Agnieszka Skutnik ŚCIEŻKA DYDAKTYCZNA PO TERENIE ZABRZA - BISKUPICE,, ROŚLINY, KTÓRE ZNAMY - BUDOWA OGÓLNA ROŚLIN Zabrze 2003 1
WSTĘP Pierwotne osadnictwo na terenie dzisiejszego miasta związane było z licznymi rzekami przepływającymi przez obszar Zabrza. Miasto i jego okolica były doskonałym miejscem osadniczym. Doskonałym tym bardziej, że ziemia kryła w sobie liczne skarby: kruszce, rudy żelaza i ołowiu. Znaczącą rolę dla dziejów Zabrza i okolic miało odkrycie pokładów węgla kamiennego. Dało to początek powstaniu kopalni,, Królowa Luiza, rozwoju różnych gałęzi przemysłu. Wraz z rozwojem przemysłu zmieniał się obraz Zabrza i okolicznych miejscowości, jeszcze niedawno typowo rolniczych. Dziś miasto zajmuje obszar 80 kilometrów kwadratowych i jest zamieszkałe przez ponad 20 tysięcy osób. Kopalnie, huty, koksownie, przemysł maszynowy, elektromechaniczny i chemiczny bardzo wpłynęły na wygląd miasta. Jedną z najstarszych dzielnic Zabrza są Biskupice. Przez tę dzielnicę przepływa rzeka Bytomka. Na terenie Biskupic znajduje się wiele zabytkowych budowli i kamienic. Są także łąki, hałdy oraz ogródki działkowe. Na terenie Biskupic znajduje się także Szkoła Specjalna dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Opracowana ścieżka dydaktyczna ma na celu zwrócenie uwagi uczniów niepełnosprawnych umysłowo na różnorodność roślin rosnących w okolicy szkoły, poznanie budowy ogólnej wybranych roślin, rozbudzenie zainteresowania środowiskiem przyrodniczym Biskupic oraz wyrobienie poczucia odpowiedzialności za przyrodę otaczającą ucznia na co dzień. Obcowanie z przyrodą jest bardzo miłą formą nauki. Największe efekty przynosi nauczanie poprzez wykorzystywanie aktywności ucznia. Dlatego też przy każdym przystanku ścieżki uczniowie będą wykonywali określone zadania.. 2
TEREN ŚCIEŻKI DYDAKTYCZNEJ : Zabrze Biskupice CZAS TRWANIA ZAJĘĆ : 2 godziny lekcyjne TEMAT : Rośliny, które znamy - budowa ogólna roślin. CELE OPERACYJNE : - uczeń wie jak nazywa się dzielnica Zabrza w której mieści się szkoła zna nazwę rzeki jaka przepływa przez Zabrze wyjaśnia jakie są różnice między drzewem liściastym i iglastym omawia różnice w budowie ogólnej drzew, krzewów i roślin zielnych wymienia nazwy kilku roślin rosnących wokół szkoły - uczeń potrafi odczytać z planu miasta trasę wycieczki obserwować rośliny korzystając ze zmysłu wzroku, węchu, dotyku określić barwy roślin jesienią opisać wygląd obserwowanej rośliny dobierać nazwy części roślin do odpowiednich części na rysunku czytać ze zrozumieniem polecenia z kart pracy wykonać poprawnie polecenia słowne i podane w formie pisemnej - uczeń będzie dostrzegać piękno otaczającej go przyrody chronić przyrodę w swoim najbliższym otoczeniu właściwie zachowywać się podczas wycieczki WPROWADZENIE : 1. Przywitanie. 2. Omówienie tematu i podanie celu głównego wycieczki. 3. Rozdanie,, teczek obserwatora z kartami pracy i planem wycieczki. 4. Prezentacja znaczka,, Obserwatora przyrody jaki uczniowie mogą otrzymać na zakończenie wycieczki. OBSERWATOR PRZYRODY 3
PRZYSTANEK I DRZEWA LIŚCIASTE I IGLASTE. Sosna Grab 4
Stoimy przed dwoma drzewami rosnącymi przed naszą szkołą. Możemy je obserwować przez okno naszej szkoły. Są to sosna i grab. Są do siebie podobne a jednak coś je od siebie różni... Drzewa liściaste to takie drzewa, których liście są miękkie i spłaszczone, opadają jesienią Natomiast liście drzew iglastych mają kształt szpilek lub łusek. Te drzewa są wiecznie zielone. Zobaczmy teraz co łączy te dwa drzewa. Jak są zbudowane. Pod ziemią znajdują się korzenie. Przytrzymują one drzewo w glebie. Korzeniami drzewa pobierają wodę i sole mineralne z ziemi. Pnie drzewa to duże zdrewniałe łodygi, które podtrzymują gałęzie i przewodzą wodę. Korona drzewa to gałęzie i liście. Drzewa wytwarzają pokarm w liściach a dzięki drobnym otworkom oddychają. Pobierają szkodliwy dla nas dwutlenek węgla a wydalają tlen czyli odwrotnie niż my. Przyjrzyjcie się dokładnie drzewom a następnie otwórzcie wasze teczki i uzupełnijcie rysunek ( załącznik nr 1 ). 5
PRZYSTANEK II ZAPRZYJAŹNIAMY SIĘ Z DRZEWEM. Znajdujemy się w miejscu nieopodal szkoły. Co dzień przechodzimy tędy zajęci rozmową. Nie zwracamy uwagi na drzewa tutaj rosnące. Zatrzymajmy się na chwilę w tym miejscu. Niech każdy z was wybierze sobie jedno drzewo, takie, które mu się podoba. Niech przez krótką chwilę ono będzie tylko twoje. Zaprzyjaźnij się z nim. Przedstaw mu się. Przytul policzek do kory drzewa. Jakie znaczenie ma kora dla drzewa. Weź kartkę i świecową kredkę i odrysuj korę swojego drzewa. Zachowaj odcisk kory na pamiątkę. Teraz znajdź jeden liść z twojego drzewa i odrysuj go na kartce obok odcisku kory. Opisz wygląd swojego drzewa korzystając ze schematu opisu ( załącznik 6
PRZYSTANEK III KRZEWY. Czarny bez Śniegulica Głóg 7
Idziemy piękną, szeroką drogą z dala od gwaru i ruchu ulicznego. Po bokach widzimy piękne krzewy: czarny bez - wysoki krzew o szerokich jasnozielonych liściach. Owoce tego krzewu są czarne i przypominają wyglądem małe winogrona. Dalej mijamy głóg wysoki, z małymi liśćmi i czerwonymi owocami. Kolejny krzew, który widzimy to śniegulica krzew niski o okrągłych małych liściach i białych jak śnieg owocach. Owoce te są trujące dla ludzi lecz stanowią pokarm dla ptaków. Owoce krzewów nazywamy jagodami. Są pokarmem zwykle dla ptaków. W owocach krzewów znajdują się nasiona, których ptaki nie trawią tylko wydalają na zewnątrz i rozsiewają roślinę w inne miejsca. Porównajmy budowę krzewu i drzewa. Czym się różnią? Jakie widzisz podobieństwa? Uzupełnij kartę pracy dotyczącą krzewów (załącznik 3). 8
PRZYSTANEK IV ROŚLINY ŁĄKOWE Oset Barszcz zwyczajny Zbliżamy się do niewielkiego mostu zbudowanego na rzece Bytomka. Jest to rzeka, która przepływa przez nasze miasto Zabrze. Niestety jest bardzo zanieczyszczona. A jednak tutaj także możemy spotkać piękne rośliny rosnące przy rzekach i na łące. Przechodzimy dalej. Mijamy różne rośliny łąkowe: osty, barszcz zwyczajny, krwawnik pospolity, nawłoć kanadyjską ( pokaz roślin). Przyjrzyjmy się bliżej jednej z roślin zielnych. Jak jest zbudowana? Pokaz części rośliny kwiat, łodyga, liść, korzeń. Korzeń przymocowuje roślinę do podłoża, dzięki niemu roślina pobiera wodę i składniki pokarmowe z ziemi. Łodyga służy do transportu wody do górnych części rośliny. Liście służą do,,oddychania rośliny. W nim znajdują się maleńkie szparki, którymi roślina pobiera szkodliwy dla nas dwutlenek węgla a wydala tlen, którym my oddychamy. Dlatego rośliny są tak ważne dla człowieka. Kwiat tej rośliny jest już przekwitnięty i roślina może się rozsiewać. Rośliny zielne sieją się przez wiatr lub przy pomocy zwierząt jak np. łopinan mniejszy. Sprawdź co zapamiętałeś na temat roślin zielnych i uzupełnij kartę pracy ( załącznik 4) 9
PRZYSTANEK V WODOSPAD. Słonecznik bulwiasty Dotarliśmy do miejsca gdzie w terenie, przez który przepływa rzeka Bytomka, pojawiła się niewielka nierówność. W tym miejscu rzeka,,spada w dół. Takie miejsce nazywamy wodospadem. Woda jest wzburzona i pojawiła się piana. Obok duża kępa żółtych kwiatów. To słonecznik bulwiasty. Roślina ta kwitnie od sierpnia do listopada. Korzeń tworzy bulwę ( stąd nazwa rośliny) ; bulwy te wykorzystuje się do celów leczniczych. Mają właściwości przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne i dietetyczne. Oczywiście nie zrywa się w tym celu roślin, które rosną nad silnie zanieczyszczoną rzeką. Przyjrzyjmy się bliżej tej roślinie. Zerwijcie po jednym kwiatku, tak, aby zobaczyć liść, łodygę i kwiat tej rośliny. Policz ile płatków ma twój kwiat. Dotknij liść, poczuj jaki jest szorstki. A teraz ułóżcie bukiet z waszych kwiatów. Zabierzemy go do klasy. 10
PRZYSTANEK VI HAŁDY. Hałdy nad Bytomką Zatrzymujemy się przy kolejnym ciekawym miejscu naszej wycieczki. Oto przed nami hałdy. Są one przykładem szkodliwej działalności człowieka na przyrodę. Hałdy powstają wokół kopalń ze skały płonnej, która przedziela warstwy węgla pod ziemią. Górnik aby wydobyć węgiel musi najpierw usunąć warstwę tych skał. Wydobycie węgla niesie za sobą nieodwracalne zmiany w krajobrazie. Tu gdzie kiedyś były pola uprawne dziś są czarne hałdy. Jednak natura radzi sobie z takimi problemami. Widzimy, że na hałdach zaczynają rosnąć rośliny. Nie możemy ich zobaczyć z bliska i rozpoznać. Opiszemy ich barwy. Jakie kolory widzimy na hałdach? Usiądźcie na chwilę, i przyjrzyjcie się barwom roślin rosnącym na hałdzie a następnie narysujcie i pokolorujcie hałdę. 11
PRZYSTANEK VII OGRÓD NA PLEBANII. Powojnik Modrzew Kierujemy się w stronę ostatniego już przystanku naszej wędrówki. Zbliżamy się do Plebani naszego Księdza Proboszcza. Za Plebanią jest ogród, który jest przykładem jak człowiek może zagospodarować teren. Wchodząc do ogrodu mijamy kępkę powojnika. Roślina ta ma kwiaty o bardzo ciekawym kształcie. Po prawej stronie widzimy drzewa owocowe jabłoń i orzech włoski. Przed nimi rosną drzewa iglaste : modrzew i jodłę. Drzewa iglaste rosną na Śląsku tylko dzięki działalności człowieka. Można je spotkać niemal w każdym ogródku, ponieważ są piękne i zielone przez cały rok. 12
W ogródkach można spotkać także różnorodne krzewy, rośliny ozdobne i drzewa owocowe. Przed Plebanią rośnie duży, rozłożysty dąb. Znajdź jeden owoc dębu. Co to jest? Kierujemy się powoli w stronę szkoły. Mam nadzieję że wycieczka po naszej najbliższej okolicy podobała się wam. Dużo dowiedzieliście się o roślinach rosnących w naszej okolicy i nauczyliście się wnikliwie obserwować otaczającą nas przyrodę. Zasłużyliście na miano,,obserwatorów przyrody dlatego każdy z was otrzymuje znaczek i proszę go przykleić na okładce swojej teczki, którą będziecie zabierać ze sobą na kolejne spotkania z przyrodą. OBSERWATOR PRZYRODY LITERATURA : Krzewy Przewodnik : Witt Reinhard, Warszawa, 1997 Drzewa i Krzewy - Przewodnik : Kremer Bruno P., Warszawa, 2000 Nasza Przyroda. Rośliny i zwierzęta Europy, polska adaptacja książki,, Wegweiser durch die Natur, Warszawa, 2003, Strona internetowa : www. um. zabrze. pl 13
ZAŁĄCZNIK NR 1 POŁĄCZ NAZWĘ CZĘŚCI DRZEWA Z ODPOWIEDNIĄ CZĘŚCIĄ RYSUNKU PIEŃ 14 KORZENIE KORONA
ZAŁĄCZNIK NR 2 To drzewo jest tylko Twoje. Przedstaw mu się. Zaprzyjaźnij się z nim. Spójrz jak ono wygląda. Każde drzewo okrywa kora. Przytul policzek do kory. Co czujesz? Weź świecową kredkę, przyłóż kartkę do kory swojego drzewa i odrysuj ją. Zachowaj rysunek na pamiątkę. Znajdź liść ze swojego drzewa i odrysuj go. Otocz kółkiem te wyrazy, które określają Twoje drzewo: Wysokie, niskie, rozłożyste, iglaste, liściaste, proste, krzywe, grube Określ nastrój jaki odczuwasz stojąc przy Twoim drzewie : 15
ZAŁĄCZNIK NR 3 POŁĄCZ NAZWĘ CZĘSCI KRZEWU Z ODPOWIEDNIĄ CZĘŚCIĄ RYSUNKU GAŁĘZIE 16 KORZENIE
ZAŁĄCZNIK NR 4 PODPISZ NAZWY CZĘSCI ROŚLINY ZIELNEJ Z ODPOWIEDNIĄ CZĘŚCIĄ RYSUNKU ŁODYGA KORZEŃ LIŚĆ KWIAT 17