NOWY WSPANIAŁY CZŁOWIEK

NOWY WSPANIAŁY CZŁOWIEK ewaluacja projektu Opracowała: Małgorzata Sabalska FUNDACJA PO DRUGIE

OPIS PROJEKTU: Projekt Nowy wspaniały człowiek budowanie kompetencji młodzieży dotkniętej problemem przemocy w rodzinie w związku z alkoholem był realizowany na Mazowszu w okresie od 26.06.2018 do 31.10.2018 roku. Został stworzony z myślą o młodzieży wywodzącej się z rodzin dysfunkcjonalnych dotkniętych problemem uzależnienia od alkoholu oraz przemocy. W ramach zadania został stworzony, przetestowany i wdrożony program edukacyjny, którego celem jest zapobieganie powielaniu rodzinnych wzorców przez młodzież (zażywanie środków psychoaktywnych, stosowanie przemocy). Program został zatytułowany Nowy wspaniały człowiek i składa się z trzech bloków edukacyjnych dotyczących emocji, motywacji i dojrzałego postępowania w tym świadomego wypełniania ról społecznych i funkcjonowania w rodzinie.

PRZEBIEG DZIAŁANIA: Opracowanie programu edukacyjnego W opracowaniu programu wzięło udział 4 specjalistów pracujących na co dzień z młodzieżą z zaburzeniami zachowania, przebywającą i opuszczającą różnego typu placówki (domy dziecka, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, zakłady poprawcze). W wyniku podjętych prac powstał program (80 stron) składający się z trzech bloków tematycznych: sztuka kontroli emocji; motywacja do pracy nad sobą (zmiana schematów postępowania, trzeźwość); ja dorosły/a budowanie kompetencji umożliwiających dobre funkcjonowanie w rodzinie. Opiniowanie programu edukacyjnego Zostało podzielone na dwa etapy. ETAP 1 Pierwszą grupą opiniującą program była młodzież na co dzień współpracująca z Fundacją po DRUGIE znajdująca się w procesie usamodzielnienia (po 18 roku życia), zarówno dziewczęta jak i chłopcy, mający doświadczenie pobytu w placówkach, wywodzący się z rodzin dotkniętych uzależnieniem i przemocą. Młodzież (6 uczestników) zapoznała się z programem i we współpracy z moderatorem (specjalistą FpD) opracowała uwagi odnoszące się do projektu. ETAP 2 Przeprowadzenie pilotażu w placówkach i zebranie opinii na temat

programu i jego przydatności i adekwatności. (więcej w punkcie pilotaż) Testowanie programu edukacyjnego pilotaż Testowanie odbyło się w czterech mazowieckich placówkach: Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Czuchowie Pieńkach Zakładzie Poprawczym w Laskowcu Schronisku dla Nieletnich i Zakładzie Poprawczym w Falenicy Domu Dziecka w Grodzisku Mazowieckim W działaniu pilotażowym wzięły udział dziewczęta i chłopcy od 14 do 18 roku życia. Uczestnicy pilotażu byli osobami wywodzącymi się z rodzin dotkniętych uzależnieniem doświadczającymi przemocy. Łącznie w działaniu wzięło udział 68 uczestników. Przeprowadzenie szkolenia dla kadr pracujących z młodzieżą W celu popularyzacji nowoczesnych narzędzi i metod pracy z młodzieżą przebywającą i opuszczającą placówki (resocjalizacyjne, socjalizacyjne, opiekuńczo-wychowawcze) zostały zorganizowane spotkania z kadrą. Uczestnicy otrzymali program edukacyjny, omówili go i mieli możliwość wymiany doświadczeń w zakresie wspierania młodzieży doświadczającej przemocy w związku z alkoholem. Upowszechnianie programu edukacyjnego Stworzony w ramach projektu program edukacyjny został zamieszczony na stronie internetowej Fundacji po DRUGIE i rozesłany w formie drukowanej do placówek na Mazowszu.

METODY EWALUACJI PROJEKTU Ewaluacją zostały objęte wszystkie działania podjęte w projekcie, w szczególności odnosiła się ona do trzech elementów: opiniowania programu edukacyjnego i udziału w działaniu młodzieżowych ekspertów; przeprowadzenia pilotażu w placówkach; przeprowadzenia szkolenia dla kadr. Działania ewaluacyjne oparte były o dwa zasadnicze sposoby zbierania informacji: swobodne opinie uczestników działania (zbierane przez trenerów i moderatora i zamieszczane w sprawozdaniach oraz notatkach); ankiety dla uczestników umożliwiające ocenę zmian/osiągnięć wynikających z udziału w projekcie; informacje przekazane przez trenerów i moderatora.

WYNIKI Opiniowanie programu edukacyjnego eksperci młodzieżowi Wprowadzenie do działania młodzieży mającej w swoim doświadczeniu pobyt w placówkach, znajdującej się obecnie w procesie usamodzielnienia, korzystającej z różnych form wsparcia środowiskowego oferowanych przez Fundację po DRUGIE i uczynienie z niej EKSPERTÓW, stanowi bez wątpienia znaczącą wartość dodaną i uwzględnia nowoczesne podejście do tworzenia narzędzi pracy z młodzieżą. Przede wszystkim pozwala na uwzględnienie opinii młodzieży i swoiste włączenie jej w proces podejmowania decyzji jej dotyczących. Umożliwia ponadto tworzenie programów odpowiadających jej potrzebom i możliwościom. Jak wynika z rozmów przeprowadzonych z moderatorką spotkań z młodzieżą, w czasie których młodzież opiniowała program, młodzież uczestnicząca w działaniu miała poczucie odgrywania znaczącej roli, bo jej opinia jest brana pod uwagę. Jak przekazała moderatorka uczestnicy spotkania: mieli poczucie docenienia,

czuli się komfortowo, co było związane przede wszystkim z faktem, że ich opinie są uwzględniane i są osoby (specjaliści) gotowi ich wysłuchać, czuli się przydatni ich doświadczenie (również negatywne) może zostać przekute w konstruktywne programy i działania, mieli poczucie włączenia w budowanie pozytywnych treści i działań. Jak czytamy w sprawozdaniu ze spotkań z młodzieżą: Fakt postawienia młodzieży w pozycji ekspertów wpłynął pozytywnie na ich poczucie własnej wartości, co było widoczne zarówno w ich zachowaniach jak i późniejszych wypowiedziach. Podsumowując: udział młodzieży ekspertów wpłynął zarówno korzystnie na jej sposób postrzegania siebie poprzez budowanie poczucia sprawstwa, własnej wartości jak i na sposób pracy nad samym programem edukacyjnym.

Przeprowadzenie pilotażu Działania pilotażowe (przeprowadzenie warsztatów na podstawie stworzonego programu edukacyjnego) umożliwiły przetestowanie czy opracowane narzędzie sprawdza się w pracy z młodzieżą, dokonanie oceny jego przydatności i zasadności wprowadzania na większą skalę. Jak wynika z opinii zebranych przez trenerów, działania te wypadły korzystnie i pokazały, że program edukacyjny sprawdza się w pracy z młodzieżą. Pierwszym, ważnym wnioskiem odnotowanym przez prowadzących zajęcia (co zostało stwierdzone w wyniku przeprowadzonych z nimi rozmów i zawarte w sprawozdaniach) jest fakt, że młodzież z placówek chętnie uczestniczy w działaniach prowadzonych przez osoby z zewnątrz. Zarówno dziewczęta jak i chłopcy uczestniczący w pilotażu wykazywali zainteresowanie samym faktem, że w ich środowisku pojawia się nowa osoba, mająca nieco inne podejście i perspektywę niż wychowawcy pracujący z nimi na co dzień. Szczególnie widoczne było to w miejscach izolacji zakładach poprawczych i młodzieżowych ośrodkach wychowawczych. Dziewczęta z MOW w Czuchowie Pieńkach od początku wykazywały zainteresowanie zajęciami. W pierwszej chwili miałam wrażenie, że bardziej są zaciekawione nową osobą, niż tematem zajęć, ale mając na uwadze fakt, że przebywają one w izolacji i na co dzień mają dostęp do tych samych dorosłych wydaje się to zrozumiałe opowiada prowadząca zajęcia Agnieszka Sikora.

Wychowankowie Zakładu Poprawczego w Laskowcu w pierwszych chwilach podeszli do programu z zaciekawieniem, które w mojej ocenie było raczej związane z faktem pojawienia się nowej osoby w placówce, nie zaś zainteresowaniem tematyką zajęć mówi Ewa Ulrich-Załęska, która prowadziła warsztaty w Laskowcu. Nie jest jednak możliwe utrzymanie efektu zaciekawienia przez 12 godzin zajęć, dlatego niezwykle ważna jest sama treść i forma prowadzenia warsztatów. Warto w tym miejscu również zaznaczyć, że wszyscy prowadzący zwrócili uwagę, że młodzież z placówek zrekrutowana do udziału w zajęciach nie była wcześniej informowana przez kadrę czego one będą dotyczyły. Jak relacjonowali trenerzy młodzież często przystępowała do zajęć z zaskoczenia. Przebieg zajęć został oceniony przez trenerów pozytywnie, a zebrane wśród młodzieży uczestniczącej w projekcie opinie składają się na całościowy, korzystny wynik prowadzonego działania. Muszę przyznać, że osobiście byłam bardzo pozytywnie zaskoczona relacjonuje A.Sikora. Spodziewałam się, nieco stereotypowo, zbuntowanej grupy uczestniczek, która nieufnie będzie podchodziła do proponowanych zajęć, tymczasem spotkałam dziewczęta chętne do pracy, gotowe do refleksji, zainteresowane rozmową. Podobne opinie zanotowano wśród pozostałych trenerów:

Młodzież uczestnicząca w projekcie była otwarta na proponowane działania i metody pracy, w szczególności była zainteresowana rozmową z nowym człowiekiem opowiada Elżbieta Szadura-Urbańska, która pracowała z wychowankami domu dziecka. Prowadziłam z nimi zajęcia dotyczące emocji. Jestem przekonana, że to zagadnienie niezwykle potrzebne, na co sami uczestnicy zwracali uwagę. Odnosząc się do pierwszego bloku zajęć dotyczącego panowania nad emocjami, ale również umiejętności nazywania ich wszyscy trenerzy zgodnie podkreślali, że jest to temat bardzo potrzebny grupie. Młodzież często rozróżnia jedynie podstawowe emocje i z trudem radzi sobie w sytuacjach dla niej niewygodnych lub wymagających dostosowania się. W podsumowaniach dotyczących przeprowadzenia pierwszego bloku znalazły się następujące spostrzeżenia: młodzież czuje potrzebę pracy nad emocjami, dostrzega trudności we własnym funkcjonowaniu w tym zakresie, w szczególności w sytuacji, gdy spotyka się z własnymi ograniczeniami; młodzież ma trudność z tonowaniem emocji, sama podkreśla, że łatwo wpada w gniew; młodzież pozytywnie ocenia zaproponowane sposoby radzenia sobie z emocjami, ma potrzebę rozwijania własnych umiejętności; młodzież umie ocenić w jakich sytuacjach jej zachowania nie są właściwe, mimo to brakuje jej narzędzi i umiejętności do lepszego radzenia sobie w nich.

Blok drugi dotyczący motywacji w opinii trenerów również był działaniem bardzo potrzebnym. Trenerzy podkreślali w rozmowie, że niezwykle istotny (ponownie) był fakt prowadzenia zajęć przez osoby z zewnątrz placówki, w szczególności w tym zakresie, w którym odnoszono się do korzystania przez młodzież z oferty placówki. Opinie osoby dorosłej, z zewnątrz, posiadającej dodatkowo doświadczenie w pracy z młodzieżą w procesie usamodzielnienia są dla wychowanków bardziej wiarygodne mówi A.Sikora. Pokazując uczestniczkom możliwości placówki, wartościową ofertę czy rzeczy na których warto/opłaca się skupić mogłam lepiej przekonać je do tego, niż gdybym była członkiem kadry. Mogłam odnieść się do przykładów z życia i pokazać na nich, że często młodzież opuszczająca placówki dopiero po pewnym czasie zaczyna zdawać sobie sprawę, że przesiedziała lata czy miesiące w miejsce podjęcia pracy nad sobą. Młodzież do prowadzonych zajęć odnosiła się pozytywnie, jak wynika z relacji trenerów. Odnosiłam wrażenie, że młodzież ma potrzebę przepracowania różnych spraw i jest gotowa do otwartych rozmów mówi E. Ulrich- Załęska. Motywacja jest źródłem dzięki któremu można rozpocząć jakiś proces zmiany. Uczestnicy potrafili wskazać na jakich zmianach im zależy, ale mieli duży problem z określeniem paliwa, które mogłoby ich napędzać do działania. Ważne jednak było to, że potrafili podejść do siebie krytycznie. kwestie: Podsumowując drugi blok zajęć młodzież zauważyła następujące

krytyczne podejście do siebie i umiejętne dokonanie oceny własnej sytuacji (motywacji); lepsza ocena własnej sytuacji po przeprowadzonych warsztatach; wzrost energii w zakresie podejmowania pracy nad sobą i korzystania z oferty placówki. Trzeci blok zajęć pt. Ja dorosły/a wzbudził w uczestnikach najwięcej refleksji. W znacznej części odnosił się on do osobistych przeżyć młodzieży związanych z jej funkcjonowaniem w środowisku rodzinnym, a przede wszystkim z samym funkcjonowaniem rodzin. Na zajęciach nie brakowało łez mówi A.Sikora. Trudne jest konfrontowanie pewnych spraw, jednocześnie świadomość, że nie ma się na wszystko wpływu. W działaniu brały udział dziewczęta i chłopcy doświadczający zaniedbań i przemocy w związku z alkoholem i nazwanie pewnych spraw podczas zajęć stanowiło dla nich głębokie przeżycie. Za niepokojący można uznać fakt, co wynika z rozmów przeprowadzonych z trenerami, że zdecydowana większość uczestników programu pilotażowego, zgłasza, że sama nadużywa substancji psychoaktywnych, a w ich zachowaniach pojawia się agresja. Podsumowując trzeci blok zajęć młodzież zwróciła uwagę na następujące kwestie:

trudność konfrontowania problemów rodzinnych, tendencja do wybielania i usprawiedliwiania; potrzeba utrzymywania bliskiej relacji z rodziną, mimo doznawanych krzywd; potrzeba indywidualnej pracy nad własną sytuacją i pozytywnych kontaktów z dorosłymi. Młodzież uczestnicząca w pilotażu wypełniła również krótkie ankiety przed i po projekcie. Wyniki przeprowadzonego badania są znaczące. Uczestnicy przystępując do warsztatów swoją umiejętność panowania nad emocjami ocenili słabo (42 uczestników) lub średnio (13 uczestników), tylko 5 uczestników uznało, że dobrze radzi sobie z emocjami, ale żaden nie ocenił, że radzi sobie bardzo dobrze. 8 osób oceniło się bardzo źle. Ta ocena miała swoje odzwierciedlenie w czasie prowadzonych zajęć, co można było obserwować na przykład w sytuacji trudniejszych ćwiczeń, w czasie których młodzież denerwowała się i np. złość wylewała na kolegów. Po przeprowadzonych zajęciach oceny młodzieży uległy zmianie. Tylko 3 uczestników oceniło się bardzo źle i 30 źle (o 12 osób mniej), 23 osoby uznały, że średnio radzą sobie z emocjami, 10 oceniło się dobrze, 2 bardzo dobrze. Zmiana jak wynika z komentarzy uzyskanych od prowadzących zajęcia jest związana przede wszystkim ze wzrostem świadomości młodzieży biorącej udział w projekcie. Uczestnicy podnieśli swoją wiedzę, a co za tym idzie lepiej potrafili ocenić własne umiejętności. Dodatkowo podczas zajęć odbył się trening dotyczący panowania nad

emocjami, uczestnicy zastanawiali się nad skutecznymi metodami postępowania, co w efekcie przełożyło się na wzrost ich umiejętności. Młodzież dokonała również oceny w zakresie umiejętności budowania relacji z dorosłymi. Jest to w tej grupie uczestników zagadnienie niezwykle istotne. W programie brały udział osoby nieposiadające właściwych wzorców w swoich rodzinach narażone na przemoc i współuzależnienie. Wychodząc z rodzinnych środowisk do różnego typu placówek odznaczały się nieufnością, lękiem, czasem również pogardą i niechęcią wobec dorosłych. Przed przystąpieniem do zajęć uczestnicy swoje umiejętności budowania relacji ocenili nisko aż 30 uczestników słabo; tylko 24 średnio i 8 dobrze. Ocena ta uległa zmianie po zajęciach: tylko 9 uczestników oceniło swoje umiejętności jako słabe, aż 38 uznało, że posiada dobre umiejętności. Należy tu zauważyć, że ocena młodzieży podobnie jak w przypadku emocji jest związana przede wszystkim ze wzrostem jej świadomości. Przeprowadzenie programu umożliwiło zatem uczestnikom lepsze rozumienie i ocenę własnej sytuacji, a jest to ważny element wspierający ich w procesie usamodzielnienia i prawidłowego funkcjonowania społecznego. Urealnienie tego kim jestem i w jakiej sytuacji się znajduję jest również widoczne w odpowiedziach uczestników dotyczących ich sytuacji po wyjściu z placówki. Przed przeprowadzeniem programu młodzież podchodziła do własnej sytuacji mocno optymistycznie aż 38 uczestników uznało ją za dobrą, a 11 bardzo dobrą. Tylko 2 osoby oceniły swoją sytuację bardzo źle. Program prowadzony wśród młodzieży poruszał wiele ważnych kwestii związanych z dorosłym życiem możliwość podjęcia pracy,

kwalifikacje zawodowe, bariery związane z uzależnieniami, wchodzeniem w konflikty z prawem. Zebrane przez młodzież informacje nakłaniały do określonej refleksji. Po projekcie oceny odnoszące się do funkcjonowania po opuszczeniu placówki były nieco mniej kolorowe. Aż 32 uczestników oceniło swoją sytuację średnio, dobrze jedynie 8 osób. Pojawiło się natomiast więcej głosów oceniających sytuację bardzo źle 10 i źle 15. Młodzież przystępująca do projektu nisko oceniała swoją motywację do pracy nad zmianą. Przeprowadzony pilotaż pokazał, że opracowany program edukacyjny sprawdza się w pracy z młodzieżą. Uczestnicy są zainteresowani tematyką i jest ona dostosowana do ich potrzeb. Aż 42 osoby zaznaczyły, że ich motywacja jest słaba, aż 10 uznało ją nawet za bardzo słabą. Po zajęciach można odnotować wzrost motywacji uczestników, co z kolei może mieć związek z ich lepszym, urealnionym spojrzeniem na własne życie. Motywacja wzrosła u 10 osób, które oceniły ją bardzo wysoko oraz 27 oceniających ją dobrze. Tylko 6 uczestników uznało, że ich motywacja jest bardzo słaba, ale to o 4 mniej niż przed przystąpieniem do zajęć.

Przeprowadzenie spotkania/szkolenia dla kadr Spotkanie dla kadr odbyło się dwóch odsłonach każde po 4 godziny. Uczestnikami były osoby pracujące w placówkach oraz udzielające wsparcia środowiskowego. Wszyscy uczestnicy posiadali doświadczenie w pracy z młodzieżą doświadczającą przemocy w środowisku rodzinnym w związku z alkoholem. Spotkania miały nieformalny charakter, co miało umożliwić uczestnikom wymianę opinii i doświadczeń. Na spotkaniach został zaprezentowany program edukacyjny oraz omówione zostały różne metody pracy z młodzieżą np. metoda projektu, działania z zakresu edukacji pozaformalnej. Uczestniczący w spotkaniu specjaliści zadeklarowali, że w przypadku wprowadzenia do praktyki programu edukacyjnego Nowy wspaniały człowiek prześlą do Fundacji po DRUGIE informacje dotyczące jego realizacji i wnioski z działania. Jak przekazali trenerzy prowadzący spotkanie z kadrami najważniejsze spostrzeżenia odnoszące się do oceny działania to: możliwość spotkania w gronie specjalistów; wymiana doświadczeń między osobami zajmującymi się młodzieżą i pracą z rodziną na różnych etapach i płaszczyznach (od pracy w środowisku przez działanie w instytucji);

poznanie nowego narzędzia pracy program edukacyjny i inspiracja do rozwijania metod i form pracy; zapobieganie wypaleniu zawodowemu i wspieranie rozwoju osobistego. Projekt Nowy wspaniały człowiek - budowanie kompetencji młodzieży dotkniętej problemem przemocy w rodzinie w związku z alkoholem został dofinansowany ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego