SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 11.6.2015 r. COM(2015) 288 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Trzecie sprawozdanie w sprawie wdrażania krajowych planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007-2013) {SWD(2015) 114 final} PL PL

PRZEDMOWA Niniejsze sprawozdanie jest trzecim sprawozdaniem Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wdrażania krajowych planów strategicznych 1 oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007 2013) 2. Niniejsze sprawozdanie Komisji 3 opiera się na analizie i przeglądzie sprawozdań podsumowujących złożonych przez państwa członkowskie w 2014 r. 4 oraz na innych dostępnych informacjach, a w szczególności wspólnych finansowych i fizycznych wskaźnikach monitorowania, i na działaniach Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Zawiera ono podsumowanie głównych zmian, aktualnych trendów i wyzwań związanych z wdrażaniem krajowych planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty. Należy zauważyć, że dane wykorzystane w niniejszym sprawozdaniu zostały zebrane od początku okresu programowania w 2007 r. do końca 2013 r. Chociaż rok 2013 odpowiada końcowi okresu programowania, nie jest to koniec jego wdrażania, ponieważ okres ten trwa do dnia 31 grudnia 2015 r. 5. Znaczna liczba działań zostanie jeszcze do tej pory podjęta, a podsumowanie osiągnięć zrealizowanych programów nie będzie dostępne przed końcem 2016 r. 1 Zob. tytuł II rozdział II rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). 2 Decyzja Rady z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (okres programowania 2007 2013) (2006/144/WE). 3 Zob. art. 14 Sprawozdanie Komisji rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. 4 Zob. art. 13 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. Te sprawozdania podsumowujące przedstawiają postępy dokonane we wdrażaniu krajowych planów i celów strategicznych oraz wkład w realizację strategicznych wytycznych Wspólnoty. 5 W ramach tzw. zasady N+2 państwa członkowskie mogą ponosić wydatki na programy na lata 2007 2013 do końca 2015 r. 2

SPIS TREŚCI 1. Kontekst i przegląd...4 1.1 Priorytety Wspólnoty w odniesieniu do rozwoju obszarów wiejskich na okres 2007-2013...4 1.2 Przegląd budżetu i celów operacyjnych...5 2. Wdrażanie priorytetów Wspólnoty...6 2.1 Przegląd głównych wyników...6 2.2. Realizacja w podziale na osie i środki...8 3. Perspektywy...12 3

1. KONTEKST I PRZEGLĄD 1.1 Priorytety Wspólnoty w odniesieniu do rozwoju obszarów wiejskich na okres 2007 2013 W lutym 2006 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła strategiczne wytyczne dla rozwoju obszarów wiejskich na okres 2007 2013 2 zawierające trzy zasadnicze priorytety tematyczne: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW 6 ) powinien przyczynić się do rozwoju silnego i dynamicznego sektora rolno-spożywczego w Europie, koncentrując się na transferze wiedzy, modernizacji, innowacji i jakości w łańcuchu żywnościowym i na sektorach priorytetowych dla inwestycji w kapitał rzeczowy i ludzki. Działania zgrupowane w osi 1 przyczyniają się głównie do osiągnięcia celu programów rozwoju obszarów wiejskich (PROW) dotyczącego konkurencyjności; Poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich. W celu ochrony i wzmacniania zasobów naturalnych i krajobrazowych obszarów wiejskich UE środki przeznaczone na ten priorytet powinny zapewniać wsparcie w trzech priorytetowych obszarach na poziomie UE: różnorodności biologicznej, ochrony i rozwoju systemów rolnictwa i leśnictwa, tradycyjnych krajobrazów wiejskich o wysokich wartościach przyrodniczych, wody i zmiany klimatu. Środki zgrupowane w ramach osi 2 PROW przyczyniają się głównie do osiągnięcia celu środowiskowego; Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie zróżnicowania gospodarki wiejskiej. Środki przeznaczone na te cele powinny przyczyniać się do osiągnięcia nadrzędnego priorytetu dotyczącego tworzenia możliwości zatrudnienia i warunków wzrostu gospodarczego. Interwencje powinny w szczególności być wykorzystywane do wspierania budowania potencjału, nabywania kwalifikacji i organizowania rozwoju strategii lokalnej, a także przyczyniać się do zapewnienia utrzymania atrakcyjności obszarów wiejskich dla przyszłych pokoleń. W promowaniu szkoleń, informacji i przedsiębiorczości należy wziąć pod uwagę szczególne potrzeby kobiet, ludzi młodych i starszych pracowników. Środki zgrupowane w ramach osi 3 PROW przyczyniają się do realizacji szerszych celów związanych z rozwojem obszarów wiejskich w połączeniu z osią 4. Oprócz priorytetów tematycznych w przyjętych strategicznych wytycznych podkreślono również potrzebę: Tworzenia lokalnego potencjału zatrudnienia i różnicowania działalności przy jednoczesnym działaniu na rzecz priorytetów tematycznych. Przedmiotowa oś horyzontalna, zwana również osią Leader (oś 4) powinna odgrywać istotną rolę w poprawie zarządzania i mobilizacji wewnętrznego potencjału rozwojowego obszarów wiejskich za pośrednictwem lokalnych strategii rozwoju; Zapewnienia spójności w programowaniu. Należy zapewnić maksymalizację synergii między osiami i w ramach poszczególnych osi. W stosownych przypadkach należy uwzględniać inne strategie na poziomie UE. Należy również uruchomić środki mające na celu poprawę zarządzania i realizacji celów polityki. W szczególności należy stworzyć europejskie i krajowe sieci rozwoju obszarów wiejskich funkcjonujące jako platformy wymiany między zainteresowanymi stronami najlepszych praktyk i wiedzy specjalistycznej na temat wszystkich aspektów tworzenia i realizacji polityki oraz zarządzania nią; Komplementarności instrumentów wspólnotowych. W celu promowania synergii między polityką strukturalną, polityką zatrudnienia i polityką rozwoju obszarów wiejskich państwa członkowskie powinny zapewnić wzajemną komplementarność i spójność działań, które mają być finansowane z różnych funduszy UE. Strategiczne wytyczne zapewniają ramy prawne, na podstawie których państwa członkowskie przygotowały swoje krajowe plany strategiczne stanowiące przełożenie priorytetów UE na priorytety krajowe oraz służące jako odniesienie dla PROW. Te ostatnie z kolei stanowią wdrożenie priorytetów poprzez zestawy wybranych środków pogrupowanych według osi (zob. tabela 1 7 z listą środków w podziale na osie). Programy, krajowe lub regionalne, zostały zatwierdzone przez Komisję w latach 2007 i 2008. Ich wdrażanie jest monitorowane i oceniane na podstawie wspólnych ram monitorowania i oceny (CMEF). 6 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). 7 Wszystkie tabele są przedstawione w dokumencie roboczym służb Komisji. 4

1.2 Przegląd budżetu i celów operacyjnych Całkowity budżet w ramach EFRROW na cały okres programowania 2007 2013 wynosi 96,2 mld EUR. Aby zapewnić zrównoważoną strategię, EFRROW ustanowił minimalne poziomy wydatków dla każdej osi tematycznej, które stosuje się w odniesieniu do każdego PROW (odpowiednio 10 %, 25 % i 10 % dla osi 1, 2 i 3). W odniesieniu do osi 4 (Leader) zarezerwowano minimum 5 % (2,5 % w przypadku UE-12) finansowania UE w odniesieniu do każdego programu. Całkowity dostępny budżet jest wyższy, ponieważ środki EFRROW są uzupełniane z krajowych środków publicznych 8. Oś 2 45% Oś 1 33% Oś 3 14% Oś 4 6% Pomoc techniczna 1,5% Płatności bezpośrednie dla RO i BG 0,5% Rysunek 1. Względne znaczenie osi w ramach całkowitego wkładu EFRROW na okres programowania 2007 2013 UE-27. Po zakończeniu programowania na poziomie państw członkowskich podział środków finansowych między różne osie oraz określenie głównych celów na 2013 r. miały następujące skutki, jak przedstawiono na powyższym rysunku 1: na oś 1 poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego przypada 33 % całkowitych środków EFRROW. Oczekuje się, że do końca okresu programowania w ramach tej osi dofinansowane zostanie 575 000 projektów inwestycyjnych mających na celu modernizację gospodarstw rolnych oraz udzieli się wsparcia 34 000 przedsiębiorstw w celu zwiększania wartości dodanej produktów rolnych i leśnych; na oś 2 poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich przeznaczono największą część całkowitych środków EFRROW, a mianowicie 45 %. Planowany wynik to uzyskanie 47 mln hektarów (ha) użytków rolnych objętych zarządzaniem rolnośrodowiskowym, 55 mln ha użytków rolnych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i obszarach górskich objętych płatnościami z tytułu naturalnych utrudnień oraz 1,3 mln ha użytków rolnych objętych wsparciem w celu spełnienia wymogów NATURA 2000; na oś 3 poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie różnicowania gospodarki wiejskiej przypada mniejszy udział, wynoszący 14 % całkowitych środków EFRROW. Oczekuje się, że do 2013 r. oś ta przyczyni się do rozwoju lub powstania 73 350 przedsiębiorstw na obszarach wiejskich oraz wsparcia 29 000 projektów odnowy wsi. oś 4 LEADER stanowi 6 % całkowitego finansowania z EFRROW. Oczekuje się, że skierowanie największej części wsparcia na wdrażanie lokalnych strategii rozwoju przyczyni się do zróżnicowania działalności i poprawy jakości życia (projekty podobnego typu jak w osi 3). Ocena funkcjonowania reformy WPR oraz Europejski plan naprawy gospodarczej (EERP) spowodowały pojawienie się w budżecie dodatkowej kwoty 4,9 mld EUR przeznaczonej na sześć wyzwań. Większość środków jest skoncentrowana w obszarze różnorodności biologicznej (31 %, czyli 1,5 mld EUR) oraz gospodarki wodnej (27 %, 1,3 mld EUR). Restrukturyzacja rynku 8 Wszystkie dane finansowe w sprawozdaniu odnoszą się do EFRROW, o ile wyraźnie nie określono inaczej. 5

mleczarskiego stanowi 15 % dodatkowego budżetu (0,7 mld EUR), środki dotyczące zmiany klimatu stanowią 14 % (0,7 mld EUR), a odnawialne źródła energii 6 % (0,3 mld EUR). Państwa członkowskie podjęły również decyzję o przeznaczeniu 35 % funduszy w ramach Europejskiego planu naprawy gospodarczej na infrastrukturę szerokopasmową, tj. 0,3 mln EUR z dostępnej kwoty 1 mld EUR. 2. WDRAŻANIE PRIORYTETÓW WSPÓLNOTY 2.1 Przegląd głównych wyników Całkowite wydatki EFRROW zrealizowane przez państwa członkowskie UE 27 do końca 2013 r. wyniosły 71 mld EUR 9, co stanowi 74 % całkowitego budżetu na lata 2007 2013 w kwocie 96,2 mld EUR (omawiany okres odpowiada 7 latom z całego okresu realizacji wynoszącego 9 lat 10 ). Roczne wydatki są ogólnie zgodne z planem po początkowym spowolnionym uruchamianiu w pierwszych latach okresu programowania 2007 2013. Sytuacja jest bardzo zróżnicowana wśród państw członkowskich (rysunek 2), ponieważ poziom wydatków w dwóch państwach członkowskich wyniósł ponad 90 %, podczas gdy osiem państw członkowskich wydało mniej niż 70 %. 100% 80% 60% 40% 20% 0% IE AT LU FI LV BE SE SK EE DE SI UK CZ FR PT LT UE-27 NL PL CY HU DK ES MT IT BG RO GR Rysunek 2. Całkowite wydatki budżetowe EFRROW do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 Wdrażanie osi 1 (68 %) jest w dużej mierze zgodne z docelowym poziomem wydatków na lata 2013 2007 z uwagi na znaczną liczbę zatwierdzonych projektów inwestycyjnych, które należy zakończyć. Oś 2 ma najwyższy wskaźnik wykonania (86 %) przy zachowaniu równowagi pomiędzy wartościami państw członkowskich. Ten wysoki wskaźnik wykonania można wytłumaczyć różnicami w mechanizmach wdrażania między środkami dotyczącymi inwestycji w ramach osi 1 i 3 oraz najbardziej znaczącymi środkami osi 2. 9 Płatności na rzecz państw członkowskich w odniesieniu do lat kalendarzowych 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 i 2013. Nie można ich porównać ze sprawozdaniami finansowymi Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady z realizacji EFRROW, które opierają się na latach budżetowych. 10 Płatności w ramach EFRROW 2007 2013 można realizować przez 2 lata od ostatniego zobowiązania (2013 r.), a więc do końca 2015 r. 6

Oś 3 wykazuje znaczny wzrost w porównaniu z końcem 2011 r. (60 % w porównaniu z 31 % osiągniętymi do końca 2011 r.), gdy zgłoszono znaczne opóźnienie we wdrażaniu środków 11. Istnieją jednak różnice między państwami członkowskimi, a niektóre z nich mają opóźnienie w realizacji celów. Wskaźnik wykonania dla osi 4 wynosi 46 %; na wartość tę znaczny wpływ mają opóźnienia w realizacji lokalnych strategii i lokalne grupy działania w różnych państwach członkowskich. Między państwami członkowskimi odnotowuje się znaczne zróżnicowanie we wdrażaniu programu Leader. 50 mld EUR 40 30 20 Wydatki EFRROW w latach 2007-2013 Alokacja EFRROW w latach 2007-2013 10 0 Oś 1 Oś 2 Oś 3 Oś 4 Rysunek 3. Wydatki budżetowe EFRROW do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 w podziale na osie Koncentrując się na wskaźniku wykonania oceny funkcjonowania reformy WPR oraz Europejskiego planu naprawy gospodarczej (EERP), do końca 2013 r. zostało wydane 3,3 mld EUR z łącznej zaprogramowanej kwoty 4,95 mld EUR ((74 %), co potwierdza pozytywną tendencję zgłoszoną w 2012 r. po oczekiwanym skromnym początku w 2010 r. W odniesieniu do wykorzystania funduszy w podziale na wyzwania, wyzwania w zakresie zmiany klimatu, różnorodności biologicznej i sektora mleczarskiego wykazują najwyższy poziom wykorzystania z odpowiednio 100 %, 94 % i 85 %, podczas gdy łączność szerokopasmowa, gospodarka wodna i energia odnawialna z odpowiednio 31 %, 28 % i 21 % pozostają w tyle. Wyższe wykorzystanie funduszy w przypadku wyzwań dotyczących różnorodności biologicznej i zmiany klimatu można wyjaśnić faktem, że wyzwania te były głównie przedmiotem środków realizowanych w ramach osi 2. 11 Drugie sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wdrażania krajowych planów strategicznych oraz strategicznych wytycznych Wspólnoty dla rozwoju obszarów wiejskich (2007 2013). 7

1 500 Wydatki w ramach oceny funkcjonowania reformy WPR i EERP w latach 2010-2013 mln EUR 1 250 1 000 750 Alokacja w ramach oceny funkcjonowania reformy WPR i EERP w latach 2010-2013 500 250 - Zmiana klimatu Energia ze źródeł odnawialnych Gospodarka wodna Różnorodność biologiczna Sektor mleczarski Infrastruktura szerokopasmowa Nowe wyzwania Rysunek 4. Ogólna ocena funkcjonowania reformy WPR i wydatków budżetowych EERP (EFRROW) do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 w podziale na nowe wyzwania (dane ze wspólnych ram monitorowania i oceny z 2013 r.). W procesie programowania zostały uwzględnione synergie między osiami i w ramach poszczególnych osi oraz ogólna spójność (uzależnienie PROW od analizy mocnych i słabych stron sytuacji, oceny ex ante PROW...). Dążono do nich w ciągu całego okresu programowania, w szczególności poprzez monitorowanie (komitety monitorujące), oceny i działania krajowych sieci obszarów wiejskich oraz Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD) (wspólne analizy lub wymiana informacji i praktyk między zarządzającymi PROW i zainteresowanymi stronami). W pierwszych latach okresu realizacji uregulowano mechanizmy zapewniające komplementarność między EFRROW a funduszami strukturalnymi UE. Przyjmują one formę linii demarkacyjnych oraz mechanizmów koordynacji, takich jak organy międzyresortowe. 2.2. Realizacja w podziale na osie i środki Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Całkowite wydatki EFRROW na oś 1 zarejestrowane za okres 2007 2013 stanowią 68 % całkowitej alokacji z tego funduszu na okres 2007 2013 (średnia UE-27). Główne wyniki w odniesieniu do tego celu na koniec 2013 r. są następujące: 2 430 000 uczestników, którzy pomyślnie ukończyli szkolenie związane z rolnictwem lub leśnictwem (88 % szacowanej wartości docelowej w tym okresie); 136 000 gospodarstw, które wprowadziły nowe produkty lub nowe technologie (54 % wartości docelowej); 80 mld EUR z całkowitej wielkości inwestycji (80 % wartości docelowej 12 ) w odniesieniu do głównej osi 1 środków na inwestycje w ramach wkładu EFRROW w wysokości 17 mld EUR (28 mld EUR wydatków publicznych ogółem (EFRROW + udział państw członkowskich). 12 Inwestycje całkowite obejmują prywatne i publiczne wydatki na następujące środki dotyczące inwestycji (112; 121; 122; 123; 125; 126). 8

15 Wydatki EFRROW w latach 2007-2013 10 Alokacja EFRROW w latach 2007-2013 mld EUR 5 0 121 123 125 112 113 111 141 Pozostałe Oś1 Środki Rysunek 5. Wydatki budżetowe EFRROW do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 w podziale na środki w ramach osi 1 Środek 121 (Modernizacja gospodarstw rolnych) jest pod względem alokacji budżetowej EFRROW (11,6 mld EUR) najbardziej znaczącym środkiem osi 1. Wykorzystanie płatności tego środka wynosi 75 % łącznego budżetu z 379 000 już ukończonych projektów modernizacji (66 % wartości docelowej). Całkowita wielkość zrealizowanych inwestycji przekracza 39 mld EUR i oczekuje się, że osiągnie 49 mld EUR do końca okresu programowania 2007 2013. Pozytywne wykorzystanie funduszy świadczy o dużym zainteresowaniu rolników inwestycjami, co potwierdziło zwiększenie budżetu w całym okresie programowania. Wykorzystanie funduszy w ramach środka 123 (Zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych) wynosi 58 % z 22 885 gospodarstw objętych wsparciem na 34 029 stanowiących wartość docelową. Łączna wartość inwestycji wynosi 17,4 mld EUR (71 % wartości docelowej). Finansowy wskaźnik wykonania środka 125 (Infrastruktura związana z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa) wynosi 55 % do końca 2013 r. Kwota 2,6 mld EUR dotychczas dokonanych wydatków EFRROW skutkowała łącznymi inwestycjami w wysokości 7,2 mld EUR (publiczne + prywatne). Liczba operacji objętych wsparciem wynosi ponad 43 500 (99 % wartości docelowej) przy średniej wielkości inwestycji wynoszącej ok. 160 000 EUR; wartość ta jest niższa niż oczekiwano i zgodna z niższym wykorzystaniem wydatków (55 %). Poziom wykorzystania w przypadku środka 112 (Podejmowanie działalności przez młodych rolników) wynosi 77 %, wydatki EFRROW wynoszą ponad 2,1 mld EUR, a liczba młodych rolników objętych wsparciem wynosi prawie 145 000. Oś 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Całkowite wydatki EFRROW na oś 2 za okres 2007 2013 stanowią 86 % jej całkowitej alokacji. Główne wyniki osiągnięte w odniesieniu do tego celu na koniec 2013 r. są następujące: 46,9 mln hektarów, na których gospodarowano gruntami, przyczyniając się do poprawy stanu środowiska (różnorodność biologiczna, jakość wody, gleby i zmiana klimatu), co stanowi 27 % całej unijnej wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych (UAA) 13. W tym: 7,6 mln hektarów na rzecz wsparcia rolnictwa ekologicznego; 13 UAA z badania struktury gospodarstw rolnych w 2010 r. (Eurostat, aktualizacja z listopada 2014 r.). 9

1,5 mln hektarów w celu wsparcia określonego sposobu gospodarowania gruntami na obszarach Natura 2000 lub na podstawie ramowej dyrektywy wodnej; 340 000 hektarów objętych wsparciem na zalesianie zarówno na obszarach rolniczych jak i nierolniczych. 25 20 Wydatki EFRROW w latach 2007-2013 Alokacja EFRROW w latach 2007-2013 mld EUR 15 10 5 0 214 212 211 221 226 215 227 Pozostałe Oś2 Środki Rysunek 6. Wydatki budżetowe EFRROW do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 w podziale na środki w ramach osi 2 Trzy największe środki pod względem alokacji budżetowej charakteryzują się również największym wykorzystaniem funduszy w zakresie środków osi 2: 211 (Płatności z tytułu naturalnych utrudnień dla rolników na obszarach górskich wykorzystanie funduszy na poziomie 100 %), 212 (Płatności z tytułu naturalnych utrudnień dla rolników na obszarach innych niż obszary górskie wykorzystanie funduszy na poziomie 91 %) oraz 214 (Płatności rolnośrodowiskowe wykorzystanie funduszy na poziomie 87 %). W odniesieniu do środka 214 wydatki EFRROW wynoszą ponad 20 mld EUR. Płatności rolnośrodowiskowe objęły ponad 1,5 mln gospodarstw w odniesieniu do całkowitego obszaru objętego wsparciem wynoszącego 46,9 mln hektarów. Wdrażanie różnych operacji w ramach europejskich PROW nie jest jednolite, jednak ogólne poziomy realizacji potwierdzają wiodącą pozycję płatności rolnośrodowiskowych w ramach środków ochrony środowiska. Środek 214 odgrywa wiodącą rolę również w realizacji celów WPR w zakresie różnorodności biologicznej i zmiany klimatu. W ramach środków 211 i 212 wspólnie wsparciem objęto ponad 55 mln hektarów na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i na obszarach górskich w celu zrekompensowania ich niekorzystnych warunków naturalnych. Poziom wykorzystania funduszy wynosi w tym przypadku prawie 100 %. Środek 221 (Pierwsze zalesianie gruntów rolnych) odgrywa również rolę w ramach budżetu osi 2, zwłaszcza poprzez kontynuację zobowiązań z poprzednich okresów programowania. W przypadku większości PROW całkowity budżet został zmniejszony od początku okresu programowania. Środek ten jednak wykazuje wykorzystanie na poziomie 77 % i obejmuje ponad 271 000 hektarów zalesionych gruntów. Środek 226 (Przywrócenie potencjału leśnego oraz wprowadzenie działań zapobiegawczych) oraz środek 227 (Inwestycje nieprodukcyjne) to pozostałe najbardziej odpowiednie środki wspierające sektor leśny w zakresie przydziału środków budżetowych. Łącznie oba środki zapewniły wsparcie dla ponad 3 mld EUR inwestycji w europejskich lasach. Oś 3 Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich i promowanie zróżnicowania gospodarki wiejskiej Całkowite wydatki EFRROW na oś 3 za okres 2007 2013 stanowią 60 % jej całkowitej alokacji. 10

Główne wyniki osiągnięte w odniesieniu do tego celu na koniec 2013 r. są następujące: oś 3 przyczyniła się do utworzenia miejsc pracy (75 000) w kontekście rosnącego bezrobocia na obszarach wiejskich 14 ; 21 mld EUR z całkowitej wielkości inwestycji (prywatne i publiczne) w ramach wkładu EFRROW w wysokości 7 mld EUR (10 mld EUR środków publicznych ogółem (EFRROW + wkład państw członkowskich)) 15. 135 000 operacji na rozwój działalności pozarolniczej na obszarach wiejskich, w tym tworzenie przedsiębiorstw i nowe działania związane z turystyką 16. 4 Wydatki EFRROW w latach 2007-2013 Alokacja EFRROW w latach 2007-2013 mld EUR 2 0 321 322 312 311 313 323 Pozostałe Środki Oś3 Rysunek 7. Wydatki budżetowe EFRROW do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 w podziale na środki w ramach osi 3 Największym środkiem w ramach osi 3 pod względem całkowitej alokacji jest środek 321 (Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej) z wykorzystaniem środków finansowych w wysokości 60 % i ponad 50 000 zakończonych projektów. Całkowita wielkość inwestycji zrealizowanych w jego ramach do końca 2013 r. wynosi około 5,3 mld EUR, z czego 2,3 mld EUR stanowił wkład EFRROW. Pod względem realizacji najbardziej zaawansowanym środkiem osi 3 jest jednak środek 322 (Odnowa i rozwój wsi), którego poziom wykorzystania wynosi 73 %, co odpowiada kwocie 6,8 mld EUR całkowitej wielkości inwestycji w celu wspierania działań związanych z odnową (przy wkładzie EFRROW wynoszącym 2,5 mld EUR) w prawie 40 000 wsi. Z kolei wskaźnik wykonania środka 312 (Tworzenie i rozwój działalności gospodarczej) pozostaje dość niski (45 %), mimo że liczba mikroprzedsiębiorstw objętych wsparciem (ponad 61 000) jest zbliżona do wartości docelowej (84 %). Wreszcie poziom wykonania środka 311 (Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej) jest zgodny z osią 3 (62 %). Całkowita wielkość inwestycji wynosi ponad 4,2 mld EUR w stosunku do liczby beneficjentów wynoszącej 35 000. Oś 4 Tworzenie lokalnego potencjału zatrudnienia i różnicowania działalności Całkowite wydatki EFRROW na oś 4 za okres 2007 2013 stanowią 46 % jej całkowitej alokacji. 14 Bezrobocie ogółem wzrosło z 7,1 % w 2007 r. do 10,3 % w 2013 r. na słabo zaludnionych obszarach wiejskich i z 7 % w 2007 r. do 10,2 % w 2013 r. na obszarach wiejskich o średnim zaludnieniu (źródło: Eurostat). 15 Biorąc pod uwagę następujące środki dotyczące inwestycji (311, 313, 321, 322 i 323). 16 Biorąc pod uwagę środki 311, 312 i 313. 11

Główny wynik osiągnięty w odniesieniu do tego celu na koniec 2013 r. to: prawie 139 000 projektów finansowanych przez 2 402 lokalne grupy działania. 5 mld EUR 2.5 Wydatki EFRROW w latach 2007-2013 Alokacja EFRROW w latach 2007-2013 0 413 431 Pozostałe Oś4 Środki Rysunek 8. Wydatki budżetowe EFRROW do końca 2013 r. w porównaniu z całkowitą alokacją na okres 2007 2013 w podziale na środki w ramach osi 4 17. Na koniec 2013 r. całkowita liczba lokalnych grup działania (LGD) wyniosła 2 402 18. Liczba ta podwoiła się w porównaniu z programem Leader+, przy czym połowa obszarów wdraża podejście Leader po raz pierwszy. Ponieważ proces wyboru LGD zakończył się stosunkowo późno, wiele wybranych lokalnych grup działania zaczęło z opóźnieniem wdrażać projekty związane z ich lokalną strategią rozwoju. Sytuacja ta wyjaśnia niski poziom wykorzystania funduszy w przypadku osi 4 EFRROW, a mianowicie zaledwie 46 % całkowitej alokacji w ramach tej osi, w ostatnim okresie odnotowano jednak znaczny wzrost wydatków kwartalnych. Niektóre państwa członkowskie wskazały na występowanie szczególnych trudności. Włączenie programu Leader w główny nurt w znacznym stopniu zmieniło podejście, oznaczając konieczność wprowadzenia znacznych dostosowań administracyjnych (reorganizacji administracji, szkoleń dla pracowników). 3. PERSPEKTYWY Całkowite wykorzystanie funduszy jest ogólnie zgodne z planem pomimo pewnych niekorzystnych warunków, takich jak sytuacja gospodarcza. Wskaźnik wykonania osiągnięty do końca 2013 r. i ogólne osiągnięcie wskaźników produktu potwierdzają, że główne trudności we wdrażaniu zgłoszone w poprzednich sprawozdaniach zostały w znacznej mierze przezwyciężone. Niemniej niższe wykorzystanie utrzymuje się w niektórych państwach członkowskich, zwłaszcza w odniesieniu do wdrażania osi 3 i 4. W odniesieniu do tych dwóch osi dostępne dane podkreślają zróżnicowanie między państwami członkowskimi, zwłaszcza w realizacji programu LEADER. Jego ogólnie należyte wdrożenie wyraźnie świadczy o wykonalności programu LEADER, ale niskie poziomy realizacji zgłoszone w niektórych PROW wskazują na dysproporcje między obszarami 17 działania. 18 Środek 413 odpowiada operacjom typu LEADER w ramach osi 3, zaś środek 431 prowadzeniu i animowaniu lokalnych grup Zgodnie z badaniem Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (czerwiec 2014 r.). 12

wiejskimi Unii. W tym kontekście istotną rolę może odegrać tworzenie sieci kontaktów za pośrednictwem Europejskiej Sieci na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. W poszczególnych programach dokonano wielu korekt w oparciu o trudności napotkane w pierwszych latach wdrażania, biorąc pod uwagę zalecenia z ocen śródokresowych oraz włączając dodatkowe fundusze ukierunkowane na nowe wyzwania (ocena funkcjonowania reformy WPR) i kryzys gospodarczy (Europejski plan naprawy gospodarczej). Większość zaobserwowanych zmian polegała na przesunięciach budżetowych między środkami, dostosowaniu beneficjentów objętych pomocą lub kryteriów kwalifikowalności. Głównymi przyczynami odnotowanych zmian w budżecie były zmiany priorytetów strategicznych, niski stopnień absorpcji oraz reakcje na przezwyciężanie nieprzewidzianych trudności ze względu na szerszy kontekst polityczny, gospodarczy lub legislacyjny. System monitorowania polityki rozwoju obszarów wiejskich daje obraz głównych produktów i rezultatów w ramach drugiego filaru WPR. W szczególności w przypadku osi 1 około 2,4 mln rolników zostało pomyślnie przeszkolonych a także uruchomiono ponad 80 mld EUR inwestycji ogółem w ramach 637 000 projektów. W przypadku osi 2 środki ukierunkowane na kwestie środowiskowe zostały wdrożone na 47 mln hektarów. W przypadku osi 3 zakończono ponad 50 000 projektów podstawowych usług dla gospodarki i ludności wiejskiej oraz objęto wsparciem lub utworzono 62 000 mikroprzedsiębiorstw. Wreszcie dotychczas udzielono wsparcia w odniesieniu do 140 000 projektów LEADER (oś 4). Obrazu tego dopełni ocena ex post, która oceni ogólny wpływ polityki rozwoju obszarów wiejskich. Instytucje zarządzające przedłożą Komisji oceny ex post PROW dla poszczególnych PROW do końca 2016 r., a następnie zostanie dokonana synteza na poziomie UE. 13