Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Ochrona Środowiska, pierwszy poziom Sylabus modułu: Monitoring środowiska (1OS_26) 1. Informacje ogólne koordynator modułu dr hab. Bernard Palowski rok akademicki 2014/2015 semestr letni (4-ty semestr studiów pierwszego stopnia) forma studiów stacjonarne sposób ustalania oceny końcowej modułu Ocena końcowa modułu zostanie ustalona jako średnia ważona ocen z egzaminu (60%) i laboratorium (40%). Ocena z laboratorium jest średnią ważoną z: - kolokwiów (80%), - raporty końcowe (15%), - ocena ciągła aktywności na zajęciach laboratoryjnych (5%). Wykłady i laboratoria są prowadzone przez pracowników: Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska, Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii, Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego 2. Opis dydaktycznych i pracy nazwa Kod wykład 1OS_26_w_1 prowadzący dr hab. Bernard Palowski (Wydział Biologii i Ochrony Środowiska); dr hab. inż. Marek Matlengiewicz prof. UŚ (Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii); dr hab. Andrzej Witkowski prof. UŚ (Wydział Nauk o Ziemi) wszystkie treści dr hab. Bernard Palowski (Wydział Biologii i Ochrony Środowiska - 7 godzin wykładu): Działalność gospodarcza ludzi i zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego u podstaw powołania służb monitoringu środowiska. Podstawy prawne monitoringu środowiska w Polsce. Monitoring fizykochemiczny i biomonitoring. Biomonitoring stanu środowiska przyrodniczego: bioindykacja zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego metalami ciężkimi; bierny i czynny monitoring środowiska przy zastosowaniu mchów; skala porostowa. Organizacja i wyniki monitoringu środowiska w województwie Śląskim. Monitoring lasów. dr hab. inż. Marek Matlengiewicz prof. UŚ (Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii 4 godziny wykładu): Monitoring powietrza zanieczyszczenia gazowe i zapylenie. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Metody analityczne stosowane w monitoringu powietrza. Badanie zawartości kwasów huminowych w glebie. dr hab. Andrzej Witkowski prof. UŚ (Wydział Nauk o Ziemi 4 godziny wykładu): Monitoring wód podziemnych w Polsce cel, zasady organizacji i funkcjonowania. Metody badań w monitoringu ilościowym i jakościowym wód podziemnych.
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 2 metody prowadzenia dydaktycznych (kontaktowych) pracy własnej opis pracy własnej organizacja obowiązkowa uzupełniająca adres strony www Monitoring lokalny wód podziemnych w rejonach składowisk odpadów. Wiarygodność i reprezentatywność wyników badań monitoringowych. jak w opisie modułu 15 30 Samodzielne przyswajanie wiedzy przez w oparciu o z wykładów, a także praca z zalecaną literaturą przedmiotu: podstawową i uzupełniającą. wykłady odbywają się przez 8 tygodni, po 2 godziny w tygodniu Bell J. N. B., Treshow M. 2007. Zanieczyszczenie powietrza a życie roślin. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa. Namieśnik J., Jamrógiewicz Z. (Red.) 1998. Fizykochemiczne metody kontroli zanieczyszczeń środowiska. WNT. Warszawa. Zimny H. 2006. Ekologiczna ocena stanu środowiska. Bioindykacja i biomonitoring. Agencja Reklamowa Arkadiusz Grzegorczyk, Warszawa. Greszta J., Gruszka A., Kowalkowska M. 2002. Wpływ imisji na ekosystem. Wydawnictwo Śląsk, Katowice. Jaszczak R. 1999. Monitoring lasów. Akademia Rolnicza, Poznań. Juda-Rezler K. 2000. Oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na środowisko. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa. Manahan S. E. 2006. Toksykologia środowiska. PWN Warszawa. Tkaczyński J. W. 2009. Prawo i polityka ochrony środowiska naturalnego Unii Europejskiej. PWN, Warszawa. Walker C. H., Hopkin S. P., Silby R. M., Peakall D. B. 2002. Podstawy ekotoksykologii. PWN Warszawa. Informacje dla studentów są zamieszczane na tablicach ogłoszeń Katedr i zakładów prowadzących zajęcia. nazwa Laboratorium prowadzący Kod 1OS_26_w_2 1OS_26_w_3 WBiOŚ, Katedra Ekologii: dr Marta Kandziora-Ciupa, mgr Karolina Steindor, mgr Wojciech Bierza WBiOŚ, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody: dr hab. Agnieszka Błońska, dr hab. Alina Urbisz, dr hab. Barbara Fojcik, mgr Małgorzata Szary WBiOŚ, Katedra Hydrobiologii: dr Iga Lewin, dr Aneta Spyra Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii: dr Mariola Bartoszek, dr Justyna Polak Wydział Nauk o Ziemi: dr Marek Sołtysiak
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 3 treści Katedra Ekologii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska: Bioindykacja zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego metalami ciężkimi na podstawie analizy barwników fotosyntetycznych. Zanieczyszczenia powietrza i ich bioindykacja na przykładzie analizy ph kory drzew. Wykorzystanie analiz zawartości siarki w glebie do bioindykacji stanu środowiska przyrodniczego. Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska: Rośliny wodne i szuwarowe jako bioindykatory wykorzystywane w Makrofitowej Metodzie Oceny Rzek (MMOR). Metodyka makrofitowej oceny stanu ekologicznego rzeki. Makrofitowy Indeks Rzeczny jako wskaźnik monitoringu stanu jakości cieków naturalnych (obliczanie i interpretacja). Ocena ekologicznego stanu rzeki z zastosowaniem metody makrofitowej na wybranym przykładzie. Analiza składu gatunkowego flory jako element oceny stanu środowiska przyrodniczego; ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin, formy życiowe, grupy geograficzno-historyczne. Rola fitoindykacji w monitorowaniu wpływu różnych form antropopresji na środowisko przyrodnicze. Monitoring gatunkowy; monitorowanie stanowisk gatunków ginących i zagrożonych; monitorowanie stanowisk gatunków obcego pochodzenia ze szczególnym uwzględnieniem roślin inwazyjnych. Katedra Hydrobiologii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska: Ocena stanu ekologicznego wód płynących zgodnie z wytycznymi Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej. Elementy biologiczne w ocenie stanu ekologicznego wód płynących. Cechy organizmów wskaźnikowych. Metody wielosiedliskowego poboru prób makrobezkręgowców bentosowych na potrzeby monitoringu wód płynących. Metody oceny stanu ekologicznego wód płynących. Zastosowanie i interpretacja Polskiego Wielometrycznego Wskaźnika MMI _PL. Typy biocenotyczne rzek Polski. Interpretacja stanu ekologicznego wód płynących na podstawie samodzielnie przeprowadzonej identyfikacji makrobezkręgowców bentosowych i obliczonych indeksów biotycznych. Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii: Ekstrakcja kwasów huminowych z próbek gleby. Badania kwasów huminowych metodami spektroskopowymi. Wydział Nauk o Ziemi: Kryteria oceny jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Kryteria i sposób oceny jakości wód podziemnych. Uwarunkowania prawne prowadzenia monitoringu jednolitych części wód podziemnych. Uwarunkowania prawne klasyfikacji dla prezentowania stanu wód podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód.
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 4 metody prowadzenia dydaktycznych (kontaktowych) pracy własnej opis pracy własnej organizacja obowiązkowa uzupełniająca Uwarunkowania prawne w zakresie, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu składowisk odpadów. jak w opisie modułu 30 30 Samodzielne przyswajanie wiedzy przez w oparciu o z wykładów, a także praca z zalecaną literaturą przedmiotu: podstawową i uzupełniającą. Ćwiczenia laboratoryjne odbywają się po 4 godziny lekcyjne w tygodniu, wg Rozkładu. Bell J. N. B., Treshow M. 2007. Zanieczyszczenie powietrza a życie roślin. Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa. Bis B., Mikulec A. 2013. Przewodnik do oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie makrobezkręgowców bentosowych. Inspekcja Ochrony Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa. Zarzycki K., Trzcińska-Tacik H., Różański W., Szeląg Z., Wołek J., Korzeniak U. 2002. Ecological indicator values of vascular plants of Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków. Zimny H. 2006. Ekologiczna ocena stanu środowiska. Bioindykacja i biomonitoring. Agencja Reklamowa Arkadiusz Grzegorczyk, Warszawa. Falkowska L., Korzeniewski K. 1995 Chemia atmosfery Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Greszta J., Gruszka A., Kowalkowska M. 2002. Wpływ imisji na ekosystem. Wydawnictwo Śląsk, Katowice. Jaszczak R. 1999. Monitoring lasów. Akademia Rolnicza, Poznań. Juda-Rezler K. 2000. Oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza na środowisko. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa. Manahan S. E. 2006. Toksykologia środowiska. PWN Warszawa. Michalczyk A. 1997. Substancje próchniczne gleby. http://karnet.up.wroc.pl/~weber/arw.htm. Perzanowska J. (red.) 2010. Monitoring gatunków roślin. Część pierwsza. Ramowa Dyrektywa Wodna. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23. X. 2000. Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich L327/1 z 22. XII. 2000. Roo-Zielińska E. 2004. Fitoindykacja jako narzędzie oceny środowiska fizyczno-geograficznego. Podstawy teoretyczne i analiza porównawcza stosowanych metod. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego PAN, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych. DU nr 143, poz. 896. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. DU nr 72, poz. 466.
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 5 adres strony www Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. DU 258, poz. 1550. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (DU 2013, nr.0, poz. 523). Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2010. Rutkowski J.D. 1993 Źródła zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego Politechnika Wrocławska, Wrocław. Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła T. 2010.Makrofitowa Metod Oceny Rzek. Podręcznik metodyczny do oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód płynących w oparciu o rośliny wodne. Wyd. Nauk. Bogucki, Poznań, ss. 77. Szklarczyk M. 2001 Ochrona atmosfery Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn Tkaczyński J. W. 2009. Prawo i polityka ochrony środowiska naturalnego Unii Europejskiej. PWN, Warszawa. Walker C. H., Hopkin S. P., Silby R. M., Peakall D. B. 2002. Podstawy ekotoksykologii. PWN Warszawa. Wojewoda Śląski. Stan środowiska w województwie Śląskim. Biblioteka monitoringu środowiska. Kolejne lata wydawania publikacji. Informacje dla studentów są zamieszczane na tablicach ogłoszeń Katedr i Zakładów prowadzących zajęcia. 3. Opis sposobów weryfikacji efektów kształcenia modułu Nazwa Wykład kod(-y) osoba(-y) przeprowadzająca(- e) weryfikację wymagania merytoryczne kryteria oceny kod 1OS_26_fs_1 dr hab. Bernard Palowski prof. UŚ (Wydział Biologii i Ochrony Środowiska); dr hab. inż. Marek Matlengiewicz prof. UŚ (Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii); dr hab. Andrzej Witkowski prof. UŚ (Wydział Nauk o Ziemi) wszystkie Egzamin pisemny obejmujący treści wykładów i ćwiczeń, pogłębione o zalecaną literaturę przedmiotu podstawową i uzupełniającą. Na egzaminie pisemnym obowiązują treści przekazywane na wykładach i ćwiczeniach uzupełnione o wiadomości zdobyte przez podczas pracy własnej z zalecaną literaturą przedmiotu. Egzamin pisemny składa się z 7 pytań. Za każde z nich student może otrzymać od 2 do 5 punktów wg zamieszczonego niżej klucza: 5 punktów - student wyczerpująco odpowiedział na wszystkie pytanie egzaminacyjne, stosował obowiązującą terminologię naukową, wykazywał się umiejętnością poprawnej interpretacji związków przyczynowoskutkowych. 4,5 punktu - student wyczerpująco odpowiedział na pytanie egzaminacyjne, w obowiązującej terminologii popełnił pojedyncze błędy, które w niewielkim stopniu rzutują na jakość wypowiedzi, wykazywał się umiejętnością poprawnej interpretacji związków przyczynowo-skutkowych
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 6 4,0 punkty student odpowiedział poprawnie na pytanie egzaminacyjne. Popełnił nieliczne błędy obniżające jakość jego odpowiedzi. Interpretacja związków przyczynowo-skutkowych nie jest wyczerpującą. 3,5 punktu- student odpowiedział poprawnie na pytanie egzaminacyjne, pojawiają się jednak nieścisłości w zastosowanej terminologii naukowej. Prezentowana interpretacja związków przyczynowo-skutkowych jest powierzchowna, wskazująca na brak wiadomości niezbędnych do rozwiązania postawionego problemu. 3,0 punkty - student poprawnie odpowiedział na pytanie egzaminacyjne, ale jego wypowiedź nie była wyczerpująca i/lub obarczona błędami. W sposób powierzchowny interpretuje związki przyczynowo-skutkowe co świadczyć może o braku wiadomości i umiejętności interpretowania opisanych procesów przyrodniczych. 2,0 punkty student nie udzielił poprawnej odpowiedzi na zadane pytanie i/lub jego wypowiedź nie była wyczerpująca i/lub obarczona dyskwalifikującymi błędami. W sposób powierzchowny interpretuje związki przyczynowo-skutkowe co świadczy o braku wiadomości i umiejętności interpretowania opisanych procesów przyrodniczych. przebieg procesu weryfikacji Czas trwania egzaminu = 45 minut. Za 7 pytań egzaminacyjnych student może otrzymać maksymalnie 35 punktów. Suma uzyskanych punktów jest podstawę do oceny w oparciu o skalę klasyfikacji: do 17,5 punktu - ocena ndst (2) 18,0 25,0 - dst (3,0) 25,5 27,5 - +dst (3,5) 28,0 30,5 - dobry (4,0) 31,0 33,0 - +dobry (4,5) 33,5 35,0 bardzo dobry (5) Student otrzymuje zestaw pytań egzaminacyjnych przygotowanych przez wszystkich wykładowców. Prace pisemne sprawdzane są przez prowadzących wykłady. Nazwa Kolokwium kod(-y) osoba(-y) przeprowadzająca(- e) weryfikację wymagania merytoryczne kod 1OS_26_fs_2 WBiOŚ, Katedra Ekologii: dr Marta Kandziora-Ciupa, mgr Karolina Steindor, mgr Wojciech Bierza WBiOŚ, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody: dr hab. Agnieszka Błońska, dr hab. Alina Urbisz, dr hab. Barbara Fojcik, mgr Małgorzata Szary WBiOŚ, Katedra Hydrobiologii: dr Iga Lewin, dr Aneta Spyra Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii: dr Mariola Bartoszek, dr Justyna Polak Wydział Nauk o Ziemi: dr Marek Sołtysiak Kolokwium zaliczeniowe (w formie pisemnej) obejmuje zagadnienia realizowane na zajęciach laboratoryjnych
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 7 kryteria oceny Kolokwium pisemne oceniane jest w skali od 2 (niedostateczny) do 5 (bardzo dobry). Ocenę 3,0 (dostateczny) otrzymuje student, który poprawnie odpowie na nie mniej niż 51% całości pytań zawartych w kolokwium. przebieg procesu weryfikacji Nazwa Raporty końcowe kod(-y) osoba(-y) przeprowadzająca(- e) weryfikację wymagania merytoryczne kryteria oceny przebieg procesu weryfikacji Skala procentowa klasyfikacji: poniżej 50% - ndst (2) 51-65% - dst (3,0) 66-75% - +dst (3,5) 76 85% - dobry (4,0) 86-95% - +dobry (4,5) 95 bardzo dobry (5) Kolokwium pisemne jest przeprowadzone na zakończenie bloku laboratoryjnych. Kolokwium sprawdzane i oceniane jest przez prowadzącego zajęcia. Aby otrzymać zaliczenie końcowe wszystkie kolokwia muszą być zaliczone na ocenę pozytywną. kod 1OS_26_fs_2 WBiOŚ, Katedra Ekologii: dr Marta Kandziora-Ciupa, mgr Karolina Steindor, mgr Wojciech Bierza WBiOŚ, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody: dr hab. Agnieszka Błońska, dr hab. Alina Urbisz, dr hab. Barbara Fojcik, mgr Małgorzata Szary WBiOŚ, Katedra Hydrobiologii: dr Iga Lewin, dr Aneta Spyra Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii: dr Mariola Bartoszek, dr Justyna Polak Wydział Nauk o Ziemi: dr Marek Sołtysiak Wiedza i umiejętności rozwiązywania postawionych problemów. Wymagania: wiadomości związane z tematyką realizowanych ćwiczeń (zalecana przedmiotu podawana jest każdorazowo na zajęciach poprzedzających). Ich opanowanie stanowi podstawę aktywnego udziału w zajęciach laboratoryjnych. Za każdy raport student może otrzymać maksymalnie 5 pkt, przeliczonych na oceny według poniższej skali: 5 pkt bdb 4,5 pkt db+ 4 pkt db 3,5 pkt dst+ 3 pkt dst 2 pkt ndst Student składa raport przygotowany zgodnie ze wskazówkami prowadzącego, w formie pisemnej, pod koniec z danego tematu. Poprawne wykonanie raportu, jak również terminowe dostarczenie poprawnych raportów jest podstawą zaliczenia tej części modułu. Raporty stanowią dokumentację pracy.
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 8 Nazwa Ocena ciągła aktywności na zajęciach laboratoryjnych kod(-y) osoba(-y) przeprowadzająca(- e) weryfikację wymagania merytoryczne kryteria oceny kod 1OS_26_fs_2 WBiOŚ, Katedra Ekologii: dr Marta Kandziora-Ciupa, mgr Karolina Steindor, mgr Wojciech Bierza WBiOŚ, Katedra Botaniki i Ochrony Przyrody: dr hab. Agnieszka Błońska, dr hab. Alina Urbisz, dr hab. Barbara Fojcik, mgr Małgorzata Szary WBiOŚ, Katedra Hydrobiologii: dr Iga Lewin, dr Aneta Spyra Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii, Instytut Chemii: dr Mariola Bartoszek, dr Justyna Polak Wydział Nauk o Ziemi: dr Marek Sołtysiak Znajomość zalecanej przez prowadzących literatury, aktywne uczestnictwo w zajęciach, poprawność wykonywanych eksperymentów i przeprowadzanych analiz, prawidłowa interpretacja wyników symulacji komputerowych omawianych procesów ekologicznych, umiejętność analizy wyników. Ocenie podlega przygotowanie teoretyczne do, zaangażowanie w prace laboratoryjne, udział w dyskusji dotyczącej podejmowanych problemów badawczych. Aktywność oceniana jest na każdych zajęciach laboratoryjnych w skali 1 (aktywny) lub 0 (nieaktywny). Warunkiem zdobycia punktu za aktywność na zajęciach jest oddanie raportu pod koniec każdego z 10 laboratoriów. Oddanie raportu z tygodniowym opóźnieniem skutkuje brakiem możliwości zdobycia punktu w ramach oceny ciągłej. przebieg procesu weryfikacji Ocena końcowa obliczana jest wg skali: 10 pkt. bardzo dobry 9 pkt. dobry+ 8 pkt. dobry 7 pkt. dostateczny+ 6 pkt. dostateczny 5 niedostateczny ocena poprawności wykonywanych analiz, zaangażowania w dyskusję naukową, odpowiedzi na pytania kontrolne. Konsultacje prowadzący treści Pracownicy prowadzący wykłady i laboratoria. Konsultacje bezpośrednie mające na celu pomoc w rozwiązywaniu bieżących trudności, na które napotyka student samodzielnie studiując zalecaną literaturę przedmiotu i/lub prezentowane na wykładach lub ćwiczeniach zagadnienia wymagają dodatkowych wyjaśnień.
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 9 metody prowadzenia dydaktycznych (kontaktowych) pracy własnej opis pracy własnej organizacja obowiązkowa uzupełniająca adres strony www Indywidualne konsultacje W ramach godzin przeznaczonych na konsultacje dla studentów. Indywidualne konsultacje Taka jak zalecana dla wykładów i ćwiczeń laboratoryjnych Taka jak zalecana dla wykładów i ćwiczeń laboratoryjnych Informacje o godzinach konsultacji osób prowadzących zajęcia znajdują się w ogłoszeniach zamieszczanych w gablotkach Katedr.