pochodne glukozy (maltooligosacharydy) produkowane w wyniku hydrolizy skrobi. Na skutek fermentacji oligosacharydow powstają krotkołańcowe kwasy tłuszczowe, ktore są nie tylko źrodłem energii dla kolonocytow, ale także stymulują wchłanianie sodu i wody, a ponadto stymulują wzrost i rożnicowanie się komorek błony śluzowej jelita. Badania eksperymentalne na hodowlach tkankowych wykazały, że usunięcie maślanow już po 45 min powoduje apoptozę kolonocytow. Hague i wsp. wykazał, że obecność maślanow w podłożu indukuje apoptozę nowotworowych linii komorek nabłonka jelita grubego. Oligosacharydy, podobnie jak laktuloza, a. zwiększają wchłanianie wapnia i innych minerałow, najprawdopodobniej drogą paracellularną (transport bierny) przez złącza ścisłe (tight junction), na zasadzie rożnicy stężeń między światłem jelita a płynem międzykomorkowym. Sprzyja temu obniżenie ph w wyniku fermentacji cukrow z następowym zwiększeniem rozpuszczalności wapnia. b. Działanie osmotyczne cukrów z wtórnym zwiększeniem objętości płynu w świetle jelita i następowym rozluźnieniem złączy ścisłych. Obniżenie ph jelita w wyniku fermentacji bakteryjnej laktulozy i innych cukrów sprzyja wchłanianiu magnezu, żelaza i cynku. W badaniach na zwierzętach wykazano wysoką skuteczność jednoczesnego podawania wapnia, laktulozy i Bifidobacterium longum. van den Heuvel i wsp. wykazali, że podanie u kobiet po menopauzie 10 g laktulozy zwiększało wchłanianie wapnia bez jednoczesnego zwiększenia jego wydalania z moczem, co Znaczenie wskazywało prebiotyków na wychwytywanie w fizjopatologii wapnia przez jelita kości. grubego Podobny efekt wykazują oligosacharydy niepodlegające trawieniu przez enzymy jelitowe. Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 2, 115-119
Biegunki infekcyjne Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 2, 115-119 Biegunki infekcyjne najczęściej wywołane są przez rotawirusy. W terapii, obok uzupełniania strat wody i elektrolitow, stosuje się rownież probiotyki. Skuteczność Lactobacillus GG w leczeniu biegunki wywołanej tym wirusem. Weizman i wsp. ( 201 niemowląt w wieku 4-10 mies.), propbiotyki mogą wykazywać działanie prewencyjne u dzieci hospitalizowanych i zmniejszać częstość biegunek o podłożu infekcyjnym. U niemowląt otrzymujących Bifidobacterium lactis (Bb-12) lub Lactobacillus reuteri (ATCC 55730) biegunki występowały rzadziej i trwały krocej niż w grupie kontrolnej, przy czym drugi z probiotykow okazał się bardziej skuteczny. Podobny efekt stosując Bifidobacterium lactis B12 dodawanych do mieszanek mleka zakwaszonego u niemowląt do 8 mies. życia Skuteczność Saccharomyces boulardii w Lactobacillus GG oraz S. boulardii probiotyki wykazujące korzystne działanie w ostrych biegunkach u dzieci. Te dwa probiotyki okazały się rownież skuteczne w zapobieganiu i leczeniu biegunki podrożnych. Probiotyki okazały się pomocne w zapobieganiu martwiczemu zapaleniu jelit u noworodkow z bardzo niską wagą urodzeniową, ktorym podawano Bifidobacterium infantis, Streptococcus thermophilus i Bifidobacterium bifidus
Saccharomyces boulardi Obniża jelitowe stężenie Clostridium difficile. 54 kd proteaza - rozkłada toksynę A wraz z jej receptorem hamując w ten sposob aktywność enterotoksyczną i cytotoksyczną C. difficile. Hamuje wzrost innych drobnoustrojow (m.in. Candida albicans, Yersinia enterocolitica, Salmonella typhimurium, Pseudomonas aeruginosa, Staphylicoccus aureus, Entamoeba histolytica). Stymuluje wzrost i rożnicowanie się komorek nabłonka jelitowego w odpowiedzi na czynniki troficzne, obniża sekrecję IL-8, zwiększa też szczelność bariery śluzowkowej jelita, stymuluje ekspresję dwusacharydaz w enterocytach. Powodują aktywację hydrolaz, transporterow przezbłonowych oraz wydzielania siga, a także syntezę poliamin, w rąbku szczoteczkowym. Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 2, 115-119
Biegunki związane z antybiotykoterapią Clostridium difficile Biegunka związana z antybiotykoterapią występuje u 11-40% dzieci w okresie od rozpoczęcia terapii do 2 miesięcy po jej zakończeniu. Może pojawić się po terapii rożnymi antybiotykami. Jogurt zawierający Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium lactis i Lactobacilus F19 zapobiega poantybiotykowemu zmniejszeniu ilości Bacteroides fragilis w jelicie. Jednoczesne podanie Bifidobacterium bifidum i Lactobacillus acidophilus z antybiotykiem przyspiesza rekolonizację jelita bakteriami tlenowymi i beztlenowymi. Saccharomyces boulardii w dawce 250 mg podany 2 razy dziennie zapobiega lub skraca czas trwania biegunki w trakcie lub po leczeniu dziecka antybiotykiem
Zakażenie wywołane przez Helicobacter pylori wywołuje przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka, chorobę wrzodową, jest czynnikiem karcinogennym, dlatego dąży się do jej eradykacji za pomocą antybiotykoterapii. Jednoczesne podanie S. boulardii zwiększa skuteczność eradykacji i łagodzi te objawy lub im zapobiega Korzystny wpływ jogurtu zawierającego bakterie z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacteria na eradykację Helicobacter pylori i zwiększenie liczebności Bifidobacterium w stolcu. Podawanie jogurtu zawierającego Lactobacillus acidophilus La5 i Bifidobacterium lactis Bb12 przez 6 tygodni ochotnikom, u których stwierdzono obecność H. pylori za pomocą testu oddechowego ze znakowanym mocznikiem, skutkowało znacznym zmniejszeniem wydalania 13 CO 2, co wskazywało na hamujący wpływ probiotyków na H. pylori Mleko fermentowane zawierające Lactobacillus casei DN-114 001 w zakażeniu H. pylori u dzieci wykazuje większą skuteczność eradykacji w porownaniu do dzieci nieotrzymujących probiotyku
Probiotyki w nieswoistych zapaleniach jelit Pozytywne wyniki badań na zwierzętach stały się impulsem do podejmowania kontrolowanych prob stosowania probiotykow u ludzi. Porównano skuteczność utrzymania remisji w przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego za pomocą doustnie podawanego niepatogennego szczepu E. coli (Nissle 1917) i mesalazyny. Stwierdzono, że częstość nawrotów wynosiła 16% (probiotyk) i 11,3% (mesalazyna) Po roku remisja występowała u 66 % (probiotyk) i 75% (mesalazyna) Nie obserwowali przy tym zmian w zakresie całkowitej zawartości bakterii tlenowych i beztlenowych w kale. Nie udało się wykazać skuteczności probiotykow w podtrzymywaniu remisji w chorobie Leśniowskiego-Crohna. Pediatr. Współcz. Gastroenterol. Hepatol. Żywienie Dziecka 2011, 13, 2, 115-119
Probiotyki w zaparciach Probiotyki w zaparciach Istotnym czynnikiem zapobiegającym zaparciom jest zachowana rownowaga mikroflory jelitowej, zwłaszcza obecność bakterii fermentacyjnych. U dzieci z zaparciami stolca wykazano znamienny wzrost liczby Clostridia i Bifidobacteria w porownaniu do osob zdrowych. Powstające krotkołańcuchowe kwasy tłuszczowe działają stymulująco na motorykę jelita. W obecności jonów wodorowych powstający amoniak przekształca się w jon amonowy, co zapobiega hiperamonemii u pacjentów z niewydolnością wątroby. Bakterie te wpływając na hamowanie procesow gnilnych, zmniejszają zawartość nitrozamin i innych karcinogenow, ktore przy rozluźnieniu stolca ulegają rozcieńczeniu, a przy przyspieszeniu pasażu szybszej są eliminowane z przewodu pokarmowego. Obniżona zostaje aktywność enzymów wywołujących efekty kancerogenne (glukuronidaza, nitroreduktaza, nitratreduktaza, azoreduktaza). Hamowana jest ponadto aktywność enzymatyczna 7-dehydroksylazy biorącej udział w przekształcaniu kwasow żołciowych litocholowego (toksyczny dla człowieka).
Zastosowanie probiotyków w profilaktyce chorób nowotworowych jelita Zmiany w składzie (jakościowe i ilościowe) mikroflory jelitowej mogą być źródłem choroby. W procesie karcynogenezy ważną rolę odgrywają enzymy bakteryjne np. glukuronidaza, nitroreduktaza, azoreduktaza. Szczepy probiotyczne mogą zmniejszać aktywność działania karcynogenów np. szczep Lactobacillus acidophilus powoduje spadek aktywności 1,2- dimetylohydrozyny, szczep Bifidobacterium longum obniża aktywność 2- amino-3-metylo-limidazal[4,5-t] choliny. Antygeny ściany komórkowej szczepu Bifidobacterium infantis hamują aktywność nowotworową, a zabite szczepy Lactobacillus casei (LC9018) indukują mechanizmy odpowiedzi immunologicznej przeciw komórkom nowotworowym. Ludzka linia nowotworowa HT-29 hodowana w podłożu z dodatkiem mleka zawierającego szczepy probiotyczne: Lactobacillus helveticus, Bifidobacterium oraz Lactobacillus acidophilus lub Streptococcus thermophilus i Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus charakteryzowała się zwiększoną aktywnością peptydu dipeptydylowego, co prowadziło do zahamowania wzrostu nawet do 50% komórek nowotworowych. Karcynogeneza może być modyfikowana przez probiotyki, nie tylko w wyniku zmiany składu flory bakteryjnej, ale także przez wpływ na gospodarkę tłuszczową. Ludzkie komórki nowotworowe w hodowli wymagają endogennej syntezy kwasów tłuszczowych. Zmniejszenie lipogenezy wątrobowej przez szczepy probiotyczne i prebiotyki może być pomocne w leczeniu chorób nowotworowych.
Biegunka podróżnych Biegunka podróżnych zwykle występuje podczas podróży do kraju rozwijającego się o niskim standardzie sanitarnym. Problem dotyczy około 55% osób podróżujących z krajów rozwiniętych do rozwijających się. Probiotyki, w porównaniu z placebo, jedynie nieznacznie zmniejszają ryzyko wystąpienia biegunki podróżnych. Korzystny efekt dotyczył wyłącznie S. boulardii oraz kombinacji L. acidophilus, B. bifidum, L. bulgaricus i Str. thermophilus. Ze względu na niewielką liczbę badanych wyniki dotyczące tej ostatniej kombinacji należy traktować jako wstępne, wymagające dalszego potwierdzenia. Według autorów innej metaanalizy, probiotyki nie są skuteczne w zapobieganiu biegunce podróżnych.
Probiotyki a nowotwory Bakterie kwasu mlekowego mają zdolność do wiązania i degradacji potencjalnych karcynogenów, a także do indukcji enzymów biorących udział w ich metabolizmie. Działanie supresyjne prawdopodobnie polega również na wytwarzaniu substancji antykarcynogennych: chromocyny A3, sarkomycyny, neokarcynomycyny oraz rozkładzie prokarcynogennych azobarwników, aflatoksyn, nitrozoamin czy azotynów. Hamowanie procesu karcynogenezy wykazano przy zastosowaniu bakterii Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium longum w doświadczeniach prowadzonych na zwierzętach eksponowanych na działanie karcynogenów. Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 175-187
Kolejnym korzystnym działaniem pro- i prebiotyków jest wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza kwasu masłowego i maślanów, które jak już wcześniej wspomniano, mają zdolność bezpośredniego działania na geny regulujące rozrost komórek i w efekcie do hamowania proliferacji komórek nowotworowych i promowania procesu apoptozy in vitro. Działanie antyproliferacyjne obserwowane jest też w przypadku innych metabolitów: kwasu propionowego i octowego, wytwarzanych przez bakterie Propionibacterium acidopropionici. Badania prowadzone z wykorzystaniem nowotworowej linii komórkowej HT- 29 wykazały, że bakterie kwasu mlekowego mogą w sposób bezpośredni ograniczać ich wzrost i przeżywalność oraz indukować proces różnicowania. Kolejnym mechanizmem wspomagającym supresję nowotworu jest wzmacnianie systemu odpowiedzi immunologicznej. W badaniach na zwierzętach wykazano, że szczep Lactobacillus casei Shirota ma zdolność blokowania chemicznie indukowanej karcynogenezy oraz stymulacji wytwarzania cytokin: IFN-g, IL-1b i TNF-a. Podobne zjawiska odnotowano w przypadku zastosowania szczepów L. acidophilus SNUL, L. casei YIT9029 i B. longum HY800. W badaniach in vitro stwierdzono również, że mikroorganizmy probiotyczne wykazują aktywność przeciwnowotworową oraz indukują apoptozę w komórkach Caco-2 pochodzących z gruczolaków jelita grubego.
Prebioty k wg FAO/WHO niezdolne dożycia składniki pokarmowe, które wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza w związku z modulacją zespołu mikroorganizmów jelitowych Właściwości prebiotyków: Selektywnie stymulują wzrost i aktywność wybranych szczepów bakterii mających korzystny wpływ na zdrowie Obniżają ph treści jelitowej Wykazują korzystne dla człowieka działanie miejscowe w przewodzie pokarmowych Są oporne na hydrolizę i działanie enzymów przewodu pokarmowego Nie ulegają wchłanianiu w górnym odcinku przewodu pokarmowego Stanowią selektywny substrat dla jednego lub określonej liczby pożytecznych mikroorganizmów w okrężnicy Są stabilny w procesie przetwórstwa spożywczego ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2013, 1 (86), 5 20
Prebiotyki syntetyczne: 1) dwusacharydy - syntetyczne pochodne laktozy, np.:laktuloza, laktitol 2) oligosacharydy - glikozydy zawierajace 3-10 reszt cukrowych. Uzyskiwane na drodze hydrolizy polisacharydów lub syntezy małych cukrów przy Prebiotyk nie ulega strawieniu, selektywnie stymuluje wzrost probiotyków obecnych w przewodzie pokarmowym Prebiotyki naturalne: czosnek, cebula, ziemniaki, karczochy, cykoria, kasze, płatki: owsiane, jęczmienne, ryżowe, oligosacharydy sojowe (WYJĄTEK - PRODUKT NATURALNY)
Mechanizm obniżania poziomu lipidów przez prebiotyki? Nie zaobserwowano wpływu inuliny i olugofruktozy U osób z normalnym poziomem cholesterolu zaobserwowano znaczne obniżenie (o ok. 20%) poziomu trójglicerydów U osób z hiperlipidemią zaobserwowano obniżenie poziomu całkowitego cholesterolu i frakcji LDL Badania na szczurach Oligofruktoza obniża poziom trójacetylo-glicerolu na drodze redukcji syntezy kwasów tłuszczowych w wątrobie poprzez hamowanie enzymów lipidogennych, np.: acetylocoa-karboksylaza Badania na ochotnikach Podawanie fruktanów obniża poziom trójglicerydów
Redukcja zakażeń jelitowych egzogennymi patogenami Oporność kolonizacji Zapobieganie encefalopatii wątrobowej Redukcja amoniaku w jelicie Namnożenie dobrych bakterii Selekcja źródła węgla i energii PREBIOTYKI Redukcja liczby bakterii gnilnych i patogennych Redukcja metabolizmu białka i aminokwasów mniej toksycznych metabolitów Korzystny wpływ na kolonocyty Zwiększenie rozpuszczalności i lepsza absorpcja soli mineralnych PREBIOTYKI Fermentacja Produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych Obniżenie ph Redukcja liczba bakterii gnilnych i patogennych Mniej toksycznych metabolitów Regulacja lipogenezy wątrobowej
Prebiotyki Celuloza: warzywa, owoce, ziarna zbóż, len, Przeciwdziała zaparciom, powstawaniu raka jelita grubego i wzrostowi masy ciała, normalizuje poziom glukozy, zwiększa sorpcje wody oraz ilość usuwanych odpadów, usuwa toksyny i niebezpieczne metabolity Hemiceluloza: nasiona, otręby Przeciwdziała zaparciom i wzrostowi masy ciała, obniża ryzyko raka okrężnicy Pektyny: owoce i warzywa Reguluje gospodarkę kwasów żółciowych, zmniejsza ryzyko raka okrężnicy powstawaniu kamieni żółciowych, obniża boziom cholesterolu
Zastosowanie medyczne prebiotyków Cykloinulunoologosacharydy leki Fryktooligosacharydy, chitooligosacharydy stymylatory układu immunologicznego Izomaltooligosacharydy, galaktooligosacharydy wspomagają wchłanienie wapnia w przewodzie pokarmowym Oligosacharydy, trehaloza, centoza działanie przeciwpróchnicze ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2013, 1 (86), 5 20
Prebiotyki Za pomocą odpowiednio dobranego rodzaju prebiotyków można modulować ilościowy i jakościowy skład krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, powstających w wyniku fermentacji bakteryjnej w jelicie grubym. Kwasy te wykorzystywane są nie tylko w celu odżywiania kolonocytów, ale także stymulują ich wzrost i różnicowanie Najlepszym źródłem prebiotyków są karczochy, cebula, cykoria oraz mleko kobiece. Wśród badań oceniających efekt działania prebiotyków dominują doświadczenia przeprowadzone na modelach zwierzęcych, badano wpływ różnych prebiotyków (inulina, oligofruktoza, laktuloza) na stan zapalny jelita grubego, indukowany przez substancje chemiczne, bądź występujący pod wpływem określonych modyfikacji genetycznych. W badaniach z zastosowanie transgenicznych szczurów HLAB27, u których stan zapalny okrężnicy rozwinął się samoistnie (pod wpływem zasiedlenia jelita grubego przez bakterie) Zwierzętom podawano przez 7 tygodni mieszaninę inuliny i oligofruktozy w ilości 5 g/kg m.c. lub latulozę Odnotowano znaczącą poprawę makroskopowego wyglądu kątnicy oraz poprawę parametrów histologicznych błony śluzowej kątnicy i okrężnicy. Przegląd Pediatryczny 2007, 37(2), 165-168
OLIGOSACHARYDY W POKARMIE KOBIECYM W skład węglowodanów pokarmu kobiecego, poza laktozą, wchodzą oligosacharydy, pentozy nukleotydowe, glikolipidy i glikoproteiny. Oligosacharydy stanowią bardzo zróżnicowaną frakcję około 130 związków pochodnych kwasu sialowego, N-acetyloglukozoaminy, galaktozy, fruktozy oraz glukozy. Ich stężenie wynosi średnio 1,3-1,8 g w 100 ml, a najwyższe wartości osiągają w pierwszym tygodniu laktacji. Oligosacharydom przypisuje się szereg funkcji fizjologicznych stanowią substraty do syntezy gangliozydów i sialoglikoprotein w procesie dojrzewania mózgu. Ze względu na podobieństwo struktury chemicznej do węglowodanów w cząsteczkach glikoprotein i glikolipidów na powierzchni komórek mogą odgrywać ważną rolę w zapobieganiu adhezji patogenów do receptorów i w wiązaniu toksyn, co sprzyja ochronie niemowlęcia przed zakażeniem. Oligosacharydy pokarmu kobiecego stanowią podstawowy substrat do fermentacji dla bifidobakterii w jelicie grubym, selektywnie pobudzając ich wzrost. Dominacja bifidobakterii w składzie mikroflory jelitowej niemowlęcia stanowi dodatkową barierę przed kolonizacją szczepów patogennych. Inne czynniki sprzyjające rozwojowi bifidobakterii w pokarmie kobiecym to: niskie stężenie białka, laktoferryna, lizozym i immunoglobuliny. Nowa Pediatria 4/2001, s. 3-4
MECHANIZMY DZIAŁANIA PREBIOTYKÓW Oligosacharydy nie ulegają hydrolizie w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Służą jako substrat do fermentacji dla endogennej mikroflory jelitowej, główne jej produkty krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe dostarczają energii dla organizmu gospodarza, działają troficznie na nabłonek jelitowy i obniżają ph poniżej wartości jeszcze tolerowanych przez szczepy patogenne. Stymulacja wzrostu bifidobakterii korzystnie wpływa na produkcję naturalnych antybiotyków o szerokim spektrum działania (nizyna, laktocina) i hamuje rozwój flory patogennej w mechanizmie konkurencji o receptory adhezji i o składniki odżywcze. Chociaż badań klinicznych dotyczących prebiotyków jest niewiele, obecnie można uznać, że ich korzystne działanie sprowadza się do regulacji motoryki przewodu pokarmowego (biegunki/zaparcia) i równowagi mikroflory jelitowej, poprawy wchłaniania wapnia oraz zapobiegania nowotworom jelita i miażdżycy naczyń. Nowa Pediatria 4/2001, s. 3-4
OLIGOSACHARYDY W MLEKU MODYFIKOWANYM Dodatek fruktooligosacharydów (FOS) do mleka modyfikowanego jest kolejnym etapem w tworzeniu nowoczesnego produktu do sztucznego żywienia niemowląt, wzorowanego na składzie pokarmu kobiecego. Wykazany w obserwacjach klinicznych korzystny wpływ niestrawnych oligosacharydów w diecie, głównie fruktooligosacharydów, na wzrost bifidobakterii, prowadzący w krótkim czasie do dominacji korzystnej mikroflory, otwiera możliwość poprawy ochrony organizmu niemowlęcia przed zakażeniami przewodu pokarmowego i ostrą biegunką. Pozytywnie wpływa na odporność organizmu, poprzez stymulację jelitowego układu immunologicznego, poprawę funkcji jelita grubego i redukcję szkodliwego działania toksyn, itp.
Prebioty ki Za korzystną mikroflorę jelita grubego naukowcy uważają taki jej skład, w którym dominują bifidobakterie. Dlatego podejmowane są próby zwiększenia ich liczebności w jelicie grubym. Stosuje się probiotyki, które po spożyciu wywierają korzystny wpływ na organizm gospodarza poprzez poprawę równowagi mikroflory jelitowej), ale po zaprzestaniu ich podaży bifidobakterie w kale szybko zanikają. Inulina i oligofruktoza występują w naturze głównie w warzywach, takich jak cykoria, pory, karczochy, czosnek, szparagi, cebula, banany fruktooligosacharydy (FOS) są uzyskiwane dzięki biotechnologii w wyniku enzymatycznej syntezy z sacharozy. galaktooligosacharydy (pochodne galaktozy), oligosacharydy, pochodne rafinozy (stachioza, werbaskoza, ajugoza w roślinach strączkowych) i b- glukany (w owsie i jęczmieniu). Inne potencjalne prebiotyki, to niektóre peptydy, białka i lipidy. Aktualne badania naukowe idą w kierunku zwiększenia ilości i pobudzenia aktywności szczepów korzystnych, poprzez taką modyfikację składu diety, by dostarczać substraty do fermentacji dla bifidobakterii i innych szczepów probiotycznych. Suplementacja diety w inulinę i FOS nie tylko stymuluje selektywnie wzrost bifidobakterii, ale także ma wpływ na redukcję populacji innych szczepów bacteroides, clostridium i fusobacteria. Minimalna skuteczna dawka zależy od typu prebiotyku. Ostatnie badania potwierdziły, że dawka 4 g FOS na dobę jest wystarczająca dla uzyskania działania prebiotycznego, a nawet 40 g FOS
Wykazano stymulujący wpływ prebiotyków: inuliny i oligofruktozy na rozwój bifidogennej flory bakteryjnej. prebiotyki w warunkach eksperymentalnych ograniczały wzrost nowotworu oraz zmniejszały występowanie aberracji krypt jelita grubego u szczurów. Kolejnym korzystnym działaniem proi prebiotyków jest wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza kwasu masłowego i maślanów. Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 175-187
Synbiotyk probiotyk + prebiotyk Np.: Preparaty mleczne fermentowane zawierające płatki ryżowe, jęczmienne, owsiane oraz szczepy bakterii probiotycznych