Wykład 2. Rynek: popyt, podaż, cena Co to jest rynek Krzywe popytu i podaży, cena równowagi Nawet z papugi można zrobić wytrawnego ekonomistę. Wystarczy ją nauczyć dwóch słów: popyt i podaż. /Thomas Carlyle/
Rynek Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w wyniku których zostają określone ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych towarów. Kupujący reprezentują popytową stronę rynku. /B.Klimczak/ Sprzedający reprezentują podażową stronę rynku. Cecha wspólna różnych rynków: określają one ceny, przy których wielkość zapotrzebowania = ilość oferowana do sprzedaży
Cechy rynku Przykłady rynków: rynek zboża, rynek używanych samochodów, rynek pracy, giełda papierów wartościowych, aukcja internetowa, rynek wymiany walut. Czasami rynek nie jest żadnym konkretnym miejscem. Czasami nie ma on fizycznego charakteru. Czasami obie strony rynku w ogóle nie spotykają się twarzą w twarz.
Co to jest popyt? Ilość dobra, jaką nabywcy kupują na danym rynku w danym okresie czasu, zależy od wielu czynników takich jak: cena tego dobra, dochód nabywcy, ceny innych dóbr, upodobania, preferencje, gusty, przyzwyczajenia nabywcy, obecna moda etc. Wielkość zapotrzebowania: ilość dobra, jaką nabywcy chcą i są w stanie kupić w pewnym okresie czasu przy określonej cenie tego dobra. Popyt: zależność między ceną dobra a wielkością zapotrzebowania na nie; ilość dobra, jaką nabywcy chcą i mogą zakupić w pewnym okresie czasu przy różnych cenach tego dobra.
Tabela popytu Tabela popytu pokazuje, jak wielkość zapotrzebowania na dobro zmienia się w zależności od jego ceny przy innych czynnikach pozostających bez zmian (ceteris paribus). Cena jednostki dobra (PLN) P Wielkość zapotrzebowania (liczba jednostek w tygodniu) Q 2 12 4 10 6 8 8 6 10 4
Linia popytu P 10 8 6 4 2. D.... Linia popytu 2 4 6 8 10 12 Q
Prawo popytu Prawo popytu stwierdza, że ogólnie rzecz biorąc przy innych czynnikach pozostających bez zmian spadek ceny dobra powoduje wzrost wielkości zapotrzebowania na nie (i odwrotnie). Pomiędzy P oraz Q występuje zależność odwrotna. W konsekwencji linia popytu ma nachylenie ujemne (jest linią opadającą).
Dlaczego linia popytu opada? Efekt substytucyjny wzrostu ceny dobra: kiedy cena dobra rośnie staramy się je zastąpić podobnymi dobrami; szukamy alternatyw. Efekt dochodowy wzrostu ceny dobra: kiedy cena dobra rośnie ubożejemy; dysponując tym samym dochodem nie stać nas na kupowanie takich samych ilości dóbr jak wcześniej; siła nabywcza naszego dochodu spada.
Zadanie Które z poniższych zdań są ilustracją prawa popytu: W wyniku wzrostu ceny telewizorów wielkość popytu na nie zmalała, ceteris paribus, Popyt zazwyczaj spada jeśli spadają dochody, Wojna cenowa sprzedawców pomarańczy spowodowała wzrost popytu na nie, ceteris paribus, Popyt na lody zdecydowanie spada w styczniu i w lutym przy pozostałych czynnikach niezmiennych
Zmiana popytu i zmiana wielkości zapotrzebowania Zmiana wielkości zapotrzebowania na dobro jest reakcją na zmianę jego ceny. Graficznie jest to przesunięcie wzdłuż linii popytu. Zmiana popytu jest reakcją na zmiany pozostałych determinujących go czynników (dochód, ceny innych dóbr itd.). W takiej sytuacji następuje zmiana wielkości zapotrzebowania przy każdym poziomie ceny dobra. Graficznie jest to przesunięcie całej linii popytu.
Zmiana popytu: wpływ dochodu W przypadku większości dóbr dochód nabywców i wielkość zapotrzebowania na dobro są powiązane jednokierunkowo (im większy dochód, tym większa wielkość zapotrzebowania). Załóżmy, że dochód nabywców rośnie. Przy każdej cenie dobra będą oni chcieli (i będą w stanie) kupić więcej jednostek dobra niż wcześniej. P 10 8 6 4 2 Cena Wielkość zapotrzebowania Przy mniejszym dochodzie Przy większym dochodzie 2 12 14 4 10 12 6 8 10 8 6 8 10 4 6 Efekt wzrostu dochodu. D. Stara linia popytu D 0 1 Nowa linia popytu.. 2 4 6 8 10 12 14 Q
Zależność między dochodem a popytem Rodzaje dóbr ze względu na zależność między dochodem a popytem: dobra normalne, dobra niższego rzędu (podrzędne). Dobra niższego rzędu: dobra o niskiej jakości lub używane wcześniej przez innych, mające droższe, ale lepsze gatunkowo substytuty. Im wyższy dochód nabywcy, tym mniejszy popyt na dobra niższego rzędu (ponieważ są one zastępowane droższymi, ale lepszymi substytutami). W tym przypadku występuje zależność odwrotna.
Dobra luksusowe i dobra podstawowe Dobra normalne dzielą się na dwie podgrupy: dobra luksusowe, dobra podstawowe. W obu przypadkach popyt na nie rośnie pod wpływem wzrostu dochodu, jednak w przypadku dóbr luksusowych wzrost ten jest ponadproporcjonalny, natomiast w przypadku dóbr podstawowych podproporcjonalny.
Dobra luksusowe i dobra podstawowe Dobra P Q Całkowity wydatek Udział dobra w budżecie Żywność 20 13 260 52% Filmy DVD 80 3 240 48% Dochód 500 100%
Dobra luksusowe i dobra podstawowe Dobra P Q Całkowity wydatek Udział dobra w budżecie Żywność 20 28 560 47% Filmy DVD 80 8 640 53% Dochód 1200 100%
Prawa Engla Zależności między dochodem nabywcy a popytem na różne rodzaje dóbr (normalne i niższego rzędu) przyjęło się nazywać prawami Engla. Wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta rosną (spadają), ceteris paribus, rozmiary kupowanego przez konsumenta danego dobra.
Prawa Engla Wydatki na żywność rosną mniej niż proporcjonalnie w stosunku do przyrostu dochodu. Wydatki na odzież, opłaty za mieszkanie stanowią stały procent niezależnie od zmian wielkości dochodu. Wydatki na niektóre dobra przemysłowe (auta, meble, sprzęt RTV, AGD, podróże, edukację) wzrastają bardziej niż proporcjonalnie w stosunku do wzrostu dochodów konsumentów.
Zmiana popytu: wpływ cen innych (powiązanych) dóbr Dobra powiązane: substytuty, dobra komplementarne. Substytuty: podobne dobra, które zaspokajają (lepiej lub gorzej) tę samą potrzebę. Dobra komplementarne: dobra wykorzystywane razem do zaspokojenia określonej potrzeby (uzupełniające się).
Przesunięcie linii popytu: wpływ cen innych dóbr P Efekt spadku ceny substytutu lub wzrostu ceny dobra komplementarnego Efekt wzrostu ceny substytutu lub spadku ceny dobra komplementarnego D D D 2 0 1 Wzrost ceny substytutu pewnego dobra powoduje wzrost popytu na nie (i odwrotnie). Występuje tu zależność jednokierunkowa. Linia popytu przesuwa się w prawo (w lewo przy spadku ceny substytutu). Wzrost ceny dobra komplementarnego w stosunku do badanego powoduje spadek popytu na to drugie. Występuje tu zależność odwrotna. Linia popytu przesuwa się w lewo (w prawo przy spadku ceny dobra komplementarnego). Q
Inne determinanty popytu: reklama Telewizyjna reklama piwa Okocim ( Mariola O- kocim spojrzeniu ) zwiększyła jego sprzedaż latem 1994 o prawie 90%.
Inne determinanty popytu: zwyczaje i upodobania W połowie lat 90-tych XX wieku w Polsce notowano dynamiczny wzrost liczby kupowanych kosiarek ogrodowych oraz zestawów do grillowania, napędzany zmianą stylu życia. Efektu naśladownictwa, np. efekt owczego pędu - nabywcy kupują więcej danego dobra, bo inni też tak robią
Nietypowe linie popytu Dodatnie nachylenie: efekt snoba (snobi będą kupować produkty, na które jest mały popyt i wysoka cena (by się wyróżnić); efekt Veblena kupujemy drożejące rzeczy, co ma podnieść nasz prestiż czy status społeczny; wywarcie wrażenia na innych) Pionowe usytuowanie: popyt sztywny Poziome usytuowanie: popyt doskonale elastyczny
Przesunięcia linii popytu: podsumowanie W prawo: wzrost dochodu w przypadku dóbr normalnych, spadek dochodu w przypadku dóbr podrzędnych, wzrost ceny substytutów, spadek ceny dóbr komplementarnych, zmiana konsumenckich upodobań, preferencji, zwyczajów, gustów na korzyść dobra. W lewo: spadek dochodu w przypadku dóbr normalnych, wzrost dochodu w przypadku dóbr niższego rzędu, spadek ceny substytutów, wzrost ceny dóbr komplementarnych, zmiana konsumenckich upodobań, preferencji, zwyczajów, gustów na niekorzyść dobra.
Ustalanie przebiegu linii popytu Pytanie konsumentów o wielkość ich zakupów przy różnych cenach. Analiza regresji - pozwalająca na zbadanie związku pomiędzy różnymi wielkościami występującymi w danych i wykorzystanie tej wiedzy do przewidywania nieznanych wartości jednych wielkości na podstawie znanych wartości innych.
Popyt indywidualny i rynkowy P Q Kowalski (popyt indywidualny) Q Nowak (popyt indywidualny) Q Kowalski + Nowak (popyt rynkowy) 1 20 20 40 2 15 10 25 3 10 0 10 4 5 0 5 5 0 0 0
Popyt indywidualny i rynkowy Rynkową linię popytu wykreśla się dodając do siebie wielkości zapotrzebowania zgłaszane przez poszczególnych nabywców przy kolejno rozpatrywanych, różnych poziomach ceny.
Zadanie 8. Ustalania popytu indywidualnego i grupowego Wybierz kilku respondentów i dowolne dobro x. Zastanów się nad realnymi cenami wybranego przez siebie dobra. W pierwszą kolumnę tabeli wpisz różne poziomy cen dobra x. Sytuacja a: Przepytaj respondentów ile kupiłbyś tu i teraz dobra x przy różnych poziomach cen? Sytuacja b: ile kupiłbyś dobra x przy tych poziomach cen, jeśli twój dochód wzrósłby o 100%? Sytuacja c: ile kupiłbyś dobra x przy tych poziomach cen, jeśli zmianie uległby inny czynnik (poza cenowy) Dla każdej z sytuacji wylicz popyt grupowy i narysuj wykresy popytów indywidualnych i grupowych Wyciągnij wnioski z otrzymanych wyników jakim rodzajem dobra jest dobro X?
Co to jest podaż? Ilość dobra, jaką sprzedawcy chcą dostarczyć na rynek zależy od wielu czynników takich jak: cena dobra, ceny czynników produkcji, technologia, działalność państwa. Ilość oferowana: ilość dobra, jaką sprzedawcy chcą i są w stanie dostarczyć na rynek w pewnym okresie czasu przy określonej cenie tego dobra. Podaż: zależność między ceną dobra a jego ilością oferowaną; ilość dobra, jaką sprzedawcy chcą i są w stanie dostarczyć na rynek w pewnym okresie czasu przy różnych cenach tego dobra.
Tabela podaży Tabela podaży pokazuje, jak ilość oferowana dobra zmienia się w zależności od jego ceny przy innych czynnikach pozostających bez zmian (ceteris paribus). Cena za jednostkę (PLN) P Ilość oferowana (liczba jednostek w tygodniu) Q 2 4 4 8 6 12 8 16 10 20
Prawo podaży Prawo podaży stwierdza, że ogólnie rzecz biorąc przy innych czynnikach pozostających bez zmian im niższa cena dobra, tym mniejsza jego ilość, jaką sprzedawcy chcą i są w stanie dostarczyć na rynek w pewnym okresie czasu (i odwrotnie). Pomiędzy P oraz Q występuje zależność jednokierunkowa. W konsekwencji linia podaży ma nachylenie dodatnie (jest linią wznoszącą się).
Linia podaży P 10 8 6 4 2..... Linia podaży S 4 8 12 16 20 Q
Dlaczego linia podaży jest dodatnio nachylona? Ponieważ przy wyższych cenach produkcja staje się bardziej opłacalna. Ponieważ wyższe ceny zachęcają do wejścia na rynek nowych graczy (argument dotyczący podaży rynkowej, nie indywidualnej).
Zadanie 2. Które z poniższych zdań są ilustracją prawa podaży: Strajki w kopalniach spowodowały spadek podaży węgla, Wzrost cen giełdowych złota spowodował wzrost rozmiarów jego podaży, ceteris paribus, Import samochodów wywołał spadek podaży małych fiatów i polonezów, przy pozostałych czynnikach niezmiennych
Zmiana ilości oferowanej i zmiana podaży Zmiana ilości oferowanej dobra jest reakcją na zmianę jego ceny. Graficznie jest to przesunięcie wzdłuż linii podaży. Zmiana podaży jest reakcją na działanie pozostałych czynników (kosztów wytwarzania, technologii itd.). W takiej sytuacji następuje zmiana ilości oferowanej przy każdym poziomie ceny. Graficznie jest to przesunięcie całej linii podaży.
Cena dobra i opłacalność produkcji Od pewnego poziomu produkcji wytwarzanie kolejnych jednostek dobra jest coraz droższe (wiąże się z coraz większym kosztem). Jest tak dlatego, ponieważ chcąc wytworzyć kolejną jednostkę, trzeba ponosić coraz to większe nakłady każda dodatkowa porcja zmiennego czynnika produkcji daje coraz mniejszy efekt. Producenci będą wytwarzać i dostarczać na rynek więcej tylko wtedy, gdy cena dobra będzie wzrastać, zachęcając ich do tego (pokrywając rosnące koszty wytwarzania każdej kolejnej jednostki dobra).
Zmiana podaży: wpływ kosztów wytwarzania Koszty wytwarzania pewnego dobra oraz jego ilość oferowana są odwrotnie zależne (im większe koszty tym mniejsza ilość oferowana). Załóżmy, że koszty wytwarzania pewnego dobra rosną. Przy każdym poziomie ceny tego dobra sprzedawcy będą chcieli (i będą w stanie) dostarczyć go na rynek mniej niż wcześniej.
Zmiana podaży: wpływ kosztów wytwarzania Ilość oferowana Cena Przy niższych kosztach wytwarzania Przy wyższych kosztach wytwarzania 2 4 2 P 4 8 6 6 12 10 8 16 14 10 20 18 10 8 6 4 2. Nowa linia podaży...... Efekt wzrostu kosztów wytwarzania.. S Stara linia podaży. S 1 0 4 8 12 16 20 Q
Przesunięcia linii podaży: podsumowanie W prawo: spadek kosztów wytwarzania, wzrost liczby sprzedawców, W lewo: wzrost kosztów wytwarzania, spadek liczby sprzedawców. postęp technologiczny.
Podaż indywidualna i rynkowa Rynkową linię podaży wykreśla się dodając do siebie ilości oferowane przez poszczególnych dostawców przy kolejno rozpatrywanych, różnych poziomach ceny.
Cena Cena równowagi i mechanizm rynkowy 25 20 NADWYŻKA PODAŻY Popyt Podaż RÓWNOWAGA RYNKOWA 15 10 NADWYŻKA POPYTU 5 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Popyt i Podaż
Zadanie W gospodarce wolnorynkowej cena równowagi jest: najwyższą jaką jakikolwiek konsument jest w stanie zapłacić najniższą jaką jakikolwiek dostawca jest w stanie przyjąć określoną przez przecięcie krzywych podaży i popytu ceną ustaloną przez największą firmę na rynku
Zadanie: wyznaczania ceny i ilości równowagi Dane są równania popytu i podaży dobra x: Qd=50-5c oraz Qs=2+3c Znajdź ilość i cenę równowagi dobra x Wykorzystując równania, uzupełnij tabelę Narysuj krzywą popytu i podaży, zaznacz cenę i ilość równowagi Załóżmy, że nowe równanie popytu danej jest wzorem: Qd=66-5c; znajdź nową cenę i ilość równowagi, narysuj nową krzywą popytu i zaznacz nową cenę i ilość równowagi C 0 2 4 6 8 10 Qd Qs
Zadanie Zaznacz w tabeli zależności pomiędzy zmianą czynników a przesunięciem krzywej lub ruchem po danej krzywej: Zmiana czynnika Zmiana czynnika Zmiana cen dóbr Zmiana cen dóbr substytucyjnych substytucyjnych Zastosowanie nowej Zastosowanie nowej techniki produkcji techniki produkcji Zmiana dochodów Zmiana dochodów Zmiana kosztów produkcji Zmiana ceny produktu Przesunięcie Przesunięcie krzywej krzywej popytu popytu X X Ruch po Ruch po krzywej krzywej popytu popytu X Przesunięcie Przesunięcie krzywej krzywej podaży podaży X X Ruch po Ruch po krzywej krzywej podaży podaży X
Zadanie Wskaż pary dóbr komplementarnych i substytucyjnych: samochód i rower samochód i benzyna samochód i bilet kolejowy samochód i ubezpieczenia obowiązkowe OC Zadanie Co może być przykładem dobra substytucyjnego i komplementarnego w stosunku do wymienionych poniżej dóbr: pomarańcze płyty DVD drukarka zapalniczka
Zadanie Załóżmy początkowy stan równowagi na wymienionych niżej rynkach dóbr. Co stanie się z początkową ceną i ilością równowagi na poszczególnych rynkach w wyniku zaistnienia następujących zdarzeń? Rynek stoczniowy: na skutek żądań podwyżek płac przez hutników wrosły koszty produkcji stali, co z kolei wywołało wzrost cen stali na rynku Rynek mięsa drobiowego: w wyniku bardzo dobrych zbiorów zboża spadły koszty produkcji mięsa drobiowego. W tym samym czasie cena wołowiny (substytutu mięsa drobiowego) wzrosła na skutek ograniczenia hodowli bydła przez rolników.
Zadanie Rynek miedzi: poprawa koniunktury gospodarczej na świecie wywołała wzrost popytu na miedź. Jednocześnie zmniejszające się zasoby złóż tego surowca powodują wzrost kosztów produkcji w wyniku coraz trudniejszych warunków eksploatacji i konieczności poszukiwania nowych złóż. Rynek samochodów: nastąpił wzrost zamożności społeczeństwa oraz spadek ceny benzyny wywołany zwiększeniem wydobycie ropy naftowej.
Wolny rynek i kontrola cen Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej Kontrola może polegać na ustalaniu progów lub pułapów cen (ceny minimalne lub maksymalne) Wyznaczenie pułapu cen oznacza że jego przekroczenie przez sprzedawcę jest nielegalne. Takie ograniczenia wprowadza się na ogół w przypadku niedoboru pewnego towaru na rynku, w celu niedopuszczenia do nadmiernego wzrostu cen.
Cena tony pszenicy Przykład: cena minimalna Cena minimalna najniższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i sprzedaży P2 P1 S NADWYŻKA PODAŻY = Qs-Qd D Qd Q1 Qs Popyt, podaż pszenicy
Cena Przykład: cena maksymalna Cena maksymalna najwyższa cena, którą można uzgodnić w legalnej transakcji kupna i sprzedaży S P1 P2 NADWYŻKA POPYTU = Qd - Qs D Qs Q1 Qd Popyt, podaż
Na następnych zajęciach Elastyczność popytu i podaży Teoria wyboru konsumenta Godziny konsultacji: pt. 9.00-10.00 http://www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/kowalska