ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI JAKO ŹRÓDŁO KONKURENCYJNOŚCI MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2017 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 114 Nr kol. 1993 Patrycja KOKOT-STĘPIEŃ Politechnika Częstochowska Wydział Zarządzania patrycja@zim.pcz.pl ZARZĄDZANIE INNOWACJAMI JAKO ŹRÓDŁO KONKURENCYJNOŚCI MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Streszczenie. Nieustanne zmiany zachodzące w złożonym i nieprzewidywalny otoczeniu zmuszają przedsiębiorstwa do poszukiwania różnych sposobów zapewniających uzyskanie przewagi konkurencyjnej. Jednym z nich jest wprowadzanie innowacji, które stanowią ważne narządzie konkurowania i rozwoju jednostki gospodarczej. Właściwie opracowana oraz skutecznie realizowana strategia innowacji jest źródłem tworzenia wartości przedsiębiorstwa i jego konkurencyjności. Celem artykułu jest wskazanie znaczenia zarządzania procesami innowacyjnymi w budowaniu oraz utrzymaniu pozycji rynkowej małych i średnich przedsiębiorstw. Słowa kluczowe: innowacje, zarządzanie innowacjami, konkurencyjność, małe i średnie przedsiębiorstwa INNOVATION MANAGEMENT AS A SOURCE COMPETITIVENESS OF SMALL AND MEDIUM-SIZED ENTERPRISES Abstract. Constant changes occuring in a complex and unpredictable environment force comapnies to look for diffrent ways to gain competitive advantage. One of them is to introduce innovations which are an importatnt tool form competition and business development. Properly prepared and successfully implemented innovation strategy is a source of enreprise value creation and its competitiveness. The aim of the article is to how important innovation processes management is in building and maintaining the market position of small and medium-sized enterprises. Keywords: innovation, competitiveness, innovation management, small and medium-sized enterprises

222 P. Kokot-Stępień 1. Wprowadzenie Innowacje odgrywają szczególną rolę wśród czynników wpływających na konkurencyjność przedsiębiorstw. Bez względu na rozmiar prowadzonej działalności, efektywne zarządzanie procesami innowacyjnymi stanowi główny elementem konkurencyjności przedsiębiorstwa. O przewadze konkurencyjnej decyduje bowiem podatność na wdrażanie wszelkich zmian produktowych i technologicznych, zmian w systemie zarządzania, czy w komunikacji z potencjalnym użytkownikiem produktu. Mimo wielu czynników ograniczających wdrażanie innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach ich realizacja jest niezbędna, bowiem pozwala na dalszy rozwój jednostki, lepsze i szybsze dostosowanie do zmian zachodzących w jej otoczeniu, zdobywanie nowych rynków, a tym samym osiągniecie przewagi konkurencyjnej. Konieczność sprostania coraz to większym wymaganiom odbiorców, rosnącej konkurencji motywuje małe i średnie przedsiębiorstwa do wprowadzania zmian w różnych obszarach ich funkcjonowania. Pojęcie innowacji definiowane jest dwojako. W pierwszym ujęciu podkreśla się wymiar rzeczowy innowacji rozumianej jako efekt w postaci między innymi nowego produktu, nowej usługi, nowego rynku, metody produkcji, czy modelu organizacji działalności gospodarczej. Natomiast w drugim ujęciu podkreślany jest czynnościowo-procesowy charakter innowacji utożsamianej z ciągiem zdarzeń, począwszy od powstania pomysłu, poprzez prace badawczorozwojowe i projektowanie, na produkcji i upowszechnianiu kończąc 1. Rozumienie pojęcia innowacji koncentruje się na jego dualizmie, czyli odniesieniu do nowości jako rzeczy nowo wprowadzonej albo do działalności nowatorskiej. Innowacja w tym kontekście może być postrzegana jako wynik określonych działań, występując jako zjawisko jednorazowe lub jako proces wyrażony w następujących po sobie etapach 2. 2. Zarządzanie procesem innowacyjnym Podstawowym czynnikiem dynamicznego rozwoju jednostki gospodarczej są innowacje, których wdrażanie daje nowe możliwości pozwalające na reagowanie na zachodzące na rynku zmiany, komunikowanie się z otoczeniem, dostosowanie się do oczekiwań i wymagań klientów oraz tworzenie nowych potrzeb konsumenckich. Wprowadzanie innowacji w przedsiębiorstwie zależy od innowacyjności, czyli zdolności do urzeczywistniania innowacji, a zatem nieustannego kreowania nowych rozwiązań zmierzających do poprawy jakości funkcjonowania danego podmiotu gospodarczego. W dzisiejszych czasach 1 Sopińka A.: Otwarte innowacje bazujące na mądrości tłumu podstawa sukcesu współczesnego przedsiębiorstwa. Zarządzanie i Finanse, Nr 4.1, 2013, s. 1. 2 Żebrowski M., Waćkowsi K.: Strategiczne zarządzanie innowacjami. Difin, Warszawa 2010, s. 80.

Zarządzanie innowacjami jako źródło 223 innowacyjność jednostki gospodarczej określa jej sukces, natomiast następstwem braku aktywności innowacyjnej jest stagnacja i pozostawanie w tyle względem konkurencji 3. Mimo, że działalność innowacyjna związana jest z dużym ryzykiem, brak innowacji stanowi dla jednostki gospodarczej ryzyko utraty udziału w rynku. Organizacyjna kompetencja do efektywnego zarządzania innowacją oraz zmianą jej systemów jest umiejętnością odzwierciedlaną w tzw. procesie innowacyjnym obejmującym ciąg interakcji od powstawania, wdrożenia, a następnie upowszechniania pomysłów produktowych, technicznych, rynkowych oraz organizacyjnych, którym praktycznemu wykorzystaniu towarzyszą określone skutki o charakterze ekonomiczno-społecznym 4. Na proces innowacyjny składa się szereg różnorodnych czynności realizowanych w uporządkowany sposób, które umożliwiają urzeczywistnienie określonej idei innowacyjnej i przekształcenie jej w nowy stan rzeczy 5. Pierwszym etapem tego procesu jest poszukiwanie, a zatem penetrowanie otoczenia, rozpoznawanie potrzeb i oczekiwań rynku w celu znalezienia oraz właściwej analizy pojawiających się możliwości do zmian i potencjalnych zagrożeń z nimi związanych. Następnie należy określić sposób reagowania na płynące z zewnątrz sygnały. Powstają wówczas pomysły ewentualnej zmiany, następuje kreowanie idei innowacyjnej i podjęcie decyzji o jej realizacji. Przeobrażając koncepcję w dojrzały do wdrożenia projekt istotnym jest konfrontacja idei z rzeczywistymi możliwościami wytwórczymi. Po realizacji w niepewnych warunkach pomysłu innowacyjnego, czyli zastosowaniu nowych idei w praktyce następuje dyfuzja innowacji, która oznacza sposób rozpowszechniania innowacji zarówno przez kanały rynkowe, jak i nierynkowe. Ostatnim etapem procesu innowacyjnego jest dyskontowanie wartości wdrożonej idei innowacyjnej, przez pryzmat zdolności do jej dalszego rozpowszechniania, a także wyciągania wniosków z przebiegu całego procesu 6. Dla sprawnej realizacji poszczególnych etapów procesu innowacyjnego istotne jest właściwe zarządzanie innowacjami, które obejmuje ogół metod i instrumentów zarządzania mających na celu wywołanie i utrwalanie innowacyjnych, twórczych postaw wśród pracowników 7. Szczególnego znaczenia nabierają tu poszczególne funkcje zarządzania, czyli planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie i motywowanie oraz kontrolowanie. Podejmowanie decyzji jest podstawą planowania innowacji, podczas którego następuje ustalenie celów, sposobów ich realizacji i działań umożliwiających ich osiągniecie. 3 Janasz W., Koził K.: Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. PWE, Warszawa 2007, s. 11. 4 Przybył B.: Zarządzanie procesami innowacyjnymi w organizacji, [w:] Strużycki M. (red.): Innowacyjność w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2006, s. 103. 5 Baruk J.: Organizacyjne uwarunkowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa, [w:] Brzeziński M. (red.): Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi. Difin, Warszawa 2001, s. 76. 6 Tidd J., Bessant J.: Zarządzanie innowacjami. Integracja zmian technologicznych, rynkowych i organizacyjnych, Wolters Kluwers Polska, Warszawa 2011, s. 89-90.; Krawczyk Sokołowska I.: Innowacyjność przedsiębiorstw i jej regionalne uwarunkowania. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2012, s. 151-152. 7 Brojak-Trzaskowska M.: Zarządzanie innowacjami, [w:] Engelhardt J. (red.): Zarządzanie przedsiębiorstwem. CeDeWu, Warszawa 2014, s. 180.

224 P. Kokot-Stępień Decyzje podejmowane przez zarządzających działalnością innowacyjną w jednostce gospodarczej powinny być oparte na koncepcji efektywnego przebiegu procesu innowacyjnego, co ułatwia połączenie takich procesów z aktualnymi i późniejszymi potrzebami samego przedsiębiorstwa oraz jego klientów, jak również zapobiega ponoszeniu nadmiernych nakładów finansowych w odniesieniu do prac nad bardzo ryzykowanymi innowacjami. Organizowanie wdrażania innowacji to decydowanie o najlepszym podziale działań i zasobów będących w dyspozycji przedsiębiorstwa, w taki sposób, aby osiągnąć cele w zakresie: wyboru kierunków działalności innowacyjnej, sposobów pozyskiwania informacji i wiedzy do tworzenia lub pozyskiwania innowacji oraz ich wykorzystania w umiejętny sposób. Narzędziem ukierunkowującym takie działania powinna być strategia działalności innowacyjnej, która umożliwia harmonizację będących w dyspozycji przedsiębiorstwa zasobów z możliwościami tkwiącymi w jego otoczeniu oraz ryzykiem osiągnięcia założonych celów. Należy jednak zaznaczyć, że w małych i średnich przedsiębiorstwach, które zazwyczaj nie dysponują rozbudowanym zapleczem badawczym oraz dostatecznymi środkami finansowanymi na badania i wdrażanie nowych rozwiązań strategie innowacyjne są zdecydowanie mniej sformalizowane niż w dużych jednostkach gospodarczych. Dla właściwego zarządzania innowacjami istotnym jest również wyznaczenie kierowników procesu wdrożeniowego, właściwy przepływ informacji oraz koordynacja na różnych szczeblach zarządzania, przygotowanie uczestników procesu innowacyjnego na zmiany oraz zachęcanie ich do zachowań sprzyjających realizacji innowacji. Duże znaczenie ma także motywowanie pracowników do kreowania nowych pomysłów, czyli wspieranie w nich postaw innowacyjnych. Ostatnim elementem zarządzania działalnością innowacyjną jest kontrolna, która pozwala na wykrycie wszelkich nieprawidłowości i wprowadzenie ewentualnych działań korygujących 8. Jak wynika z powyższego zarzadzanie innowacjami to podejmowanie wszelkich decyzji w obszarze działań innowacyjnych, organizowanie i kontrolowanie tego typu przedsięwzięć, aby osiągnąć cele przedsiębiorstwa w odniesieniu do innowacji w sposób skuteczny oraz efektywny 9. Zarządzanie innowacjami utożsamia się zatem z zaplanowaniem, zorganizowaniem, kierowaniem oraz skontrolowaniem poszczególnych działań tworzących proces innowacyjny. W zarządzaniu działalnością innowacyjną ważną rolę odgrywa umiejętność zorganizowania całego procesu innowacyjnego, opracowanie i realizacja strategii innowacji oraz nieustanne monitorowanie wdrażanych przedsięwzięć 10. 8 Bojewska B.: Zarządzanie innowacjami jako źródło przedsiębiorczości małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009, s. 207; Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2007; Baruk J.: Innowacje jako czynnik sukcesu organizacji. Zarządzanie i Finanse Nr 4, T. 1 2013, s. 11-12; Przybyła B.: Zarządzanie procesami innowacyjnymi op.cit., s. 106-107. 9 Karlik M.: Zarządzanie innowacjami w przedsiębiorstwie. Poltext, Warszawa 2012, s. 43. 10 Brojak-Trzaskowska M.: Zarządzanie innowacjami op.cit., 182.

Zarządzanie innowacjami jako źródło 225 3. Działalność innowacyjna małych i średnich przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa sektora MSP odgrywają ogromną rolę w rozwoju gospodarczym danego kraju głównie ze względu na dominację ilościową, wielkość zatrudnienia oraz udział w tworzeniu PKB. Tworzą dominującą grupę podmiotów aktywnie funkcjonujących w polskiej gospodarce, bowiem z ponad 1,8 mln przedsiębiorstw stanowią aż 99,8 %. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że sektor przedsiębiorstw generuje prawie trzy czwarte, a dokładnie 73,5% PKB, przy czym podmioty sektora MSP tworzą 50,1% PKB, a zatem co drugą złotówkę tej wartości. Na koniec 2014 roku z ponad 9,1 mln osób pracujących w przedsiębiorstwach aż 6,3 mln osób, czyli 69,2%, było zatrudnionych w jednostkach sektora MSP 11. Małe i średnie przedsiębiorstwa to podmioty o słabszej pozycji rynkowej niż firmy duże, bowiem nie tylko są bardziej podatne ale przede wszystkim bardziej narażone na zmiany zachodzące w otoczniu. Konieczność szybkiego dostosowywania się do zachodzących zmian sprawia, że jednostki te cechuje jednak duża mobilność i elastyczność działania. Zakres działania i rozwój przedsiębiorstw znajduje odbicie w poziomie nakładów na innowacje. Wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań jest zdecydowanie trudniejsze w mniejszych jednostkach gospodarczych mających często ograniczony dostęp do wszelkich zasobów oraz zdecydowanie mniejszą skłonność do podejmowania jakiegokolwiek ryzyka. Poziom, struktura i dynamika nakładów na innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach w latach 2011-2015 2011 2012 2013 2014 2015 Tabela 1 wartość [mln zł] Małe 2105,8 2209,4 3716,8 4281,9 2958,7 Średnie 5078,0 8077,4 6459,0 8192,2 7561,3 Przemysłowe 5717,2 6315,3 6574,6 7370,5 7776,8 Usługowe 1466,6 3971,5 3601,2 5103,6 2743,2 Razem MSP 7183,8 10286,8 10175,8 12474,1 10520,0 struktura [%] Małe 29,3 21,5 36,5 34,3 28,1 Średnie 70,7 78,5 63,5 65,7 71,9 Przemysłowe 79,6 61,4 64,6 59,1 73,9 Usługowe 20,4 38,6 35,4 40,9 26,1 dynamika [%] Małe 104,9 168,2 115,2 69,1 Średnie 159,1 80,0 126,8 92,3 Rok Przemysłowe 110,5 104,1 112,1 105,5 poprzedni = Usługowe 100% 270,8 90,7 141,7 53,8 Razem MSP 143,2 98,9 122,6 84,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 11 Łapiński J., Nieć M., Rzeźnik G., Węcławska D., Zakrzewski R.: Przedsiębiorczość w Polsce stan obecny i zmiany w czasie, [w:] Tarnawa A., Skowrońska A. (red.): Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP, Warszawa 2016, s. 7 i następne.

226 P. Kokot-Stępień Z danych przedstawionych w tabeli 1 wynika, że w przedsiębiorstwach sektora MSP, bez względu na rozmiar prowadzonej działalności czy sektor działania, w roku 2012 w stosunku do poprzedniego zwiększyły się i to niekiedy bardzo znacząco nakłady na innowacje. W największym stopniu wzrosły nakłady w przedsiębiorstwach usługowych oraz w jednostkach zatrudniających od 50 do 249 pracowników. W całym sektorze we wszystkich latach objętych badaniem nakłady na innowacje zwiększyły się o 3,1 mld zł, czyli ponad 43%. W przedsiębiorstwach przemysłowych oraz w podmiotach, w których zatrudnienie nie przekracza 49 osób trend rosnący utrzymał się do roku 2014. Natomiast w pozostałych jednostkach gospodarczych w roku 2013 widoczne jest zmniejszenie aktywności innowacyjnej. Spadek nakładów o ponad 1,6 mld zł, czyli aż o 20% w średnich podmiotach gospodarczych przełożył się na zmniejszenie nakładów na innowacje w całym sektorze MSP, które w porównaniu z rokiem poprzednim zmalały o nieco ponad 1%. Niemniej jednak w roku 2014, w którym kończono realizację wielu przedsięwzięć współfinansowanych z budżetu unijnego w ramach poprzedniej perspektywy finansowej, tj. na latach 2007-2013, we wszystkich jednostkach analizowanego sektora nastąpiło zwiększenie aktywności innowacyjnej. Łączne nakłady wzrosły o 2,3 mld zł, z czego o ponad 1,7 mld zł w przedsiębiorstwach średniej wielkości. Niestety w ostatnim roku objętym badaniem prawie we wszystkich jednostkach sektora MSP, tylko z wyjątkiem przedsiębiorstw przemysłowych, nastąpiło odwrócenie trendu, a co się z tym wiąże zmniejszenie zakresu działalności innowacyjnej. W całym sektorze nakłady na innowacje zmalały o prawie 2 mld zł, czyli o niemalże16%. W roku 2015, w związku z obowiązywaniem nowej perspektywy finansowej opracowanej na lata 2014-2020, wiele programów związanych ze wzrostem innowacyjności przedsiębiorstw nie zostało jeszcze w pełni uruchomionych, a niedobór własnych środków finansowych oraz często ograniczony dostęp do kredytów bankowych, szczególnie w przypadków małych podmiotów gospodarczych, spowodował spadek nakładów na innowacje. Jednakże uwzględniając pierwszy i ostatni rok okresu badawczego sytuacja kształtuje się już zdecydowanie bardziej optymistycznie, bowiem nakłady na innowacje w całym sektorze MSP zwiększyły się niemalże o połowę. Największy wpływ na poziom nakładów innowacyjnych całego sektora mają przedsiębiorstwa przemysłowe, w których wdrażane są głównie niewątpliwie bardziej kapitałochłonne innowacje technologiczne, obejmujące w szczególności innowacje produktowe i procesowe. Uwzględniając z kolei wielkość przedsiębiorstwa to dominującą grupą, przede wszystkim ze względu na większy dostęp do wszelkiego typu zasobów, są średnie jednostki gospodarcze, których nakłady stanowiły od 63,5% w roku 2013 do 78,5% w roku wcześniejszym ogółu wydatków poniesionych na wdrożenie innowacji w całym sektorze MSP.

Zarządzanie innowacjami jako źródło 227 4. Zarządzanie innowacjami w procesie kreowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw sektora MSP Przedsiębiorstwo chcąc się rozwijać i odnosić sukcesy na rynku musi nieustannie doskonalić oferowane wyroby czy świadczone usługi, usprawniać procesy technologiczne oraz polepszać organizację produkcji, a zatem powinno stale poszukiwać i wdrażań rozwiązania innowacyjne. Dla właściwego rozwoju jednostki gospodarczej konieczne jest opracowanie strategii promowania innowacji, bowiem ich brak staje się najczęstszą przyczyną spadku konkurencyjności. Zdolność tworzenia i właściwego wykorzystania innowacji stanowi ważny element określający sprawność funkcjonowania jednostki gospodarczej oraz możliwość jej dalszego rozwoju na konkurencyjnym rynku. Celem zarządzania rozwojem przedsiębiorstwa powinno być kształtowanie postępu techniczno-organizacyjnego oraz ekonomicznego, a innowacje organizacyjne odnoszące się do sfery zarządzania wraz z innowacjami produktowymi należą do najważniejszych czynników kształtujących konkurencyjność przedsiębiorstw, w tym małych i średnich jednostek gospodarczych. Kreowanie przewagi konkurencyjnej determinowane jest wieloma czynnikami o charakterze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Bez względu na ich klasyfikację innowacje zawsze znajdują się w grupie uwarunkowań o największym znaczeniu dla wzrostu skali produkcji i jej ekonomizacji 12. Innowacje stanowią zbiór instrumentów pozwalających na podnoszenie sprawności gospodarowania, zwiększają efektywność konkurowania na rynku, dzięki czemu umożliwiają uzyskiwanie korzyści ekonomicznych. Celem działalności innowacyjnej jednostki gospodarczej powinno być zatem umacnianie jego pozycji konkurencyjnej, co kolei pozwala na przetrwanie na rynku 13. Należy przy tym podkreślić, że innowacje nie zawsze oznaczają istotną zmianę rzeczywistości, ale często są to z pozoru niewielkie przekształcenia otoczenia jednostki, szczególnie małej czy średniej, które w ostateczności powodują wzrost efektywności jej funkcjonowania. Skuteczne zarządzanie innowacjami jest jednym z elementów decydujących o tempie i kierunkach rozwoju jednostki gospodarczej, a tym samym o jej konkurencyjności. Innowacje, które są nieustannie doskonalone poprzez obniżanie kosztów, poprawę jakości bądź wzrost produktywności, przyczyniają się do sprawniejszego dostosowania do otocznia i szybszego reagowania na zmieniające się potrzeby i rosnące oczekiwania klientów 14. Ponadto umożliwiają szybką adaptację do nieustannie zmieniających się reguł konkurencji, a przede wszystkim pozwalają na kształtowanie tych reguł. Przedsiębiorstwa wykorzystując 12 Szatkowski K.: Istota i rodzaje innowacji, [w:] Brzeziński M. (red.): Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi. Difin, Warszawa 2001, s. 30. 13 Roszkowska-Menkes M.: Otwarte innowacje: w poszukiwaniu równowagi. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015, s. 4. 14 Sałek R.: Istota oraz znaczenie zagadnienia innowacji w rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Korombel A. (red.): Współczesne problemy zarządzania przedsiębiorstwami. Teoria i praktyka. Wydawnictwo WZ PCz, Częstochowa 2013, s. 93.

228 P. Kokot-Stępień nowatorskie rozwiązania w sferze technologicznej, organizacyjnej czy społecznej mogą nie tylko lepiej zaspokajać już istniejące potrzeby odbiorców, ale także tworzyć nowe. Innowacje kreują zatem popyt rynkowy, który jest istotnym czynnikiem kształtowania konkurencyjności. Działania o charakterze innowacyjnym pozwalając podmiotom gospodarczym na rozszerzenie oferty i wzrost jej jakości, prowadzą w konsekwencji do osiągniecia zadowolenia klienta. Sprzyjają także wysokiej produktywności i utrzymaniu w jednostce wysoko wykwalifikowanych pracowników. Działalność innowacyjna stanowi zatem fundament budowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa 15. Skuteczne wyszukiwanie, realizacja oraz wykorzystanie innowacji jako narzędzia konkurowania wymaga wcześniejszego zidentyfikowania rodzaju działalności innowacyjnej 16, czynników wpływających na innowacyjność, a także działań zapewniających jej utrzymanie. Co więcej, wdrażanie innowacji musi być działaniem zamierzonym, bowiem bez konkretnego planu będzie nosiło znamiona przypadkowości i w kontekście wzrostu wartości jednostki gospodarczej, w tym z sektora MSP, może okazać się nieefektywne. Właściwym jest również postrzeganie innowacji w kategorii jednego z celów strategicznych przedsiębiorstwa, który z jednej strony decyduje o jego rozwoju i ekspansji, a z drugiej o przetrwaniu na konkurencyjnych rynkach. Innowacyjność jednostki wpływa na jej wysoką konkurencyjność tylko wtedy, gdy będzie ona następstwem celowej strategii innowacji 17. Małe i średnie przedsiębiorstwa posiadają umiejętność wyszukiwania nisz w oparciu o bliski kontakt z klientami, kreatywność, elastyczność w działaniu. Jednakże z wielu przyczyn cechuje je stosunkowo niski poziom innowacyjności. Wśród ograniczeń innowacyjnych za najważniejsze należy uznać trudności finansowe występujące właściwie na każdym etapie rozwoju i towarzyszące im problemy z pozyskaniem kapitału, dostęp do informacji i wyspecjalizowanej kadry, kultura organizacyjna, z której wypływa skłonność do postępowania innowacyjnego, przywiązanie ludzi do stanu obecnego przy jednoczesnej niechęci do wszelkich zmian 18. W tej sytuacji podmioty sektora MSP często przy braku środków finansowych wspierających rozpowszechnianie innowacji, szczególnie tych najbardziej kapitałochłonnych, czyli produktowych i technologicznych, powinny poczynić wszelkich starań dla częstszego stosowania nowych rozwiązań organizacyjnych, co więcej powinny wprowadzać proste zmiany, stwarzając właściwy klimat wśród pracowników oraz określając relacje z aktualnymi i przyszłymi użytkownikami produktów. Takie działania ukształtują odpowiedni klimat społeczny dla przyszłych dokonań w sferze innowacji ułatwiając dyfuzję wdrażanych w jednostce przedsięwzięć i powodując pozytywne zmiany w konkurencyjności podmiotów sektora MSP. 15 Roszkowska-Menkes M.: Otwarte innowacje op.cit., s. 44-45. 16 Zob. Kokot-Stępień P. Finansowanie działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce Zeszyty Naukowe, s. Zarządzanie, z. 24. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2016, s. 17. 17 Wysocki J.: Strategie innowacji formułowanie, implementacja i ewaluacja [w:] Kałowski A., Wysocki J. (red.): Innowacje ocena w ujęciu, mikro, mezo i makro. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015, s. 94. 18 Kosala M.: Innowacje jako źródło przedsiębiorczości [w:] Targalski J. (red.): Przedsiębiorczość i zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Difin, Warszawa 2014, s. 102.

Zarządzanie innowacjami jako źródło 229 Zakończenie Obecnie funkcjonujące podmioty gospodarcze nie tylko dla utrzymania się, ale również dla dalszego rozwoju, muszą odznaczać się wysoką innowacyjnością. Powszechnie przyjmuje się, iż innowacyjność przedsiębiorstwa będąca umiejętnością wykorzystania dostępnych zasobów, stanowi jedno z głównych źródeł osiągania przewagi na konkurencyjnym rynku. Każda jednostka gospodarcza, aby mogła rozwijać się w sposób dynamiczny, potrzebuje potencjału innowacyjnego, a tym samym nowych produktów, czy usług, nowych technologii produkcji, zmian w procesach wytwarzania, nowych systemów organizacyjnych. Należy przy tym pamiętać, że innowacje to również nowości w sferze społecznej przedsiębiorstwa, w jego relacjach z innymi uczestnikami rynku, a także wartości jakie dana jednostka dostarcza ostatecznemu odbiorcy, co ma szczególne znacznie w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw. W podmiotach sektora MSP innowacyjność będąca podłożem do budowy oraz utrzymania pozycji rynkowej staje się koniecznością. Podstawą konkurowania jest innowacyjne podejście do rynku, bowiem bez inwestycji w rozwój przedsiębiorstwa tracą swoją pozycję i obniżają rentowność. Wdrażanie innowacji w małych i średnich jednostkach gospodarczych może być metodą na uzyskanie przewagi konkurencyjnej bądź przez działania ofensywne bądź przez skopiowanie innowacji wdrażanych przez innych. Kierunkiem dalszych prac Autora będzie identyfikacja determinant działalności innowacyjnej przedsiębiorstw sektora MSP. Wskazanie i analiza czynników najsilniej oddziałujących na decyzje w zakresie innowacji, związanych z reakcją na zmiany występujące w otoczeniu oraz uwzględniających wewnętrzne uwarunkowania małych i średnich przedsiębiorstw, umożliwia właściwe zarządzanie procesami innowacyjnymi w sektorze MSP. Bibliografia 1. Baruk J.: Innowacje jako czynnik sukcesu organizacji. Zarządzanie i Finanse Nr 4, T. 1 2013. 2. Baruk J.: Organizacyjne uwarunkowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa, [w:] Brzeziński M. (red.): Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi. Difin, Warszawa 2001. 3. Bojewska B.: Zarządzanie innowacjami jako źródło przedsiębiorczości małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009.

230 P. Kokot-Stępień 4. Brojak-Trzaskowska M.: Zarządzanie innowacjami, [w:] Engelhardt J. (red.): Zarządzanie przedsiębiorstwem. CeDeWu, Warszawa 2014. 5. Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2007. 6. Janasz W., Koził K.: Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. PWE, Warszawa 2007. 7. Karlik M.: Zarządzanie innowacjami w przedsiębiorstwie. Poltext, Warszawa 2012. 8. Kokot-Stępień P. Finansowanie działalności innowacyjnej przedsiębiorstw w Polsce Zeszyty Naukowe, s. Zarządzanie, z. 24. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2016. 9. Kosala M.: Innowacje jako źródło przedsiębiorczości [w:] Targalski J. (red.): Przedsiębiorczość i zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Difin, Warszawa 2014. 10. Krawczyk Sokołowska I.: Innowacyjność przedsiębiorstw i jej regionalne uwarunkowania. Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2012. 11. Łapiński J, Nieć M., Rzeźnik G., Węcławska D., Zakrzewski R.: Przedsiębiorczość w Polsce stan obecny i zmiany w czasie, [w:] Tarnawa A., Skowrońska A. (red.): Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP, Warszawa 2016. 12. Przybyła B.: Zarządzanie procesami innowacyjnymi w organizacji, [w:] Strużycki M. (red.): Innowacyjność w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2006. 13. Roszkowska-Menkes M.: Otwarte innowacje: w poszukiwaniu równowagi. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015. 14. Sałek R.: Istota oraz znaczenie zagadnienia innowacji w rozwoju przedsiębiorstw, [w:] Korombel A. (red.): Współczesne problemy zarządzania przedsiębiorstwami. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2013. 15. Sopińka A.: Otwarte innowacje bazujące na mądrości tłumu podstawa sukcesu współczesnego przedsiębiorstwa. Zarządzanie i Finanse, Nr 4.1, 2013. 16. Szatkowski K.: Istota i rodzaje innowacji, [w:] Brzeziński M. (red.): Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi. Difin, Warszawa 2001. 17. Tidd J., Bessant J.: Zarządzanie innowacjami. Integracja zmian technologicznych, rynkowych i organizacyjnych, Wolters Kluwers Polska, Warszawa 2011. 18. Wysocki J.: Strategie innowacji formułowanie, implementacja i ewaluacja [w:] Kałowski A., Wysocki J. (red.): Innowacje ocena w ujęciu, mikro, mezo i makro. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2015. 19. Żebrowski M., Waćkowsi K.: Strategiczne zarządzanie innowacjami. Difin, Warszawa 2010.