MODUŁ II LEKCJA 3 Temat: Higiena pracy TEMAT: Czas realizacji: 1 godzina lekcyjna Elementy ergonomii, fizjologii i higieny pracy PRZEZNACZONY Cele operacyjne: DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu Uczeń po skończonej lekcji: Kultura bezpieczeństwa wie, co to jest higiena pracy, zna zakres higieny w środowisku pracy, CZAS REALIZACJI: jest świadomy roli higieny 5 godzin w środowisku lekcyjnych pracy. Treści: POZIOM Podstawowe WIEDZY pojęcia z zakresu higieny: POCZĄTKOWEJ: Higiena pracy. Medycyna pracy. Przykłady chorób. Higiena żywienia. POMOCE Pomoce dydaktyczne: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej oraz doświadczenia życiowe rzutnik pisma, foliogramy, zestaw multimedialny. foliogramy, rzutnik pisma, zestaw multimedialny, pisaki kolorowe, CELE EDUKACYJNE duże kartki papieru. OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się Metody nauczania: uczeń powinien: Podajce (pogadanka, dyskusja, objaśnienie), Aktywizujce (praca w grupie, rozumieć rozwi zywanie podstawowe problemów). zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy, doceniać korzyści praktycznego zastosowania ergonomii, Formy pracy: umieć określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy, Burza mózgów na temat obowizków pracodawcy i pracownika w zakresie higieny pracy. Praca w grupie metod plakatu znać znaczenie nt. zasady utrzymania higieny w higieny środowisku osobistej. pracy. Spis foliogramów Nr Tytuł SPIS 13. JEDNOSTEK Znaczenie słowa higiena. TEMATYCZNYCH: 14. Higiena i medycyna pracy. 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. 15. Choroba zawodowa. 16. Higiena osobista. 17. Higiena a choroby. 3. Kultura higieny w życiu człowieka. 18. Sen a higiena osobista. 19. Higiena żywienia. 76
MODUŁ II II Plan zajęć: LITERATURA: 1. Lp. Danuta Treść Koradecka: Bezpieczeństwo Metoda nauczania pracy i ergonomia. Czynności nauczyciela CIOP, Warszawa 1999. Czas realizacji 2. Psychofizjologiczne 1. Wstęp problemy Pogadanka, człowieka w środowisku Wita uczniów, pracy. sprawdza CIOP, Warszawa obecność 2002. 5 min. 3. Bezpieczeństwo i ochrona prezentacja człowieka w środowisku i podaje pracy. temat Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002. 4. Z. 2. Anusz: Cele lekcji Podstawy epidemiologii Prezentacjai kliniki chorób Szczegółowo zakaźnych. przedstawia Państwowy cele Zakład lekcji Wydawnictw 3 min. Lekarskich, Warszawa 1977. 5. Mac 3. Higiena S., Leowski pracy J.: Bezpieczeństwo Wykład, i higiena Wyjaśnia, pracy dla co to ZSZ. jest Państwowe higiena. Wydawnictwo 7 min. Szkolnictwa burza mózgów Zadanie: Obowizki pracodawcy Zawodowego, Warszawa 1972. i pracownika w zakresie higieny pracy. 6. Kodeks Pracy. 4. Higiena pracy Wykład Prowadzi wykład, prezentuje slajdy 8 min. 5. Higiena osobista Praca Zadaje tematy pracy dla grup, 12 min. w pracy w grupach słucha prezentacji, podsumowuje 6. Higiena żywienia Wykład Omawia, prezentuje slajdy, odpowiada 3 min. 7. Podsumowanie Pogadanka Zadaje pytania, uzupełnia wypowiedzi 5 min. uczniów, wyjaśnia, ocenia 8. Zakończenie Wykład Proponuje dodatkowe zadanie 2 min. np. projekt. Dziękuje za wspóln pracę SCENARIUSZ ZAJĘĆ Wskazówki metodyczne maj za zadanie utatwić nauczycielowi kształtowanie umiejętności uczniów w zakresie stosowa nia higieny w środowisku człowieka, a szczególnie w pracy. Lekcja prowadzona jest metodami burzy mózgów i pracy w grupach oraz metod plakatu, dzięki czemu uczniowie będ starali się sami rozwizywa ć zgłoszone problemy. Nauczyciel: zapoznaje uczniów z tematem lekcji i jej celami. uaktywnia uczniów poprzez zgłoszenie problemów do rozwizania. zania. podsumowuje każde z zagadnień, wykorzystujc c do tego foliogramy. odpowiada na pytania zadawane przez uczniów. zadaje ćwiczenia sprawdzajce wiedzę i umiejętności. Ad. 1. po sprawdzeniu obecności podaj temat lekcji: Higiena w życiu człowieka. wyjaśnij słowo higiena jako wprowadzenie do tematu. Ad. 2. przedstaw cele lekcji. zwróć uwagę na znaczenie słów: - higiena, - jest świadomy. Ad. 3. wyjaśnij, co to jest higiena i zwróć uwagę na kulturę higieny. zaprezentuj foliogram nr 13. następnie zastosuj burzę mózgów do zagadnienia Obowi zki pracodawcy i pracownika w zakresie higieny pracy zadajc uczniom pytania: - Wymień obowizki pracodawcy - Wymień obowizki pracownika. odpowiedzi zapisz na tablicy. podsumowujc, przeczytaj i wyróżnij najciekawsze odpowiedzi potwierdzajce celowość przestrzegania higieny w pracy. 51 77
Ad. 4. omów zadania medycyny pracy, powiedz, kiedy występuje choroba zawodowa, kto się tym zajmuje, co to jest mikroklimat i w jaki sposób wptywa na zdrowie pracownika (foliogramy nr 14 i 15). MODUŁ II zadaj pytanie: Jakie znasz choroby zawodowe? Uzupełnij odpowiedzi. Ad. 5. do tego zagadnienia zastosuj pracęw grupach metod plakatu. podziel klasę na grupy. Każdej z grup daj duż kartkę papieru i co najmniej dwa kolorowe pisaki. zadaniem pracy grupowej będzie przedstawienie w formie gra.cznej (rysunek lub zapis) swoich uwag i myśli na plakacie przedstawiajcym zasady higieny osobistej. TEMAT: Elementy ergonomii, fizjologii po około 4 minutach liderzy grup prezentuj swoje plakaty. podsumuj wybierajc c najciekawsze i higieny wypowiedzi, pracy uzupełnij zagadnienie w formie wykładu korzystajc foliogramów PRZEZNACZONY Ad. 6. DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu higiena żywienia. Omów, Kultura jakie znaczenie bezpieczeństwa dla zdrowia ma stosowanie higieny żywienia. przedstaw foliogram nr 19. CZAS Ad. 7. REALIZACJI: 5 godzin lekcyjnych podsumuj, wybieraj c najciekawsze wypowiedzi z przebiegu całej lekcji, zadaj pytanie i zachęć do odpowiedzi, dobre odpowiedzi oceń. POZIOM WIEDZY przykładowe pytania: POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej - Wymień podstawowe zasady higieny. Odpowiedź: oraz doświadczenia życiowe - Przedstaw zakres wpływu higieny pracy. Odpowiedź: POMOCE Ad. 8. na zakończenie zajęć zaproponuj rzutnik pisma, uczniom wykonanie projektu pt. Źródła hałasu polegajcego na nagraniu różnego rodzaju hałasu foliogramy, i zaprezentowanie go na lekcji nt. Środki ochrony indywidualnej. podaj temat następnej lekcji zestaw Higiena multimedialny. pomieszczeń pracy. podziękuj za wspóln pracę. CELE EDUKACYJNE OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI: uczeń powinien: rozumieć podstawowe zasady ergonomii, higieny i fizjologii pracy, 1. Przedstaw zakres działania doceniać higieny korzyści pracy. praktycznego zastosowania ergonomii, Odpowiedź: Higiena pracy umieć jest to dziedzina określić skutki nauk negatywnych medycznych zajmujca czynników się określaniem w środowisku zagrożeń pracy, dla zdrowia w środowisku pracy. Jej celem jest zapobieganie negatywnym wpływom czynników środowiska pracy znać na znaczenie zdrowie pracownika. higieny w Działania środowisku te wspomaga pracy. medycyna pracy. Higiena pracy bada natężenia i stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia, wyznacza profilaktykę zdrowotn i szacuje ryzyko zawodowe pracownika. SPIS JEDNOSTEK 2. Kiedy u pracownika rozpoznaje się chorobę zawodow? TEMATYCZNYCH: 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. Odpowiedź: Jeżeli u pracownika stwierdzi się objawy choroby, która znajduje się w wykazie chorób zawodowych, i w środowisku pracy można wykazać występowanie czynników, które wywołuj t chorobę, 3. wówczas Kultura rozpoznaje higieny w się życiu chorobę człowieka. zawodow. 78
MODUŁ II II MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA LITERATURA: 1. Danuta Koradecka: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. Temat: Higiena pracy 2. Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku pracy. CIOP, Warszawa 2002. 3. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002. 4. Z. Słowo Anusz: higiena Podstawy wywodzi epidemiologii się z języka i kliniki greckiego chorób od słowa zakaźnych. hygieinós, Państwowy co w tłumaczeniu Zakład Wydawnictw na język polski Lekarskich, oznacza Warszawa leczniczy 1977. lub przynoszcy zdrowie. 5. Mac Higiena S., Leowski jest to dziedzina J.: Bezpieczeństwo nauk medycznych i higiena zajmujca pracy si dla ę ocen ZSZ. zagrożeń Państwowe w środowisku Wydawnictwo życia człowieka. Szkolnictwa Dży Zawodowego, zapobiegania Warszawa negatywnym 1972. wpływom tych zagrożeń w celu ochrony zdrowia. W języku potocznym przez higienę rozumie się przestrzeganie czystości w życiu codziennym i tworzenie 6. Kodeks Pracy. stylu życia świadczcego o kulturze osobistej człowieka. Kultura człowieka wykształciła zasady higieny, które maj istotny wpływ na jego życie. Tryb życia człowieka uwarunkowany jest prawidłowym funkcjonowaniem jego czynności fizjologicznych, takich jak na przykł ad: oddychanie, widzenie, słuchanie, sen, podczas każdej aktywności człowieka, w czasie pracy, rekreacji itp. Dla każdej z tych czynności musz być zapewnione odpowiednie warunki higieniczne. Człowiek w zależności od swoich potrzeb i upodobań sam sobie je dobiera. Jeżeli natomiast, w swoim życiu korzysta z pomocy drugiego człowieka, na przykł ad zatrudnia go do pracy, świadczy usługę z zakresu wyżywienia, noclegu, transportu i tym podobne, to musi zapewnić odpowiednie warunki higieny, aby nie nastpi ło zagrożenie zdrowia człowieka. Zakres oddziaływania higieny jest więc bardzo szeroki, dotyczy środowiska człowieka, jego pracy, wypoczynku, żywienia, nauczania, wychowania, warunków sanitarnych i wielu innych dziedzin. Zasady higieny obowizuj również w środowisku pracy. Zapewnienie higienicznych warunków pracy należy do obowizków pracodawcy, a stosowanie się do nich jest obowizkiem pracownika. Warunkami higienicznymi na stanowisku pracy zajmuje się higiena pracy. Bada ona natężenia i stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia, wyzna cza profilaktykę zdrowotn i szacuje ryzyko zawodowe pracownika. Zakł ady produkcyjne zatrudniaj pracowników do wykonywania pracy przy procesach technologicznych, które negatywnie wpływaj na ich zdrowie. Przykł adem tego może być praca przy produkcji lamp oświetleniowych tzw. świet lówek (pracownik może zatruć się, np. rtęci). W zakł ładach drzewnych, cementowniach, itp. gdzie występuje dużo pył u i kurzu technologicznego, pracownik może zachorować na choroby płuc. Przy produkcji odczynników chemicznych, środ ków ochrony roślin mog wystpi ć schorzenia wtroby, płuc lub skóry. Jeżeli u pracownika stwierdzi się objawy choro by, która znajduje się w wykazie chorób zawodowych, i w środowisku pracy można wykazać występowanie czynników, które wywołuj tę chorobę, wówczas rozpoznaje się chorobę zawodow. Chorobami zawodowymi zajmuj się lekarze specjaliści medycyny pracy i specjaliści ze stacji sanitarno-epidemio-logicznych. Profilaktyka chorób zawodowych polega na prawidłowym kwalifikowaniu do pracy, przeprowadzaniu badań profilaktycznych oraz eliminowaniu czynników szkodliwych i uciżliwych ze środowiska pracy. Ważnym warunkiem higienicznym na stanowisku pracy jest zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu. Prawidłowo dobrany, wpływa pozytywnie na samopoczucie pracownika i mobilizuje do pracy. Mikroklimat s to warunki klimatyczne występujce lub odpowiednio dobrane na określonej przestrzeni. Najczęściej dotycz one temperatury powietrza i jego wilgotności. Określa się je w zależności od pory roku i rodzaju wykonywanej pracy. Zaleca się, np. aby w pomieszczeniu z komputerami temperatura powietrza latem wynosiła 23 do 26 C, natomiast zim 20 do 24 C przy 40% wilgotności względnej. Ciężka fizyczna praca, wysoka temperatura powietrza, pył, to tylko niektóre czynniki, z którymi człowiek spotyka się na co dzień w życiu zawodowym. Maj one wpływ na jego higienę osobist. Ważne jest, aby człowiek miał możliwości utrzymania higieny osobistej również w pracy. Umożliwiaj mu to pomieszczenia higieniczno- -sanitarne, do których należ między innymi łazienki, prysznice, ustępy. Przestrzeganie zasad higieniczno-sanitarnych jest podstaw działań profilaktycznych wielu chorób. Nieprawidłowa higiena ciała, a, na przykł ad po ciężkim wysiłku fizycznym, może powodować wystpienie chorób skóry. Niestosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej w czasie pracy, nie zmienianie odzieży roboczej po zakończeniu pracy, czy też ochron rk, głowy, oczu podczas pracy z substancjami toksycznymi lub materiałem biologicznym może być przyczyn wielu ciężkich zatruć lub chorób zakaźnych. Również spożywanie posiłków na stanowisku pracy, szczególnie jeśli występuj na nim czynniki toksyczne i biologiczne, stanowi duże ryzyko zdrowotne. To tylko kilka przykł adów z praktyki zawodowej świadczcych o tym, że nie przestrzeganie zasad higieny może prowadzić do chorób lub wypadków. 51 79
Poniżej przedstawiono jeszcze kilka przykładów chorób, w patogenezie których brak higieny odgrywa znaczn rolę. Tężec, choroba zakaźna objawiajca się skurczami mięśni, prężeniem i szczękościskiem. Do zakażenia może dojść podczas zranienia się i zabrudzenia rany. Choroba ujawnia się po kilku, nawet kilkunastu dniach MODUŁ od chwili zakażenia. IINiewielka dawka bakterii tężca może spowodować śmierć. Aby temu zapobiec, należy poddawać się szczepieniom prze-ciwtężcowym. Wścieklizna to ostra choroba wirusowa przenoszona na człowieka wraz ze ślin chorego na wściekliznę zwierzęcia, powoduje zapalenie mózgu i rdzenia, co prowadzi do śmierci. Na wściekliznę mog chorować zwierzęta domowe i dzikie. Przed zachorowaniem zakażonego człowieka może uchronić jedynie szybko podana szczepionka przeciw wściekliźnie. Elementy Środkiem ergonomii, zapobiegawczym jest fizjologii szczepienie zwierzt domowych i TEMAT: dzikich. Gruźlica wywoływana jest i prtkiem higieny gruźlicy pracy wydychanym przez chorego człowieka w czasie kaszlu, głośnego mówienia, śmiechu lub kichania. Objawami zachorowania s długotrwały kaszel, stany podgorczkowe, bóle klatki pier siowej, chudnięcie, a nawet plucie krwi. Gruźlica płuc wcześnie wykryta i prawidłowo leczona PRZEZNACZONY jest całkowicie uleczal DLA: na. Profilaktyka uczniów to unikanie szkół osób ponadgimnazjalnych chorych, szczepienia ochronne, w ramach badania radiologiczne przedmiotu klatki piersiowej. Kultura bezpieczeństwa Grypa to choroba zakaźna wywołana wirusami różnorodnych typów, atakujca drogi oddechowe. Rozwija CZAS się od REALIZACJI: kilku godzin do 2 dni. 5 Objawy godzin to wysoka lekcyjnych gorczka, bóle głowy, stawów, mięśni, dreszcze, osłabienie, bóle gardła, suchy kaszel. Może być szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciży, osób starszych, osób o osłabionej odporności. Nie leczo na może powodować powikłania, a nawet śmierć. Zachorowaniu zapobiegaj POZIOM szczepienia WIEDZY ochronne oraz unikanie w okre sie szczytu zachorowań zatłoczonych miejsc. POCZĄTKOWEJ: Salmonelloza to choroba wiedza wywołana i umiejętności bakteriami pochodzenia z zakresu odzwierzęcego. szkoły podstawowej Większa i ich gimnazjalnej dawka powoduje kilku dniowe dolegliwości oraz zwane doświadczenia potocznie zatruciem życiowe pokarmowym. Choroba ujawnia się różnie, zwykle po kilku godzinach, a nawet po kilku dniach od spożycia zakażonej żywności. Objawia się ona najczęściej bólami brzucha, nudnościami, wymiotami i gorczk. Zakażanie występuje najczęściej poprzez żywność zanieczyszczon odchodami zakażonych zwierzt, takich jak drób, myszy, szczury, jak również poprzez produkty POMOCE spożywcze: jaja, mięso, mleko pochodzce rzutnik pisma, od zakażonych zwierzt. Pamiętajmy, że istotn rolę foliogramy, w higienie odgrywa sen. Należy przestrzegać zasady przebierania się do snu w odzież nocn i słania łóżka czyst zestaw pościel. multimedialny. Dorosły człowiek powinien spać co najmniej 6 godzin, młodzież co najmniej 8 godzin w uregulowanej porze snu. Najkorzystniejsz por do rozpoczęcia snu jest godzina 22 00, a dla dzieci co naj mniej dwie godziny wcześniej. Fakt ten ma wielki wpływ na sprawność fizyczn i psychiczn następnego EDUKACYJNE dnia. Wieczorny posiłek należy spożywać na dwie godziny przed snem, potem spacer, mycie CELE OGÓLNE: całego ciała i sen przy otwartym W wyniku oknie. zorganizowanego procesu nauczania uczenia się uczeń powinien: Bardzo ważn części życia człowieka jest higiena żywienia. W tym przypadku należy zwrócić uwagę na czystość przy przyrzdzaniu, rozumieć podawaniu podstawowe i spożywaniu zasady posiłków. ergonomii, Żywienie człowieka higieny i powinno fizjologii być pracy, dostosowane do jego wysiłku fizycznego. doceniać Należy korzyści dbać, aby praktycznego pożywienie było zastosowania świeże. Posiłki ergonomii, należy spożywać mniej obfite, ale częściej. Powinny zawie rać dużo różnorodnych produktów i potraw. Wskazane jest ograniczenie spożywania potraw smażonych umieć i tłustych określić mięs, zastępowanie skutki negatywnych tłuszczu zwierzęcego czynników olejami w środowisku roślinnymi. pracy, Posiłki przyrzdzamy z produktów świeżych, znać znaczenie w żadnym wypadku higieny w z zepsutych. środowisku Najlepiej pracy. spożywać je nie bezpośrednio po wysiłku fizycznym. Napoje należy pić z przerwami i w niedużych ilościach, najlepiej o temperaturze dwudziestu kilku stopni latem, a zim o temperaturze ciała. Zawsze przestrzegamy czystości przy sporzdzaniu posiłku, pamiętajc o myciu rk, naczyń i produktów. SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: LITERATURA 1. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy. 3. Kultura higieny w życiu człowieka. 1. Kodeks pracy. 2. Z. Anusz: Podstawy epidemiologii i kliniki chorób zakaźnych. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1977. PYTANIA KONTROLNE 1. Przedstaw zakres działania higieny pracy. 2. Kiedy u pracownika rozpoznaje się chorobę zawodow? 80