M AT E R I A Ł Y P O M O C N I C Z E D L A U C Z N I Ó W m ł o d z i o b y w a t e l e d z i a ł a j ą Publikacja finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2004
03 06 06 09 14 17 22 25 29 29 30 32 33 34 35 36 Wstęp Część I projekt krok po kroku Krok I wybór problemu Krok II zbieranie informacji Krok III nasze rozwiązanie, czyli co należy zrobić w tej sprawie Krok IV przygotowanie plakatów i zorganizowanie prezentacji Krok V do dzieła! Krok VI Młodzi Obywatele Rozmawiają, czyli bardzo ważny aneks Materiały pomocnicze Pytania do wywiadu rozpoznanie problemów Pytania do wywiadu zbieramy informacje Pytania do artykułów prasowych Pytania do audycji radiowych i programów telewizyjnych Adresy stron internetowych Karta zgłoszenia projektu Informacje o Centrum Edukacji Obywatelskiej 02
Paulina z Częstochowy: Praca w projekcje MOD pozwoliła nam poznać trochę świat dorosłych i problemy, z jakimi się borykają. Wspólna praca nad problemem zawiązała między nami przyjaźń, która mamy nadzieję, będzie trwać nadal. Natalia z Wrocławia: Na początku zawsze jest najgorzej, ale nie chodzi oto by pójść po linii najmniejszego oporu i zrobić to, co się musi, a nie to co chce. Chcemy działać! Chcemy pokazać, że wiarą, motywacją, wspólnymi siłami jesteśmy wstanie osiągnąć cel, który na pierwszy rzut oka wydaje się nieosiągalny. Rafał z Mogilna: Zdecydowałem się wziąć udział w projekcie, gdyż uważam, że my również możemy mieć wpływ na to, co się dzieje wokół nas. Przemek z Koszalina: Najbardziej cieszy mnie, że ktoś dzięki nam jest szczęśliwszy. Taki uśmiech dziecka jest niesamowity, uśmiech dziecka cieszy, raduje, aż czasem się łza w oku kręci... Jarek nauczyciel z Gołdapi: Program MOD kocham od lat Dał mi ogromną satysfakcję z pracy, moim uczniom przyniósł spotkania z wielkimi postaciami życia społecznego. Wszyscy, którzy od 1999r. uczestniczyli w MOD-zie czują, że uczestniczyli w czymś wielkim, czego tu w naszym mieście jest ciągle za mało. 03
04
M ł o d z i O b y w a t e l e D z i a ł a j ą ( M O D ) t o p r o g r a m, k t ó r y u m o ż l i w i a m ł o d y m l u d z i o m s k u t e c z n e u c z e s t n i c z e n i e w ż y c i u p u b l i c z n y m. Przygotowując projekty będziecie zajmować się problemami społecznymi waszych miejscowości, która sami uznacie z ważne. Realizując kolejne kroki dowiecie się, na jakich zasadach funkcjonuje demokratyczne państwo, z jakimi problemami boryka się wasza społeczność i władze lokalne. Najlepiej jeśli zajmiecie się sprawami, których rozwiązanie leży w kompetencji samorządów terytorialnych macie wtedy największą szansę odnieść prawdziwy sukces. Jesteśmy głęboko przekonani, że program MOD to doskonała okazja, aby publicznie zaprezentować swoje opinie i pomysły, nauczyć się pracy w dużej grupie, nawiązać prawdziwe, głębokie przyjaźnie, a także zrobić coś dobrego dla innych ludzi, którzy żyją obok was. Pracę nad projektem rozpoczniecie od poznania problemów nurtujące społeczność, w której mieszkacie. Wybierzecie jeden, który jest według was szczególnie ważny i który macie szanse rozwiązać. Dzięki rozmowom z władzami samorządowymi, mieszkańcami, prasie i innym źródłom zbierzecie potrzebne informacje. Następnie sami przygotujecie rozwiązanie tego problemu. Waszym zadaniem będzie próba skłonienia odpowiednich władz do wprowadzenia opracowanego przez was pomysłu w życie, a także podjęcie działań, które pomogą w rozwiązaniu tej sprawy. W końcu zaprezentujecie publicznie efekty swojej pracy podczas spotkań lokalnych oraz w trakcie organizowanej każdego roku w Warszawie Ogólnopolskiej Prezentacji Projektów MOD. Niniejszą publikację przygotowaliśmy z myślą o młodych ludziach, którzy widzą potrzebę i są gotowi podjąć się konkretnych działań na rzecz swojej lokalnej społeczności. W materiałach znajdziecie opisy poszczególnych etapów pracy nad projektem. Umieściliśmy tam również wiele wskazówek, rad i przykładów działań podejmowanych przez waszych kolegów i koleżanki. CEO realizuje program MOD od 1998 roku. Do tej pory udział wzięło 400 szkół, a projekty przygotowywało ponad 6000 uczniów. Na stronach internetowych www.ceo.org.pl/mod można znaleźć opisy projektów przygotowanych przez młodzież. Program MOD powstał w oparciu o pomysł amerykańskiej organizacji Center for Civic Education z Calabasas w Kalifornii (Project Citizen patrz: www.civiced.org/project_citizen)). Jest on, realizowany w kilkudziesięciu krajach świata, w tym: w Stanach Zjednoczonych, Rosji, Irlandii, Bośni, Kazachstanie, Nigerii, Brazylii, Indonezji, na Ukrainie i na Litwie. 05
KROK I WYBÓR PROBLEMU Poznajemy problemy lokalnej społeczności W każdej, nawet najlepiej zorganizowanej społeczności są rzeczy, które można poprawić. Pomyślcie, co powinno się zmienić w waszej miejscowości. Skupcie się na tym co ważne i możliwe do zrealizowania. Sprawdźcie, ile możecie osiągnąć działając razem! CO WAS CZEKA? 1. Dowiecie się wiele o problemach, z którymi borykają się mieszkańcy różnych miejscowości. 2. Zbierzecie informacje o problemach waszej lokalnej społeczności. 3. Zdecydujecie, którym z nich zajmiecie się w ramach projektu Młodzi Obywatele Działają (MOD). Aktywność obywateli ma w demokracji szczególne znaczenie. Wpływ na poczynania władz w żadnym razie nie kończy się wraz z ich wyborem. Istnieje wiele sposobów uczestniczenia w rządzeniu: à mamy prawo do informacji na temat działania władz swojego samorządu à mamy prawo kontroli podejmowanych przez samorząd decyzji. Bardzo ważne jest, aby zwracać uwagę rządzących na istotne problemy, protestować przeciw błędnym i niesprawiedliwym decyzjom, wyrażać własne poglądy. Nie warto jednak poprzestawać jedynie na kontrolowaniu władz, należy wziąć sprawy we własne ręce państwo jest naszą wspólną własnością i wiele rzeczy można zrobić bez udziału albo tylko z niewielką pomocą rządzących. Pamiętajcie, że również i wy możecie mieć wpływ na to, co dzieje się w waszej lokalnej społeczności: à Możecie być obecni na spotkaniach rady gminy i powoływanych przez nią komisji, à Możecie zgłaszać radnym pytania, wnioski lub prośby o interwencję w jakieś sprawie. à Możecie wspólnie sporządzić petycję, w której domagać się będziecie rozwiązania jakiegoś problemu. à Możecie zorganizować pikietę, demonstrację lub wiec. à A co najistotniejsze sami możecie zrobić coś w ważnej dla was sprawie. Ci z was, którzy już kiedyś odważyli się zaangażować się w jakieś wspólne działania, przekonali się, że zmienianie świata może sprawiać ogromną radości. Działając macie okazję poczuć, że coś od was naprawdę zależy, że wasze pomysły, decyzje i wysiłki przynoszą rzeczywisty rezultat. Jest to niezwykłe doświadczenie wspólnego dążenia do celu, wspierania się i wzajemnej pomocy. Warto jednak pamiętać, że podejmowane działania muszą być dobrowolne, a nie przymusowe, powinno być także zgodne z waszymi przekonaniami o tym, co dobre i pożyteczne. W różnych miejscach na świecie występują bardzo podobne problemy. Niektóre są ważniejsze w jednych społecznościach, a mniej dotkliwe w innych. Poniżej znajdziecie listę różnych p r o b l e m ó w s p o - ł e c z n y c h. Jak uważacie, które z nich dotyczą waszej miejscowości? Jakie inne sprawy są ważne dla was samych i mieszkańców waszego miasta, miasteczka lub wsi? Zastanówcie się nad tym, a następnie wypiszcie wszystkie wymienione tematy na tablicy. Problemy lokalne à Zanieczyszczenie środowiska à Wandalizm (niszczenie budynków, przedmiotów, przyrody itp.) à Niedostosowanie budynków publicznych do potrzeb ludzi niepełnosprawnych à Niedożywione dzieci w szkołach à Brak możliwości interesującego spędzania czasu wolnego à Złe oznakowanie ulic à Brak sygnalizacji świetlnej stwarzający zagrożenie à Brak ścieżek rowerowych à Zaniedbane parki lub inne tereny zielone à Bezpańskie psy à Sprzedaż alkoholu i papierosów osobom nieletnim 06
Kiedy sporządzicie taką listę, powinniście dowiedzieć się, które z nich występują w waszej miejscowości i okolicy. Postarajcie się uzyskać jak najbardziej obiektywne informacje oraz upewnijcie się, że nie pominęliście niczego ważnego. Opierając się na zgromadzonych informacjach, wybierzecie jeden problem, którym się zajmiecie. JAK TO ZROBIĆ? Zastanówcie się, jak zebrać od mieszkańców informacje na temat najpilniejszych i najważniejszych problemów, z jakimi boryka się wasza lokalna społeczność. Musicie odpowiedzieć sobie na pytania: Od kogo chcecie uzyskać informacje? W jaki sposób? Jak dotrzeć do osób, u których będziecie zasięgać informacji? Przeprowadźcie b u r z ę m ó z g ó w na ten temat. W końcowej części naszego przewodnika znajdziecie różne narzędzia, które pomogą w prowadzeniu badań. à Pytania do wywiadu, które pomogą wam określić, jakie problemy społeczne występują w waszej miejscowości. à Pytania do wywiadu, które pomogą wam zebrać więcej szczegółowych informacji dotyczących wybranego problemu. à Pytania, które pomogą wam analizować artykuły prasowe na ten temat à Pytanie, które pomogą wam przy analizie audycji radiowych i programów telewizyjnych. B U R Z A M Ó Z G Ó W ma na celu zebranie jak największej liczby pomysłów, nad którymi potem można dyskutować, porządkując i wybierając najlepsze z nich. To bardzo skuteczna metoda, kiedy pracujemy w grupie i mamy coś razemwymyślić. Warto pamiętać o kilku zasadach, które ułatwią wam pracę: à Koniecznie zapisujcie wszystkie pomysły, które się pojawią czasem te najbardziej zwariowane okazują się potem bardzo skuteczne! à Zapisujcie także pomysły i hasła, które brzmią podobnie potem będzie czas, by wybrać najlepsze. à Nie krytykujcie pomysłów innych kiedy wiemy, że nasze pomysły są akceptowane, łatwiej się nam myśli. à Skończcie burzę mózgów dopiero wtedy, gdy naprawdę nie macie już żadnych pomysłów. Żeby trochę wam pomóc, my też przeprowadziliśmy burzę mózgów, zadając sobie pytanie, gdzie i w jaki sposób można szukać informacji na temat problemów lokalnej społeczności. A oto co udało nam się ustalić. Jak? wywiady ankiety obserwacje analiza dokumentów, audycji radiowych i programów telewizyjnych Od kogo? rodzice i krewni sąsiedzi właściciele sklepów w okolicy młodzież i nauczyciele z naszej szkoły (i innych szkół w miejscowości) pracownicy wydziału spraw społecznych urzędu gminy pracownicy różnych instytucji (w tym pozarządowych stowarzyszeń, fundacji). Kiedy uda wam się zebrać informacje na temat problemów nurtujących waszą społeczność, musicie p o d j ą ć d e c y z j ę, którą z tych spraw będziecie się zajmować w ramach projektu MOD. Pamiętajcie, że przez najbliższe kilka tygodni lub miesięcy będziecie zajmować się jednym zagadnieniem ważne jest, aby każdy z was był przekonany o tym, że chce to robić. Postarajcie się, aby naprawdę wszyscy brali udział w podejmowaniu decyzji oraz nie lekceważcie niczyich wątpliwości. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Jest kilka sposobów wspólnego podejmowania decyzji: à Możecie przeprowadzić głosowanie, wybierając ten projekt, za którym głosowała większość. à Możecie ustalić, że wybrany zostanie tylko ten projekt, który przyjmiecie jednomyślnie. à Możecie pozostawić wybór projektu liderowi, osobie która cieszy się waszym zaufaniem. foto 07 07
foto 8 a oraz 8 b N A S Z A P R O P O Z Y C J A Wypiszcie wszystkie problemy społeczne, które zostały wymienione podczas dyskusji. Każdy z was dysponuje trzema głosami mogą to być samoprzylepne kropki lub po prostu stawiane kredą kreski. Możecie głosować w dowolny sposób oddając po jednym głosie na każdy z trzech problemów, który was interesuje, na dwa z nich (dzieląc głosy w zależności od tego, który uznaliście za ważniejszy) lub przeznaczając wszystkie trzy na jeden temat. Policzcie oddane głosy i wybierzcie pięć problemów, które otrzymały największą liczbę głosów. W ten sposób ograniczycie listę tematów do wyboru. A teraz spróbujcie przekonać innych do zagłosowania na projekt, który uważacie za najciekawszy. Nie każdy projekt uczniowski realizowany w szkole może być projektem MOD. Warto więc, byście podejmując decyzję, odpowiedzieli sobie na następujące pytania: à Czy wasz projekt dotyczy jakiegoś problemu społecznego? à Czy projekt nie jest jednorazową akcją (np. zbiórka pieniędzy)? à Czy praca nad projektem jest w zasięgu waszych możliwości, to znaczy czy możecie mieć wpływ na rozwiązanie problemu? à Czy będziecie mieć dostęp do potrzebnych informacji? Wybraliście problem a więc do dzieła! P R Z Y K Ł A D Y R a t u j m y i n n y c h Czasem o wyborze tematu decyduje los. Uczniowie z Wrocławia przeżyli trudne chwile, gdy jeden z ich kolegów dostał ataku padaczki. Cała klasa nie wiedziała, jak można mu pomóc. Zatem gdy wybierali temat swojego projektu, bez wahania zdecydowali się na upowszechnienie wśród swoich kolegów umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Po zakończeniu projektu uczniowie wiedzieli już, jak należy się zachować, gdy ktoś w ich obecności zasłabnie. J a ś n i e j = b e z p i e c z n i e j Wybierając temat projektu, warto liczyć się ze swoimi możliwościami. Chociaż czasem upór czyni cuda. Tak było w Lublinie, gdzie uczniowie jednego z liceów ogólnokształcących w ramach projektu MOD przekonali władze lokalne do przebudowy jednego z przejść przez ruchliwą ulicę. Dzięki powstałej wysepce można bezpieczniej i wolniej przechodzić na drugą stronę. Teraz młodzi obywatele postanowili walczyć o oświetlenie kilkusetmetrowego odcinka drogi, który jest niezwykle niebezpieczny dla pieszych. To się nazywa działać z rozmachem! POROZMAWIAJMY à Co pomogło nam podjąć wspólnie dec yzję o w yborze problemu? à Co nam utrudniało podjęcie dec yzji? à Czego nowego dowiedziałem się zbierając informacje o problemach społecznych? 08
KROK II ZBIERANIE INFORMACJI Od tego, gdzie i w jaki sposób zbierzecie informacje, zależeć będzie powodzenie projektu. Jeśli dobrze wywiążecie się z tego zadania, wasz projekt będzie wiarygodny i przekonywujący. Przed wami szybki kurs młodego badacza życia społecznego i kilka uwag, które pozwolą lepiej zorganizować pracę całej waszej grupy. CO WAS CZEKA? 1. Wybierzecie instytucje, osoby oraz inne źródła, które umożliwią zebranie potrzebnych informacji. 2. Dowiecie się, w jaki sposób można zbierać materiał informacyjny, w tym opinie ekspertów. 3. Nauczycie się, jak powinien się zachowywać badacz życia społecznego. 4. Zdobędziecie informacje dotyczące organizacji pracy grupy. Jeżeli chcecie dokładnie poznać zagadnienie, którego dotyczy wasz projekt, musicie zamienić się w młodych badaczy. Wybrany problem społeczny nie może być dla was tajemnicą. Aby tak się stało, potrzebujecie jak najwięcej informacji z bardzo różnych źródeł. Dzięki zebranym materiałom, dobrej znajomości tematu i gruntownemu przemyśleniu zebranych informacji będziecie mogli sami zaproponować najlepsze rozwiązanie tego problemu. Rozpoczynamy zatem kurs młodego badacza społecznego! Na początku wyjaśnijmy kilka przydatnych terminów: Badanie społeczne to wszelkie czynności służące poznaniu problemu społecznego. Badanie opinii publicznej to najczęstszy rodzaj badań. Ma ono na celu poznanie nastrojów społeczeństwa oraz dowiedzenie się, co ludzie o czymś sądzą, jaki mają zdanie na dany temat. Dzięki takim badaniom wiemy, czy dla mieszkańców ważniejsze jest przeprowadzenie remontu dróg, czy systemu kanalizacyjnego w ich mieście, czy zgadzają się na budowę spalarni śmieci w ich okolicy, a także co obywatele sądzą o bieżących wydarzeniach. Respondent to osoba, którą poddajemy badaniu. Pamiętajcie! Nawet jeśli znacie dobrze tego, którego badacie (respondenta), powinniście w rozmowie z respondentem zachować pewną powściągliwość. Dlaczego? Bo siedząc dziadkowi na kolanach, czy zaśmiewając się ze swoją koleżanką, możecie sprawić, że odpowiedzi nie będą do końca prawdziwe miła chwila spowoduje, że wasi rozmówcy wszystko będą widzieli w jasnych barwach. I takie też będą ich odpowiedzi. Starajcie się dotrzeć do jak największej liczby źródeł informacji na dany temat. W tym celu musicie zastanowić się, w jakich miejscach instytucjach, gazetach, audycjach radiowych lub telewizyjnych, u jakich osób możecie znaleźć najwięcej danych dotyczących waszego tematu. Poniżej zamieszczamy kilka przykładów. Postarajcie się jednak najpierw metodą burzy mózgów wypisać źródła informacji odpowiednie do problemu, który wybraliście. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Fiszki mogą być pomocne przy opracowaniu dużej ilości materiału. Są to małe karteczki, na których skrótowo możecie zapisywać najważniejsze problemy, sposoby ich rozwiązania, zagadnienia, które pojawiły się w badaniach. Następnie postarajcie się ułożyć je w jedną logiczną całość. Pomoże wam to w ogarnięciu całości zebranego materiału. Gdzie szukać informacji? Internet Miejscem, gdzie znajdziecie niezliczone informacje na interesujące was tematy jest internet. Na końcu tych materiałów zamieściliśmy adresy stron internetowych, które mogą okazać się pomocne w trakcie realizacji waszego projektu. Uwaga: internet to kopalnia cennych wiadomości, ale także śmieci. Szukajcie stron prowadzonych przez poważne instytucje, opatrzonych nazwiskiem oraz informacji z podanym źródłem. 09
Biblioteka To nieco bardziej tradycyjne źródło wiedzy, ale niekiedy łatwiej niż w internecie, znaleźć w niej ciekawe materiały. Warto także sięgnąć do encyklopedii, słowników tematycznych, leksykonów. Suche definicje pomagają nam w ścisłym określeniu zagadnienia, którym się zajmujemy. Telewizja Wiele problemów społecznych jest tematem reportaży czy filmów fabularnych. Śledźcie program telewizyjny i informujcie się nawzajem o ciekawych reportażach dotyczących zagadnień przez was poruszanych. Prasa Zachęcamy, byście śledzili i zbierali artykuły prasowe ważne dla waszego projektu. Powstająca w ten sposób teczka dokumentacyjna ułatwi dostęp do informacji każdemu członkowi grupy. Nie zapominajcie o czytelniach gazet! W większych miastach powinny być w każdej bibliotece. Możecie tam przejrzeć gazety nawet sprzed kilkunastu lat. Samorząd terytorialny Powinniście koniecznie dotrzeć do osób w samorządzie terytorialnym, które bezpośrednio zajmują się interesującymi was sprawami. Macie szanse dowiedzieć się, w jaki sposób władza lokalna traktuje wybrany przez was problem. Nie załamujcie się, jeśli okaże się, że nikt się nie interesuje tą kwestią. To tym bardziej dowodzi, że wasza aktywność jest konieczna. Dziennikarze lokalnych mediów Postarajcie się o kontakt z dziennikarzem, który w lokalnej prasie, radiu lub telewizji zajmuje się problematyką społeczną. Jego wskazówki i porady mogą być bezcenne. Pamiętajcie! Dziennikarze to ludzie bardzo zajęci. Nie zniechęcajcie się, gdy nie znajdą dla was czasu. Jeśli umówicie się z odpowiednim wyprzedzeniem, z pewnością uda się wam spotkać. Przygotujcie się do tego starannie bardzo pomocne będzie opracowanie listy najważniejszych pytań, które chcecie zadać. Instytucje społeczne Z pewnością nie jesteście pierwsi, którzy zajęli się tym problemem społecznym. Niewykluczone, że jakaś osoba lub instytucja już kiedyś chciała tę sprawę rozwiązać. Rozejrzyjcie się wokół może uda wam się znaleźć kogoś (osobę lub instytucję), kto aktywnie działa na rzecz rozwiązania tego problemu. Teraz uzbrojeni w odpowiednią wiedzę musicie opracować wasz projekt badawczy. Do wyboru macie kilka metod, takich jak wywiad, ankieta, obserwacja. Zapoznajcie się z tymi metodami i zastanówcie się, która jest najbardziej przydatna w waszym przypadku. foto 10 Wywiad polega na przeprowadzeniu rozmowy z osobą, która, jak sądzimy, potrafi nam ich dostarczyć. Taki bezpośredni kontakt pozornie tylko przypomina towarzyską pogawędkę. Jedna ze stron, czyli osoba przeprowadzająca wywiad, ma za zadanie zdobycie ważnych informacji. Wywiad jest przeprowadzany zgodnie z wcześniej przygotowaną listą pytań. W trakcie wywiadu można uzyskać informacje o: faktach dotyczących aktualnych zdarzeń bądź takich, które wystąpiły w przeszłości; stosunkuosób do zdarzeń lub zjawisk (np. co respondent sądzi o zjawisku narkomanii, reformie oświaty, aktualnych wydarzeniach politycznych...); o wyznawanych przez badanych wartościach (to, co człowiek ceni, co wydaje mu się ważne), sposobach widzenia świata i siebie (jakim się jest, jak się ocenia samego siebie); o umiejętnościach i uczuciach. 10
Ankieta pytania prezentowane są w formie pisemnej, a respondent odpowiada sam, bez pośrednictwa osoby, która mu je czyta i notuje odpowiedzi. Oszczędza to czas i wysiłek badacza, z drugiej strony zmusza do niezwykle starannego przygotowania arkusza pytań i odpowiedzi, czyli kwestionariusza. Mianem ankiety określa się zwykle zestaw pytań, w których badani są zorientowani na tyle w temacie, aby móc udzielić na nie swobodnej odpowiedzi lub dokonać wyboru zaznaczając jedną z podanych odpowiedzi. Obserwacja jest sposobem na bezpośrednie poznanie otoczenia. Niewiele jednak ma wspólnego ze zwykłym gapieniem się. Obserwacja ma wyraźny, jasno określony cel, związany z potrzebą zdobycia informacji na jakiś ważny temat. Cel obserwacji wskazuje nam, na co powinniśmy zwracać uwagę. Obserwacja nie może mieć charakteru przypadkowego powinna być systematyczna, to znaczy że zachowania lub zjawiska należy śledzić w sposób ciągły lub z przerwami o ściśle określonej częstotliwości. Obserwacja zakłada neutralność obserwatora, tj. jego brak wpływu na przebieg zjawisk i zdarzeń. Uważa się, że obserwacja umożliwia nam poznawanie otoczenia i tego, co się w nim dzieje tak, jak to wygląda w rzeczywistości. Przy badaniu niektórych problemów możecie stosować wszystkie trzy metody. Na przykład jeśli zajmujecie się problemem integracji osób niepełnosprawnych: à Użyjcie wywiadu, żeby poznać opinię dyrektora ośrodka dla dzieci niepełnosprawnych. à Posłużcie się kwestionariuszem, gdy będziemy chcieli poznać opinię rodziców dzieci niepełnosprawnych uczęszczających na zajęcia. à Obserwacja będzie wam pomocna, gdy będziecie chcieli zrozumieć, z jakimi problemami w życiu codziennym borykają się dzieci niepełnosprawne. Zanim zaczniecie swoje badania w terenie, warto trochę czasu poświęcić na z o r g a n i z o w a n i e w a s z e j g r u p y tak, aby praca toczyła się sprawnie i przyniosła oczekiwane rezultaty. Pewnie już zauważyliście, że najlepiej pracuje się w małych grupach lub parach. Przeczytajcie o innych sposobach organizacji pracy zespołowej i zastanówcie się, który najbardziej wam odpowiada. N A S Z A P R O P O Z Y C J A Musicie najpierw ustalić, jaka jest specyfika waszej grupy: à Jesteście małą grupą, bardzo dobrze się znacie, wielokrotnie pracowaliście razem, dobrze się wam współpracuje, nie macie problemów z przepływem informacji. à Jest was dużo, nie mieliście do tej pory okazji do wspólnej pracy nad projektem, macie rozbieżne zainteresowania oraz trudności z wspólnym podejmowaniem decyzji. W tym drugim przpadku zanim zaczniecie działać na rzecz rozwiązania waszego problemu, musicie więcej czasu i uwagi poświęcić na zorganizowanie waszej grupy. Od tego zależy sukces i powodzenie waszego projektu. Zastanówcie się teraz, w jaki sposób powinniście się zorganizować, aby lepiej wam się pracowało: à Czy wyłonicie spośród was jedną osobę, która w czasie trwania projektu będzie pełniła funkcję lidera. Na tę osobę spadnie obowiązek rozdzielania zadań, pilnowania terminów, przekazywania informacji, czyli kierowania całym przedsięwzięciem. à Czy stworzycie mniejsze zespoły, którym przydzielacie obowiązki, z góry ustalacie harmonogram działań, terminy i sposób wzajemnego przekazywania informacji, wybierzecie lidera każdego zespołu, ewentualnie osoby odpowiedzialne za kontakty z innymi zespołami. foto 11 Pamiętajcie, że każdy członek zespołu musi mieć przydzielone jakieś zadanie. Ustalcie wspólnie normy obowiązujące w waszej grupie najłatwiej będzie je spisać jako umowę (kontrakt) i powiesić w miejscu waszych spotkań. 11
T E C Z K A D O K U M E N TA C Y J N A Niezależnie od tego, jaką decyzję podejmiecie w sprawie organizacji pracy i podziału zadań, już teraz powinniście wyłonić spośród siebie osoby, które zajmą się zbieraniem dokumentacji i kompletowaniem t e c z k i d o k u m e n t a c y j n e j będzie to zespół dokumentacyjny. Wkrótce okaże się, jak wiele zależy od jego pracy i zaangażowania. zawiera różnego typu materiały i dokumenty zgromadzone przez was podczas pracy nad projektem: zebrane odpowiedzi na pytania zadane w czasie wywiadów i ankiet, kopie wysłanych i otrzymanych listów, artykuły prasowe, notatki, dokumenty urzędowe, wykresy, zdjęcia itp. W zespole dokumentacyjnym powinny się znaleźć się osoby o rożnych zainteresowaniach i umiejętnościach: przyda się ktoś dokładny i uporządkowany, kto nie zgubi fiszek i artykułów do teczki; dobrze, by znalazł się w grupie analityk ktoś kto umie analizować dane, przygotowywać wykresy, selekcjonować i porządkować informacje; ważne, aby wśród wasz znalazł się szperacz, czyli ktoś, kto będzie wertował gazety, przeczesywał Internet, odwiedzał bibliotekę; również fotograf może okazać się bardzo przydatny; nie powinno zabraknąć dziennikarza, przygotowanego do pisania krótkich relacji dla mediów. Oto jakie zadania czekają przed zespołem dokumentacyjnym: à Zbieranie materiałów do teczki dokumentacyjnej: zarówno artykułów i informacji związanych z tematem waszego projektu (np. na temat bezrobocia), jak i rezultatów waszych własnych badań wywiadów i ankiet. Wszystkie grupy powinny przekazywać zespołowi dokumentacyjnemu systematycznie swoje materiały. à Dbanie o kontakty zewnętrzne: przygotowywanie materiałów informacyjnych dla lokalnych mediów. Wybierzcie korespondenta MOD, który będzie utrzymywał kontakt z CEO, systematycznie przesyłał informacje i zdjęcia na stronę internetową. à Wspieranie całej grupy w wyborze informacji i materiałów do wykorzystania w czasie lokalnej i ogólnopolskiej prezentacji projektów MOD. w w w. c e o. o r g. p l / m o d to strona internetowa programu. Zamieszczamy na niej zdjęcia i informacje o każdym projekcie, który realizujecie. Korespondenci MOD to zazwyczaj członkowie zespołów dokumentacyjnych, którzy systematycznie informują nas o waszych poczynaniach, dosyłają zdjęcia i relacje z kolejnych etapów pracy. Nie przejmujcie się trudnościami technicznymi wystarczy tylko, że prześlecie nam mailem lub pocztą materiały, a my umieścimy je na stronach internetowych. 12
P R Z Y K Ł A D Y B i b l i o t e k a - r e a k t y w a c j a Uczniowie z Gimnazjum w Lisewie postanowili zaopiekować się upadającą gminną biblioteką. Aby lepiej poznać zasady funkcjonowania profesjonalnej biblioteki, pojechali do Chełmna i tam spędzili cały dzień, poznając bibliotekę miejską. Zobaczyli, jak wyglądają katalogi biblioteczne, jak przechowuje się książki, jak wygląda skomputeryzowany system obsługi czytelników. Uznali, że najciekawszym miejscem jest czytelnia zawierająca materiały dotyczące ich okolicy i regionu. Do domu wrócili z głową pełną pomysłów. foto 13 a N i e b e z p i e c z n i e n a d r o g a c h Ponieważ gimnazjaliści z Teresina mieszkają przy trasie Warszawa Berlin, zainteresowali się bezpieczeństwem na drogach. Aby lepiej poznać problem, przez tydzień, niemal codziennie obserwowali ruch na kilku drogach w gminie i zauważyli, że piesi nie noszą oznaczeń odblaskowych, a około 40% rowerów ma tylko światło odblaskowe. Rowery wyposażone zgodnie z kodeksem drogowym stanowiły 10% wszystkich policzonych. Badania zostały przeprowadzone pod koniec lutego po zmroku. P r z e p r a s z a m, c z y t u b i j ą? Uczniowie z Gimnazjum nr 25 z Wrocławia postanowili dobrać się do skóry łobuzom terroryzującym ich szkołę. Rozpoczęli projekt Przepraszam, czy tu biją? dotyczący przemocy w szkole. Piszą: Z przeprowadzonych przez nas ankiet wyciągnęliśmy wiele wniosków na przykład z ankiety dla uczniów wynika, iż 30% biorących w niej udział doświadczyło aktu przemocy, a z ankiety dla rodziców, że tylko 20% gimnazjalistów było ofiarą przemocy. Natomiast zdaniem nauczycieli problem przemocy jest mało obecny w naszej szkole. Nauczyciele, udzielając odpowiedzi na pytanie o powstaniu zjawiska przemocy w szkole, w większości uznali, iż wynika to z braku zainteresowania uczniem ze strony rodziców. Tymczasem z ankiety dla rodziców wynika, iż mają oni dobry kontakt z dzieckiem oraz w każdej rodzinie są prowadzone rozmowy o poszanowaniu drugiego człowieka. Mimo tych sprzeczności, fakty świadczą, że przemoc szkole jest coraz bardziej odczuwalna. foto 13 b POROZMAWIAJMY à Jakie metody badawcze najlepiej się sprawdziły w naszym projekcie? Dlaczego akurat te? à Która metoda najbardziej mi odpowiada? à W jak i sposób prz ycz yniłem się dziś do sukcesu naszego zespołu? 13
KROK III NASZE ROZWIĄZANIE Co należy zrobić w tej sprawie? Zapewne już podczas zbierania informacji pojawiły się pomysły, można zrobić w sprawie, którą się zajmujecie. Jesteście więc już prawie gotowi, aby opracować własne rozwiązanie problemu. Zanim do tego przystąpicie, musicie poświęcić jednak trochę czasu i energii na refleksję oraz ocenę materiału, który udało wam się uzyskać w trakcie przeprowadzonych badań. CO WAS CZEKA? 1. Uporządkujecie wszystkie zebrane dotychczas informacje i opowiecie sobie nawzajem, czego dowiedzieliście się w trakcie przeprowadzania badań. 2. Przyjrzycie się wynikom waszych badań i ocenicie działania różnych instytucji w interesującym was obszarze 3. Przygotujecie własną propozycję rozwiązania problemu. Zebraliście mnóstwo materiału. Żeby móc z niego korzystać, warto go trochę uporządkować! W zespołach, w których do tej pory pracowaliście, zastanówcie się, które ze zdobytych informacji są dla was szczególnie ważne. Postarajcie się oddzielić to, co istotne od informacji bez znaczenia. Zwróćcie również uwagę, że część wypowiedzi, które zebraliście, dotyczyła stanu faktycznego (czyli jak jest obecnie), a duża część oczekiwań (czyli jak powinno być). à Jeżeli wasz zespół przeprowadzał wywiady, wypiszcie wszystkie ważne wypowiedzi w dwóch kolumnach: fakty/opinie i oczekiwania. Pamiętajcie, że cytaty, które dobrze wyrażają często spotykaną opinię, możecie zawsze wykorzystać na poparcie waszej tezy. à Jeżeli posługujecie się ankietą, policzcie ile osób wzięło w niej udział. Zaznaczcie, jakie odpowiedzi padły na poszczególne pytania. Wypiszcie istotne wypowiedzi, również oddzielając fakty od opinii i oczekiwań. Pamiętajcie, że wyniki takich badań podnoszą wiarygodność waszego projektu, zwłaszcza, jeśli uda wam się przebadać większą (kilkudziesięcioosobową) i różnorodną próbę (ludzie młodzi i starzy, kobiety i mężczyźni, ubożsi i bogatsi). à Jeżeli zajmowaliście się analizą artykułów lub audycji możecie wypisać w dwóch kolumnach fakty/opinie. Pamiętajcie, że cytując fragmenty wypowiedzi, musicie podać dokładne źródło, czyli autora, tytuł gazety, jej numer i rok albo autora, nazwę audycji, program, datę. Kiedy już uporządkowaliście zebrany materiał, musicie przekazać uzyskane informacje innym grupom. Dlatego też proponujemy, abyście podzielili się na cztery nowe zespoły: w każdym zespole powinni znaleźć się przedstawiciele poszczególnych grup badawczych. Postarajcie się w tych nowych zespołach odpowiedzieć na p y t a n i a, które umieściliśmy poniżej. Spiszcie odpowiedzi na te pytania na plakatach, tak by po zakończonej pracy mogła z nimi się zapoznać cała klasa. à Kto podejmuje działania związane z wybranym przez was problemem rząd, samorząd, organizacja pozarządowa, obywatele? à Jakie działania są prowadzone edukacyjne, prewencyjne, zapobiegawcze, legislacyjne, tworzenie prawa, propagandowe? (Upewnijcie się, czy wszyscy rozumieją znaczenie i zakres tych kategorii) à Czy są to działania krótkotrwałe, długotrwałe, stałe, akcyjne? à Jaki jest koszt tych działań? à Jaka jest ich skuteczność? à Jakie są oczekiwania społeczne w związku z problemem? à Jaka jest społeczna ocena prowadzonych obecnie działań? 14