Katarzyna Kocot-Górecka

Instytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Społeczne role płci i decyzje prokreacyjne w Polsce na tle wybranych krajów europejskich Katarzyna Kocot-Górecka Sękocin Stary, 22-23 listopada 2018

Kulturowe role płci a intencje i decyzje prokreacyjne Konflikt ról wynikający ze zbliżonych wymagań (dyspozycyjność i obciążenia) na rynku pracy dla obu płci i brak odpowiedniej równości płci w podziale obowiązków domowych od wielu lat jest postrzegane jako istotny czynnik różnicujący płodność w Europie (P.McDonald, 2000) W niektórych krajach europejskich od około trzech dekad występuje wzrost dzietności, któremu towarzyszą zmiany kulturowych ról płci. Goldstein, Bernhardt i Lappegård (2014) sformułowały hipotezę, że zmniejszanie konfliktu pomiędzy pracą zawodową i obowiązkami domowymi sprzyja wyższej dzietności.

Współczynnik dzietności Wyjaśnienie zmian modelu rodziny - Rewolucja kulturowych ról płci Równowaga Beckera model rodziny z mężczyzną jako głównym żywicielem Rosnący udział kobiet w edukacji i rynku pracy Pierwszy etap rewolucji kulturowych ról płci Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics, Population and Development Review 41 (1): 1 31, p. 9.

Współczynnik dzietności Wyjaśnienie zmian modelu rodziny - Rewolucja kulturowych ról płci Równowaga Beckera model rodziny z mężczyzną jako głównym żywicielem BRAK RÓWNOWAGI między potrzebami i realnymi możliwościami łączenia pracy z rodziną model rodziny z pracującą matką i podwójnym obciążeniem kobiet Rosnący udział kobiet w edukacji i rynku pracy Pierwszy etap rewolucji kulturowych ról płci Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics, Population and Development Review 41 (1): 1 31, p. 9.

Współczynnik dzietności Wyjaśnienie zmian modelu rodziny - Rewolucja kulturowych ról płci Równowaga Beckera model rodziny z mężczyzną jako głównym żywicielem Równowaga oparta na partnerskim modelu rodziny BRAK RÓWNOWAGI między potrzebami i realnymi możliwościami łączenia pracy z rodziną model rodziny z pracującą matką i podwójnym obciążeniem kobiet Rosnący udział kobiet w edukacji i rynku pracy Rosnąca aktywność zawodowa kobiet i rosnąca równość płci w sferze prywatnej Pierwszy etap rewolucji kulturowych ról płci Drugi etap rewolucji kulturowych ról płci Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics, Population and Development Review 41 (1): 1 31, p. 9.

Indeks łączenia pracy zawodowej z rodziny Najlepsze warunki łączenia pracy zawodowej z rodziną Najgorsze warunki łączenia pracy zawodowej rodziną Źródło: A.Matysiak, D.Węziak-Białowolska, Country-Specific Conditions for Work and Family Reconciliation: An Attempt at Quantification, European Journal of Population 1/2016.

Współczynniki dzietności ogólnej, 2015 rok SE IC DK NO FI LU BE EE FR SI BG NL UK IE LV ES HU IT DE LT AT CH PL CY RO SK CZ MT EL PT 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 Źródło: Eurostat Źródło: A.Matysiak, D.Węziak-Białowolska, Country-Specific Conditions for Work and Family Reconciliation: An Attempt at Quantification, European Journal of Population 1/2016.

Międzynarodowy program badań demograficznych Cel: rozpoznanie i wyjaśnienie współczesnych przeobrażeń demograficznych w krajach europejskich GGS - panelowe badanie ankietowe (kolejne rundy co trzy lata) biografie respondentów, ich postawy, zamierzenia, sytuację ekonomiczną, rodzinną i społeczną. Baza danych indywidualnych dla krajów uczestniczących (20 krajów europejskich oraz 4 pozaeuropejskie) dane krajowe po dokonaniu ich harmonizacji Kontekstualna baza danych szeregi czasowe wskaźników demograficznych, ekonomicznych i społecznych; informacje o zmianach przepisów odpowiednich prawnych dotyczących polityki społecznej. Ponad 200 wskaźników makro dla 60 krajów za ostatnie 40 lat Obie bazy dostępne dla całego środowiska naukowego, opis GGP i reguły dostępu do danych: http://www.ggp-i.org/

GGS PL1 grant MNiSW/NCN (554/N-UNECE/2009/0) pierwsza runda badania zrealizowana na przełomie 2010/2011; próba blisko 20 tys. osób w wieku 18-79 lat GGS PL2 grant NCN (DEC-2013/08/M/HS4/00421) druga runda badania zrealizowana na przełomie 2014/2015; ponowny wywiad przeprowadzono z 12,4 tys. osób z pierwszej rundy 61% próby wyjściowej Próba dodatkowa - 1477 osób w wieku 18-21 lat Badania w terenie Biuro Badań i Analiz Statystycznych Polskiego Towarzystwa Statystycznego, ankieterzy GUS Od opuszczenia domu rodzinnego do przejścia na emeryturę. Życie Polaków w świetle danych z badania ankietowego Generacje i Rodziny (GGS-PL) http://www.sgh.waw.pl/isd

2,2 1,9 2 1,8 2,0 1,7 1,6 1,5 1,8 1,4 1,3 1,2 1,6 1,1 0,9 1 1,4 0,8 0,7 0,6 1,2 0,5 0,4 0,3 1,0 0,2 0,1 0 Współczynniki dzietności ogólnej w wybranych krajach Europy w latach 1990-2016 Okres pomiędzy rundami- Okres pomiędzy 7 krajów rundami- 7 krajów Okres pomiędzy rundami Okres pomiędzy - Polska rundami - Polska 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Bułgaria Czechy Niemcy Francja Litwa Węgry Austria Polska Francja Litwa Polska

Dane: Dane Pierwsza runda badania GENERACJE, RODZINY I PŁEĆ KULTUROWA (Generations and Gender Survey) przeprowadzona najwcześniej Węgrzech, w Bułgarii, 2004, i najpóźniej w Polsce (2010/2011). Wybrane kraje do analizy: Austria, Bułgaria, Czechy, Francja, Litwa, Niemcy, Polska, Węgry Respondentki uwzględnione w analizie: kobiety w wieku 20-44 lata w rundzie I mieszkające z mężem lub partnerem, Intencje krótkoterminowe do 3 lat sformułowane na podstawie odpowiedzi na pytanie: Czy ma Pani zamiar mieć dziecko (lub kolejne dziecko) w ciągu najbliższych 3 lat? Urodzenie dziecka w okresie od zakończania rundy I do rozpoczęcia rundy II.

Sfera publiczna Ogólnie rzecz biorąc mężczyźni są lepszymi przywódcami politycznymi niż kobiety. W sytuacji, kiedy brakuje miejsc pracy, mężczyźni powinni mieć większe prawo do pracy niż kobiety. Sfera prywatna Rola kobiet i mężczyzn w związku: Lepiej jest, aby w związku mężczyzna był starszy od kobiety. Nie jest dobrze dla związku, jeśli kobieta zarabia więcej niż mężczyzna. Rola kobiety jako matki: Jest ze szkodą dla małego dziecka, gdy jego matka pracuje. Trzy grupy osób według poglądów: Poglądy Kobiety o poglądach tradycyjnych - konsekwentnie zgodziły się z powyższymi stwierdzeniami; Kobiety o poglądach nowoczesnych - konsekwentnie się nie zgodziły; Kobiety o poglądach niezdecydowanych nie miały określonego zdania.

10 8 Poglądy kobiet: Rola kobiet i mężczyzn w życiu społecznym tradycyjne niezdecydowane nowoczesne 8 Rola kobiet i mężczyzn w związku 10 Najwięcej poglądów nowoczesnych występuje w krajach Europy Zachodniej Rola kobiety jako matki 10 Większość kobiet w krajach Europy Środkowo-Wschodniej ma poglądy tradycyjnych z wyjątkiem Czech 8

10 8 Poglądy kobiet: Rola kobiet i mężczyzn w życiu społecznym tradycyjne niezdecydowane nowoczesne 10 Rola kobiet i mężczyzn w związku 8 Rola kobiety jako matki 10 Większość kobiet w krajach Europy Środkowo-Wschodniej ma poglądy tradycyjnych z wyjątkiem Czech 8

10 8 Poglądy kobiet: Rola kobiet i mężczyzn w życiu społecznym tradycyjne niezdecydowane nowoczesne 10 Rola kobiet i mężczyzn w związku 8 Rola kobiety jako matki 10 8

10 8 Poglądy kobiet: Rola kobiet i mężczyzn w życiu społecznym tradycyjne niezdecydowane nowoczesne Najwięcej poglądów nowoczesnych dotyczy sfery społecznej 8 Rola kobiet i mężczyzn w związku 10 Najwięcej poglądów nowoczesnych występuje w krajach Europy Zachodniej Rola kobiety jako matki Większość 10 kobiet w krajach Europy Środkowo-Wschodniej ma poglądy tradycyjne z wyjątkiem Czech 8

Obciążenie obowiązkami domowymi i opiekuńczymi Lista czynności domowych i opiekuńczych względem małych dzieci wykorzystanych w ocenie podziału obowiązków pomiędzy małżonkami/partnerami Codzienne obowiązki domowe Przygotowanie codziennych posiłków Zmywanie naczyń Kupowanie żywności Sprzątanie mieszkania Obowiązki opiekuńcze względem małych dzieci Ubieranie dzieci lub doglądanie, aby były odpowiednio ubrane Usypianie dzieci i/lub doglądanie, aby poszły do łóżka Przebywanie z dziećmi w domu, gdy są chore Zabawa z dziećmi i/lub spędzanie z nimi czasu wolnego Pomoc dzieciom przy odrabianiu pracy domowej Odprowadzanie dzieci do i ze szkoły, przedszkola, opiekunki, czy zajęć pozalekcyjnych

Opinie kobiet 10 Codzienne obowiązki domowe kobiet 8 Węgry Bułgaria Polska Litwa Czechy Austria Niemcy Francja Obciążenia obowiązkami: większe równe mniejsze 10 Obowiązki opiekuńcze kobiet względem małych dzieci 8 Obciążenia obowiązkami: większe równe mniejsze

Poglądy-stopień obciążenia Poglądy na temat związku i podział obowiązków domowych 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowane-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe Poglądy na temat pracującej matki i podział obowiązków opiekuńczych nad dziećmi 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowane-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe

Poglądy-stopień obciążenia Poglądy na temat związku i podział obowiązków domowych 5 3 1 Równy podział obowiązków występował najczęściej wśród kobiet o poglądach : niezdecydowanych nowoczesnych tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowane-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe 5 3 1 Poglądy na temat pracującej matki i podział obowiązków opiekuńczych nad dziećmi Równy podział obowiązków występował najczęściej wśród kobiet o poglądach : tradycyjnych nowoczesnych tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowane-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe

Poglądy-stopień obciążenia Poglądy na temat związku i podział obowiązków domowych 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowae-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe Poglądy na temat pracującej matki i podział obowiązków opiekuńczych nad dziećmi 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowae-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe

Poglądy-stopień obciążenia Poglądy na temat związku i podział obowiązków domowych 5 3 1 niezdecydowanych nowoczesnych Większy udział obowiązków występował najczęściej wśród kobiet o poglądach : tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowae-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe Poglądy na temat pracującej matki i podział obowiązków opiekuńczych nad dziećmi 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowae-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe tradycyjnych nowoczesnych Większy udział obowiązków występował najczęściej wśród kobiet o poglądach :

Poglądy-stopień obciążenia Poglądy na temat związku i podział obowiązków domowych 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowae-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe Poglądy na temat pracującej matki i podział obowiązków opiekuńczych nad dziećmi 5 3 1 tradycyjne-mniejsze tradycyjne-równe tradycyjne-większe niezdecydowane-mniejsze niezdecydowane-równe niezdecydowae-większe nowoczesne-mniejsze nowoczesne-równe nowoczesne-większe We wszystkich krajach wśród kobiet bardzo rzadko występował mniejszy udział w obowiązkach

Węgr y Bułga ria Polska Czechy Litwa Polska Litwa Austr ia Niemcy Franc ja Wyniki modeli logitowych intencji posiadania dziecka i urodzenia dziecka Istotne przyrosty ilorazów szans (w%) w porównaniu do kobiet o nowoczesnych poglądach i większym obciążeniu obowiązkami domowymi W zbiorze zmiennych kontrolnych istotne znaczenie ujawniły: wykształcenie, liczba dzieci i wiek kobiet. Francja Niemcy Austria Bułgaria Węgry tradycyjne-większe niezdecydowane-większe tradycyjne-równe Brak istotnych różnic nowoczesne-równe tradycyjne-równe nowoczesne-równe tradycyjne-większe nowoczesne-równe niezdecydowane-większe niezdecydowane-równe tradycyjne-większe tradycyjne-równe tradycyjne-większe tradycyjne-większe Intencje urodzenia dziecka -20-10 10 20 30 40 50 Urodzenie dziecka Poglądy na temat roli kobiet w związku i obciążenie obowiązkami domowymi

Węgr y Bułga ria Polska Czechy Litwa Polska Litwa Austr ia Niemcy Franc ja Wyniki modeli logitowych intencji posiadania dziecka i urodzenia dziecka Istotne przyrosty ilorazów szans (w%) w porównaniu do kobiet o nowoczesnych poglądach i większym obciążeniu obowiązkami domowymi Partnerski (równy) podział codziennych obowiązków domowych zwiększał szansę decyzji prokreacyjnych wśród kobiet o nowoczesnych poglądach w Polsce, w Czechach i na Litwie, ale również o tradycyjnych poglądach w Polsce, w Niemczech, i na Litwie. Nierówny podział obowiązków zmniejsza szansę decyzji prokreacyjnych wśród kobiet o tradycyjnych poglądach z wyjątkiem Polski. W zbiorze zmiennych kontrolnych istotne znaczenie ujawniły: wykształcenie, liczba dzieci i wiek kobiet. Francja Niemcy Austria Bułgaria Węgry tradycyjne-większe niezdecydowane-większe tradycyjne-równe Brak istotnych różnic nowoczesne-równe tradycyjne-równe nowoczesne-równe tradycyjne-większe nowoczesne-równe niezdecydowane-większe niezdecydowane-równe tradycyjne-większe tradycyjne-równe tradycyjne-większe tradycyjne-większe Intencje urodzenia dziecka -20-10 10 20 30 40 50 Urodzenie dziecka Poglądy na temat roli kobiet w związku i obciążenie obowiązkami domowymi

Wnioski Kobiety w różny sposób postrzegają równość płci w sferze społeczne i prywatnej: poglądy nowoczesne częściej występują w odniesieniu do sfery społecznej niż w odniesieniu do sfery prywatnej. Kobiety w różny sposób postrzegają równość płci w sferze prywatnej (w związku i w opiece nad dzieckiem): poglądy nowoczesne częściej są deklarowane w odniesieniu do związku niż w odniesieniu do roli matki. 68% - 83% kobiet jest w większym stopniu obciążone obowiązkami domowymi, a 63% - 76% kobiet jest w większym stopniu obciążone obowiązkami opiekuńczymi nad dziećmi niż mężczyźni. W Polsce jest od 64% do 79% w zależności od poglądów kobiet z większym obciążeniem obowiązkach domowych i od 56% do 68% z większym obciążeniem opieką nad dzieckiem. Partnerski (równy) podział obowiązków zwiększa szansę na urodzenie dziecka nie tylko wśród kobiet o nowoczesnych poglądach ale również wśród niezdecydowanych i o tradycyjnych poglądach w porównaniu do kobiet z dużym obciążeniem obowiązkami. Wniosek końcowy: promowanie bardziej równomiernego podziału obowiązków między partnerami/rodzicami, a przede wszystkim dostosowywania podziału obowiązków w rodzinie do obciążeń zawodowych obojga partnerów/rodziców sprzyja decyzjom posiadania dziecka.