PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 405 411 ISSN 1644-387X Copyright by Wroclaw Medical University and Polish Dental Society Józef Andrzej Komorski 1, A, B, Piotr Cierpikowski 2, B F, Krzysztof Jafra 2, B F, Marek Łuciuk 1, 3, E, Paweł Ostasiewicz 4, B Guz Küttnera (Chronic Sclerosing Sialadenitis) w materiale Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu w latach 2009 2011 Küttner s Tumor (chronic sclerosing sialadenitis) Treated in Department of Maxillofacial Surgery Wroclaw Medical University between 2009 2011 1 Katedra i Klinika Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław, Polska 2 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław, Polska 3 Katedra i Klinika Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław, Polska 4 Katedra i Zakład Patomorfologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Wrocław, Polska A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C opracowanie statystyczne; D interpretacja danych; E przygotowanie tekstu; F zebranie piśmiennictwa Streszczenie Wprowadzenie. Guz Küttnera, znany również jako przewlekłe twardniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej, jest łagodnym guzem nienowotworowym ślinianek. W 1992 r. został wyodrębniony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jako samodzielna jednostka chorobowa. Zazwyczaj guz Küttnera dotyczy ślinianek podżuchwowych i objawia się jako twardy, bezbolesny obrzęk, trudny do odróżnienia od zmian nowotworowych ślinianek. W obrazie histologicznym choroba charakteryzuje się postępującym okołoprzewodowym włóknieniem połączonym z zanikiem tkanki gruczołowej, naciekiem limfatycznym i zwiększoną ekspresją IgG4. Cel pracy. Przedstawienie analizy retrospektywnej dokumentacji medycznej pacjentów chorych na przewlekłe, twardniejące zapalenie ślinianki pod względem obrazu klinicznego oraz diagnostyki różnicowej. Uaktualnianie wiedzy dotyczącej guza Küttnera jest ważne ze względu na nie w pełni wyjaśnioną etiopatogenezę, trudność w diagnostyce różnicowej oraz brak wyczerpujących pozycji na ten temat w piśmiennictwie krajowym. Materiał i metody. W badanej grupie znajdowało się 12 pacjentów Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu leczonych z powodu przewlekłego, twardniejącego zapalenia ślinianek w latach 2009 2011. Wyniki. W analizowanym materiale wszystkie przypadki dotyczyły ślinianki podżuchwowej, w tym dwukrotnie częściej mężczyzn (8 przypadków) niż kobiet (4 przypadki). Badanie objęło osoby w wieku 32 82 lat, z czego najczęstszą grupą chorych (33,3%) były osoby w wieku 41 50 lat. Guz częściej występował po stronie prawej. U wszystkich pacjentów stwierdzono podobny obraz kliniczny jednostronny, w badaniu palpacyjnym wyczuwalny jako twardy, nieprzesuwalny obrzęk ślinianki z niezmienioną skórą na powierzchni. U 58,3% pacjentów stwierdzono ponadto kamicę ślinianki. Zastosowano różne badania diagnostyczne, w tym także biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) w celu wykluczenia złośliwości zmiany. Ostateczne rozpoznanie jednak rozstrzygał zawsze dopiero wynik badania histopatologicznego. Następnie wszystkie osoby były poddane chirurgicznemu usunięciu zmienionego zapalnie gruczołu, w żadnym przypadku nie wystąpiły powikłania pooperacyjne. Wnioski. Guz Küttnera jest wciąż słabo poznaną jednostką chorobową i trudną do rozpoznania na etapie diagnostyki przedoperacyjnej. Biorąc pod uwagę duże prawdopodobieństwo złośliwości w twardych, bezbolesnych zmianach ślinianki podżuchwowej, zaleca się chirurgiczne wycięcie guza i ostateczne potwierdzenie charakteru zmiany
406 J. A. Komorski et al. w badaniu histopatologicznym. W przypadku ważnych przeciwwskazań do operacji istnieje możliwość obserwacji narządu z okresową kontrolą za pomocą badania ultrasonograficznego, konieczne jest wtedy wykluczenie procesu nowotworowego za pomocą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC) (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 405 411). Słowa kluczowe: guz Küttnera, przewlekłe twardniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej, guzy ślinianki podżuchwowej. Abstract Background. Küttner s tumor, known as chronic sclerosing sialadenitis is a benign tumor-like lesion of the salivary glands. In 1992 it was classified by the World Health Organisation (WHO) classification of tumor-like lesions as a distinct clinicopathologic entity. Predominantly Küttner s tumor affects the submandibular gland and usually presents as a firm and painless swelling, difficult to distinguish from salivary malignant neoplasia. Histologically, the disease is characterized by progressive periductal sclerosis, acinar atrophy, gland infiltration by lymphocytes and elevated IgG4 expression. Objectives. Presenting a retrospective analysis of medical records of patients with chronic sclerosing sialadenitis in terms of clinical data and differential diagnosis. Updating knowledge about Küttner tumor is important because of the not fully understood etiology, difficulty in differential diagnosis and the lack of comprehensive position on this issue in the national literature. Material and Methods. The study contained 12 patients Department of Maxillofacial Surgery Medical University in Wrocław treated for chronic sclerosing sialadenitis of the salivary glands between 2009 2011. Results. All cases of the examined group were related to the submandibular gland, including twice as many men (8 cases) than women (4 cases). The survey contained people aged 32 82 years, of which the most common group of patients (33.3%) were people of age 41 to 50 year. The tumor was more frequent on the right side. All patients had similar clinical features unilateral, palpable hard, non-sliding swelling of the salivary glands with intact skin on the surface. In addition, 58.3% of patients were diagnosed of sialolithiasis. A variety of diagnostic tests were used, including fine needle aspiration biopsy (FNAB) in order to exclude malignant change, but the definitive diagnosis was always confirmed by histopathological examination. All patients had surgical removal of the involved gland, there were no postoperative complications. Conclusions. Küttner tumor is still under-reported entity and preoperatively it remains unrecognised by many surgeons. Given the high rate of malignancy in firm, painless lesions of the submandibular gland, surgical excision is often advocated and Küttner s tumor is usually diagnosed by the histopathologist. In case of significant contraindications to surgery, it is possible to observe organ with periodic USG, then it is necessary to exclude the neoplasm by fine needle aspiration biosy (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 405 411). Key words: Küttner s tumor, chronic sclerosing sialadenitis, tumors of submandibular gland. Guz Küttnera (chronic sclerosing sialadenitis), znany jako przewlekłe, twardniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej, to rzadka przyczyna powiększenia gruczołu ślinowego [1]. Po raz pierwszy został opisany w 1896 r. przez H. Küttnera, niemieckiego lekarza, który przedstawił wiele pacjentów z jednostronnym, twardym powiększeniem ślinianki podżuchwowej z wyczuwalnymi guzkami. Zmiany te w badaniu histopatologicznym wykazywały cechy przewlekłego, twardniejącego zapalenia [2]. W 1992 r. został zaklasyfikowany przez Światową Organizację Zdrowia jako odrębna jednostka chorobowa spośród nienowotworowych guzów ślinianek (tab. 1) [3, 4]. Guz Küttnera, chociaż po raz pierwszy opisany przeszło sto lat temu, jest często mylony przez lekarzy z powodu podobieństwa do procesu nowotworowego. Niewielka częstość występowania choroby oraz znikoma liczba publikacji na ten temat w polskim piśmiennictwie przyczynia się ponadto do pominięcia tej choroby w diagnostyce przedoperacyjnej. W 1977 r. Seiffert [5, 6] podzielił rozwój guza Küttnera na cztery stadia histopatologiczne: 1) ogniskowe, okołoprzewodowe nacieki limfocytarne i niewielkie poszerzenie średnicy przewodów; 2) większe okołoprzewodowe nacieki limfocytarne, tworzenie grudek chłonnych, proliferacja nabłonka przewodów z ogniskową meta plazją, gęsta wydzielina wewnątrz przewodów, włóknienie i początek zaniku gronek ślinianki; Tabela 1. Klasyfikacja WHO guzów nienowotworowych ślinianek [3, 4] Table 1. WHO classification of tumor-like lesions [3, 4] Sialoza (sialadenosis) Onkocytoza (oncocytosis) Martwicza sialometaplazja (necrotizing sialometaplasia) Łagodna zmiana limfoepitelialna (benign lymphoepithelial lesion) Torbiele gruczołów ślinowych (salivary gland cysts) Przewlekłe twardniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej (guz Küttnera) (chronic sclerosing sialadenitis of the submandibular gland, Küttner tumor) Przerost torbielowo-limfoidalny u pacjentów chorych na AIDS (cystic lymphoid hyperplasia in AIDS)
Guz Küttnera (chronic sclerosing sialadenitis) 407 3) nasilony uogólniony naciek limfocytarny, okołoprzewodowe i wewnątrzmiąższowe tworzenie grudek chłonnych, okołoprzewodowe stwardnienie i hialinizacja, nasilona metaplazja nabłonka przewodów, zanik miąższu ślinianki; 4) zniszczenie architektury zrazikowej gruczołu przez zmiany włókniste powodujące duże zniszczenia miąższu gruczołu i stwardnienie. Celem pracy była analiza dokumentacji medycznej pacjentów chorych na przewlekłe twardniejące zapalenie ślinianki leczonych w Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej we Wrocławiu w latach 2009 2011. Materiał i metody W latach 2009 2011 w Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu z powodu guza Küttnera hospitalizowano 12 pacjentów (8 mężczyzn oraz 4 kobiety) w wieku 32 82 lat. Średnia wieku chorych wynosiła 53,7 lat. Rozkład wieku chorych zestawiono w tabeli 2. Każdy przypadek był potwierdzony histo patologicznie przez pracowników Zakładu Patomorfologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Obserwacje pozwoliły na wyciągnięcie wniosków dotyczących obrazu klinicznego, płci, wieku, umiejscowienia oraz diagnostyki różnicowej. W tabeli 3 przedstawiono najważniejsze cechy kliniczne przypadków z guzem Küttnera. Tabela 2. Wiek pacjentów Table 2. Patients age Wszystkie zmiany występowały jednostronnie, skóra nad powierzchnią ślinianek była niezmieniona. Bolesność ślinianki, charakterystyczna dla wczesnych zmian, występowała jedynie u 1 chorego. U wszystkich pacjentów w badaniu palpacyjnym stwierdzono twardy, nieprzesuwalny obrzęk gruczołu (ryc. 1). W 7 przypadkach zaobserwowano kamicę ślinianki podżuchwowej. Powiększenie okolicznych węzłów chłonnych pojawiło się w 3 przypadkach. Okres od wystąpienia pierwszych objawów powiększenia gruczołu do chwili zgłoszenia się do kliniki wynosił od 1 miesiąca do 15 lat (średnia 2,25 lat). Choroba pojawiła się tylko u dorosłych, w przeważającej liczbie w wieku 41 50 lat. Podstawowe badania diagnostyczne, jakie wykorzystano w różnicowaniu charakteru zmiany to: badanie ultrasonograficzne, tomografia komputerowa oraz w jednym przypadku biopsja aspiracyj- Ryc. 1. Przewlekłe włókniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej lewej Fig. 1. Chronic sclerosing sialadenitis of left submandibular gland Wiek pacjentów (lata) Patients age (years) Liczba przypadków (Number of cases) n % < 40 2 16,7 41 50 4 33,3 51 60 2 16,7 61 70 1 8,3 71 80 1 8,3 > 80 2 16,7 Razem (Total) 12 100 Wyniki Na podstawie przeprowadzonej analizy stwierdzono, że guz Küttnera dwukrotnie częściej występował u mężczyzn (8 przypadków) niż kobiet (4 przypadki). Wszystkie przypadki dotyczyły ślinianek podżuchwowych, trzykrotnie częściej prawych (9 przypadków) niż lewych (3 przypadki). Ryc. 2. Guz Küttnera ślinianki podżuchwowej: włóknienie okołoprzewodowe z zanikiem gruczołowej części ślinianki, naciek limfocytarny z tworzeniem grudek chłonnych. Barwienie H & E, powiększenie 100 Fig. 2. Küttner tumour of submandibular gland: periductal sclerosis with acinar atrophy, lymphocytic infiltration with follicles occuring. H & E Stain, magnification 100
408 J. A. Komorski et al. Tabela 3. Główne cechy kliniczne pacjentów z guzem Küttnera Table 3. Main clinical data of patients with Küttner tumor Numer przypadku (Number of case) Wiek (Age)/ Płeć (Gender) Lokalizacja (Location) 1 34/M ślinianka 2 51/M ślinianka 3 32/M ślinianka 4 71/K ślinianka lewa 5 62/M ślinianka lewa 6 62/K ślinianka 7 42/M ślinianka 8 82/K ślinianka lewa 9 49/K ślinianka 10 46/M ślinianka 11 53/M ślinianka 12 41/M ślinianka Rozmiar zmiany (Size of tumour lesion) < 1,0 operacyjne 2,0 operacyjne 4,0 operacyjne < 1,0 operacyjne 3,4 operacyjne 1,9 biopsja, a po 2 miesiącach operacyjne 3,0 operacyjne 2,0 operacyjne 6,6 operacyjne 2,5 operacyjne 1,5 operacyjne < 1,0 operacyjne Leczenie (Treatment) Limfadenopatie (Lymphadenopathy) Okres od pojawienia się pierwszych objawów do momentu hospitalizacji (Time between first data and hospitalization) 1 miesiąc + + 5 miesięcy 7 lat + 5 miesięcy + 7 miesięcy 5 miesięcy 1,5 roku + + 6 miesięcy 15 lat + 6 miesięcy + 1 rok + 6 miesięcy + Kamica ślinianek (Sialolithiasis) na cienkoigłowa. U wszystkich chorych zastosowano leczenie chirurgiczne w znieczuleniu ogólnym polegające na usunięciu za pomocą cięcia zewnątrzustnego podżuchwowego zmienionej zapalnie ślinianki. W przebiegu pooperacyjnym u żadnego z pacjentów nie wystąpiły powikłania. Przewlekłe, twardniejące zapalenie ślinianki podżuchwowej było rozpoznawane dopiero na podstawie badania histopatologicznego usuniętego gruczołu. W obrazie histologicznym można zaobserwować okołoprzewodowe włóknienie, obfity naciek limfocytarny z tworzeniem grudek chłonnych oraz zanik gruczołowej części ślinianki (ryc. 2) [1, 7, 8]. Omówienie Guz Küttnera jest wciąż słabo poznaną jednostką chorobową i trudną do rozpoznania na etapie diagnostyki przedoperacyjnej. Do dzisiaj nie wyjaśniono jego etiologii. Zgodnie z najnowszymi badaniami jako najbardziej prawdopodob-
Guz Küttnera (chronic sclerosing sialadenitis) 409 ną przyczynę guza Küttnera wskazuje się procesy immunologiczne [7 9]. Kittagawa et al. [10] wykazali, że patogeneza przewlekłego twardniejącego zapalenia ślinianek jest związana ze zwiększonym stężeniem immunoglobuliny IgG4. Tiemann et al. [5] odkryli natomiast bliski związek między naciekiem zapalnym limfocytów T a komórkami zrazików oraz przewodów, wraz z częstą obecnością monoklonalnych i oligoklonalnych subpopulacji limfocytów T cytotoksycznych. Istnieje podejrzenie, że guz może być wynikiem procesu immunologicznego wywołanego przez antygen wewnątrzprzewodowy [5, 6]. Wśród pozostałych przyczyn wymienia się również zaburzenia wydzielania oraz kamicę ślinianki zaobserwowaną w badaniu u 7 leczonych pacjentów, co pokrywa się z doniesieniami Williamsa et al. [11] oraz Ochoa et al. [12], którzy podają, że odsetek ten może wynosić 50 80% chorych. Nie jest w pełni potwierdzone, czy kamica towarzysząca guzowi Küttnera jest jego przyczyną, czy też rezultatem rozwijającego się zapalenia. W badanym materiale wszystkie przypadki guza występowały jednostronnie, choć w piśmiennictwie zostały odnotowane również przypadki obustronnego zajęcia ślinianek [7, 10, 13]. Choroba wystąpiła w największej liczbie przypadków w wieku 41 50 lat, co znajduje potwierdzenie w piśmiennictwie [14]. Guz Küttnera był rozpoznawany dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet, podczas gdy proporcje te według Thompsona et al. [14] wykazują mniejszą przewagę mężczyzn i wynoszą 1,1:1. Mimo że guz Küttnera jest chorobą ślinianki podżuchwowej, Williams et al. [11], Blanco et al. [13] oraz DeVicente et al. [15] opisali przypadki guza w śliniance przyusznej, a inni autorzy w małych gruczołach ślinowych jamy ustnej [1, 16]. Pacjenci zgłaszają się z obrzękiem w okolicy ślinianki podżuchwowej po jednej lub obu stronach. Czasami bywa to związane z wcześniejszym zakażeniem górnych dróg oddechowych [6]. Początkowo obrzęk może zmniejszać się po jedzeniu, w miarę rozwoju zapalenia utrzymuje się jednak ciągłe powiększenie gruczołu [6]. Podczas badania klinicznego obserwuje się twardy, przesuwający się guz ślinianki budzący podejrzenie procesu nowotworowego. Możliwe jest powiększenie okolicznych węzłów chłonnych w analizowanym materiale limfadenopatia pojawiła się w 3 przypadkach. Dodatkowym objawem zgłaszanym czasami przez pacjentów w początkowym etapie zapalenia są ponadto dolegliwości bólowe, które w miarę rozwoju guza ustępują. Na początku zapalenia może wystąpić zaczerwienienie ujścia gruczołu lub śluzoworopna wydzielina wydobywająca się z ujścia [6]. Guz Küttnera powinien być różnicowany z chorobą Mikulicza, sarkoidozą, zespołem Sjögrena, chorobą Kimura, chłoniakiem Hodgkina, pozawęzłowym chłoniakiem strefy brzeżnej systemu MALT, zapalnym guzem rzekomym oraz nowotworami o małym stopniu złośliwości [8, 9, 14]. Zostały opisane przypadki chłoniaka złośliwego z limfocytów B umiejscowionego w gruczołach ślinowych powstałe w przebiegu guza Küttnera [1, 6, 12]. Metodą z wyboru w przypadku guza Küttnera jest leczenie chirurgiczne polegające na usunięciu zajętej ślinianki. Badanie ultrasonograficzne oraz biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) ze względu na trudność w odróżnieniu guza Küttnera od zmiany nowotworowej i bezpieczeństwo dla pacjenta są często używanymi metodami w pierwotnej diagnostyce oceny charakteru powiększonej ślinianki. W największych do tej pory badaniach na temat obrazu ultrasonograficznego guza Küttnera. Ahuja et al. [17] w większości badanych przypadków zaobserwowali niejednorodną, osłabioną echogeniczność zajętego miąższu z hiperechogenicznymi pasmami zwłóknień przypominającymi marskość wątroby. Stwierdzono także zwiększony przepływ miąższowy krwi przez zajęte gruczoły ślinowe bez przemieszczenia naczyń krwionoś nych [17, 18]. Kolejnym etapem diagnostyki wykluczającej proces nowotworowy powinna być biopsja aspiracyjna cienkoigłowa. Obraz biopsji charakteryzuje się: (1) względnie niską komórkowością, prawdopodobnie spowodowaną zwłóknieniem, przez co trudno jest zaaspirować elementy komórkowe, (2) rozproszonymi strukturami przewodowymi ze znikomą liczbą lub całkowitym brakiem zrazików, (3) przewodami ściśle otoczonymi kolagenowymi osłonkami lub komórkami limfatycznymi, (4) niewielkimi, wydzielonymi fragmentami włóknistego zrębu oraz (5) umiarkowaną do licznej obecnością komórek limfatycznych, które nie wykazują wyraźnej atypii [19]. Jeśli w wyniku przeprowadzonej biopsji w aspiracie znajdują się rozproszone przewody otoczone kolagenem, przeniknięte komórkami limfoidalnymi, choć obraz nie jest całkowicie specyficzny, pacjent może podlegać obserwacji i uniknąć operacji. W przypadku nietypowego obrazu klinicznego powiększający się guz ślinianki lub powiększenie okolicznych węzłów chłonnych jest natomiast konieczna interwencja chirurgiczna w celu wykluczenia chłoniaka [19]. Opierając się na ostatnich badaniach immunologicznych, w celu różnicowania guza Küttnera od procesu nowotworowego Kamisawa et al. [9] zaproponowali mierzenie stężenia IgG4. Postępowanie zachowawcze może zostać wprowadzone jedynie, gdy obrzęk gruczołu
410 J. A. Komorski et al. jest niebolesny, komfort pacjenta jest zadowalający oraz przede wszystkim, gdy istnieją odpowiednie dowody na potwierdzenie niezłośliwości takiej zmiany (wynik badania ultrasonograficznego oraz biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej potwierdzające proces zapalny) [7, 8]. W takich przypadkach pacjenci powinni podlegać okresowej obserwacji za pomocą badań ultrasonograficznych. Skuteczna w zmniejszaniu obrzęku ślinianek okazała się ponadto steroidoterapia. Podawanie steroidów przeważnie jest jednak zarezerwowane dla pacjentów mających pozaśliniankową postać przewlekłego twardniejącego zapalenia oraz w przypadku braku zgody chorego na zabieg chirurgiczny lub poważnych przeciwwskazań [1, 7, 8]. Warto pamiętać jednak, że steroidoterapia niesie ze sobą ryzyko licznych niepożądanych skutków. Całkowity zanik obrzęku w przypadku leczenia farmakologicznego zostaje osiągnięty dopiero po kilku tygodniach [7]. W opinii chirurgów ekstyrpacja śliniaki jest lepszym rozwiązaniem ze względu na minimalne ryzyko powikłań pooperacyjnych oraz szybkie zmniejszenie masy guza. Reasumując, rokowanie w przypadku rozpoznania guza Küttnera jest dobre. Obraz kliniczny do złudzenia przypomina nowotwór złośliwy. Diagnostyka przedoperacyjna nie pozwala na całkowite wykluczenie procesu nowotworowego, a ostateczne rozpoznanie ustala się dopiero na podstawie wyniku badania histopatologicznego preparatu pooperacyjnego, dlatego leczeniem z wyboru powinno być chirurgiczne zmienionej zapalnie ślinianki. Leczenie zachowawcze jest zarezerwowane jedynie dla wybranych przypadków. Piśmiennictwo [1] Markowski J., Gierek T., Witkowska M., Paluch J., Świderek M., Zielińska-Pająk E., Pająk J., Klimczak- -Gołąb L., Smółka K.: Küttner s tumor (chronic sclerosing sialadenitis) a rare cause of submandibular gland enlargement. Otolaryngol. Pol. 2011, 65, 289 292 [in Polish]. [2] Küttner H.: Uber entzundiche Tumoren der Submanxillar-speicheldruse. Bruns. Bietr. Kli. Chir. 1896, 15, 815 834. [3] Seifert G.: Tumor-like lesions of the salivary glands. The new WHO classification. Path. Res. Pract. 1992, 188, 836 846. [4] Seifert G., Sobin L.H.: The World Health Organization s histological classification of salivary gland tumors. Cancer 1992, 70, 379 385. [5] Tiemann M., Teymoortash A., Schrader C.: Chronic sclerosing sialadenitis of the submandibular gland is mainly due to a T lymphocyte immune reaction. Mod. Pathol. 2002, 15, 845 852. [6] Osmólski A., Osmólski R., Jakubowski W., Białek E.: Küttner tumour review of the literature and report of 3 cases. Otolaryngol. Pol. 2004, 58, 1199 1202 [in Polish]. [7] Chow T.L., Chan T.T., Choi C.Y., Lam S.H.: Küttner s tumour (chronic sclerosing sialadenitis) of the submandibular gland: a clinical perpective. Hongkong Med. J. 2008, 14, 46 49. [8] Kiverniti E., Singh A., Clarke P.: Küttner s tumour: an usual cause of salivary gland enlargement. Hippokratia 2008, 12, 56 58. [9] Kamisawa T., Nakajima H., Egawa N., Funata N., Tsuruta K., Okamoto A.: IgG4-releated sclerosing diseases incorporating sclerosing pancreatitis, cholangitis, sialadenitis and retroperitoneal fibrosis with lymphadenopathy. Pancreatol. 2006, 6, 132 137. [10] Kittagawa S., Zen Y., Harada K., Sasaki M., Sato Y., Minato H., Watanabe K., Kurumaya H., Katayanagi K., Masuda S., Niwa H., Tsuneyama K., Saito K., Haratake J., Takagawa K., Nakanuma Y.: Abundant IgG4-positive plasma cell information characterize chronic sclerosing sialadenitis (Küttner s tumor). Am. J. Surg. Pathol. 2005, 29, 783 791. [11] Williams H.K., Connor R., Edmondson H.: Chronic sclerosing sialadenitis of the submandibular and parotid glands: a report of a case an review of the literature. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod. 2000, 89, 720 723. [12] Ochoa E.R., Harris N.L., Pilch B.Z.: Marginal zone B-cell lymphoma of the ssalivary gland arising in chronic sclerosing sialadenitis (Küttner tumor). Am. J. Surg. Pathol. 2001, 25, 1546 1550. [13] Blanco M., Mesko T., Cura M., Cabello-Inchausti B.: Chronic sclerosing sialadenitis (Küttner s tumor): unusual presentation with bilateral involvement of major and minor salivary glands. Ann. Diagn. Pathol. 2003, 7, 25 30. [14] Thompson L., Wenig B.: Salivary glands. [In:] Diagnostic pathology: head and neck. Amirsys 2011, 8 10. [15] Devicente J.C., Lopez-Arranz E., Garcia J., Lopez-Arranz J.S.: Chronic sclerosing sialadenitis of the parotid gland. Oral Surg. Oral. Med. Pathol. Oral Radiol. Endod. 2003, 96, 77 80. [16] Beriat G., Akmansu S., Kocaturk S., Ataoglu O.: Chronic sclerosing sialadenitis (Küttner s tumour) of the parotid gland. Malaysian J. Med. Sci. 2010, 17, 57 61. [17] Ahuja A.T., Richard P., Wong., King A., Yue H., Ching A.: Küttner tumour (chronic sclerosing sialadenitis) of the submandibular gland: sonographic appearances. Ultrasound Med. Biol. 2003, 29, 913 919. [18] Alyas F., Lewis K., Williams M., Moody A.B., Wong K.T., Ahuja A.T., Howlett D.C.: Diseases of the submandibular gland as demonstrated using high resolution ultrasound. Br. J. Radiol. 2005, 78, 362 369. [19] Cheuk W., Chan J.K.C.: Küttner tumor of the submandibular gland: Fine-needle aspiration cytologic findings of seven cases. Am. J. Clin. Pathol. 2002, 117, 103 108.
Guz Küttnera (chronic sclerosing sialadenitis) 411 Adres do korespondencji: Piotr Cierpikowski ul. Baczyńskiego 26/8 58-400 Kamienna Góra e-mail: cierpikowski@gmail.com tel.: +48 663 381 247 Praca wpłynęła do Redakcji: 2013 r. Po recenzji: 2013 r. Zaakceptowano do druku: 2013 r. Received: 2013 Revised: 2013 Accepted: 2013