Proces podejmowania decyzji - definicja Proces podejmowania decyzji - wykład 9 Podejmowanie decyzji jest aktem wyboru jednego wariantu spośród pewnego ich zestawu. procesem zbierania i przetwarzania informacji o przyszłym działaniu. układem czynności w logicznym porządku rozpoznania i zidentyfikowania istoty sytuacji decyzyjnej, zidentyfikowanie alternatywnych rozwiązań, wybór najlepszej i wprowadzenie jej w życiu Proces podejmowania decyzji - definicja Proces rozwiazywania problemu niepewności (Nosal, 1993) Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż jedno rozwiązanie oraz rozwiązania te różnią się od siebie efektywnością. W związku z powyższym, w celu podjęcia decyzji konieczna jest analiza sytuacji wyboru. Kiedy przyszłe wydarzenia są nieznane i nie mamy żadnych możliwości wyboru, sytuacja decyzyjna nie występuje. Problem decyzyjny Nie każdy problem jest problemem decyzyjnym! Problem decyzyjny spełnia następujące warunki: 1. Liczba jego rozwiązań jest duża lub nieokreślona. Jeżeli jest tylko jedno rozwiązanie nie ma problemu decyzyjnego. 2. Wygenerowanie określonych wariantów rozwiązania danego problemu. Warianty końcowe mogą się różnić od początkowych 3. Nie wszystkie warianty rozwiązania danego problemu są możliwe i realne. 4. Wybór wariantu najlepszego rozwiązania danego problemu jest procesem trudnym, skomplikowanym, wymaga zbierania dodatkowych informacji, wielu obliczeń i pomiarów. Proces rozwiązywania problemów a proces podejmowania decyzji Proces podejmowania decyzji jest procesem rozwiazywania problemu niepewności (Nosal, 1993). Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż jedno rozwiązanie oraz rozwiązania te różnią się od siebie efektywnością. W związku z powyższym, w celu podjęcia decyzji konieczna jest analiza sytuacji wyboru. Kiedy przyszłe wydarzenia są nieznane i nie mamy żadnych możliwości wyboru, sytuacja decyzyjna nie występuje. Podejmowanie decyzji jako proces rozwiazywania problemów Dostrzeżenie problemu/geneza problemu człowiek dostrzega trudność, uświadamia sobie, że zasób posiadanej wiedzy nie wystarcza do osiągnięcia celu. Celem końcowym tej fazy sformułowanie problemu w postaci dogodnej do rozwiązania. Analiza sytuacji problemowej człowiek dokonuje analizy informacji zawartych w sytuacji problemowej i charakterze celu, który ma osiągnąć. Określa rodzaje rozbieżności i luk między tym, co jest dane a pożądane. Generowania pomysłów rozwiązania człowiek wytwarza nowe informacje, liczne zbiory pomysłów, odpowiadające różnym kierunkom poszukiwania rozwiązań. Rezultaty tej fazy oceniane są pod względem płynności, giętkości i oryginalności myślenia. Weryfikacja pomysłów ocena pomysłów, sprawdzanie ich wartości i wybranie jednego lub kilku z nich do realizacji. Końcowy rezultat tej fazy zależy od trafności i kompletności stosowanych kryteriów oceny. 1
Konwergencyjny przebieg procesu decyzyjnego Myślenie inwencyjne Zdefiniowanie typu sytuacji Problem niepewności: Złożoność Zmienność Niejasność Presja czasu Brak wiedzy Język, kategorie pojęciowe Określenie źródeł i struktury niepewności Poszukiwanie nowych wariantów działania Ocena celu, warunków i możliwości działania Zamknięcie zbioru wariantów Określenie szans Myślenie decyzyjne Określanie kryteriów i skal oceny wariantów Tablica decyzyjna Zintegrowanie ocen Wybór działania Podjęcie decyzji Reguły decyzyjne Decyzja W sensie rzeczowym Racjonalność przystosowanie do prawdy im lepiej jest działanie przystosowane do okoliczności i w ogóle do wszystkiego, cokolwiek w sądzie prawdziwym stwierdzić można, tym bardziej jest ono racjonalne (Kotarbiński) W sensie metodologicznym zgodność postępowania z ogółem posiadanych informacji; w przypadku przygotowywania działania racjonalność polega na tym, że opiera się ono na podstawie teoretycznej Racjonalność cd. Działanie jest racjonalne wtedy, jeśli opiera się na należycie uzasadnionych, prawdziwych (spełnionych) przesłankach. W takich właśnie warunkach są duże szanse, że działania ocenione jako racjonalne ex ante okaże się również działaniem racjonalnym ex post Działanie jest racjonalne wtedy, gdy skutecznie prowadzi do wyznaczonego celu, o czym poświadczają obiektywne metody Działanie takie nazywamy skutecznym, ponieważ zostały osiągnięte cele, które wcześniej sformułowano na solidnej (prawdziwej podstawie) Człowiek racjonalny, to taki, które podejmuje wszystkie decyzje w sposób optymalny Modele podejmowania decyzji Modele formalne (matematyczne, normatywne) Modele behawioralne (psychologiczne, deskryptywne) Wykorzystanie modeli podejmowania decyzji w specyficznych sytuacjach decyzyjnych Krytyka modeli formalnych Badania Herberta Simona (1965-1975) przyczyniły się do zmiany pojmowania koncepcji racjonalności (Nagroda Nobla w 1978r) Modele formalne (m.in. model SEU) zakładają istnienie racjonalności olimpijskiej, czyli nieograniczonych możliwości obliczeniowych, dzięki którym człowiek ogarnia wszystkie dostępne warianty wyboru i maksymalizuje wszelkie użyteczności w podejmowaniu decyzji. W rzeczywistych decyzjach, racjonalność olimpijska jest niedoścignionym wzorem Ludzie dążą raczej do osiągnięcia satysfakcji niż do maksymalizacji efektów. Dlaczego? gdyż mamy najczęściej ograniczoną wiedzę na dany temat, a zebranie i zapamiętanie dużej liczby informacji jest procesem trudnym i kosztownym. Ograniczona racjonalność Koncepcja ograniczonej racjonalności nie jest jedynie niewielką poprawką do modeli formalnych Podejmowanie decyzji jest procesem sekwencyjnego przetwarzania informacji przy zmiennych kryteriach oceny korzystności decyzji Decydenci stosują kryterium dostatecznej korzystności lub korzystności chwilowej (lokalnej) 2
Ograniczona racjonalność Umysł człowieka jest bardzo prostym systemem, złożone jest tylko środowisko, w którym działamy Decyzja w tej interpretacji nie jest wyrazem poszukiwania jakiegoś absolutnego optimum, ale intelektualnym narzędziem służącym do bieżącego (chwilowego) spełnienia wymagań zawartych w zmiennych celach działania, kryteriach oceny rezultatów, warunkach itp. Ograniczona racjonalność to nie nieracjonalność!!! Strategie podejmowania decyzji Zwykle strategia podejmowania decyzji jest systemem złożonym z reguł heurystycznych i algorytmicznych. Strategie algorytmiczne są to niezawodne przepisy na podejmowanie decyzji. Termin niezawodność oznacza, że prawidłowe ich zastosowanie do właściwych danych daje stuprocentową gwarancję adekwatności decyzji. Typowymi znanymi metodami algorytmicznymi są przepisy dodawania, odejmowania, mnożenia oraz przepisy kulinarne. Metody algorytmiczne często stosowane automatyzują się nabierając właściwości złożonych nawyków. Strategie podejmowania decyzji Strategie heurystyczne są to przepisy ogólne i zawodne, ale za to umożliwiające rozwiązanie większej klasy problemów. Metody heurystyczne to np. instrukcja nauczyciela dotycząca pisania wypracowań, dodatkowe wskazówki dotyczące rozwiązywania trudniejszych zadań matematycznych czy ogólne zasady prowadzenia dyskusji. Inklinacje poznawcze W sytuacjach niepewnych i ryzykownych konieczne jest stosowanie rozwiązań innych niż myślenie algorytmiczne W przypadku takich decyzji funkcjonują tzw. inklinacje poznawcze (cognitive bias) i heurystyki. Błędy a zniekształcenia. Nie każde Różnice indywidualne w uleganiu inklinacjom poznawczym zniekształcenia poznawcze zależne są zarówno od czynników sytuacyjnych jak i indywidualnych Wewnętrzne źródła ograniczonej racjonalności Ograniczenia pamięci Przetwarzanie sekwencyjne Złożoność sytuacji Funkcjonowanie inteligencji płynnej i skrystalizowanej Charakter preferencji Zewnętrzne źródła błędów w procesie podejmowania decyzji Złożoność Zmienność Niepewność Brak kompletnych danych zewnętrznych stan umysłu Obiektywne wymiary otoczenia 3
Heurystyka Heurystyka pochodzi od greckiego słowa odkrywać. Heurystyki są to uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny. Heurystyka to metoda na skróty, wypracowana na drodze doświadczeń i ewolucji, które często pozwala na poprawne wnioski, często jednak zawodzi prowadząc do błędów. Heurystyka I Zadanie 1 Heurystyka I - ćwiczenie 1a Lista nazwisk: Pomnóż w pamięci ciąg następujących cyfr: 8 x 7 x 6 x 5 x 4 x 3 x 2 x 1 =? Heurystyka I - ćwiczenie 1b Heurystyka I ćwiczenie 1 Pomnóż w pamięci ciąg następujących cyfr: 8x7x6x5x4x3x2x1 1x2x3x4x5x6x7x8 1 x 2 x 3 x 4 x 5 x 6 x 7 x 8 =? 2 250 512 40 320 Mnożenie kilku pierwszych czynników, a następnie ZGADYWANIE końcowego wyniku 4
Heurystyka I ćwiczenie 2a Heurystyka I ćwiczenie 2b Jaka jest liczba państw afrykańskich zrzeszonych w UNICEF? Czy tych państw jest mniej niż 65 i o ile? Jaka jest liczba państw afrykańskich zrzeszonych w UNICEF? Czy tych państw jest więcej niż 10 i o ile? Heurystyka I ćwiczenie 2 1) Jaka jest liczba państw afrykańskich zrzeszonych w UNICEF? Czy tych państw jest mniej niż 65 i o ile? Oszacowania oscylują bliżej wartości 65 2) Jaka jest liczba państw afrykańskich zrzeszonych w UNICEF? Czy tych państw jest więcej niż 10 i o ile? Oszacowania oscylują bliżej wartości 10 Heurystyka kotwiczenia skłonność do niedostatecznego korygowania wyjściowej oceny (skądkolwiek byona pochodziła) (Tversky i Kahneman). Np. Ten słownik kosztuje normalnie 450 zł, ale dziś jest szczególna promocja i kosztuje tylko 250, a ponieważ pani pierwsza go dziś kupuje, to damy jeszcze 100 zł rabatu. porównujemy początkowe 450 i końcowe 150 i kupujemy słownik, mimo że wcale nam nie był potrzebny. W rzeczywistości zaś słownik mógł kosztować te 150 zł, ale wtedy byśmy go uznali za drogi. Heurystyka kotwiczenia Dokonywanie ocen na podstawie punktu odniesienia Polega na estymowaniu pewnych wielkości na podstawie początkowo zasugerowanego poziomu, tzw. kotwicy Zniekształcenia wywołane wpływem kotwicy umysłowej Wynika z mechanizmu kształtowania struktury (potrzeba struktury) Funkcję kotwicy umysłowej pełni pierwsza ocena lub podana informacja Kotwicą umysłową może być także ocena danego przedsięwzięcia jako ryzykowne lub korzystne. Heurystyka II 5
Heurystyka II - ćwiczenie 1 Heurystyka II - ćwiczenie 1 Zastanówmy się nad następującym zdarzeniem. Wykonujemy sześć rzutów monetą (O orzeł, R-reszka). Który ze wskazanych wariantów jest najbardziej prawdopodobny, a który najmniej: a) O R R O R O b) R R R O O O c) O O O O O O. Heurystyka II - ćwiczenie 2 Zastanówmy się nad następującym zdarzeniem. Wykonujemy sześć rzutów monetą (O orzeł, R-reszka). Który ze wskazanych wariantów jest najbardziej prawdopodobny, a który najmniej: a) O R R O R O b) R R R O O O c) O O O O O O Najczęstsza odpowiedź Prawo krótkich serii oczekiwanie, że układ zdarzeń typowy dla długiej serii (populacji) zostanie odwzorowany w krótkiej serii Heurystyka II - ćwiczenie 2 Jak wypełnisz kupon toto-lotka? Jak wypełnisz kupon toto-lotka? Heurystyka II - ćwiczenie 2 Heurystyka II - ćwiczenie 2 Jak wypełnisz kupon toto-lotka? a) b) c) Jak wypełnisz kupon toto-lotka? a) b) c) najczęstsza odp. 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 8 9 10 11 12 13 14 8 9 10 11 12 13 14 8 9 10 11 12 13 14 8 9 10 11 12 13 14 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 15 16 17 18 19 20 21 15 16 17 18 19 20 21 15 16 17 18 19 20 21 15 16 17 18 19 20 21 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 22 23 24 25 26 27 28 22 23 24 25 26 27 28 22 23 24 25 26 27 28 22 23 24 25 26 27 28 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 29 30 31 32 33 34 35 29 30 31 32 33 34 35 29 30 31 32 33 34 35 29 30 31 32 33 34 35 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 36 37 38 39 40 41 42 36 37 38 39 40 41 42 36 37 38 39 40 41 42 36 37 38 39 40 41 42 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 43 44 45 46 47 48 49 43 44 45 46 47 48 49 43 44 45 46 47 48 49 43 44 45 46 47 48 49 43 44 45 46 47 48 49 Prawo krótkich serii Heurystyka II - ćwiczenie 3 Heurystyka II - ćwiczenie 3 W 100 poprzednich losowaniach padło : - 70 kul czarnych (C) - 30 kul białych (B) Która z kul zostanie wylosowana po następującej sekwencji? Biała czy czarna? B B C C C C C C C C C? W 100 poprzednich losowaniach padło : - 70 kul czarnych (C) - 30 kul białych (B) Która z kul zostanie wylosowana po następującej sekwencji? B B C C C C C C C C C? Biała czy czarna? B Najczęstsza odpowiedź 6
Heurystyka II - ćwiczenie 3 Heurystyka II - ćwiczenie 4 W 100 poprzednich losowaniach padło : - 70 kul czarnych (C) - 30 kul białych (B) Która z kul zostanie wylosowana po następującej sekwencji? Biała czy czarna? B B C C C C C C C C C? C Poprawna odpowiedź W pewnym mieście znajdują się dwa szpitale. W większym z nich rodzi się około 45 dzieci każdego dnia, w mniejszym zaś około 15 dzieci. Wiadomo że około 50% dzieci stanowią chłopcy. Oczywiście dokładna proporcja zmienia się z dnia na dzień. Każdy ze szpitali rejestruje w ciągu roku liczbę dni, w których więcej niż 60% urodzonych dzieci stanowią chłopcy. Jak sądzisz, w którym szpitalu zarejestrowano więcej takich dni? a. W większym b. W mniejszym c. W obu Heurystyka II - ćwiczenie 4 W pewnym mieście znajdują się dwa szpitale. W większym z nich rodzi się około 45 dzieci każdego dnia, w mniejszym zaś około 15 dzieci. Wiadomo że około 50% dzieci stanowią chłopcy. Oczywiście dokładna proporcja zmienia się z dnia na dzień. Każdy ze szpitali rejestruje w ciągu roku liczbę dni, w których więcej niż 60% urodzonych dzieci stanowią chłopcy. Jak sądzisz, w którym szpitalu zarejestrowano więcej takich dni? a. W większym b. W mniejszym Poprawna odpowiedź c. W obu Najczęstsza odpowiedź Heurystyka II - ćwiczenie 5 Oto opis pewnej osoby: jest to osoba spokojna, powolna, nie zainteresowana rzeczywistością, lubiąca samotność. Jak myślisz, jaki zawód wykonuje ta osoba? ROLNIK BIBLIOTEKARKA LOTNIK INŻYNIER ARCHITEKT Heurystyka II - ćwiczenie 5 Heurystyka II - ćwiczenie 6 Oto opis pewnej osoby: jest to osoba spokojna, powolna, nie zainteresowana rzeczywistością, lubiąca samotność. Jak myślisz, jaki zawód wykonuje ta osoba? Najczęstsza odpowiedź: BIBLIOTEKARKA % populacji? Najlepsza odpowiedź: ROLNIK % populacji? Ignorowanie wielkości próby Linda ma 31 lat, jest niezamężna, asertywna i inteligentna. Studiowała filozofię. Gdy była na studiach, bardzo się angażowała w kwestie sprawiedliwości społecznej i dyskryminacji. Czy jest bardziej prawdopodobne, że Linda jest: a) pracowniczką banku, b) pracowniczką banku, która jest aktywna w organizacjach feministycznych? 7
Heurystyka II - ćwiczenie 6 Linda ma 31 lat, jest niezamężna, asertywna i inteligentna. Studiowała filozofię. Gdy była na studiach, bardzo się angażowała w kwestie sprawiedliwości społecznej i dyskryminacji. Czy jest bardziej prawdopodobne, że Linda jest: a) pracowniczką banku (A) b) pracowniczką banku (A), która jest aktywna w organizacjach feministycznych (B)? Błąd koniunkcji P(A) = 0,5 vs P(A*B) = 0,5*0,5 Heurystyka II - ćwiczenie 7 W pewnym mieście zdarzył się wypadek. Taksówkarz, który go spowodował, uciekł. Wmieście tym działają dwa przedsiębiorstwa taksówkowe: "Zielone" i "Niebieskie". Wiadomo przy tym, że: 85% taksówek w tym mieście należy do przedsiębiorstwa Zielone i ma ten kolor, a 15% należy do przedsiębiorstwa Niebieskie i jest koloru niebieskiego. Świadek zajścia zidentyfikował taksówkę, która spowodowała wypadek, jako niebieską. Stwierdzono jednak po zbadaniu świadka, że w danych warunkach oświetleniowych świadek ten nie jest w pełni rzetelny i potrafi dokonać trafnej identyfikacji tylko w 80% przypadków. Jakie jest w tej sytuacji prawdopodobieństwo, że wypadek został spowodowany przez taksówkę niebieską? Heurystyka II ćwiczenie 7 Ilu z was uważa, że: a) Z prawdopodobieństwem 80% wypadek spowodowała taksówka zielona b) prawdopodobieństwo spowodowania wypadku przez taksówkę niebieską i zieloną jest takie same. c) Z prawdopodobieństwem 80% wypadek spowodowała taksówka niebieska Heurystyka II - ćwiczenie 7 Statystycznie rzecz ujmując: P(N/D)/P(Z/D)=P(D/N)P(N)/P(D/Z)P(Z) P(N/D)=0,41 Najczęstsza ocena badanych: P(N/D)=0,80 taxi 45 Heurystyka II ćwiczenie 8 Grupa ekspertów - psychologów przeprowadziła 100 wywiadów, z 70 inżynierami i z 30 prawnikami. Na tej podstawie psychologowie przygotowali krótkie charakterystyki tych osób. Otrzymasz teraz jedną z takich charakterystyk. Dotyczy ona Johna. Ma on 30 lat. Jest żonaty i ma dwoje dzieci. Działa aktywnie w lokalnych organizacjach politycznych. Jego największym hobby jest kolekcjonowanie książkowych "białych kruków". Jest osobą elokwentną, przekonywającą i nastawioną rywalizacyjnie. Jakie jest prawdopodobieństwo, że opisany mężczyzna jest raczej prawnikiem niż inżynierem? Heurystyka II ćwiczenie 8 Grupa ekspertów - psychologów przeprowadziła 100 wywiadów, z 70 inżynierami i z 30 prawnikami. Na tej podstawie psychologowie przygotowali krótkie charakterystyki tych osób. Otrzymasz teraz jedną z takich charakterystyk. Dotyczy ona Johna. Ma on 30 lat. Jest żonaty i ma dwoje dzieci. Działa aktywnie w lokalnych organizacjach politycznych. Jego największym hobby jest kolekcjonowanie książkowych "białych kruków". Jest osobą elokwentną, przekonywającą i nastawioną rywalizacyjnie. Jakie jest prawdopodobieństwo, że opisany mężczyzna jest raczej prawnikiem niż inżynierem?.ok. 70% najczęstsza odpowiedź 8
Nauczyciel przeprowadził w pewnej klasie pierwszą klasówkę i podzielił uczniów według uzyskanych wyników na trzy grupy: słabszych, średnich i lepszych. Czego powinien spodziewać się nauczyciel po następnej klasówce? (a) powtórzenia się ocen Heurystyka II - ćwiczenie 9 (b) jeszcze większego zróżnicowania, tak że uczniowie, którzy za pierwszym razem otrzymali słabsze stopnie, otrzymają jeszcze słabsze, a ci uczniowie, którzy za pierwszym razem otrzymali lepsze stopnie, otrzymają za drugim razem jeszcze lepsze. (c) tego, że przy następnej klasówce wyniki grupy słabszej się poprawią, a wyniki grupy lepszej się pogorszą. Poprawna odpowiedź Heurystyka reprezentatywności Zniekształcenia w tworzeniu reprezentacji sytuacji Wynika z dwóch mechanizmów: Mechanizmy kształtowania struktury (potrzeba struktury) Mechanizmy kodowania informacji (kodowanie obrazowo-emocjonalne) Polega na traktowaniu sytuacji jako reprezentatywną, chociaż nie ma ku temu podstaw Heurystyka reprezentatywności koncentrujemy się na podobieństwie jednego obiektu do drugiego, wnioskując na tej podstawie, że pierwszy obiekt działa podobnie jak drugi stąd np. tworzą się stereotypy. Czyli np. widząc Murzyna myślimy od razu, że ma poczucie rytmu, albo że jest niewykształcony. w trakcie szacowania prawdopodobieństwa tego, że jakieś zdarzenie pochodzi z określonej próby należy kierować się tym, w jakim stopniu to zdarzenie jest dla owej grupy reprezentatywne. Czyli np. śniady, czarnowłosy mężczyzna, grający na gitarze flamenco jest bardziej podobny do stereotypu Hiszpana niż Polaka, dlatego stawiamy na tego pierwszego. Błędy w ocenie reprezentatywności Prawo krótkich serii/złudzenie gracza - polega na traktowaniu niezależnych od siebie zdarzeń losowych jako zdarzeń zależnych. W szczególności jest to myślenie, że zdarzenie będące przedłużeniem jakiejś bardzo nieprawdopodobnej serii jest mniej prawdopodobne, niż zdarzenie przerywające tę serię. Prawo małych liczb (na wzór PRAWO WIELKICH LICZB JAKUBA BERNOULLIEGO) - złudzenie, że prawidłowości dot. dużych grup zachodzą także w małych zbiorach obserwacji. Intuicyjne przekonanie, że podstawowe cechy procesu losowego są reprezentowane nie tylko globalnie, ale również w każdej wyciętej serii danych. Przekonanie to powoduje brak naszej wrażliwości na wielkość próby Błędy w ocenie reprezentatywności Błąd koniunkcji - polegający na przecenianiu prawdopodobieństwa zajścia dwóch zdarzeń w stosunku do prawdopodobieństwa każdego z nich z osobna (P(A*B) > P(A)+P(B)), jest najbardziej spektakularnym skrzywieniem aparatu poznawczego Złudzenie korelacji - tendencja do zauważania wzorców lub korelacji tam, gdzie w rzeczywistości ich nie ma Faworyzowanie przyczynowości przecenianie zależności przyczynowych zdarzeń niż losowych Przecenianie informacji przyczynowych nad informacjami statystycznymi Błędy w ocenie reprezentatywności Nieuwzględnianie regresji w przewidywaniach po pojawieniu się wyjątkowo dobrego wyniku, oczekuje się gorszego, występuje naturalna tendencja regresji do średniej. 9
Rodzaje heurystyk i inklinacji poznawczych Heurystyka kotwiczenia Heurystyka reprezentatywności Heurystyka III Zadanie 4 Zadanie 1 - odpowiedź Lista nazwisk Których nazwisk było więcej? kobiecych czy męskich? Nazwisk kobiecych 14; nazwisk męskich - 10 Daniel Olbrychski Zbigniew Zamachowski Borys Szyc Brad Pitt Janusz Gajos Barack Obama Adam Małysz Jacek Kuroń Lech Wałęsa, Aleksander Fredro Ewa Nowak Małgorzata Nogaj Danuta Tomczak Bożena Szukowicz Janina Zielińska Maria Owczarek Zofia Zarzycka Teresa Michalak Katarzyna Seredyn Alicja Śliwińska Marta Żyłka Maria Mączka Irena Mróz Maryla Kowalska. Zadanie 2 Zadanie 2 - odpowiedź Odpowiedz na pytanie: Odpowiedz na pytanie: Czy więcej ludzi ginie w wypadkach samochodowych czy katastrofach lotniczych? Czy więcej ludzi ginie w wypadkach samochodowych czy katastrofach lotniczych? W wypadkach samochodowych 10
Zadanie 3 Zadanie 3 - odpowiedź Odpowiedz na pytanie: Odpowiedz na pytanie: Czy więcej ludzi umiera z powodu uderzenia kawałkiem rozbitego samolotu, czy z powodu zaatakowania przez rekina? Czy więcej ludzi umiera z powodu uderzenia kawałkiem rozbitego samolotu, czy z powodu zaatakowania przez rekina? Od uderzenia kawałkiem rozbitego samolotu Zadanie 4 Zadanie 4 - odpowiedź Odpowiedz na pytanie: Odpowiedz na pytanie: Czy więcej ludzi ginie w wypadkach samochodowych czy umiera na gruźlicę? Czy więcej ludzi ginie w wypadkach samochodowych czy umiera na gruźlicę? Na gruźlicę Zadanie 5 Czy w języku polskim jest więcej wyrazów na literę r, czy wyrazów mających literę r na trzecim miejscu? a) r b) r _ Zadanie 5 - odpowiedź Czy w języku polskim jest więcej wyrazów na literę r, czy wyrazów mających literę r na trzecim miejscu? a) r b) r _ Odpowiedź b 11
Zadanie 6 Zadanie 6 - odpowiedź Masz dwie sytuacje do wyboru: 1) rzucać lotką z prawdopodobieństwem wygranej 20 % i losować szczęśliwy los z prawdopodobieństwem 80% 2) rzucać lotką z prawdopodobieństwem wygranej 80 % i losować szczęśliwy los z prawdopodobieństwem 20% Masz dwie sytuacje do wyboru: 1) rzucać lotką z prawdopodobieństwem wygranej 20 % i losować szczęśliwy los z prawdopodobieństwem 80% 2) rzucać lotką z prawdopodobieństwem wygranej 80 % i losować szczęśliwy los z prawdopodobieństwem 20% Sytuacja 2 Rodzaje inklinacji poznawczych Heurystyka kotwiczenia Heurystyka reprezentatywności Heurystyka dostępności psychicznej Heurystyka dostępności psychicznej Bardziej zapamiętujemy zdarzenia częściej występujące niż zdarzenia rzadsze, lecz czasem zapamiętujemy zdarzenia nie dlatego, że wystąpiły często, ale dlatego, że wystąpiły niedawno lub są wysoce emocjonalne; Żywe i budzące emocje wydarzenia przypominamy sobie łatwiej niż spokojne; Środki masowego przekazu mają duży wpływ na zapamiętywanie zdarzeń; Heurystyka dostępności psychicznej Heurystyka dostępności psychicznej Zniekształcenia spowodowane mechanizmem nacisku dostępnej informacji Wynika z mechanizm kodowania informacji (kodowanie obrazowo-emocjonalne) Polega na przecenianiu informacji łatwo dostępnych, wyrazistych, konkretnych Znaczenie żywych i budzących emocje opisów Obecność w mediach Subiektywna wyobrażalnośc Ludzie kierują się tym, jak łatwo mogą coś przywołać z pamięci. Informacje najbardziej dostępne: najświeższe, ostatnio usłyszane, np. we wczorajszych Wiadomościach Telewizyjnych, żywe, łatwe do wyobrażenia obrazy, np. katastrofa lotnicza w Wiadomościach TV, anegdoty, interesująco opowiedziane, doświadczenia osobiste, własne lub naocznego świadka, o dużym ładunku emocjonalnym. 12
Inne mechanizmy zniekształceń Nadmierna pewność siebie Powszechność zjawiska nieuzasadnionej pewności siebie Nadmierna pewność siebie Błędy w szacowaniu prawdopodobieństw Przecenianie prawdopodobieństwa sukcesu, niedocenianie prawdopodobieństwa porażki Przecenianie prawdopodobieństwa zdarzeń sprawnościowych Tendencja centralna Czy twierdząc, że jesteśmy czegoś pewni na 100%, rzeczywiście nigdy się nie mylimy? Albo kiedy twierdzimy, że jesteśmy czegoś pewni na 90%, to mylimy się tylko w 10% przypadków? Nadmierna pewność siebie Test nieuzasadnionej pewności siebie Dla każdego z poniższych pytań proszę podać po dwie wartości: DOLNĄ i GÓRNĄ tak aby mieć 90% pewności, że prawdziwa odpowiedź mieści się między tymi dwiema wartościami. Proszę postarać się, żeby granice nie były ani zbyt wąskie (nadmierna pewność siebie), ani zbyt szerokie (niedocenianie siebie). Wymaganie to będzie spełnione, kiedy uzyska się 10% błędów, czyli kiedy dokładnie jedna odpowiedź będzie błędna. Nadmierna pewność siebie Test nieuzasadnionej pewności siebie 1. Wiek Adama Mickiewicza w chwili śmierci 2. Długość rzeki Nil w kilometrach 3. Liczba krajów zrzeszonych w organizacji OPEC 4. Liczba ksiąg Starego Testamentu 5. Długość średnicy księżyca w kilometrach 6. Waga pustego Boeinga 747 w kilogramach 7. Rok urodzenia Wolfganga Amadeusza Mozarta 8. Okres ciąży (w dniach) u słonia azjatyckiego 9. Odległość powietrzna z Londynu do Tokio 57 lat 7754 km 13 46 ksiąg 4017 km 177 060 kg 1765 645 dni 11 036 km 10. Najgłębszy (znany) punkt na oceanach w metrach 11 033 m Nadmierna pewność siebie Kiedy twierdzimy, że jesteśmy pewni czegoś na 90%, mylimy się nie w 10 % a w około 40-50% przypadków. Wnioski: Zdania ekspertów, Własne oceny i oszacowania Zwykle ludzie przeceniają zasób swojej wiedzy, co znaczy, że w rzeczywistości wiedzą mniej, niż sądzą, że wiedzą. Podsumowanie Bardzo często jesteśmy zmuszeni polegać tylko na subiektywnych ocenach swoich szansa, wpadając w ten sposób w liczne psychologiczne pułapki. Pamiętajmy więc, że: należy wykorzystywać dane z przeszłości to co się wznosi kiedyś musi wrócić na ziemię problemy należy rozpatrywać łącznie, a nie jako drobne fragmenty na kotwicy nigdy daleko nie odpłyniemy nasze emocje i pamięć nie zawsze są dobrym doradcą lepiej się miło zaskoczyć niż zawieść 13
Heurystyki najczęściej stosuje się wtedy, gdy: nie ma czasu by przemyśleć starannie dany problem, jesteśmy tak przeciążeni informacjami, że pełne ich przetworzenie staje się niemożliwe, wchodzące w grę sprawy są niezbyt ważne, tak że nie mamy ochoty zastanawiać się nad nimi, mamy mało solidnej wiedzy czy informacji, które można wykorzystać gdy podejmujemy decyzję, stoimy wobec problemu, a dana heurystyka przychodzi nam na myśl. 14