Poziom i dystrybucja otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów

Pietraszewska Probl Hig Epidemiol J i wsp. 2012, Poziom 93(4): i dystrybucja 759-765 otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów 759 Poziom i dystrybucja otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów Body fat level and distribution and body posture of professional soldiers and policemen Jadwiga Pietraszewska, Anna Burdukiewicz, Justyna Andrzejewska, Aleksandra Stachoń Zakład Antropologii Fizycznej, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Wstęp. Aktywność zawodowa często modyfikuje niektóre cechy somatyczne, posturalne i wpływa na kształtowanie się elementów składu tkankowego. Specyfika pracy w służbach mundurowych wymaga od pracowników dobrego stanu zdrowia, wysokiej sprawności fizycznej i dużej odporności psychicznej, gdyż są to zawody o znacznym obciążeniu psychofizycznym. Cel pracy. Ocena poziomu i dystrybucji otłuszczenia oraz postawy ciała u zawodowych żołnierzy i policjantów. Materiał i metody. Dokonano pomiarów 25 policjantów i 27 zawodowych żołnierzy. Wiek badanych mieścił się w przedziale 29-40 lat. Zmierzono wysokość i masę ciała oraz grubość fałdów skórno-tłuszczowych na tułowiu i kończynach. Do oceny postawy ciała wykorzystano sprzężony z komputerem Posturometr S. Wyniki i wnioski. U policjantów stwierdzono większą zawartość tłuszczu niż u żołnierzy. Występuje u nich ponadto tendencja w kierunku bardziej centralnego typu otłuszczenia, z przewagą tłuszczu w okolicy brzusznej. Analiza wybranych elementów postawy ciała wykazała, że zdecydowana większość badanych reprezentuje prawidłowe typy postawy ciała w zakresie ukształtowania fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Skrzywienia boczne występują u ponad % badanych, częstość skolioz jest zbliżona w obydwu grupach. Słowa kluczowe:,, dystrybucja tłuszczu, postawa ciała Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 759-765 www.phie.pl Nadesłano: 12.07.2012 Zakwalifikowano do druku: 20.10.2012 Introduction. Occupational activity frequently modifies somatic and postural features and influences the development of body tissue composition. Such professions as a police officer or a fire fighter require good health condition, physical fitness and high psychological resistance, since they are characterised by a high psycho-physical load. Aim. To evaluate body posture and body fat level and distribution in professional soldiers and police officers. Materials & methods. 25 police officers and 27 professional soldiers were measured. The age of the subjects was within a range of 29-40 years. During the research the following measurements were taken: body height and mass and thickness of skinfolds of the trunk and limbs. The body posture evaluation was conducted through the use of a Posturometer S attached to a computer. Results & conclusions. The police officers revealed grater amount of fat than the soldiers. The distribution of body fat in the police officers is more central and very distinctive in the abdominal area. The analysis of the selected body parts revealed that the majority of subjects displayed correct body postures within the range of physiological curves of the spine. Side curvatures were observed in over % of the examined subjects while a number of subjects with scoliosis was similar in both groups. Key words: police officers, soldiers, body fat distribution, body postures Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr Jadwiga Pietraszewska Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, Zakład Antropologii Fizycznej al. I.J. Paderewskiego 35, Pawilon P-2, 51-612 Wrocław tel. 71 347 3344, e-mail: jadwiga.pietraszewska@awf.wroc.pl Wstęp Podstawą właściwego funkcjonowania człowieka w życiu zawodowym jest kształtowanie odpowiednich nawyków higieniczno-zdrowotnych. Specyfika pracy w służbach mundurowych wymaga od pracowników dobrego stanu zdrowia, wysokiej sprawności fizycznej i dużej odporności psychicznej, gdyż są to zawody o znacznym obciążeniu psychofizycznym. Stąd też istotnym elementem szkolenia policyjnego i militarnego jest aktywność fizyczna, która z jednej strony zapewnia właściwe przygotowanie się do działań interwencyjnych, a ponadto jest czynnikiem wspomagającym utrzymanie dobrej kondycji zdrowotnej [1]. Z uwagi na zbliżony charakter pracy, szkolenie wojskowe w zakresie utrzymania odpowiedniej sprawności fizycznej upodabnia się do szkolenia policyjnego, ale dotyczy to głównie służb operacyjnych. Natomiast osoby wykonujące czynności administracyjne w obydwu rodzajach służb mundurowych nie zawsze realizują we właściwy sposób wskazania dotyczące ich aktywności fizycznej. Kryteria naboru do szkół wojskowych i policyjnych powodują, że często do formacji tych trafiają osoby, które różnią się pod względem niektórych cech morfologicznych od swoich rówieśników [2, 3]. Jednak aktywność zawodowa często modyfikuje niektóre cechy somatyczne i wpływa na

7 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 759-765 kształtowanie się elementów składu tkankowego. Hipokinezja skutkuje między innymi tendencją do gromadzenia większej ilości tkanki tłuszczowej. Nadmierna ilość tłuszczu w organizmie staje się często przyczyną wielu chorób. Sposoby oceny stopnia otłuszczenia organizmu są różne. Obecnie najczęściej używaną miarą jest wskaźnik masy ciała (BMI), który u większości mężczyzn w średnim wieku rzeczywiście dobrze ocenia ryzyko pojawiania się przewlekłych chorób. Jego wartość bowiem dość wysoko koreluje z tkanką tłuszczową całkowitą. Należy jednak pamiętać, że wartość tego wskaźnika zależy również od beztłuszczowej masy ciała, co w przypadku osób posiadających znaczny udział ciała szczupłego (rozbudowane mięśnie i masywny kościec) błędnie ocenia tendencje do otyłości i ryzyko wystąpienia chorób. Ponadto wskaźnik ten nie uwzględnia sposobu rozmieszczenia tkanki tłuszczowej i z tego powodu niezbyt precyzyjnie ocenia możliwości wystąpienia chorób będących konsekwencją nadwagi. Badania wykazały bowiem, że szczególnie niebezpieczne dla organizmu jest nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha. Taka dystrybucja tłuszczu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego, niewydolności krążenia, cukrzycy, niektórych nowotworów [4, 5, 6, 7]. Z tego powodu ocena zawartości tkanki tłuszczowej powinna opierać się dodatkowo na bezpośrednich pomiarach, w tym na pomiarach fałdów skórno-tłuszczowych, które w precyzyjny sposób pozwalają określić rzeczywistą dystrybucję tłuszczu [8]. Dodatkowym skutkiem zaniedbań w zakresie aktywności ruchowej i utrzymywania długotrwałej pozycji siedzącej mogą być nieprawidłowości w obrębie postawy ciała. Wady postawy wg Kasperczyka [9] są efektem stanu przeciążenia lub zużycia części struktur postawotwórczych. Cel pracy Ocena poziomu i dystrybucji otłuszczenia oraz postawy ciała u zawodowych żołnierzy i policjantów. Materiał i metodyka Materiał badawczy do pracy stanowiły wyniki pomiarów 25 policjantów i 27 zawodowych żołnierzy, słuchaczy uzupełniających studiów magisterskich w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Wiek badanych mieścił się w przedziale 29-40 lat. Za pomocą antropometru GPM Siber Hegner Maschinen AG zmierzono wysokość całkowitą, pomiar masy ciała wykonano przy użyciu wagi elektronicznej. Fałdy skórno-tłuszczowe pod dolnym kątem łopatki, nad mięśniem trójgłowym ramienia, na przedramieniu, nad grzebieniem biodrowym, na brzuchu i na podudziu zostały zmierzone tkankomierzem typu harpendenowskiego, który charakteryzuje się stałą siłą nacisku 10 g/mm 2. Wyliczono sumę fałdów mierzonych na tułowiu, na kończynach, a następnie wykorzystano wskaźnik określający dystrybucję tłuszczu podskórnego (suma fałdów kończyn/suma fałdów tułowia). Zawartość tłuszczu (FM) i ciała szczupłego (LBM) określono metodą antropometryczną. Do oceny relacji wagowo-wzrostowych wykorzystano wskaźniki: Rohrera i BMI. Ponadto wyliczono wskaźnik względnej masy ciała szczupłego (LBMI), w którym wartość masy całkowitej zastąpiono masą ciała szczupłego. Do oceny postawy ciała wykorzystano połączony z komputerem Posturometr S. Urządzenie to pozwala opisać i przedstawić dowolny punkt lub krzywiznę w trójprzestrzennym kartezjańskim układzie współrzędnych [10]. W skład urządzenia wchodzą sprzężone ze sobą układy: 1. mechaniczny służący do wskazania położenia mierzonego punktu 2. elektroniczny obliczający położenie wodzika pomiarowego w przestrzeni trójwymiarowej 3. informatyczny analizujący wyniki pomiaru. Rodzaje postawy scharakteryzowano według klasyfikacji Wolańskiego [11] i Zeyland-Malawki [12]. W klasyfikacji tej wyróżnia się trzy rodzaje postawy ciała: równoważna (R), lordotyczna (L) i kifotyczna (K). Postawę równoważną charakteryzuje zrównoważony rozwój lordozy lędźwiowej i kifozy piersiowej. W typie lordotycznym dominuje lordoza lędźwiowa, w typie kifotycznym przeważa kifoza piersiowa. Wśród tych typów postawy ciała wyróżnia się po trzy podtypy, które zależą od wielkości krzywizn kręgosłupa. Można wyróżnić (KI-III, RI-III, LI-III). Osoby z prawidłową postawą reprezentują następujące typy: RI, RII, LI i KI. W grupie nieprawidłowych postaw znajdują się KII, KIII, LII, LIII i RIII. Podstawą wydzielenia typów postawy ciała są wielkości kątów α, β, γ. Kąt α charakteryzuje nachylenia górnej części kręgosłupa piersiowego, β określa nachylenie piersiowolędźwiowego odcinka kręgosłupa i kąt γ nachylenie odcinka lędźwiowo-krzyżowego. Do opracowania danych pomiarowych wykorzystano podstawowe metody statystyczne. Przed wykonaniem obliczeń zbadano rozkłady analizowanych zmiennych posługując się testem Kołmogorowa- Smirnowa i nie stwierdzono istotnych odchyleń od rozkładu normalnego. Na tej podstawie zastosowano w dalszej kolejności metody opierające się na założeniu o normalności rozkładów. Zróżnicowanie międzygrupowe określono testem t-studenta. Siłę powiązań pomiędzy masą ciała a fałdami skórno-tłuszczowymi zbadano przy użyciu współczynnika korelacji prostej Pearsona.

Pietraszewska J i wsp. Poziom i dystrybucja otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów 761 Wyniki Analiza podstawowych parametrów morfologicznych wskazuje na niemal identyczną wysokość ciała przedstawicieli obydwu grup (tab. I). Masa ciała i wszystkie mierzone fałdy skórno-tłuszczowe przyjmują natomiast wyższe wartości u policjantów. Istotna różnica występuje jednak tylko w przypadku fałdu pod łopatką i na brzuchu. Konsekwencją tego jest także wyraźnie większa wartość sumy fałdów tułowia Tabela I. Charakterystyka statystyczna badanych zmiennych i zróżnicowanie międzygrupowe ocenione testem t-studenta (różnice istotne na poziomie p 0,05 oznaczono pogrubioną czcionką) Table I. Statistical characteristics of measured variables and differences between groups assessed by the Student s t-test (significant differences at p 0,05 are marked in bold) Policjanci Żołnierze p-wartość Zmienne testu s s t Studenta Wysokość ciała [cm] 177,64 7,45 177,62 5,18 0,991 Masa ciała [kg] 88,22 12,20 81,42 9,67 0,035 Fałd tł. pod łopatką [mm] 16,13 4,38 11,41 3,49 0,000 Fałd tł. na ramieniu [mm] 7,17 2,83 6,41 3,17 0,375 Fałd tł. na przedramieniu [mm] 4,52 1,16 4,14 1,36 0,300 Fałd tł. nad grzeb. biodr. [mm] 17,06 6,69 13,79 6,18 0,079 Fałd tł. na brzuchu [mm] 16,01 5,56 11,47 4,73 0,003 Fałd tł. na podudziu [mm] 7,93 2,49 7,25 3,16 0,403 fałdów tułowia [mm] 33,19 10,23 25,20 9,25 0,006 fałdów kończyn [mm] 15,10 4,45 13,66 5,31 0,303 fałdów tułowia/ fałdów kończyn 0,47 0,11 0,57 0,19 0,030 Masa tłuszczu [kg] 21,73 5,48 17,19 4,02 0,002 Masa ciała szczupłego [kg] 66,49 8,23 64,22 6,93 0,299 Tłuszcz [%] 24,41 3,84 20,95 3,29 0,001 Ciało szczupłe [%] 75,59 3,84 79,05 3,29 0,001 Wskaźnik Rohrera 1,58 0,23 1,45 0,12 0,017 BMI 27,99 3,66 25,75 2,29 0,014 LBMI 21,10 2,54 20,31 1,57 0,202 Kąt alfa 13,20 6,40 12,00 6,61 0,517 Kąt beta 7,92 5, 8,74 4,76 0,589 Kąt gamma 5,96 5,25 4,96 3,05 0,422 5 10 15 20 25 fałd tłuszczowy pod łopatką [mm] Ryc. 1. Zależność masy ciała od grubości fałdu tłuszczowego pod łopatką Fig. 1. Relationship between body mass and subscapular skinfold u funkcjonariuszy oraz istotnie wyższa zawartość tłuszczu w ich organizmie w porównaniu z żołnierzami. Nie stwierdzono natomiast znaczącej różnicy w otłuszczeniu kończyn przedstawicieli obydwu grup zawodowych. Wskaźnik dystrybucji otłuszczenia wyrażający relację pomiędzy sumą fałdów kończyn i sumą fałdów tułowia wskazuje na większą akumulację tłuszczu w obrębie tułowia u policjantów. Zależności pomiędzy masą ciała a mierzonymi fałdami skórno-tłuszczowymi przedstawiają ryciny 1-6. Obliczone współczynniki korelacji pomiędzy masą ciała a fałdem pod łopatką, nad grzebieniem biodrowym, na brzuchu i podudziu były statystycznie istotne (tab. II). Nie stwierdzono istotnych powiązań pomiędzy masą ciała a fałdami na ramieniu i przedramieniu. Korelacje pomiędzy wysokością ciała i badanymi fałdami skórno-tłuszczowymi są także nieistotne. Do oceny smukłości sylwetki wykorzystano wskaźnik Rohrera, który klasyfikuje budowę ciała 0 5 10 15 20 25 30 fałd tłuszczowy na brzuchu Ryc. 2. Zależność masy ciała od grubości fałdu tłuszczowego na brzuchu Fig. 2. Relationship between body mass and stomach skinfold 0 5 10 15 20 25 30 35 fałd tłuszczowy nad grzebieniem biodrowym [mm] Ryc. 3. Zależność masy ciała od grubości fałdu tłuszczowego nad grzebieniem biodrowym Fig. 3. Relationship between body mass and suprailiac skinfold

762 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 759-765 Tabela II. Współczynniki korelacji Pearsona Table II. Coefficients of Pearson`s correlation Zmienne Masa ciała Wysokość ciała Policjanci Żołnierze Policjanci Żołnierze Fałd tł. pod łopatką 0,614 0,1 0,010 0,032 Fałd tł. na ramieniu -0,038 0,151-0,063 0,094 Fałd tł. na przedramieniu 0,255 0,330-0,021-0,034 Fałd tł. nad grzeb. biodr. 0,5 0,572-0,029 0,069 Fałd tł. na brzuchu 0,615 0,458 0,062 0,0 Fałd tł. na podudziu 0,5 0,548 0,011 0,195 0 5 10 15 20 fałd tłuszczowy na ramieniu [mm] Ryc. 4. Zależność masy ciała od grubości fałdu tłuszczowego na ramieniu Fig. 4. Relationship between body mass and triceps skinfold 0 2 4 6 8 10 fałd tłuszczowy na przedramieniu [mm] Ryc. 5. Zależność masy ciała od grubości fałdu tłuszczowego na przedramieniu Fig. 5. Relationship between body mass and forearm skinfold badanych jako masywną [13], przy czym wartość tego wskaźnika u wojskowych jest znacząco mniejsza w porównaniu z funkcjonariuszami. Większą masywność sylwetki policjantów potwierdzają także wartości wskaźnika BMI. Należy zauważyć, że uzyskane w obydwu grupach wartości wskazują na tendencję badanych do nadwagi (tab. I). Wskaźnik względnej masy ciała szczupłego (LBMI) nie wykazuje istotnej różnicy w porównywanych grupach, co świadczy o zbliżonym udziale masy beztłuszczowej w ich organizmach (tab. I). Badane elementy postawy ciała wykazują słabe zróżnicowanie międzygrupowe. Analiza wartości kątów określających fizjologiczne krzywizny kręgosłupa wykazała jedynie tendencje do wyższych wartości kątów α i γ u policjantów, natomiast kąta β u żołnierzy (tab. I). Postawa ciała w aspekcie ukształtowania fizjologicznych krzywizn kręgosłupa u większości badanych jest prawidłowa. Dominują wśród nich typy kifotyczne I, mniejszy odsetek stanowią typy równoważne I i II (ryc. 7). Wśród nieprawidłowych postaw przeważają typy kifotyczne II. Pozostałe warianty występują sporadycznie. U siedmiu osób (3 policjantów i 4 żołnierzy) stwierdzono spłycone lordozy lędźwiowe. 14 12 liczba osób 10 8 6 0 5 10 15 20 fałd tłuszczowy na podudziu [mm] Ryc. 6. Zależność masy ciała od grubości fałdu tłuszczowego na podudziu Fig. 6. Relationship between body mass and calf skinfold 4 2 0 K I K II R I R II L I L II typy postawy ciała Ryc. 7. Częstość występowania typów postawy ciała Fig. 7. Frequency of types of posture

Pietraszewska J i wsp. Poziom i dystrybucja otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów 763 W obydwu grupach odnotowano dość duży odsetek występowania bocznych skrzywień kręgosłupa (ryc. 8, 9). brak skoliozy 40% skolioza prawostronna 8% skolioza lewostronna 52% Ryc. 8. Częstość występowania bocznych skrzywień kręgosłupa w grupie policjantów Fig. 8. Frequency of scoliosis in the group of policemen brak skoliozy 51,9% skolioza prawostronna 14,8% skolioza lewostronna 33,3% Ryc. 9. Częstość występowania bocznych skrzywień kręgosłupa w grupie żołnierzy Fig. 9. Frequency of scoliosis in the group of soldiers Skoliozy stwierdzono u 15 policjantów i 13 żołnierzy. Zlokalizowano je w różnych odcinkach kręgosłupa i stwierdzono różną długość łuku skoliozy u poszczególnych osób. Najczęściej pojawiały się skrzywienia lewostronne. Dyskusja Znaczną część szkolenia służb mundurowych zajmują działania antyterrorystyczne, interwencyjne, obronne [1]. Stąd też kryteria morfologiczne w tych formacjach mają niebagatelne znaczenie, gdyż stanowią one podstawę perfekcyjnego wykonywania wielu zadań ruchowych i decydują o poziomie sprawności fizycznej. Należy zatem oczekiwać pewnych podobieństw w morfologii ciała przedstawicieli różnych formacji służb mundurowych. Zaobserwowane w pracy podobieństwo w wysokości ciała potwierdza znaczenie tego elementu budowy dla żołnierzy i policjantów. Z uwagi na silną determinację genetyczną tej cechy należy uznać, że jest ona brana pod uwagę podczas selekcji do służby. Podobieństwo morfologiczne przedstawicieli różnych specjalności wojskowych potwierdziły badania Ziółkowskiej-Łajp [3]. Badani przez autorkę kandydaci do Wyższej Szkoły Oficerskiej charakteryzowali się wysokością ciała oscylującą wokół 178 cm, co jest wynikiem bardzo zbliżonym do wartości uzyskanych w badaniach własnych. Inaczej natomiast kształtuje się rozwój masy ciała i jej składowych, przede wszystkim zawartości tłuszczu. Wyniki licznych badań dowodzą, że utrzymanie odpowiednich proporcji tkanki tłuszczowej do beztłuszczowej masy ciała warunkowane jest genetycznie, ale ma też ścisły związek z czynnikami środowiskowymi [14, 15, 16,]. Można przypuszczać, że wpływ na znaczne otłuszczenie badanych żołnierzy i policjantów ma zbyt mała aktywność fizyczna. Sondel i współautorzy [17] badając otłuszczenie ciała kobiet w wieku 16-66 lat aktywnych i nieaktywnych fizycznie stwierdzili we wszystkich klasach wieku istotnie niższą zawartość tłuszczu i grubość fałdów skórno-tłuszczowych u osób, które rekreacyjnie uprawiały ćwiczenia fizyczne przynajmniej dwa razy w tygodniu. Wydaje się, że odpowiedni poziom sprawności fizycznej powinien być priorytetem w szkoleniu przedstawicieli służb mundurowych, gdyż zapewnia najbardziej skuteczne działanie w czasie pełnienia obowiązków zawodowych, a ponadto kształtuje ich sylwetkę i prezencję, co także ma niebagatelne znaczenie w ocenie tych osób przez społeczeństwo [18]. Jednak z powodu różnych uwarunkowań realizacja tych celów bywa niewystarczająca. Obowiązujący jednorazowy coroczny sprawdzian oceniający sprawność fizyczną wystarczy zaliczyć na ocenę dostateczną, a badania dotyczące budowy i składu ciała nie są obowiązkowe. W wielu przypadkach obniża to motywacje kadry, szczególnie tej starszej, do podnoszenia swojego wyszkolenia [18] i skutkuje pojawieniem się różnych nieprawidłowości w zakresie elementów tkankowych. Inne podejście do problemu związanego z utrzymaniem właściwego składu tkankowego ciała występuje natomiast w armii USA, gdzie ma miejsce częsta kontrola personelu wojskowego pod kątem poziomu otłuszczenia [19]. W przypadku stwierdzenia nadmiaru tłuszczu dochodzi do wydalenia osoby ze służby wojskowej. W Polsce zawodowi różnych specjalności w pierwszych latach służby nie wykazują nadmiaru tkanki tłuszczowej, a jej dystrybucja nie budzi niepokoju [19]. Należy to tłumaczyć zwiększoną aktywnością fizyczną młodych osób. Zwiększenie ilości tłuszczu u słuchaczy szkoły oficerskiej pod koniec studiów stwierdzili natomiast Arska-Kotlińska i Drozdowski [20]. W programie studiów na pierwszych latach aktywność ruchowa stanowi znaczną część zajęć. Natomiast na ostatnim roku odbywają się głównie zajęcia teoretyczne. Ograniczenie ćwiczeń fizycznych skutkuje zwiększeniem udziału tłuszczu w ich organizmie, co znajduje potwierdzenie w badaniach własnych.

764 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(4): 759-765 Wśród badanych policjantów, poza większą ilością tłuszczu, występuje także tendencja w kierunku bardziej centralnego typu otłuszczenia, z przewagą tłuszczu w okolicy brzusznej. Większość badanych z tej grupy wykonywała głównie prace dochodzeniowo-śledcze o charakterze stacjonarnym, które wiązały się z długotrwałym przebywaniem w pozycji siedzącej. Można więc sądzić, że także w tym przypadku ograniczenie aktywności fizycznej jest główną przyczyną nadmiaru tłuszczu. Nie można także wykluczyć wpływu na taki typ dystrybucji czynnika stresu. Epel i wsp. [21] stwierdzili, że stres może być silnym predykatorem pojawiania się otyłości i może odgrywać znaczącą rolę w większym magazynowaniu tłuszczu brzusznego. Ciekawych informacji dostarczają wskaźniki względnej masy ciała. Wskaźnik BMI przez licznych badaczy uznawany jest za dobrą miarę otłuszczenia. W badaniach własnych wartość tego wskaźnika klasyfikuje policjantów i żołnierzy jako osoby z nadwagą. Znajduje to odzwierciedlenie w procentowej zawartości tłuszczu. Należy jednak pamiętać, że interpretacja wartości tego wskaźnika może powodować błędne klasyfikacje, gdyż nie uwzględnia zróżnicowania w zakresie masy mięśniowej [22]. Pounder i wsp. [23], porównując wyniki wielu metod oceny otyłości z pośmiertnymi badaniami tłuszczu trzewnego i podskórnego u mężczyzn stwierdzili, że istotny wzrost masy tłuszczu w jamie brzusznej w sieci większej i okolicy okołonerkowej następuje już u osób ze wskaźnikiem masy ciała wynoszącym około 25. Wartość tego wskaźnika powinna być więc weryfikowana dodatkowymi pomiarami antropometrycznymi. Wskaźnik LBMI (względna masa ciała szczupłego) nie różni istotnie badanych grup. Oznacza to, że poziom rozwoju masy beztłuszczowej żołnierzy i policjantów jest zbliżony. Analiza wybranych elementów postawy ciała wykazała znaczne podobieństwo badanych z obydwu grup w zakresie ukształtowania fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, a także w częstości skolioz. Skrzywienia boczne występują u ponad % badanych. Należy przypuszczać, że występujące skoliozy mają charakter nabytych nawykowych, wywołanych czynnikiem funkcjonalnym. Są to najczęściej nieprawidłowe pozycje ciała, przejawiające się najpierw pogłębieniem krzywizn, ugięciem nogi, przenoszeniem ciężaru ciała na elementy podporowe (odbarczanie przemęczonych mięśni). Jest to tzw. pozycja zmęczeniowa [24]. Chlebicka i wsp. [25] badając postawę ciała mężczyzn w wieku poborowym także stwierdzili znaczną częstość skrzywień bocznych (ponad % badanych). Podobnie jak w niniejszej pracy, autorzy stwierdzili zdecydowaną większość skrzywień lewostronnych. Za optymistyczne można uznać wyniki dotyczące ukształtowania kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Zdecydowana większość badanych reprezentuje prawidłowe typy postawy ciała. Wynika to ze znacznego rozwoju masy mięśniowej przedstawicieli służb mundurowych, co wiąże się także z lepszym funkcjonowaniem mięśni posturalnych. Wnioski Zarówno znaczne otłuszczenie ciała, jak i nieprawidłowości w zakresie niektórych elementów postawy ciała wśród badanych policjantów i żołnierzy, są prawdopodobnie efektem zbyt małej aktywności fizycznej badanych. Należy zatem zadbać o kształtowanie nawyków higieniczno-zdrowotnych przedstawicieli służb mundurowych poprzez egzekwowanie systematycznego uprawiania ćwiczeń fizycznych, gdyż są one elementem niezbędnym dla efektywnego funkcjonowania w pracy. Piśmiennictwo / References 1. Kalina RM, Chodała A, Tomczak A. O sportach ekstremalnych z perspektywy kryteriów współczesnego treningu militarnego i antyterrorystycznego oraz efektywnego funkcjonowania służb ratowniczych. [w:] Sporty ekstremalne w przygotowaniu żołnierzy formacji antyterrorystycznych. Rakowski A, Chodała A, Kalina RM (red). PTNKF 2003, 6: 7-12. 2. Arska-Kotlińska M. Morfologiczne przesłanki doboru kandydatów do Wyższej Szkoły Oficerskiej. [w:] Morfofunkcjonalne uwarunkowania i skutki służby wojskowej. Sokołowski M (red). WSO, Poznań 2001: 13-16. 3. Ziółkowska-Łajp E. Morfologiczne uwarunkowania postępowania kwalifikacyjnego do Wyższej Szkoły Oficerskiej. [w:] Kultura Fizyczna w wojsku w dobie przemian. Sokołowski M (red). WSO, Poznań 2002: 243-248. 4. Chrzanowska M. Dystrybucja tkanki tłuszczowej w ciele człowieka a zagrożenia zdrowotne. Kult Fiz 1997, 7: 18 21. 5. Yarnell JW, Patterson CC, Thomas HF, Sweetnam PM. Central obesity: predictive value of skinfold measurements subsequent ischemic heart disease at 14 years follow-up in Caerphilly Study. Int J Obes Relat Metab Disord 2001, 25: 1546-1549. 6. Koh-Banerjee P, Wang Y, Hu FB, et al. Changes in body weight and body fat distribution as risk factors for clinical diabetes in US men. Am J Epidemiol 2004, 159: 11-1159. 7. Harvie M, Bokhari S, Shenton A, et al. Adult weight gain and central obesity in women with and without a family history of breast cancer: a case control study. Fam Cancer 2007, 6: 287-294. 8. Socha M, Jonak W, Bolanowski M, Chwałczyńska A. Assessment of body fat content in young men by using selected somatic indices and skinfolds. Physical Educ Sport 2008, 52: 84-87.

Pietraszewska J i wsp. Poziom i dystrybucja otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów 765 9. Kasperczyk T. Metody oceny postawy ciała. AWF, Kraków 2000: 179. 10. Śliwa W, Śliwa K. Wady postawy i ich ocena. Edytor, Legnica 2002. 11. Wolański N. Kyfolordozometr prosty przyrząd do pomiarów krzywizn kręgosłupa. Kultura Fiz 1956, 12: 947 953. 12. Zeyland-Malawka E. Ćwiczenia korekcyjne. AWF, Gdańsk 1994: 19-31. 13. Drozdowski Z. Antropometria w wychowaniu fizycznym. AWF, Poznań 1998, s. 205. 14. Rankinen T, Zuberi A, Chagnon YC, et al. The human obesity gene map: the 2005 update. Obesity 2006, 14: 529-644. 15. Yamada Y, Kato K, Kameyama T, et al. Genetic factors for obesity. Int J Mol Med 2006, 18: 843-851. 16. Socha M, Bolanowski M, Jonak W, Lewandowski Z. Otłuszczenie ogólne i dystrybucja tkanki tłuszczowej u mężczyzn w starszym wieku. Endokrynol Otyłość Zaburzenia Przemiany Materii 2007, 3 (4): 73-78. 17. Sondel G, Sławińska T, Marcinkiewicz M. Analiza składu ciała w aspekcie stylu życia kobiet z rejonu legnickiego. Med Środow 2010, 13(2): 41-46. 18. Kwilecka M, Kwilecki K, Brożek Z. Sprawność fizyczna priorytetowym zadaniem szkolenia w siłach zbrojnych. [w:] Kultura fizyczna w wojsku w dobie przemian. Sokołowski M (red). WSO, Poznań 2002: 71 78. 19. Krzykała M, Arska-Kotlińska M, Czerniak U i wsp. Dystrybucja tkanki tłuszczowej w specjalnościach wojskowych. [w:] Motoryczne i somatyczne kryteria selekcji żołnierzy w służbie zawodowej. Drozdowski S, Sokołowski M (red). AWF, Poznań 2006: 45-54. 20. Arska-Kotlińska M, Drozdowski Z. Wpływ studiów w wyższej szkole oficerskiej na strukturę morfologiczną podchorążych. [w:] Morfofunkcjonalne uwarunkowania i skutki służby wojskowej. Sokołowski M (red). WSO, Poznań 2001: 17 22. 21. Epel EE, Moyer AE, Martin CD et al. Stress-induced cortisol, mood, and fat distribution in men. Obes Res 1999, 1: 9 15. 22. Rothman KJ. BMI-related errors in the measurement of obesity. Int J Obes 2008, 32: 56-59. 23. Pounder D, Carson D, Davison M, Orihara Y. Evaluation of indices of obesity in men: descriptive study. BMJ 1998, 316: 1428-1429. 24. Nowotny J. Saulicz E. Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja. AWF, Katowice 19, s. 253. 25. Chlebicka E, Huk P, Śliwa W. Postawa ciała mężczyzn w wieku poborowym. [w:] Morfofunkcjonalne uwarunkowania i skutki służby wojskowej. Sokołowski M (red). WSO, Poznań 2001: 37-41.