Filozofia XIX wieku (pozytywizm, społeczny liberalizm i utylitaryzm, marksizm) jako odpowiedź na ówczesne zjawiska kryzysowe
August Comte 1798-1857 Matematyk, socjolog i filozof Twórca francuskiego pozytywizmu Twórca nazwy socjologia. Gł. dzieło: Kurs filozofii pozytywnej.
Filozofia pozytywna W szerokim znaczeniu, to filozofia minimalistyczna, ostroŝna, trzymająca się faktów, unikająca spekulacji (J. S. Mill, Comte) W węŝszym, filozofia przyjmująca tylko fakty zewnętrzne za jedyny przedmiot rzetelnej wiedzy (Comte). Jako Ŝe ta wiedza jest względna, to jedyną maksymą bezwględną jest: nie ma nic bezwzględnego. Filozofia ma zająć się przedmiotami rzeczywistymi ścisłymi, i dawać wiedzę pewną i poŝyteczną. Całą treść czerpie z nauki; jej zadaniem jest synteza wyników nauk szczegółowych, która jest syntezą subiektywną, tzn. za jej pomocą wyniki nauk zostają ujęte w relacji do potrzeb człowieka jako istoty społecznej. Zasadą syntetyzującą jest dobro ludzkości. Filozofia powinna dać ideologię, która będzie stanowić węzeł społeczeństwa zdezintegrowanego w wyniku rewolucji francuskiej.
Ludzkość rozwija się w trzech stadiach 1. fazie teologicznej ludzkość tłumaczy zjawiska odwołując się do duchów, istot nadprzyrodzonych (fetyszyzm, politeizm, monoteizm); rządzi się uczuciami, które wytwarzają fikcje stanowiące mitologię. 2. fazie metafizycznej pojęcia abstrakcyjne (absolut, wola), intelekt, metafizyka. 3. fazie pozytywnej fakty tłumaczy się odnosząc je do siebie i wyprowadzając z tych obserwacji prawidłowości.
Comte owska klasyfikacja nauk Nauki abstrakcyjne: zajmują się procesami kształtującymi rzeczy. Matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia. Nauki konkretne: zajmują się samymi rzeczami, np. mineralogia, zoologia, botanika. Socjologia nie była wtedy rozwinięta, Comte budując ją od podstaw zauwaŝył, Ŝe tezy o istnieniu praw przyrody moŝna rozszerzyć na socjologię. Metoda historyczna: dochodziła do ogólnych wniosków przez porównywanie znanych historycznie form istnienia ludzkiego. 2 działy: statyka społeczna (porządek społ.) i dynamika społ. (o postępie).
Wiek XIX to epoka rewolucji przemysłowej oraz narastających dąŝeń narodowościowych. Zmiany w myśleniu widać równieŝ w malarstwie, które rezygnuje z alegorii na rzecz realizmu.
John Stuart Mill (1806-1873) Filozof, ekonomista, reformator społeczny Jeden z najbardziej wpływowych myślicieli brytyjskich XIX wieku Jego filozofia była odpowiedzią na ówczesne zjawiska kryzysowe Gł. dzieła: System logiki, Zasady ekonomii politycznej, O wolności, Utylitaryzm, O rządzie reprezentatywnym.
Empiryzm w logice i teorii poznania Chciał tradycyjną logikę pojęć ogólnych uzgodnić z empiryzmem. UwaŜał, Ŝe prawdy ogólne są połączeniem prawd jednostkowych. Prawa logiki i matematyki są tylko uogólnieniem doświadczeń, nie są oczywiste, mogą i muszą być uzasadniane empirycznie, indukcyjnie (tylko przez indukcję moŝemy dojść do twierdzeń ogólnych). Poj. przyczynowości ma wyłącznie podstawy psychologiczne. Doświadczenie składa się tylko z wraŝeń. To dzięki materii je odbieramy. Umysł to nic innego, jak tylko przeŝycia.
Utylitaryzm w etyce Wcześniej: J. Bentham. Jedynym dobrem jest szczęście, które sprowadza się do przyjemności. Jedynym zadaniem moralnym: szczęście dla wszystkich. Dowodził zasady etycznej poprzez odwołanie się do psychologii: Skoro wszyscy ludzie poŝądają przyjemności, a dobre jest to, co poŝądane, więc przyjemność jest jedynym dobrem. Przestał rozumieć hedonizm egoistycznie i sensualistycznie. KaŜda przyjemność jest dobrem, nie tylko własna i zmysłowa. Istnieją przyjemności wyŝszego i niŝszego rodzaju. UwaŜał, Ŝe lepiej jest być niezadowolonym Sokratesem niŝ zadowolonym głupcem.
Liberalizm gospodarczy W Zasadach ekonomii politycznej Mill argumentuje za nie mieszaniem się przez państwo w sprawy gospodarki, co ma prowadzić do efektywnej działalności państwa i dostarczać pobudki do rozwoju jednostek. W pewnych kwestiach jednak powinno ono wykraczać poza kompetencje nocnego stróŝa : nadzorować czas pracy swych obywateli, przeciwdziałać wyzyskowi, nadzorować instytucje charytatywne, zapobiegać znęcaniu się nad zwierzętami, a ponadto przyznać polityczne równouprawnienie robotnikom i prawo do tworzenia związków (podobne idee spotykamy u francuskiego filozofa Oświecenia Saint-Simona).
Liberalizm polityczny Mill broni autonomii jednostki. UwaŜa, Ŝe wolność polega na tym, Ŝe kaŝdy ma prawo postępować tak, jak uwaŝa za stosowne, w sprawach, które nie dotyczą nikogo poza nim samym. Jako Ŝe dla kaŝdej jednostki Ŝycie ma swoisty sens realizowany przez jej indywidualność, ma ona prawo sama ustalić, jak będzie Ŝyć, nie kierując się preferencjami innych. W praktyce społecznopolitycznej oznacza to, iŝ kaŝda próba podporządkowania jednostki woli jakiejś grupy powinna być uznana za próbę wprowadzenia despotyzmu. Jednostka moŝe być podporządkowana tylko prawu, ale nie zmiennym Ŝyczeniom większości.
Racjonalna demokracja Demokracja powinna być ograniczona w dwojaki sposób: pod względem formalnym (pewnych ludzi nie naleŝy dopuszczać do wpływu na pewne sprawy) i merytorycznym (pewne zasady, np. zasada wolności politycznej, nie mogą być poddawane głosowaniu, lecz muszą być przyjmowane w sposób bezwzględny, jako wiąŝące powszechnie). Ideą racjonalnej demokracji nie jest to, by ludzie sami sobą rządzili, ale by mieli pewność, Ŝe są dobrze rządzeni. Mill odrzucał nieograniczoną demokrację, z uwagi na niepokojące konsekwencje rządów większości. Rewolucja 1848 r. wzbudziła w nim ten opór. Doszedł do przekonania, Ŝe bez wykształcenia mas nie warto zabiegać o demokrację. Aby stworzyć racjonalną demokrację, klasy niewykształcone muszą zająć się swą edukacją, a nie polityką.
W broszurze Poddaństwo kobiet J. S. Mill wraz z Ŝoną Harriet Taylor przedstawił projekt równouprawnienia kobiet. Wcześniej jednak, bo w 1866 r. przedstawił w parlamencie brytyjskim petycję w sprawie przyznania prawa wyborczego kobietom. Dopiero jednak w 1918 r. w Wielkiej Brytanii kobiety powyŝej 30 roku Ŝycia uzyskały prawo do głosowania. Pełne prawa wyborcze zostały im przyznane w 1928 r.
Pierwszą feministką była Mary Wollstencraft, Ŝyjąca w XVIII w. Argumentowała za edukacją dla kobiet, za zrównaniem praw kobiet z prawami męŝczyzn. Pisała teŝ o seksualnym wykorzystywaniu kobiet przez męŝczyzn, w związku z czym sprzeciwiała się aborcji W związku z tym, co mówił np. Napoleon ( Równość dla kobiet? To szaleństwo. Kobiety są naszą własnością. Rodzą nam dzieci i naleŝą do nas tak, jak drzewo owocowe naleŝy do ogrodnika ), uwagi Mary wyprzedzały swoją epokę.
Karol Marks (1818-1883) Cel: postawić filozofię Hegla z głowy na nogi. Jego teoria społeczne i gospodarcza zawarta w Kapitale najpierw podbiła Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, I Międzynarodówkę (1864), a po Rewolucji Październikowej w formie zdogmatyzowanej niemal pół świata. Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat, idzie jednak o to, aby go zmieniać (z ostatniej tezy o Feuerbachu).
Materializm dialektyczny / historyczny Rzeczywistość nie jest stanem rzeczy, ale dziejącym się procesem historycznym. Zasadniczy składnik rzeczywistości nie ma charakteru duchowego, lecz materialny (róŝnica z Heglem!). Czynnikiem determinującym wszelkie zmiany społeczne jest rozwój środków produkcji. KaŜda zmiana w sferze środków produkcji powoduje zmianę składu klas społecznych, a wraz z nią zmianę charakteru konfliktu klasowego. KaŜdy z tych poziomów rozwija się dialektycznie. Na poziomie środków produkcji (podst.), następuje rozwój klas społ., ich tworzenie i rozpad. PowyŜej jest nadbudowa: instytucje społeczne, polityczne, religijne, sztuka, filozofia. Ich podstawą jest baza ekonomiczna, która je determinuje.
Rewolucja koniec historii Dla Marksa kapitalizm jest ostatnim etapem rozwoju historycznego przed nastaniem społeczeństwa bezkonfliktowego. Rozwój techniki będzie pozbawiał ludzi pracy (wzrost ubóstwa), prowadząc do zaostrzania walki klasowej między robotnikami a kapitalistami. Kolejnym krokiem będzie rewolucja robotników i przejęcie przez nich środków produkcji. Rewolucja jest punktem kulminacyjnym, wraz z nią następuje likwidacja podziału klasowego, zatem i konfliktów.
Pojęcie pracy wyalienowanej Za Heglem Marks uwaŝał pracę za proces, podczas którego robotnik wkłada wszystko co ma najlepszego w przedmiot swej pracy. W ten sposób obiektywizuje się, uzewnętrznia. W kapitalizmie wytwory pracy robotnika naleŝą do kapitalisty, umoŝliwiając mu zysk, pomnoŝenie kapitału i wzmocnienie władzy nad robotnikami. Robotnik traci w ten sposób swoją zobiektywizowaną istotę, która przekształca się w coś wrogiego wobec niego, w siłę, która go ciemięŝy. To właśnie jest praca wyalienowana, podstawa Marksistowskiej krytyki ekonomii kapitalistycznej.
To nie ludzkie istnienie wyznacza wartości, lecz na odwrót, czyli filozofia reklamy Marks zaczyna Kapitał od analizy charakteru towarów. Mają one wartość uŝytkową, jak równieŝ wartość (wymienną). Ta ostatnia wiąŝe się z abstrakcyjnym towarem, jakim jest pieniądz i przekształca wartość uŝytkową (określoną przez Ŝywy stosunek do rzeczy). Stąd wynika, Ŝe to nie ludzkie istnienie określa wartości, lecz na odwrót. Reklama wytwarza sztuczne potrzeby, które zyskują pozór naturalnych.
Marks pomylił się co do natury swej teorii. Myślał, Ŝe jest ona naukowa w tym sensie, jak naukowa była fizyka Newtona. UwaŜał, Ŝe jest w stanie przewidzieć przebieg przyszłego rozwoju społecznego. Pomyłka Marksa
Ewolucjonizm jako filozofia Herbert Spencer: Postęp: jego prawa i przyczyny (1857) Karol Darwin: O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego (1859). Darwinizm uwaŝany był za cios wymierzony przeciwko biblijnej historii stworzenia i ostateczny argument na rzecz materialistycznej interpretacji Ŝycia i człowieka.