M AT E R I A Ł Y P O M O C N I C Z E D L A U C Z N I Ó W

M AT E R I A Ł Y P O M O C N I C Z E D L A U C Z N I Ó W m ł o d z i o b y w a t e l e d z i a ł a j ą Publikacja finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2004

03 06 06 09 14 17 22 25 29 29 30 32 33 34 35 36 Wstęp Część I projekt krok po kroku Krok I wybór problemu Krok II zbieranie informacji Krok III nasze rozwiązanie, czyli co należy zrobić w tej sprawie Krok IV przygotowanie plakatów i zorganizowanie prezentacji Krok V do dzieła! Krok VI Młodzi Obywatele Rozmawiają, czyli bardzo ważny aneks Materiały pomocnicze Pytania do wywiadu rozpoznanie problemów Pytania do wywiadu zbieramy informacje Pytania do artykułów prasowych Pytania do audycji radiowych i programów telewizyjnych Adresy stron internetowych Karta zgłoszenia projektu Informacje o Centrum Edukacji Obywatelskiej 02

Paulina z Częstochowy: Praca w projekcje MOD pozwoliła nam poznać trochę świat dorosłych i problemy, z jakimi się borykają. Wspólna praca nad problemem zawiązała między nami przyjaźń, która mamy nadzieję, będzie trwać nadal. Natalia z Wrocławia: Na początku zawsze jest najgorzej, ale nie chodzi oto by pójść po linii najmniejszego oporu i zrobić to, co się musi, a nie to co chce. Chcemy działać! Chcemy pokazać, że wiarą, motywacją, wspólnymi siłami jesteśmy wstanie osiągnąć cel, który na pierwszy rzut oka wydaje się nieosiągalny. Rafał z Mogilna: Zdecydowałem się wziąć udział w projekcie, gdyż uważam, że my również możemy mieć wpływ na to, co się dzieje wokół nas. Przemek z Koszalina: Najbardziej cieszy mnie, że ktoś dzięki nam jest szczęśliwszy. Taki uśmiech dziecka jest niesamowity, uśmiech dziecka cieszy, raduje, aż czasem się łza w oku kręci... Jarek nauczyciel z Gołdapi: Program MOD kocham od lat Dał mi ogromną satysfakcję z pracy, moim uczniom przyniósł spotkania z wielkimi postaciami życia społecznego. Wszyscy, którzy od 1999r. uczestniczyli w MOD-zie czują, że uczestniczyli w czymś wielkim, czego tu w naszym mieście jest ciągle za mało. 03

04

M ł o d z i O b y w a t e l e D z i a ł a j ą ( M O D ) t o p r o g r a m, k t ó r y u m o ż l i w i a m ł o d y m l u d z i o m s k u t e c z n e u c z e s t n i c z e n i e w ż y c i u p u b l i c z n y m. Przygotowując projekty będziecie zajmować się problemami społecznymi waszych miejscowości, która sami uznacie z ważne. Realizując kolejne kroki dowiecie się, na jakich zasadach funkcjonuje demokratyczne państwo, z jakimi problemami boryka się wasza społeczność i władze lokalne. Najlepiej jeśli zajmiecie się sprawami, których rozwiązanie leży w kompetencji samorządów terytorialnych macie wtedy największą szansę odnieść prawdziwy sukces. Jesteśmy głęboko przekonani, że program MOD to doskonała okazja, aby publicznie zaprezentować swoje opinie i pomysły, nauczyć się pracy w dużej grupie, nawiązać prawdziwe, głębokie przyjaźnie, a także zrobić coś dobrego dla innych ludzi, którzy żyją obok was. Pracę nad projektem rozpoczniecie od poznania problemów nurtujące społeczność, w której mieszkacie. Wybierzecie jeden, który jest według was szczególnie ważny i który macie szanse rozwiązać. Dzięki rozmowom z władzami samorządowymi, mieszkańcami, prasie i innym źródłom zbierzecie potrzebne informacje. Następnie sami przygotujecie rozwiązanie tego problemu. Waszym zadaniem będzie próba skłonienia odpowiednich władz do wprowadzenia opracowanego przez was pomysłu w życie, a także podjęcie działań, które pomogą w rozwiązaniu tej sprawy. W końcu zaprezentujecie publicznie efekty swojej pracy podczas spotkań lokalnych oraz w trakcie organizowanej każdego roku w Warszawie Ogólnopolskiej Prezentacji Projektów MOD. Niniejszą publikację przygotowaliśmy z myślą o młodych ludziach, którzy widzą potrzebę i są gotowi podjąć się konkretnych działań na rzecz swojej lokalnej społeczności. W materiałach znajdziecie opisy poszczególnych etapów pracy nad projektem. Umieściliśmy tam również wiele wskazówek, rad i przykładów działań podejmowanych przez waszych kolegów i koleżanki. CEO realizuje program MOD od 1998 roku. Do tej pory udział wzięło 400 szkół, a projekty przygotowywało ponad 6000 uczniów. Na stronach internetowych www.ceo.org.pl/mod można znaleźć opisy projektów przygotowanych przez młodzież. Program MOD powstał w oparciu o pomysł amerykańskiej organizacji Center for Civic Education z Calabasas w Kalifornii (Project Citizen patrz: www.civiced.org/project_citizen)). Jest on, realizowany w kilkudziesięciu krajach świata, w tym: w Stanach Zjednoczonych, Rosji, Irlandii, Bośni, Kazachstanie, Nigerii, Brazylii, Indonezji, na Ukrainie i na Litwie. 05

KROK I WYBÓR PROBLEMU Poznajemy problemy lokalnej społeczności W każdej, nawet najlepiej zorganizowanej społeczności są rzeczy, które można poprawić. Pomyślcie, co powinno się zmienić w waszej miejscowości. Skupcie się na tym co ważne i możliwe do zrealizowania. Sprawdźcie, ile możecie osiągnąć działając razem! CO WAS CZEKA? 1. Dowiecie się wiele o problemach, z którymi borykają się mieszkańcy różnych miejscowości. 2. Zbierzecie informacje o problemach waszej lokalnej społeczności. 3. Zdecydujecie, którym z nich zajmiecie się w ramach projektu Młodzi Obywatele Działają (MOD). Aktywność obywateli ma w demokracji szczególne znaczenie. Wpływ na poczynania władz w żadnym razie nie kończy się wraz z ich wyborem. Istnieje wiele sposobów uczestniczenia w rządzeniu: à mamy prawo do informacji na temat działania władz swojego samorządu à mamy prawo kontroli podejmowanych przez samorząd decyzji. Bardzo ważne jest, aby zwracać uwagę rządzących na istotne problemy, protestować przeciw błędnym i niesprawiedliwym decyzjom, wyrażać własne poglądy. Nie warto jednak poprzestawać jedynie na kontrolowaniu władz, należy wziąć sprawy we własne ręce państwo jest naszą wspólną własnością i wiele rzeczy można zrobić bez udziału albo tylko z niewielką pomocą rządzących. Pamiętajcie, że również i wy możecie mieć wpływ na to, co dzieje się w waszej lokalnej społeczności: à Możecie być obecni na spotkaniach rady gminy i powoływanych przez nią komisji, à Możecie zgłaszać radnym pytania, wnioski lub prośby o interwencję w jakieś sprawie. à Możecie wspólnie sporządzić petycję, w której domagać się będziecie rozwiązania jakiegoś problemu. à Możecie zorganizować pikietę, demonstrację lub wiec. à A co najistotniejsze sami możecie zrobić coś w ważnej dla was sprawie. Ci z was, którzy już kiedyś odważyli się zaangażować się w jakieś wspólne działania, przekonali się, że zmienianie świata może sprawiać ogromną radości. Działając macie okazję poczuć, że coś od was naprawdę zależy, że wasze pomysły, decyzje i wysiłki przynoszą rzeczywisty rezultat. Jest to niezwykłe doświadczenie wspólnego dążenia do celu, wspierania się i wzajemnej pomocy. Warto jednak pamiętać, że podejmowane działania muszą być dobrowolne, a nie przymusowe, powinno być także zgodne z waszymi przekonaniami o tym, co dobre i pożyteczne. W różnych miejscach na świecie występują bardzo podobne problemy. Niektóre są ważniejsze w jednych społecznościach, a mniej dotkliwe w innych. Poniżej znajdziecie listę różnych p r o b l e m ó w s p o - ł e c z n y c h. Jak uważacie, które z nich dotyczą waszej miejscowości? Jakie inne sprawy są ważne dla was samych i mieszkańców waszego miasta, miasteczka lub wsi? Zastanówcie się nad tym, a następnie wypiszcie wszystkie wymienione tematy na tablicy. Problemy lokalne à Zanieczyszczenie środowiska à Wandalizm (niszczenie budynków, przedmiotów, przyrody itp.) à Niedostosowanie budynków publicznych do potrzeb ludzi niepełnosprawnych à Niedożywione dzieci w szkołach à Brak możliwości interesującego spędzania czasu wolnego à Złe oznakowanie ulic à Brak sygnalizacji świetlnej stwarzający zagrożenie à Brak ścieżek rowerowych à Zaniedbane parki lub inne tereny zielone à Bezpańskie psy à Sprzedaż alkoholu i papierosów osobom nieletnim 06

Kiedy sporządzicie taką listę, powinniście dowiedzieć się, które z nich występują w waszej miejscowości i okolicy. Postarajcie się uzyskać jak najbardziej obiektywne informacje oraz upewnijcie się, że nie pominęliście niczego ważnego. Opierając się na zgromadzonych informacjach, wybierzecie jeden problem, którym się zajmiecie. JAK TO ZROBIĆ? Zastanówcie się, jak zebrać od mieszkańców informacje na temat najpilniejszych i najważniejszych problemów, z jakimi boryka się wasza lokalna społeczność. Musicie odpowiedzieć sobie na pytania: Od kogo chcecie uzyskać informacje? W jaki sposób? Jak dotrzeć do osób, u których będziecie zasięgać informacji? Przeprowadźcie b u r z ę m ó z g ó w na ten temat. W końcowej części naszego przewodnika znajdziecie różne narzędzia, które pomogą w prowadzeniu badań. à Pytania do wywiadu, które pomogą wam określić, jakie problemy społeczne występują w waszej miejscowości. à Pytania do wywiadu, które pomogą wam zebrać więcej szczegółowych informacji dotyczących wybranego problemu. à Pytania, które pomogą wam analizować artykuły prasowe na ten temat à Pytanie, które pomogą wam przy analizie audycji radiowych i programów telewizyjnych. B U R Z A M Ó Z G Ó W ma na celu zebranie jak największej liczby pomysłów, nad którymi potem można dyskutować, porządkując i wybierając najlepsze z nich. To bardzo skuteczna metoda, kiedy pracujemy w grupie i mamy coś razemwymyślić. Warto pamiętać o kilku zasadach, które ułatwią wam pracę: à Koniecznie zapisujcie wszystkie pomysły, które się pojawią czasem te najbardziej zwariowane okazują się potem bardzo skuteczne! à Zapisujcie także pomysły i hasła, które brzmią podobnie potem będzie czas, by wybrać najlepsze. à Nie krytykujcie pomysłów innych kiedy wiemy, że nasze pomysły są akceptowane, łatwiej się nam myśli. à Skończcie burzę mózgów dopiero wtedy, gdy naprawdę nie macie już żadnych pomysłów. Żeby trochę wam pomóc, my też przeprowadziliśmy burzę mózgów, zadając sobie pytanie, gdzie i w jaki sposób można szukać informacji na temat problemów lokalnej społeczności. A oto co udało nam się ustalić. Jak? wywiady ankiety obserwacje analiza dokumentów, audycji radiowych i programów telewizyjnych Od kogo? rodzice i krewni sąsiedzi właściciele sklepów w okolicy młodzież i nauczyciele z naszej szkoły (i innych szkół w miejscowości) pracownicy wydziału spraw społecznych urzędu gminy pracownicy różnych instytucji (w tym pozarządowych stowarzyszeń, fundacji). Kiedy uda wam się zebrać informacje na temat problemów nurtujących waszą społeczność, musicie p o d j ą ć d e c y z j ę, którą z tych spraw będziecie się zajmować w ramach projektu MOD. Pamiętajcie, że przez najbliższe kilka tygodni lub miesięcy będziecie zajmować się jednym zagadnieniem ważne jest, aby każdy z was był przekonany o tym, że chce to robić. Postarajcie się, aby naprawdę wszyscy brali udział w podejmowaniu decyzji oraz nie lekceważcie niczyich wątpliwości. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Jest kilka sposobów wspólnego podejmowania decyzji: à Możecie przeprowadzić głosowanie, wybierając ten projekt, za którym głosowała większość. à Możecie ustalić, że wybrany zostanie tylko ten projekt, który przyjmiecie jednomyślnie. à Możecie pozostawić wybór projektu liderowi, osobie która cieszy się waszym zaufaniem. foto 07 07

foto 8 a oraz 8 b N A S Z A P R O P O Z Y C J A Wypiszcie wszystkie problemy społeczne, które zostały wymienione podczas dyskusji. Każdy z was dysponuje trzema głosami mogą to być samoprzylepne kropki lub po prostu stawiane kredą kreski. Możecie głosować w dowolny sposób oddając po jednym głosie na każdy z trzech problemów, który was interesuje, na dwa z nich (dzieląc głosy w zależności od tego, który uznaliście za ważniejszy) lub przeznaczając wszystkie trzy na jeden temat. Policzcie oddane głosy i wybierzcie pięć problemów, które otrzymały największą liczbę głosów. W ten sposób ograniczycie listę tematów do wyboru. A teraz spróbujcie przekonać innych do zagłosowania na projekt, który uważacie za najciekawszy. Nie każdy projekt uczniowski realizowany w szkole może być projektem MOD. Warto więc, byście podejmując decyzję, odpowiedzieli sobie na następujące pytania: à Czy wasz projekt dotyczy jakiegoś problemu społecznego? à Czy projekt nie jest jednorazową akcją (np. zbiórka pieniędzy)? à Czy praca nad projektem jest w zasięgu waszych możliwości, to znaczy czy możecie mieć wpływ na rozwiązanie problemu? à Czy będziecie mieć dostęp do potrzebnych informacji? Wybraliście problem a więc do dzieła! P R Z Y K Ł A D Y R a t u j m y i n n y c h Czasem o wyborze tematu decyduje los. Uczniowie z Wrocławia przeżyli trudne chwile, gdy jeden z ich kolegów dostał ataku padaczki. Cała klasa nie wiedziała, jak można mu pomóc. Zatem gdy wybierali temat swojego projektu, bez wahania zdecydowali się na upowszechnienie wśród swoich kolegów umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Po zakończeniu projektu uczniowie wiedzieli już, jak należy się zachować, gdy ktoś w ich obecności zasłabnie. J a ś n i e j = b e z p i e c z n i e j Wybierając temat projektu, warto liczyć się ze swoimi możliwościami. Chociaż czasem upór czyni cuda. Tak było w Lublinie, gdzie uczniowie jednego z liceów ogólnokształcących w ramach projektu MOD przekonali władze lokalne do przebudowy jednego z przejść przez ruchliwą ulicę. Dzięki powstałej wysepce można bezpieczniej i wolniej przechodzić na drugą stronę. Teraz młodzi obywatele postanowili walczyć o oświetlenie kilkusetmetrowego odcinka drogi, który jest niezwykle niebezpieczny dla pieszych. To się nazywa działać z rozmachem! POROZMAWIAJMY à Co pomogło nam podjąć wspólnie dec yzję o w yborze problemu? à Co nam utrudniało podjęcie dec yzji? à Czego nowego dowiedziałem się zbierając informacje o problemach społecznych? 08

KROK II ZBIERANIE INFORMACJI Od tego, gdzie i w jaki sposób zbierzecie informacje, zależeć będzie powodzenie projektu. Jeśli dobrze wywiążecie się z tego zadania, wasz projekt będzie wiarygodny i przekonywujący. Przed wami szybki kurs młodego badacza życia społecznego i kilka uwag, które pozwolą lepiej zorganizować pracę całej waszej grupy. CO WAS CZEKA? 1. Wybierzecie instytucje, osoby oraz inne źródła, które umożliwią zebranie potrzebnych informacji. 2. Dowiecie się, w jaki sposób można zbierać materiał informacyjny, w tym opinie ekspertów. 3. Nauczycie się, jak powinien się zachowywać badacz życia społecznego. 4. Zdobędziecie informacje dotyczące organizacji pracy grupy. Jeżeli chcecie dokładnie poznać zagadnienie, którego dotyczy wasz projekt, musicie zamienić się w młodych badaczy. Wybrany problem społeczny nie może być dla was tajemnicą. Aby tak się stało, potrzebujecie jak najwięcej informacji z bardzo różnych źródeł. Dzięki zebranym materiałom, dobrej znajomości tematu i gruntownemu przemyśleniu zebranych informacji będziecie mogli sami zaproponować najlepsze rozwiązanie tego problemu. Rozpoczynamy zatem kurs młodego badacza społecznego! Na początku wyjaśnijmy kilka przydatnych terminów: Badanie społeczne to wszelkie czynności służące poznaniu problemu społecznego. Badanie opinii publicznej to najczęstszy rodzaj badań. Ma ono na celu poznanie nastrojów społeczeństwa oraz dowiedzenie się, co ludzie o czymś sądzą, jaki mają zdanie na dany temat. Dzięki takim badaniom wiemy, czy dla mieszkańców ważniejsze jest przeprowadzenie remontu dróg, czy systemu kanalizacyjnego w ich mieście, czy zgadzają się na budowę spalarni śmieci w ich okolicy, a także co obywatele sądzą o bieżących wydarzeniach. Respondent to osoba, którą poddajemy badaniu. Pamiętajcie! Nawet jeśli znacie dobrze tego, którego badacie (respondenta), powinniście w rozmowie z respondentem zachować pewną powściągliwość. Dlaczego? Bo siedząc dziadkowi na kolanach, czy zaśmiewając się ze swoją koleżanką, możecie sprawić, że odpowiedzi nie będą do końca prawdziwe miła chwila spowoduje, że wasi rozmówcy wszystko będą widzieli w jasnych barwach. I takie też będą ich odpowiedzi. Starajcie się dotrzeć do jak największej liczby źródeł informacji na dany temat. W tym celu musicie zastanowić się, w jakich miejscach instytucjach, gazetach, audycjach radiowych lub telewizyjnych, u jakich osób możecie znaleźć najwięcej danych dotyczących waszego tematu. Poniżej zamieszczamy kilka przykładów. Postarajcie się jednak najpierw metodą burzy mózgów wypisać źródła informacji odpowiednie do problemu, który wybraliście. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Fiszki mogą być pomocne przy opracowaniu dużej ilości materiału. Są to małe karteczki, na których skrótowo możecie zapisywać najważniejsze problemy, sposoby ich rozwiązania, zagadnienia, które pojawiły się w badaniach. Następnie postarajcie się ułożyć je w jedną logiczną całość. Pomoże wam to w ogarnięciu całości zebranego materiału. Gdzie szukać informacji? Internet Miejscem, gdzie znajdziecie niezliczone informacje na interesujące was tematy jest internet. Na końcu tych materiałów zamieściliśmy adresy stron internetowych, które mogą okazać się pomocne w trakcie realizacji waszego projektu. Uwaga: internet to kopalnia cennych wiadomości, ale także śmieci. Szukajcie stron prowadzonych przez poważne instytucje, opatrzonych nazwiskiem oraz informacji z podanym źródłem. 09

Biblioteka To nieco bardziej tradycyjne źródło wiedzy, ale niekiedy łatwiej niż w internecie, znaleźć w niej ciekawe materiały. Warto także sięgnąć do encyklopedii, słowników tematycznych, leksykonów. Suche definicje pomagają nam w ścisłym określeniu zagadnienia, którym się zajmujemy. Telewizja Wiele problemów społecznych jest tematem reportaży czy filmów fabularnych. Śledźcie program telewizyjny i informujcie się nawzajem o ciekawych reportażach dotyczących zagadnień przez was poruszanych. Prasa Zachęcamy, byście śledzili i zbierali artykuły prasowe ważne dla waszego projektu. Powstająca w ten sposób teczka dokumentacyjna ułatwi dostęp do informacji każdemu członkowi grupy. Nie zapominajcie o czytelniach gazet! W większych miastach powinny być w każdej bibliotece. Możecie tam przejrzeć gazety nawet sprzed kilkunastu lat. Samorząd terytorialny Powinniście koniecznie dotrzeć do osób w samorządzie terytorialnym, które bezpośrednio zajmują się interesującymi was sprawami. Macie szanse dowiedzieć się, w jaki sposób władza lokalna traktuje wybrany przez was problem. Nie załamujcie się, jeśli okaże się, że nikt się nie interesuje tą kwestią. To tym bardziej dowodzi, że wasza aktywność jest konieczna. Dziennikarze lokalnych mediów Postarajcie się o kontakt z dziennikarzem, który w lokalnej prasie, radiu lub telewizji zajmuje się problematyką społeczną. Jego wskazówki i porady mogą być bezcenne. Pamiętajcie! Dziennikarze to ludzie bardzo zajęci. Nie zniechęcajcie się, gdy nie znajdą dla was czasu. Jeśli umówicie się z odpowiednim wyprzedzeniem, z pewnością uda się wam spotkać. Przygotujcie się do tego starannie bardzo pomocne będzie opracowanie listy najważniejszych pytań, które chcecie zadać. Instytucje społeczne Z pewnością nie jesteście pierwsi, którzy zajęli się tym problemem społecznym. Niewykluczone, że jakaś osoba lub instytucja już kiedyś chciała tę sprawę rozwiązać. Rozejrzyjcie się wokół może uda wam się znaleźć kogoś (osobę lub instytucję), kto aktywnie działa na rzecz rozwiązania tego problemu. Teraz uzbrojeni w odpowiednią wiedzę musicie opracować wasz projekt badawczy. Do wyboru macie kilka metod, takich jak wywiad, ankieta, obserwacja. Zapoznajcie się z tymi metodami i zastanówcie się, która jest najbardziej przydatna w waszym przypadku. foto 10 Wywiad polega na przeprowadzeniu rozmowy z osobą, która, jak sądzimy, potrafi nam ich dostarczyć. Taki bezpośredni kontakt pozornie tylko przypomina towarzyską pogawędkę. Jedna ze stron, czyli osoba przeprowadzająca wywiad, ma za zadanie zdobycie ważnych informacji. Wywiad jest przeprowadzany zgodnie z wcześniej przygotowaną listą pytań. W trakcie wywiadu można uzyskać informacje o: faktach dotyczących aktualnych zdarzeń bądź takich, które wystąpiły w przeszłości; stosunkuosób do zdarzeń lub zjawisk (np. co respondent sądzi o zjawisku narkomanii, reformie oświaty, aktualnych wydarzeniach politycznych...); o wyznawanych przez badanych wartościach (to, co człowiek ceni, co wydaje mu się ważne), sposobach widzenia świata i siebie (jakim się jest, jak się ocenia samego siebie); o umiejętnościach i uczuciach. 10

Ankieta pytania prezentowane są w formie pisemnej, a respondent odpowiada sam, bez pośrednictwa osoby, która mu je czyta i notuje odpowiedzi. Oszczędza to czas i wysiłek badacza, z drugiej strony zmusza do niezwykle starannego przygotowania arkusza pytań i odpowiedzi, czyli kwestionariusza. Mianem ankiety określa się zwykle zestaw pytań, w których badani są zorientowani na tyle w temacie, aby móc udzielić na nie swobodnej odpowiedzi lub dokonać wyboru zaznaczając jedną z podanych odpowiedzi. Obserwacja jest sposobem na bezpośrednie poznanie otoczenia. Niewiele jednak ma wspólnego ze zwykłym gapieniem się. Obserwacja ma wyraźny, jasno określony cel, związany z potrzebą zdobycia informacji na jakiś ważny temat. Cel obserwacji wskazuje nam, na co powinniśmy zwracać uwagę. Obserwacja nie może mieć charakteru przypadkowego powinna być systematyczna, to znaczy że zachowania lub zjawiska należy śledzić w sposób ciągły lub z przerwami o ściśle określonej częstotliwości. Obserwacja zakłada neutralność obserwatora, tj. jego brak wpływu na przebieg zjawisk i zdarzeń. Uważa się, że obserwacja umożliwia nam poznawanie otoczenia i tego, co się w nim dzieje tak, jak to wygląda w rzeczywistości. Przy badaniu niektórych problemów możecie stosować wszystkie trzy metody. Na przykład jeśli zajmujecie się problemem integracji osób niepełnosprawnych: à Użyjcie wywiadu, żeby poznać opinię dyrektora ośrodka dla dzieci niepełnosprawnych. à Posłużcie się kwestionariuszem, gdy będziemy chcieli poznać opinię rodziców dzieci niepełnosprawnych uczęszczających na zajęcia. à Obserwacja będzie wam pomocna, gdy będziecie chcieli zrozumieć, z jakimi problemami w życiu codziennym borykają się dzieci niepełnosprawne. Zanim zaczniecie swoje badania w terenie, warto trochę czasu poświęcić na z o r g a n i z o w a n i e w a s z e j g r u p y tak, aby praca toczyła się sprawnie i przyniosła oczekiwane rezultaty. Pewnie już zauważyliście, że najlepiej pracuje się w małych grupach lub parach. Przeczytajcie o innych sposobach organizacji pracy zespołowej i zastanówcie się, który najbardziej wam odpowiada. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Musicie najpierw ustalić, jaka jest specyfika waszej grupy: à Jesteście małą grupą, bardzo dobrze się znacie, wielokrotnie pracowaliście razem, dobrze się wam współpracuje, nie macie problemów z przepływem informacji. à Jest was dużo, nie mieliście do tej pory okazji do wspólnej pracy nad projektem, macie rozbieżne zainteresowania oraz trudności z wspólnym podejmowaniem decyzji. W tym drugim przpadku zanim zaczniecie działać na rzecz rozwiązania waszego problemu, musicie więcej czasu i uwagi poświęcić na zorganizowanie waszej grupy. Od tego zależy sukces i powodzenie waszego projektu. Zastanówcie się teraz, w jaki sposób powinniście się zorganizować, aby lepiej wam się pracowało: à Czy wyłonicie spośród was jedną osobę, która w czasie trwania projektu będzie pełniła funkcję lidera. Na tę osobę spadnie obowiązek rozdzielania zadań, pilnowania terminów, przekazywania informacji, czyli kierowania całym przedsięwzięciem. à Czy stworzycie mniejsze zespoły, którym przydzielacie obowiązki, z góry ustalacie harmonogram działań, terminy i sposób wzajemnego przekazywania informacji, wybierzecie lidera każdego zespołu, ewentualnie osoby odpowiedzialne za kontakty z innymi zespołami. foto 11 Pamiętajcie, że każdy członek zespołu musi mieć przydzielone jakieś zadanie. Ustalcie wspólnie normy obowiązujące w waszej grupie najłatwiej będzie je spisać jako umowę (kontrakt) i powiesić w miejscu waszych spotkań. 11

T E C Z K A D O K U M E N TA C Y J N A Niezależnie od tego, jaką decyzję podejmiecie w sprawie organizacji pracy i podziału zadań, już teraz powinniście wyłonić spośród siebie osoby, które zajmą się zbieraniem dokumentacji i kompletowaniem t e c z k i d o k u m e n t a c y j n e j będzie to zespół dokumentacyjny. Wkrótce okaże się, jak wiele zależy od jego pracy i zaangażowania. zawiera różnego typu materiały i dokumenty zgromadzone przez was podczas pracy nad projektem: zebrane odpowiedzi na pytania zadane w czasie wywiadów i ankiet, kopie wysłanych i otrzymanych listów, artykuły prasowe, notatki, dokumenty urzędowe, wykresy, zdjęcia itp. W zespole dokumentacyjnym powinny się znaleźć się osoby o rożnych zainteresowaniach i umiejętnościach: przyda się ktoś dokładny i uporządkowany, kto nie zgubi fiszek i artykułów do teczki; dobrze, by znalazł się w grupie analityk ktoś kto umie analizować dane, przygotowywać wykresy, selekcjonować i porządkować informacje; ważne, aby wśród wasz znalazł się szperacz, czyli ktoś, kto będzie wertował gazety, przeczesywał Internet, odwiedzał bibliotekę; również fotograf może okazać się bardzo przydatny; nie powinno zabraknąć dziennikarza, przygotowanego do pisania krótkich relacji dla mediów. Oto jakie zadania czekają przed zespołem dokumentacyjnym: à Zbieranie materiałów do teczki dokumentacyjnej: zarówno artykułów i informacji związanych z tematem waszego projektu (np. na temat bezrobocia), jak i rezultatów waszych własnych badań wywiadów i ankiet. Wszystkie grupy powinny przekazywać zespołowi dokumentacyjnemu systematycznie swoje materiały. à Dbanie o kontakty zewnętrzne: przygotowywanie materiałów informacyjnych dla lokalnych mediów. Wybierzcie korespondenta MOD, który będzie utrzymywał kontakt z CEO, systematycznie przesyłał informacje i zdjęcia na stronę internetową. à Wspieranie całej grupy w wyborze informacji i materiałów do wykorzystania w czasie lokalnej i ogólnopolskiej prezentacji projektów MOD. w w w. c e o. o r g. p l / m o d to strona internetowa programu. Zamieszczamy na niej zdjęcia i informacje o każdym projekcie, który realizujecie. Korespondenci MOD to zazwyczaj członkowie zespołów dokumentacyjnych, którzy systematycznie informują nas o waszych poczynaniach, dosyłają zdjęcia i relacje z kolejnych etapów pracy. Nie przejmujcie się trudnościami technicznymi wystarczy tylko, że prześlecie nam mailem lub pocztą materiały, a my umieścimy je na stronach internetowych. 12

P R Z Y K Ł A D Y B i b l i o t e k a - r e a k t y w a c j a Uczniowie z Gimnazjum w Lisewie postanowili zaopiekować się upadającą gminną biblioteką. Aby lepiej poznać zasady funkcjonowania profesjonalnej biblioteki, pojechali do Chełmna i tam spędzili cały dzień, poznając bibliotekę miejską. Zobaczyli, jak wyglądają katalogi biblioteczne, jak przechowuje się książki, jak wygląda skomputeryzowany system obsługi czytelników. Uznali, że najciekawszym miejscem jest czytelnia zawierająca materiały dotyczące ich okolicy i regionu. Do domu wrócili z głową pełną pomysłów. foto 13 a N i e b e z p i e c z n i e n a d r o g a c h Ponieważ gimnazjaliści z Teresina mieszkają przy trasie Warszawa Berlin, zainteresowali się bezpieczeństwem na drogach. Aby lepiej poznać problem, przez tydzień, niemal codziennie obserwowali ruch na kilku drogach w gminie i zauważyli, że piesi nie noszą oznaczeń odblaskowych, a około 40% rowerów ma tylko światło odblaskowe. Rowery wyposażone zgodnie z kodeksem drogowym stanowiły 10% wszystkich policzonych. Badania zostały przeprowadzone pod koniec lutego po zmroku. P r z e p r a s z a m, c z y t u b i j ą? Uczniowie z Gimnazjum nr 25 z Wrocławia postanowili dobrać się do skóry łobuzom terroryzującym ich szkołę. Rozpoczęli projekt Przepraszam, czy tu biją? dotyczący przemocy w szkole. Piszą: Z przeprowadzonych przez nas ankiet wyciągnęliśmy wiele wniosków na przykład z ankiety dla uczniów wynika, iż 30% biorących w niej udział doświadczyło aktu przemocy, a z ankiety dla rodziców, że tylko 20% gimnazjalistów było ofiarą przemocy. Natomiast zdaniem nauczycieli problem przemocy jest mało obecny w naszej szkole. Nauczyciele, udzielając odpowiedzi na pytanie o powstaniu zjawiska przemocy w szkole, w większości uznali, iż wynika to z braku zainteresowania uczniem ze strony rodziców. Tymczasem z ankiety dla rodziców wynika, iż mają oni dobry kontakt z dzieckiem oraz w każdej rodzinie są prowadzone rozmowy o poszanowaniu drugiego człowieka. Mimo tych sprzeczności, fakty świadczą, że przemoc szkole jest coraz bardziej odczuwalna. foto 13 b POROZMAWIAJMY à Jakie metody badawcze najlepiej się sprawdziły w naszym projekcie? Dlaczego akurat te? à Która metoda najbardziej mi odpowiada? à W jak i sposób prz ycz yniłem się dziś do sukcesu naszego zespołu? 13

KROK III NASZE ROZWIĄZANIE Co należy zrobić w tej sprawie? Zapewne już podczas zbierania informacji pojawiły się pomysły, można zrobić w sprawie, którą się zajmujecie. Jesteście więc już prawie gotowi, aby opracować własne rozwiązanie problemu. Zanim do tego przystąpicie, musicie poświęcić jednak trochę czasu i energii na refleksję oraz ocenę materiału, który udało wam się uzyskać w trakcie przeprowadzonych badań. CO WAS CZEKA? 1. Uporządkujecie wszystkie zebrane dotychczas informacje i opowiecie sobie nawzajem, czego dowiedzieliście się w trakcie przeprowadzania badań. 2. Przyjrzycie się wynikom waszych badań i ocenicie działania różnych instytucji w interesującym was obszarze 3. Przygotujecie własną propozycję rozwiązania problemu. Zebraliście mnóstwo materiału. Żeby móc z niego korzystać, warto go trochę uporządkować! W zespołach, w których do tej pory pracowaliście, zastanówcie się, które ze zdobytych informacji są dla was szczególnie ważne. Postarajcie się oddzielić to, co istotne od informacji bez znaczenia. Zwróćcie również uwagę, że część wypowiedzi, które zebraliście, dotyczyła stanu faktycznego (czyli jak jest obecnie), a duża część oczekiwań (czyli jak powinno być). à Jeżeli wasz zespół przeprowadzał wywiady, wypiszcie wszystkie ważne wypowiedzi w dwóch kolumnach: fakty/opinie i oczekiwania. Pamiętajcie, że cytaty, które dobrze wyrażają często spotykaną opinię, możecie zawsze wykorzystać na poparcie waszej tezy. à Jeżeli posługujecie się ankietą, policzcie ile osób wzięło w niej udział. Zaznaczcie, jakie odpowiedzi padły na poszczególne pytania. Wypiszcie istotne wypowiedzi, również oddzielając fakty od opinii i oczekiwań. Pamiętajcie, że wyniki takich badań podnoszą wiarygodność waszego projektu, zwłaszcza, jeśli uda wam się przebadać większą (kilkudziesięcioosobową) i różnorodną próbę (ludzie młodzi i starzy, kobiety i mężczyźni, ubożsi i bogatsi). à Jeżeli zajmowaliście się analizą artykułów lub audycji możecie wypisać w dwóch kolumnach fakty/opinie. Pamiętajcie, że cytując fragmenty wypowiedzi, musicie podać dokładne źródło, czyli autora, tytuł gazety, jej numer i rok albo autora, nazwę audycji, program, datę. Kiedy już uporządkowaliście zebrany materiał, musicie przekazać uzyskane informacje innym grupom. Dlatego też proponujemy, abyście podzielili się na cztery nowe zespoły: w każdym zespole powinni znaleźć się przedstawiciele poszczególnych grup badawczych. Postarajcie się w tych nowych zespołach odpowiedzieć na p y t a n i a, które umieściliśmy poniżej. Spiszcie odpowiedzi na te pytania na plakatach, tak by po zakończonej pracy mogła z nimi się zapoznać cała klasa. à Kto podejmuje działania związane z wybranym przez was problemem rząd, samorząd, organizacja pozarządowa, obywatele? à Jakie działania są prowadzone edukacyjne, prewencyjne, zapobiegawcze, legislacyjne, tworzenie prawa, propagandowe? (Upewnijcie się, czy wszyscy rozumieją znaczenie i zakres tych kategorii) à Czy są to działania krótkotrwałe, długotrwałe, stałe, akcyjne? à Jaki jest koszt tych działań? à Jaka jest ich skuteczność? à Jakie są oczekiwania społeczne w związku z problemem? à Jaka jest społeczna ocena prowadzonych obecnie działań? 14

Można już powiedzieć, że staliście się ekspertami w wybranej przez was dziedzinie. Wiecie, kto zajmuje się waszą sprawą, jakie działania podejmuje, jakie są ich rezultaty, a jakie oczekiwania społeczne. Jesteście teraz gotowi, aby przystąpić do opracowania własnego rozwiązania tego problemu. Przygotowując r o z w i ą z a n i e, musicie przede wszystkim: à Określić kto powinien zająć się tą sprawą: samorząd, organizacje pozarządowe lub inne instytucje, a może sami obywatele. à Zastanowić się, jakiego typu działania powinny zostać podjęte. Może uda wam się zaproponować zupełnie nowe rozwiązanie, a może zdecydujecie się poprzeć dotychczasowe. W tym drugim przypadku zastanówcie się, czy można je trochę zmienić. à Wasze rozwiązanie nie może naruszać Konstytucji Rzeczypospolitej Polski oraz innych obowiązujących przepisów prawnych w kraju oraz w gminie. Sprawdźcie to. Jeżeli macie wątpliwości, spróbujcie porozumieć się z prawnikiem. Może rodzice któregoś z was są prawnikami albo znają kogoś, kto może wam pomóc. Konstytucja RP była w 1997 roku rozsyłana do każdego domu w Polsce. Prawdopodobnie jej tekst znajdzie się także u was w domu. Jeśli nie, poszukajcie Konstytucji na stronie internetowej Sejmu RP: www.sejm.gov.pl/prawo. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Najłatwiej wymyślić sposoby rozwiązania problemu, pracując w małych grupach. Dużo prościej wówczas dyskutować i poznać zdanie innych. Pamiętajcie jednak, że ostateczną decyzję i tak musicie podjąć na forum klasy. Aby dobrze wam się rozmawiało, polecamy następującą formułę. 1. Przedyskutujcie, jakie są zalety i wady prowadzonych do tej pory działań. Które wam się podobają i dlaczego? Które są najbardziej zbieżne z oczekiwaniami mieszkańców waszej miejscowości? 2. Zastanówcie się: à Co ma się zmienić? à Jak ma się to stać jakie zadania trzeba będzie podjąć? à Kto powinien zrealizować te zadania? 3. Omówcie poszczególne propozycje i spróbujcie ustalić, które z działań najbardziej skuteczne i dlaczego. 4. Zaprezentujcie sobie nawzajem wasze rozwiązania i podejmijcie decyzję na forum klasy. Być może zdecydujecie się wybrać więcej niż jedno rozwiązanie, postarajcie się jednak, aby nie było ich więcej niż trzy. 5. Jeżeli macie kłopot z ustaleniem, jakie rozwiązanie przyjąć w waszym projekcie, powierzcie to zadanie kilku wybranym osobom. Następnie oceńcie przygotowane przez nich rozwiązanie i przedyskutujcie je na forum całej klasy. Zastanówcie się, czy jesteście gotowi je wesprzeć. 6. Wybierzcie taką propozycję, którą wszyscy popierają. 7. Ustalcie, czy wasze rozwiązanie jest zgodne z prawem to zadanie powierzcie zespołowi dokumentacyjnemu. foto 15 15

foto 8 a oraz 8 b P R Z Y K Ł A D Y G r a f f i t i Podczas pracy nad projektem musicie być otwarci na zmiany i gotowi zmienić swoje dotychczasowe opinie. Takie doświadczenie mieli uczniowie Gimnazjum Nr 25 z Wrocławia. W swoim projekcie Graffiti chcieli przywrócić pierwotną czystość ścianom budynków w otoczeniu swojej szkoły. Jednak podczas badań opinii publicznej, także wśród osób starszych, okazało się, że większości podobają się te malowidła, jeśli są dobrze wykonane. Dlatego uczniowie zmienili swoje początkowe plany i nie starali się już walczyć o czyste ściany, tylko o pozwolenia na twórczość dla tych szczególnych artystów. N i e s p r z e d a w a ć n i e l e t n i m Uczniowie z Gimnazjum w Dębnicy Kaszubskiej uznali, że najważniejszym problemem jest sprzedaż alkoholu i papierosów niepełnoletnim. Po pierwsze, chcieli się dowiedzieć, czym dokładnie zajmuje się Komisja ds. Przeciwdziałania Alkoholizmowi, jak działa i za czyim pośrednictwem. Ich pierwszym krokiem było spotkanie z przedstawicielami tej Komisji: z przewodniczącym, pedagogiem szkolnym oraz przewodniczącym posterunku policji. Okazało się, że Komisja posiada sto- sunkowo mało informacji na temat nadużywania alkoholu przez młodzież. Młodzież uważa, że jest to związane między innymi z cichą akceptacją społeczeństwa dla takich sytuacji. Są przekonani, że właśnie w tej sprawie powinni zabrać głos. Zdecydowali się przeprowadzić akcję uświadamiającą zagrożenia wynikające z nadużywania alkoholu i palenia papierosów nie tylko wśród swoich rówieśników, ale także dorosłych. C h r o n i ć j e z i o r o Uczniowie z Zespołu Szkół z Osiecznej chcą posprzątać teren nad pobliskim jeziorem i tym samym dać przykład, że można korzystać z zatoki rozsądnie i w zgodzie ze środowiskiem. Działają z ogromnym uporem: Zaczęły się wakacje. Ale nie dla nas. Postanowiliśmy nie poddawać się i nie przerywać prac. Dziś po długich oczekiwaniach, przyszła odpowiedź z Polskiego Związku Wędkarskiego w Poznaniu. Autor pisma powołuje się na szeroko pojętą ochronę nabrzeża i wód jeziora. No cóż, odesłano nas do kolejnej instytucji. Miejmy nadzieję, że Agencja Rynku Rolnego nie ma jeszcze wakacji. To dziwne, nikt nie przyznaje się do tak ładnego, choć zaniedbanego terenu. czytamy w internetowej relacji uczniów. Ciekawe jak zakończył się ich projekt? Zajrzyjcie na stronę www.ceo.org.pl/mod by poznać szczegóły tej sprawy. POROZMAWIAJMY à Cz y udało się prec yz yjnie ok reślić problem, któr ym się zajmujemy cz y mogliśmy odpowiedzieć na pytania ze str. 14 à Cz y jest coś, czego nie sprawdziliśmy? à Co jest atutem naszego rozwiązania? Co jest jego słabą stroną? à Co pomagało, a co przeszk adzało podjąć wspólnie dec yzję o prz yjęcie tego rozwiązania? à Cz y osiągnęliśmy konsensus cz y wsz ysc y popierają rozwiązania? 16

KROK IV PRZYGOTOWANIE PLAKATÓW I ORGANIZACJA PREZENTACJI Nadszedł czas, aby zastanowić się, w jaki sposób poinformujecie opinię publiczną o wynikach waszych badań problemów nurtujących społeczność lokalną oraz opracowanych przez was propozycjach rozwiązania wybranego problemu. Teraz chodzi przede wszystkim o to, jak przekonać dorosłych do wprowadzenia w życie waszego pomysłu! CO WAS CZEKA? 1. Uporządkujecie zebrane informacje i zastanowicie się, jak zaprezentować je w atrakcyjnej i zrozumiałej formie. 2. Zdecydujecie o doborze prezentowanych informacji. 3. Poinformujecie społeczność lokalną o waszych działaniach. 4. Zorganizujecie publiczną prezentację swojego projektu. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Sprawdźcie, czy po zapoznaniu się z plakatami można odpowiedzieć na następujące pytania: à Czego dotyczy problem, którym się zajęliście? à Z czego on wynika? à Dlaczego jest istotny? à Jakie działania były dotychczas podejmowane, aby rozwiązać ten problem? à Kto podejmuje te działania (instytucje, osoby)? à Kto powinien zajmować się tym problemem? à Co powinno się zmienić? à Jakie są wasze propozycje konkretnych rozwiązań? à Co różne grupy i instytucje mogą zrobić w tej sprawie? Od samego początku projektu nad zbieraniem wszystkich dokumentów oraz informacji czuwał zespół dokumentacyjny. Udało im się skompletować imponującą teczkę zawierającą różnego typu materiały i dokumenty zebrane przez was podczas pracy nad projektem. Teraz nadszedł czas, by członkowie tej grupy służyli za ekspertów konsultantów. Podzielcie się na cztery grupy, odpowiadające tytułom plakatów: 1. Opis problemu. 2. Alternatywne rozwiązania. 3. Nasze rozwiązanie. 4. Plan działania. Dobrze, żeby w każdej grupie znalazł się członek zespołu dokumentacyjnego. Zastanówcie się, jakiego typu informacje powinny się znaleźć na p l a k a t a c h. Pamiętajcie, że plakaty mają nie tylko informować, ale także zachęcać przejrzystą formą do ich zapoznania się z nimi dobrze więc, zamieścić na nich wykresy, tabele i zdjęcia. W pracę nad plakatami warto zaangażować tych z was, którzy mają zdolności plastyczne. Nadszedł czas, aby poinformować innych mieszkańców o waszych działaniach. Waszym głównym zadaniem jest przygotowanie uroczystej prezentacji projektu. 17

Prezentując publicznie wasze pomysły i działania, chcecie wpłynąć na opinię publiczną. Dlatego też musicie dotrzeć do różnych g r u p s p o ł e c z n y c h : rówieśników, rodziców, innych mieszkańców, a przede wszystkim przedstawicieli władz samorządowych. Grupy te mają różne obszary zainteresowań, posługują się odmiennymi językami (wyobraźcie sobie pogawędki z rówieśnikami i dyskusję podczas sesji rady miejskiej), inne sprawy są dla nich ważne i bliskie. Musicie zaplanować swoją prezentację w taki sposób, żeby w sposób zrozumiały i przekonywujący informować o projekcie wszystkich zainteresowanych tą sprawą. Akcje publiczne Akcji informacyjnej mogą towarzyszyć działania, dzięki którym zrobi się o was głośno. Może zrobicie na rynku albo w innym uczęszczanym miejscu happening, a więc rodzaj widowiska z udziałem osób przyglądających się temu wydarzeniu? Albo akcję malowania razem z przechodniami plakatów z hasłami związanymi z waszym problemem. A może zorganizujecie w dowolnym miejscu spotkanie na wzór londyńskiego Hydeparku, gdzie każdy będzie mógł publicznie wypowiedzieć się w sprawie, której dotyczy wasz projekt? Pamiętajcie! Jeśli chcecie, żeby było to duże i bezpieczne wydarzenie, musicie działać z porozumieniu z policją i służbami porządkowymi. foto 18 N A S Z A P R O P O Z Y C J A 1. Zastanówcie się i wybierzcie te grupy odbiorców, na których wam szczególnie zależy. 2. Pomyślcie trochę o treści waszej kampanii medialnej. Na jakiego typu informacje chcecie położyć nacisk, informując o projekcie? 3. Zastanówcie się, w jaki sposób dotrzeć do poszczególnych grup i w jakiej formie przedstawić im swój projekt. Konferencja prasowa Jeżeli tam, gdzie mieszkacie, działają lokalne media, warto zdecydować się na konferencję prasową. Zaproście przedstawicieli gazet, radia i telewizji, wybierzcie swoich rzeczników, którzy będą opowiadać o projekcie dobrze jednak, żebyście wszyscy byli obecni! Na konferencję należy przygotować komplety materiałów informacyjnych: opracowany przez was krótki artykuł oraz fragmenty teczki dokumentacyjnej, które ułatwią dziennikarzom szybkie zapoznanie się z tematem. Oczywiście podczas konferencji warto zaprezentować wasze plakaty pamiętajcie, że mogą one zainteresować uczestników konferencji! Nawet jeśli nie zorganizujecie konferencji, czekają was kontakty z mediami. Dlatego dobrze jest przygotować jedną wersję artykułu, który zawierać będzie wszystkie najważniejsze informacje o was i waszym projekcie. Rozsyłajcie je dziennikarzom lub przekazujcie przy indywidualnych spotkaniach. Prezentacje środowiskowe Czeka was co najmniej jedna prezentacja publiczna projektu dla przedstawicieli lokalnych władz i tych wszystkich, którym chcecie opowiedzieć o projekcie. Możecie zorganizować jeszcze kilka innych spotkań. Najciekawsze są takie prezentacje, które łączą się z dyskusją i aktywnym uczestnictwem zaproszonych gości. Pamiętajcie o tym, przygotowując plan spotkania. [w rozpisce zaproponowałaś dwa ale tu nie ma miejsca] 18

foto 19 a Notatka prasowa Notatka prasowa powinna zawierać odpowiedzi na pytania należące do kanonu dziennikarstwa: co? dzie? kiedy? jak? dlaczego? Pamiętajcie, że musicie trzymać się zasady zwięzłości notatka może składać się z tylko trzech zdań, ale mocno naładowanych treścią. Jedyne ozdobniki stylistyczne na które można sobie pozwolić to dwa elementy: peryfraza przedstawicielki płci pięknej zamiast kobiety ) oraz epitety (np. gładko pokonała ). Wspólnie ustalcie, jakie zadania czekają was w związku z organizacją prezentacji. Na pewno pojawią się wśród nich takie zadania: à przygotowanie listy gości i zaproszeń à opracowanie scenariusza à wybór miejsca prezentacji à wystrój sali à uzgodnienie udostępnienia sali à poinformowanie mediów à rejestrowanie prezentacji (zdjęcia, dyktafon, kamera, notatki). Spróbujcie uporządkować i ewentualnie uzupełnić tę listę, a następnie podzielcie się na zespoły, które będą odpowiedzialne za poszczególne zadania. Zdecydujcie, czym zajmą się zespoły, a co będziecie konsultować wszyscy razem. Dobrze, żeby każde zadanie miało osobę odpowiedzialną oraz termin, w którym zostanie ono wykonane pozwoli to uniknąć bałaganu. foto 19 b Możecie posłużyć się t a b e l k ą k a l e n d a r z e m, który może wyglądać tak: wskazówki ułatwią jego realizację. Zachęcamy, żeby jak najwięcej z was aktywnie uczestniczyło w prezentacji. Ci, którzy będą zabierać głos, mają dość trudne zadanie. Oto wskazówki, które ułatwią jego realizację. zadanie i odpowiedzialny pon wt śr czw pią sob nie pon wt śr przygotowanie zaproszeń [Zuzia z Magdą] x x x x x przygotowanie listy adresowej gości [Paweł, Kinga, Piotr] x x x rozniesienie zaproszeń [Kasia, Tomek, Agata] x x x 19

N A S Z A P R O P O Z Y C J A 1. Przemawianie to dość trudna sytuacja. Oto kilka rad, które pomogą wam się lepiej przygotować. à Ubierzcie się stosownie, ale przede wszystkim wygodnie (za ciasne buty nie pozwalają się skupić na analizie badań statystycznych). à Jeśli nie lubicie stać, przygotujcie salę tak, aby wszyscy mogli siedzieć. à Jeżeli trudno wam stać z pustymi rękami, trzymajcie długopis lub wskaźnik do pokazywania na tablicy lub plakacie. 2. Trudno jest wypowiadać się o mniej znanych kwestiach. Dlatego dobrze, żeby każdy wiedział, w czym jest najlepszy i w tym temacie grał wiodącą rolę. Ustalcie kto będzie mówił, o czym oraz w jakiej kolejności. 3. Jeśli sala jest duża, warto pomyśleć o mikrofonie albo lub jakimś podwyższeniu. Szkoda, żeby cała wasza energia poszła na marne, bo nikt na sali was nie usłyszy. 4. Nie możecie zapomnieć o przygotowaniu wody do picia 5. Koniecznie pilnujcie czasu wypowiedzi. Jeśli w sali nie ma zegara, postawcie jakiś zegarek w widocznym dla siebie miejscu. 6. Anegdoty to sprawdzone sposoby na ubarwienie wypowiedzi. Przypomnijcie sobie, jakie zabawne historie wydarzyły się w czasie waszej pracy. Uśmiech bez tego ani rusz! Najpierw powiedz, o czym będziesz mówił. P o t e m p o w i e d z t o. Następnie powiedz, o czym mówiłeś. à Musicie pamiętać o zasadzie: od ogółu do szczegółu. à Ważną rzeczą jest dobór informacji i sposób ich przekazania: nie mówcie za dużo, nie zagłębiajcie się w szczegóły, zawsze zaczynajcie od najbardziej istotnej kwestii, dochodząc do najmniej ważnych. à Oto proponowany przez nas przykładowy scenariusz wypowiedzi: 1. Wprowadzenie spotkaliśmy się dziś na prezentacji lokalnej projektu Młodzi Obywatele Działają, ponieważ chcielibyśmy zaprezentować Państwu efekty naszej kilkumiesięcznej pracy nad problemem... 2. Projekt Młodzi Obywatele Działają jest inicjatywą Centrum Edukacji Obywatelskiej. Umożliwia on młodym ludziom w całej Polsce poznawanie i rozwiązywanie problemów polityki społecznej i w społecznościach lokalnych. W ramach projektu uczniowie wybierają problem, badają go, przygotowują własne rozwiązanie oraz wprowadzają je w życie. 3. Nasz projekt dotyczył w tym roku 4. Z informacji o problemie, które zebraliśmy, wynika 5. Dotychczasowe rozwiązania 6. Nasze rozwiązanie to Ma ono kilka zalet Istnieją też pewne zagrożenia 7. Podsumowując, uważamy, że 8. To właśnie chcieliśmy pokazać w tym projekcie. Zachęcamy Państwa do poparcia naszego rozwiązania. Zapraszamy do zapoznania się z przygotowaną teczką dokumentacyjną i plakatami, na których zawarliśmy obszerniejsze informacje na temat interesującego nas problemu. 9. Otwieramy dyskusję, podczas której chcielibyśmy poznać Państwa opinię na temat naszych działań i wspólnie zastanowić się, czy i w jakim stopniu możemy je wprowadzić w życie. foto 20 20

P R Z Y K Ł A D Y S k a t e p a r k Grupa młodzieży z Zespołu Szkół im. C.K. Norwida z Częstochowy postanowiła walczyć z zakazem jeżdżenia na rolkach w okolicy Pomnika Pamięci Narodowej. Dążyli do utworzenia miejsca, gdzie młodzież może swobodnie uprawiać ten sport. Niewątpliwie nie uzyskaliby zgody na budowę skateparku, gdyby nie współpraca z Radą Miasta i nagłośnienie tej sprawy w prasie lokalnej. P o p r o s t u g o u m y l i Doskonałym pomysłem na zaistnienie w świadomości społeczności i w mediach wykazali się gimnazjaliści z Gimnazjum im. T. Kościuszki w Łodzi po prostu umyli pomnik swego patrona. Było świetnie. Wzbudzili ogólne zainteresowanie przechodniów. Zrobiło się głośno, pisała o nich Gazeta Wyborcza. foto 21 S p r z ą t a m y n a s z e m i a s t o Gimnazjaliści z Ozorkowa podjęli się oczyszczenia miasta ze śmieci. Sami sprzątnęli niektóre miejsca w mieście. Rozdawali też ulotki i rozlepiali plakaty: wszystkie w dowcipny sposób promowały czystość oraz zachęcały do dbania o porządek. Przechodnie zatrzymywali się i z sympatią wyrażali o ich pomyśle. Przygotowali także scenariusz przedstawienia dla przedszkolaków W królestwie Króla Śmiecia. Zaprezentowali swoje pomysły i działania w Urzędzie Miasta w obecności burmistrza i przewodniczącej Rady Miejskiej. Wspólnie z przedstawicielami władz samorządowych zastanawiali się co można jeszcze zrobić, aby zmniejszyć skalę tego problemu. Ogólnopolska Prezentacja Projektów MOD Co roku zapraszamy do Warszawy wszystkie grupy, które biorą udział w programie MOD-a. Ogólnopolska Prezentacja Projektów to doskonała okazja, aby przedstawić swoje pomysły i działania, a także by zobaczyć, co robią inni. Eksperci i zaproszeni goście oglądają przygotowane przez was plakaty i teczki dokumentacyjne za każdym razem są pod wrażeniem waszej pracy i zaangażowania. Dla wszystkich obecnych to najlepsza lekcja obywatelskiej aktywności, a przede wszystkim inspiracja do dalszej pracy! Trzymamy kciuki! POROZMAWIAJMY à Co było najbardziej udanym elementem naszej prezentacji? à Co było dla mnie najtrudniejsze podczas prz ygotowań i przebiegu prezentacji? à Z czego jestem dumna / dumny (co wyszło mi najlepiej, czego się naucz yłem, co przemogłem)? à Co nam nie w yszło? Jak możemy tego unik nąć organizując następną prezentację? 21

KROK V DO DZIEŁA! Za wami kawał dobrej roboty zebraliście informacje; przygotowaliście własne propozycje rozwiązania problemu; przedstawiliście innym swoje zdanie; rozpoczęliście dyskusję dotyczącą spraw dla was ważnych. To był jednak dopiero początek! Teraz przed wami konkretne działanie przygotujcie się więc do wspólnej pracy i spróbujcie wprowadzić w życie wasz pomysł. CO WAS CZEKA? 1. Określicie sojuszników, których wsparcia będziecie potrzebować spróbujecie do nich dotrzeć i poprosić o pomoc. 2. Ustalicie, jakimi środkami dysponujecie. 3. Zaplanujecie poszczególne zadania. Żeby zbudować drapacz chmur trzeba najpierw kupić cegły! Wasze rozwiązanie pewnie jest takim drapaczem chmur a więc dużym przedsięwzięciem, którego realizacja wymaga czasu i wysiłku. Bardzo ważne jest, żebyście razem podzielili to duże rozwiązanie na małe cegiełki : ustalcie, jakie konkretne zadania na was czekają. Żeby ułatwić wam pracę, poprosiliśmy młodych obywateli, żeby p o k a z a l i n a m c e g i e ł k i zrealizowanego przez nich projektu. Nowy ogródek jordanowski Zieleń Załatwić sadzonki - zaprojektować zieleń - znaleźć ogrodnika - zdecydować, co kupić - zdobyć pieniądze - przywieźć na miejsce Przygotować teren - pożyczyć sprzęt od służb miejskich - usunąć chwasty - skopać i zagrabić ziemię Zasadzić - przygotować instrukcję dla sadzących - znaleźć ludzi do pomocy - zapewnić sprzęt i rękawice - zasadzenie Ławki Znaleźć wykonawcę ławek Pomalować Zamontować ławki Drabinki Wybrać niedrogie i bezpieczne drabinki Kupić Zamontować drabinki 22

N A S Z A P R O P O Z Y C J A Na każdym etapie działań potrzebujecie sojuszników. Niekiedy dlatego, że nie wszystko możecie sami zrobić, czasem natomiast potrzebujecie jedynie wsparcia i przychylności dla waszej inicjatywy. Zastanówcie się: à Co jest potrzebne, żeby móc wykonać Jak zauważyliście na tym przykładzie, podział na zadania przypomina oglądanie filmu od końca: najpierw ustalamy efekt końcowy, by potem każde z dużych zadań rozpisywać na coraz mniejsze. To żmudna praca, ale trzeba ją wykonać; jeśli w trakcie realizacji pojawią się niespodziewane sytuacje, takie wstępne ustalenia pomagają ogarnąć całe przedsięwzięcie i dokonań ewentualnych zmian. Już podczas dotychczasowej pracy zdarzało się, że potrzebowaliście p o m o c y i n n y c h o s ó b. Bardzo ważna jest współpraca z jak największą liczbą osób i instytucji zaangażowanych w sprawę, którą się zajęliście. Wszyscy pracujecie przecież na rzecz wspólnego dobra! Nadszedł czas, aby zaplanować, co będziecie robić w ciągu najbliższych kilku tygodni. Pamiętacie tabelkę, którą proponowaliśmy wam na stronie... Sięgnijcie do niej i ustalcie, co was teraz czeka, kto będzie odpowiedzialny za kolejne zadania oraz do kiedy trzeba je wykonać. Może ta ilość tabelek i planów wygląda trochę zniechęcająco; chodzi przecież o to, żeby działać! Jednak, żeby robić naprawdę wielkie i nieszablonowe rzeczy, trzeba być dobrze przygotowanym. Taki trening planowania przyda się, przy różnych niespodziankach i przeciwnościach, które przecież zawsze się pojawiają. Zachęcamy, abyście zaczęli od małych, prostych rzeczy, które możecie sami wykonać. Jeśli zakończą się sukcesem zjednacie sobie nowych sojuszników. Stanie się to także dla was najlepszym sprawdzianem oraz będzie motywować do dalszych, trudniejszych zadań. Poza tym waszemu zgranemu zespołowi łatwiej będzie współpracować z nowymi sojusznikami. Dlatego spędzajcie dużo czasu, pracując razem i omawiając swoje działania. Pamiętajcie też o stałej współpracy z mediami mieliście już okazję przekonać się, jak ważne jest informowanie o waszych działaniach. Warto podtrzymywać te kontakty. Jesteście już nieźle zaprawieni w bojach wasze doświadczenia, pomysły i przygotowanie to duża szansa na sukces w działaniu. A zatem do dzieła! poszczególne działania (jakie umiejętności, jaki sprzęt itp.)? à Czy możecie zrobić to sami? à Jakiej potrzebujecie pomocy? à Czyja pomoc i zaangażowanie wam się przyda? à Jak dotrzeć do potencjalnych sojuszników? à Czym ich zjednać? foto 23 a foto 23 b 23

P R Z Y K Ł A D Y foto 24 P a l e n i e z a b i j a Uczniowie ze Złocienic postanowili pokazać, co myślą o paleniu papierosów. Przygotowali projekt o szkodliwości palenia. Wymyślili, aby wszyscy, którzy popierają ich w walce z nikotyną, nosili zieloną kokardkę. Potem zajęli się upowszechnianiem swojej akcji. Podzielili się pracą. Jedni zrobili plakaty, inni rozpoczęli produkcję kokardek, pozostali przeprowadzili spotkania z uczniami i nauczycielami. P o m ó ż k o l e d z e Uczniowie z Gimnazjum w Radzikach Dużych zorganizowali pomoc kolegom i koleżankom, mającym trudności w nauce. Stworzyli bazę danych osób potrzebujących pomocy oraz tych, którzy tej pomocy mogliby udzielić. Zorganizowana z ich inicjatywy samopomoc funkcjonuje bardzo sprawnie. Jest wielu chętnych, zarówno tych, którzy chcą się i podciągnąć w nauce, jak i tych, którzy służą pomocą i wiedzą. W s z y s t k i e d z i e c i s ą n a s z e Młodzi ludzie z Bydgoszczy postanowili pomóc niepełnosprawnym dzieciom. Udało im się nawiązać współpracę z teatrem Baj Pomorski i wspólnymi siłami zorganizowali przedstawienie Czerwonego kapturka. Namawiają inne placówki kulturalne, aby każda z nich, przynajmniej raz w roku, przygotowała coś z myślą o niepełnosprawnych dzieciach. U c z n i o w i e u c z ą d o r o s ł y c h Jeśli dla kogoś komputer to ciągle jeszcze czarna magia, powinien przyjść na kursy organizowane przez grupę młodzieży z Zespołu Szkół w Darłowie. Realizując projekt www.komputer.jaktodziała młodzi ludzie zapewnili każdej osobie z miasta możliwość nauki obsługi komputera. Okazało się, że stali się głównym tematem rozmów zarówno w licealnych klasach, jak i innych miejscach. Szybko zapełniły się obydwie sale komputerowe. Oferta edukacyjna młodych zapaleńców w rok później poszerzyła się o kursy języka angielskiego. D z i k i e w y s y p i s k o Uczniowie Szkoły Podstawowej nr 4 w Stalowej Woli postanowili walczyć z dzikim wysypiskiem śmieci w centrum miasta. Mimo tego że na początku musieli radzić sobie z własnym lękiem przed urzędami i niechęcią urzędników, udało im się doprowadzić sprawę do końca. W urzędzie miasta złożyli petycje, spotkali się z burmistrzem i wkrótce wysypisko śmieci znikło z krajobrazu miasta. Zyskali akceptację i zaufanie dorosłych wraz z rozpoczęciem nowego roku szkolnego zostali poproszeni przez przedstawiciela władz samorządowych o przygotowanie planu zagospodarowania terenu, znajdującego się niedaleko ich szkoły. I tak we współpracy z samorządem lokalnym powstał projekt stworzenia Parku pod Czterolistną Koniczyną. POROZMAWIAJMY à Cz y jesteśmy dobrze prz ygotowani do prac y? à Co szczególnie pomogło w prac y mojej grupy? à Jak w ykorz ystam poznane umiejętności? Która z nich jest dla mnie najciek awsza / najważniejsza / najbardziej pr z ydatna? 24

KROK VI MŁODZI OBYWATELE ROZMAWIAJĄ Czyli bardzo ważny aneks Zachęcamy was do rozmów do analizowania różnych etapów projektu. Powinny to być jednak rozmowy, które pomogą wyciągnąć wnioski i rozwiązać problem. Do tego konieczne są precyzyjnie sformułowane pytania oraz dbałość o to, aby w trakcie rozmów nie odchodzić od tematu... Z tym musicie sobie poradzić sami. Ale w zadawaniu pytań postanowiliśmy wam trochę pomóc. Porozmawiajmy Przy kolejnych krokach projektu MOD znajdują się fragmenty z różnymi pytaniami, zatytułowane Porozmawiajmy. To wcale nie przypadek. Każde dobrze zaplanowane, sprawnie realizowane i skuteczne działanie wymaga wielu r o z m ó w : trzeba omawiać pomysły, wspólnie podejmować decyzje, razem sprawdzać czy idziemy w tym samym kierunku; nie można zapomnieć również o refleksji poświęconej pracy w grupie. Chcemy wam zwrócić uwagę na kilka najważniejszych spraw, o których nie należy zapominać, analizując dotychczasowe wydarzenia i planując nowe działania. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Jak rozmawiać? Na początek najlepiej w parach! To najlepszy sposób, żeby się skupić na temacie, wspólnie pomyśleć i nie tracić czasu na zbyt długie dysputy. Dobrze potem zaprezentować wyniki rozmów w większym gronie (w małych grupach lub całej klasie). Podczas rozmów na forum klasy, zawsze dbajcie o porządek dyskusji, tak aby każdy mógł się wypowiedzieć i abyście słuchali siebie nawzajem. foto 25 25

O sukcesie Czy wiecie, że dzięki programowi MOD możecie się stać ludźmi sukcesu? Wasz projekt jest reakcją na pewien określony problem społeczny stanowi propozycję zmiany istniejącej, negatywnie ocenianej sytuacji. Żeby wiedzieć, czy odnieśliście sukces, trzeba sprawdzić, co i jak się zmieniło dzięki waszym staraniom. Nie chodzi tylko o konkretne akcje: pomalowanie przystanku autobusowego, wybudowanie skateparku, nową oczyszczalnię ścieków. Równie ważne jest to, że podejmujecie działanie, uczycie się czegoś nowego, zachęcacie innych do współpracy, poznajecie nowych ludzi. Widzicie, jak wiele jest ważnych rezultatów tego projektu? Może się nawet okazać, że projekt, który nie zmienił rzeczywistości odniósł jednak s u k c e s! Musicie ustalić razem, co jest dla was naprawdę ważne w tym projekcie: czy tylko produkt (oczyszczalnia, skatepark, przystanek), czy także udział w projekcie (nauka nowych umiejetności i poznanie nieznanych bliżej problemów, praca w grupie, angażowanie innych w działania). Zdecydujcie razem i wypiszcie te ważne sprawy na tablicy. Teraz omówcie w parach (potem w większych grupach), co będzie dla was przekonywającym sygnałem, że osiągnęliście dany cel. Jak sprawdzić, co się zmieniło? Przede wszystkim trzeba pamiętać o takim sprawdzaniu od samego początku waszej pracy. Najłatwiej bowiem jest zrobić porównanie: jak było = jak jest. Czasem podczas działania, czyli w trakcie projektu, na różnych etapach waszych działań, warto zadać sobie pytanie: jak jest?, żeby sprawdzić, czy już troszeczkę zmieniliśmy świat Cel Zmienimy sytuację młodych skatów w naszym mieście. Rozpoczniemy dyskusję społeczną na temat problemu. Sukces Zmienimy sytuację młodych skatów w naszym mieście. Dorośli zaakceptują skatów. Lokalna społeczność będzie wiedziała o problemie. foto po lewej (pieski) numer 26a, to którego brak 26 b 26

foto 27 a Fotografie Dobrze jest wykonać na początku, w środku i na końcu projektu zdjęcia, które będą ilustracją zmian. Takie sprawdzające zdjęcia tym się różnią od zwykłej dokumentacji, że będziecie je robić w tym samym miejscu, a następnie zestawiać, żeby przeanalizować zmiany. To świetna metoda dla tych z was, którzy chcą zmieniać otoczenie (zagospodarować teren, posprzątać park, stworzyć miejsce do malowania graffiti itp.) Obserwacja Żeby sprawdzać wiele zmian, warto wykonać arkusze obserwacji, w których zanotujecie stan faktyczny na początku, w środku i na końcu projektu. Można też śledzić prasę lokalną przez cały czas trwania projektu, zrobić wywiad z wójtem czy burmistrzem, poprosić w urzędzie gminy o plany na rok przyszły. Słowem trzymać rękę na pulsie. Kiedy się nie udało No, czasem zdarza się najlepszym, że nie wszystko wychodzi. Jednak przedyskutowanie porażki stanowi połowę sukcesu! Wyobraźmy sobie, że nie udała się wam prezentacja dla rodziców. Zastanówcie się: à Co konkretnie się nie udało (nie ograniczajcie się do stwierdzenia, że prezentacja była do niczego ; szukajcie bardziej wnikliwie: czy wstęp był za długi, ciastka niesmaczne, za mało czasu na pytania z sali, itp.)? à Co w czasie prezentacji przebiegało dobrze (znów starajcie się o precyzyjne określenia)? à Czego się nauczyłem/nauczyłam podczas tej imprezy? à Co możemy jako grupa zrobić lepiej następnym razem? à Na co trzeba będzie zwrócić szczególną uwagę? Wiem, że wiem! Realizujecie projekt MOD zespołowo jesteście jednak grupą złożoną z poszczególnych indywidualności. Kiedy mowa o celach waszego działania, często pada hasło uczymy się nowych rzeczy. To prawda. Ale czego rzeczywiście uczy się każdy z was indywidualnie? A czego uczycie się jako grupa? Szukajcie odpowiedzi, zadając często sobie nawzajem oraz samym sobie pytania: à Czego się dzisiaj nauczyłem/nauczyłam? à Co było dla mnie najlepszym doświadczeniem podczas tego etapu? à Jakie swoje umiejętności odkryłem/ /odkryłam w czasie tego etapu? à Czy zmieniło się moje zdanie na temat, którym się zajmujemy? à Do czego przydała mi się wiedza i doświadczenia z poprzedniego etapu? foto 27 b 27

P o c z y t a j m i p r z y j a c i e l u. To projekt, w którym młodzi ludzie z gimnazjum i liceum czytają młodszym kolegom z pierwszych klas szkół podstawowych czy przedszkoli. Wyniki badań naukowych dowodzą, że osoby, którym ktoś czytał, gdy byli dziećmi, mają bardziej rozwiniętą wyobraźnię, większy zasób słownictwa, lepiej uczą się w późniejszych latach, a także są bardziej chętne do czytania książek, gdy dorosną. Uczestnicy tego programu mają okazję do wspólnych zabaw, rozmów czy pisania własnych bajek. Organizują również przedstawienia związane z ostatnio czytanymi lekturami. W jednej ze szkół uczestniczących w tym projekcie, w Gimnazjum im. Tony ego Halika w Radzikach Dużych, młodzi wolontariusze czytają dzieciom ze szkół podstawowych w czasie popołudniowych zajęć świetlicowych. Organizują maluchom konkursy tematyczne. Uczniowie planują zorganizować w każdej z czterech miejscowości na terenie gminy popołudnie bajek dla najmłodszych dzieci. Zaangażowali się także w akcję uświadamiania rodziców, jak ważne jest czytanie swoim pociechom. foto 28 Ja, ty, my Jesteście grupą. Czasem pracujecie w parach, czasem w małych zespołach, czasem razem, a czasem indywidualnie. Warto przyglądać się swojej pracy na różne sposoby: to pozwoli usprawnić działanie i powie wam naprawdę dużo o was samych i o waszych kolegach. Sprawdźcie razem: à Co jest najmocniejszą stroną naszej wspólnej pracy w grupie? à Czy przekazujemy sobie systematycznie wszystkie informacje o projekcie, które są nam potrzebne do pracy? à Czy jestem zadowolona/zadowolony z pracy w mojej małej grupie? A z pracy w klasie? à Z czego jestem dumny/dumna, jeśli chodzi o moją pracę w grupie? à Nad czym musimy popracować, żeby działać sprawniej? Ile pracy z tym gadaniem! Czy już przekonaliście się, że rozmawianie jest bardzo potrzebne do działania? I że to też wymaga wysiłku? Warto, byście wyłonili spośród siebie dwie, trzy osoby odpowiedzialne za gadanie. Razem z waszym nauczycielem będą one pilnowały, żeby prowadzić badania na początku, w środku i na końcu projektu, przypomną też, że pora porozmawiać. Będą szybko reagować na nową sytuację (np. kiedy coś się nie uda). Szefem tego zespołu powinien być nauczyciel w tym trudnym zadaniu nauczycielska pomoc jest niezbędna! 28