PRZEWODNIK DO OCENY STANU EKOLOGICZNEGO RZEK NA PODSTAWIE MAKROBEZKRĘGOWCÓW BENTOSOWYCH

Transkrypt

1

2 INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA PRZEWODNIK DO OCENY STANU EKOLOGICZNEGO RZEK NA PODSTAWIE MAKROBEZKRĘGOWCÓW BENTOSOWYCH Redakcja naukowa: Barbara BIS Artur MIKULEC BIBLIOTEKA MONITORINGU ŚRODOWISKA WARSZAWA 2013

3 Pracę wykonano na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wydano nakładem GIOŚ ze środków finansowych Państwowego Monitoringu Środowiska. Autorzy opracowania: Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki, Łódź, ul. Banacha 12/16 Artur Mikulec Katedra Metod Statystycznych, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 41/43 Rajmund Jan Wiśniewski Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa, ul. Erazma Ciołka 13 Recenzent: Stanisław Czachorowski Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Zdjęcia zamieszczone na okładce i stronach tytułowych rozdziałów Copyright by Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2013 r. ISBN: Wydanie I Nakład 500 egzemplarzy. Format A4. Przygotowanie do druku i druk: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Magic ul. Mełgiewska 32, Lublin

4 Spis treści Rozdział I Ocena stanu ekologicznego rzek na podstawie badań zespołów makrobezkręgowców bentosowych Cele operacyjne Ramowej Dyrektywy Wodnej Główne zasady wspólnotowej strategii wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej Typologia abiotyczna rzek europejskich Ekoregiony Kluczowe parametry środowiskowe dla typologii abiotycznej rzek Jednolite części wód Warunki referencyjne Ocena stanu ekologicznego rzek Biologiczne elementy jakości wód jako podstawa klasyfikacji stanu ekologicznego wód Glony jako biologiczne wskaźniki jakości wód Wodne i lądowe rośliny jako biologiczne wskaźniki jakości wód Makrobezkręgowce jako biologiczne wskaźniki jakości wód Ryby jako biologiczne wskaźniki jakości wód Rola biologicznych elementów jakościowej oceny stanu ekologicznego wód w ocenie różnych typów presji Miary biologiczne i ekologiczne stosowane w ocenie stanu ekologicznego rzek Klasyfikacja jakościowa rzek Wskaźniki jakości ekologicznej wód a wielometryczna ocena jakości rzek na podstawie badań zespołu makrobezkręgowców bentosowych Interkalibracja Aneks I. Zestawienie miar biologicznych stosowanych powszechnie w biologicznej ocenie jakości wód na podstawie makrobezkręgowców bentosowych w rutynowym monitoringu ekologicznym rzek Aneks II. Lista wybranych metriksów biologicznych i ekologicznych dla bezkręgowców wodnych rzek europejskich Rozdział II Metodyka poboru wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców bentosowych (RIVECO macro) w małych i średniej wielkości rzekach Polski dla celów monitoringu ekologicznego, zgodna z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej Wprowadzenie Wytyczne normatywne dla poboru wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców bentosowych z małych i średniej wielkości rzek Główne założenia metodyczne dla poboru wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców bentosowych rzek Standardowe procedury terenowe dla poboru wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców bentosowych z małych i średniej wielkości rzek Szacowanie i typologia siedlisk do poboru próbek makrobentosu Metodyka reprezentatywnego poboru próbek makrobezkręgowców bentosowych z różnych typów siedlisk rzecznych Pobór wielosiedliskowych próbek makrobentosu z gruboziarnistego substratu mineralnego... 54

5 4.2. Pobór wielosiedliskowych próbek makrobentosu ze średnioziarnistego i drobnoziarnistego substratu mineralnego Pobór wielosiedliskowych próbek makrobentosu ze zdrewniałych i grubocząsteczkowych komponentów podłoża organicznego (makrofity, CPOM, ksylal, części roślinności nadbrzeżnej, rumosz organiczny) Sprzęt hydrobiologiczny do poboru wielosiedliskowych próbek makrobentosu Procedury terenowe związane z przygotowaniem próbek makrobentosu do prac laboratoryjnych Redukcja pobranego materiału dennego Etykietowanie próbek hydrobiologicznych Konserwowanie próbek hydrobiologicznych Zasady bezpieczeństwa Rozdział III Metodyka poboru wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców bentosowych (RIVECO macro) w rzekach dużych i trudnodostępnych dla celów monitoringu ekologicznego, zgodna z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej... 61, Rajmund Jan Wiśniewski 1. Wprowadzenie Przygotowanie do badań terenowych prowadzonych na rzekach dużych i trudnodostępnych Standardowe procedury terenowe Wybór stanowiska pomiarowego Wyznaczanie punktów pobierania próbek cząstkowych Pobieranie próbek wielosiedliskowych Wstępne przygotowanie próbek makrobentosu Zakres, terminy i częstotliwość monitoringu Bezpieczeństwo pracy Rozdział IV Metodyka standardowych procedur laboratoryjnych (RIVECO macro) stosowanych w opracowaniu wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców bentosowych dla celów monitoringu ekologicznego rzek Polski, zgodna z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej Główne etapy prac laboratoryjnych Sprzęt laboratoryjny Standardowe procedury laboratoryjne Przygotowanie materiału biologicznego do selekcji podpróbek Zasady selekcji podpróbek makrobentosu Losowa selekcja podpróbek Przygotowanie materiału biologicznego do sortowania podpróbek Przebieranie podpróbek Ocena liczebności makrobezkręgowców bentosowych Procedura przebierania próbek makrobentosu o wysokiej liczebności kilku grup współdominujących Zasady przygotowania protokołu laboratoryjnego RIVECO macro Aneks III. Schemat techniczny narzędzia do poboru podpróbek Aneks IV. Protokół laboratoryjny RIVECO macro... 82

6 Rozdział V Protokół terenowy RIVECO macro do poboru wielosiedliskowych próbek makrobezkręgowców wodnych z rzek Polski dla celów monitoringu ekologicznego, zgodny z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej Rozdział VI Przewodnik do protokołu terenowego RIVECO macro dla wielosiedliskowego poboru próbek makrobezkręgowców wodnych do celów monitoringu ekologicznego rzek Polski, zgodny z założeniami Ramowej Dyrektywy Wodnej Założenia ogólne Dane nagłówkowe protokołu Podstawowe dane dotyczące zlewni Podstawowe dane dotyczące fragmentu dorzecza i stanowiska Hydrologia i morfologia strumienia Antropopresja w obrębie stanowiska Zanieczyszczenie wód w obrębie stanowiska Charakterystyka parametrów fizykochemicznych wody na stanowisku badawczym Dane dotyczące typologii siedlisk w obrębie stanowiska pomiarowego Rozdział VII Typy biocenotyczne rzek Polski oraz wyznaczanie granic klas za pomocą Polskiego Wielometrycznego Wskaźnika Stanu Ekologicznego Rzek MMI PL na podstawie makrobezkręgowców bentosowych (moduł oceny: RIVECO macro)... 97, Artur Mikulec 1. Ocena stanu ekologicznego rzek Polski za pomocą Polskiego Wielometrycznego Wskaźnika MMI PL (system oceny: RIVECO macro) Główne cele analityczne Materiał badawczy Metodyka badań i etapy prac analitycznych Wyznaczanie wartości metriksów cząstkowych Normalizacja metriksów cząstkowych Wielometryczny Wskaźnik Interkalibracyjny ICMi Polski Wielometryczny Wskaźnik MMI PL Granice klas jakości wód Harmonizacja granic klas jakości wód Analiza porównawcza zgodności Polskiego Wielometrycznego Wskaźnika MMI PL z wytycznymi Centralno-Bałtyckiej Geograficznej Grupy Interkalibracyjnej Aneks V. Sumaryczny Wskaźnik Jakości Wód BMWP_PL system punktacji dla rodzin makrobezkręgowców wodnych Literatura