Emerytury w Polsce i na świecie 1 60
Emerytura ma zabezpieczyć byt na starość, gdy z powodu wieku nie będziesz już mógł pracować. 2 61
Umowa międzypokoleniowa (solidaryzm) Składki wpłacane teraz przez osoby aktywne zawodowo ZUS przekazuje na wypłatę świadczeń obecnym emerytom. Odwołujemy się do lekcji 1, w czasie której mówiliśmy, jak narodził się polski system emerytalny. Idea solidaryzmu międzypokoleniowego powstała na przełomie XIX/XX w. Była odpowiedzią na liberalną filozofię, według której interesy jednostki są ważniejsze niż dobro ogółu. Wraz z wiekiem tracimy siły i musimy korzystać z pomocy innych ludzi, opieki czy infrastruktury utrzymywanej przez nas wszystkich. Przypominamy hasła, które wymyślili uczniowie: Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo 3 62
Po reformie powszechnego systemu emerytalnego w 1999 roku przeszliśmy: od modelu ZDEFINIOWANEGO ŚWIADCZENIA do modelu ZDEFINIOWANEJ SKŁADKI Reformę w 1999 r. przeprowadził rząd Jerzego Buzka na podstawie ustaw uchwalonych w 1998 r. Dlaczego reforma systemu emerytalnego była konieczna? Z powodu starzenia się społeczeństwa. Z prognozy Biura Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego wynikało, że w przyszłości za mało osób będzie pracowało na jednego emeryta. Celem reformy było nie tylko zagwarantowanie w przyszłości wypłaty emerytur wszystkim ubezpieczonym, lecz także ściślejsze powiązanie składki ze świadczeniem. System emerytalny, który był w Polsce do 31 grudnia 1998 r., był tzw. systemem zdefiniowanego świadczenia. Jego cechą jest brak powiązania między wysokością płaconej składki na ubezpieczenie społeczne a wysokością przyszłej emerytury. W systemie emerytalnym wprowadzonym od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje zasada: ile wpłaciłeś, tyle otrzymasz. Wysokość przyszłej emerytury zależy od: sumy wpłaconych składek, sytuacji na rynku pracy lub efektywności inwestowania środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych. System ten, zwany systemem zdefiniowanej składki, wymaga też, by każdy ubezpieczony dbał o to, aby pracodawca opłacał za niego składkę emerytalną w pełnej wysokości. System zdefiniowanej składki system, w którym wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek. System zdefiniowanego świadczenia system, w którym wysokość emerytury to często określony procent ostatniego wynagrodzenia osoby, która przechodzi na emeryturę. 4 63
Moje składki to moja emerytura Wysokość emerytury zależy od: zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zapisanych na Twoim koncie w ZUS, zwaloryzowanego kapitału początkowego zapisanego na Twoim koncie w ZUS, środków zapisanych na subkoncie, średniego dalszego trwania życia ustalonego dla wieku, w którym przechodzisz na emeryturę. Emerytura = zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzee ssssłzzaassii zzzz uuuueeeeuuiiiiuuzzzzzzzzzz eeeeeezzzzeezzzzzzee + zzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzzz ssssssssssssł uuuuuuuuąeeeeeeeezz + śzzzzzzzzzz zzzzuuuuuuzzzzee zzzz ssuuuusszzzzzzzzzz śzzzzzzzzzzzz aaaaaaaaaaaa eeeeeeeeeeeeee żzzzzzzzz (zz eeeeeeeeeeąuuuuuucc) Konto ubezpieczonego indywidualne konto każdej ubezpieczonej osoby, które prowadzi ZUS. Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zapisanych na koncie składek przez przyjęty wskaźnik waloryzacji. Nie może on być niższy niż wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym, który poprzedza termin waloryzacji, w stosunku do roku poprzedniego. Tablice średniego dalszego trwania życia określają przeciętne dalsze trwanie życia osoby na emeryturze (w miesiącach) dla każdego rocznika. Ogłasza je prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Kapitał początkowy środki zgromadzone na emeryturę przed 1999 r. Subkonto prowadzi je ZUS w ramach II filaru ubezpieczenia emerytalnego. 5 64
Piramidy wieku ludności Polski Według prognozy Głównego Urzędu Statystycznego liczba ludności Polski w 2050 r. wyniesie 33 mln 951 tys. W porównaniu do 2013 r. oznacza to zmniejszenie liczby ludności o 4,55 mln, tj. o 12%. Oprócz ujemnego przyrostu naturalnego (różnica między liczbą urodzeń i zgonów) wystąpią inne niekorzystne zmiany w strukturze ludności według wieku, będzie też mniej kobiet w wieku rozrodczym. Osoby w wieku 65 lat i starsze będą stanowiły prawie 1/3 populacji, a ich liczba wzrośnie o 5,4 mln w porównaniu do 2013 r. Z kolei kobiety w wieku rozrodczym w 2050 r. będą stanowiły jedynie 62% w porównaniu do 2013 r. Zgodnie z prognozą GUS przeciętne trwanie życia będzie się nadal wydłużało w 2050 r. o 9 lat dla mężczyzn i 6 lat dla kobiet. Działanie trzech czynników niskiej płodności, dłuższego życia oraz migracji, która dotyczy zwłaszcza ludzi młodych oraz wpływ wyżów i niżów demograficznych z przeszłości i ich skutki wpływają na strukturę wieku społeczeństwa. Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Prognoza ludności na lata 2014 2050 6 65
Dłuższa praca = wyższa emerytura Im dłużej będziesz pracować, tym wyższą dostaniesz emeryturę odłożysz więcej składek, które będą waloryzowane, i niższy będzie wskaźnik średniego dalszego trwania życia. Czy przyznanie emerytury zależy od osiągnięcia określonego stażu pracy? Nie. Warunkiem nabycia prawa do emerytury jest ukończenie 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę oraz udokumentowanie jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. Staż pracy decyduje jednak o wysokości emerytury. 7 66
Trzy filary 2018 r. I FILAR konto w ZUS II FILAR OFE, subkonto w ZUS III FILAR IKE, IKZE, PPE I filar to środki zgromadzone w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zapisane na koncie ubezpieczonego, które prowadzi ZUS. 2062 r. II filar to środki z otwartego funduszu emerytalnego (OFE) i z subkonta w ZUS. Jeśli dana osoba nie ma rachunku w OFE, to jej II filar to tylko subkonto w ZUS. III filar to indywidualne konta emerytalne (IKE), indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), pracownicze programy emerytalne (PPE). IKE i IKZE to forma indywidualnego dobrowolnego oszczędzania na emeryturę w III filarze, powiązana z ulgami podatkowymi. Wpłaty na IKE i IKZE nie mogą w danym roku przekroczyć określonego w przepisach limitu. PPE to dobrowolna forma grupowego oszczędzania na emeryturę, organizowana przez pracodawcę z udziałem pracowników. Gromadzone środki wpłacane są na wybrane przez pracownika fundusze inwestycyjne. Składka podstawowa nie jest wliczana do wynagrodzenia, które stanowi podstawę obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne. Uczestnik PPE może zadeklarować składkę dodatkową. 8 67
Wiek emerytalny w Polsce Kobiety mogą przejść na emeryturę, gdy ukończą co najmniej 60 lat, a mężczyźni 65 lat. Można wystąpić o emeryturę zaraz po ukończeniu tego wieku to prawo, a nie obowiązek. Kobieta, która ukończy 60 lat, a mężczyzna 65 lat, samodzielnie decydują, kiedy skorzystają z emerytury. Ukończenie takiego wieku emerytalnego uprawnia jedynie do wystąpienia o to świadczenie. ZUS przyznaje emeryturę dopiero wtedy, gdy osoba zainteresowana złoży wniosek (nie wcześniej niż od miesiąca, w którym złoży wniosek). Tylko w jednej sytuacji ZUS przyznaje emeryturę bez wniosku osoby zainteresowanej (tzw. emeryturę z urzędu) jeśli miała prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i osiągnęła wiek uprawniający do emerytury (60 lat kobieta, 65 lat mężczyzna). 9 68
Wiek emerytalny na świecie Warto się odnieść do tekstu uzupełniającego nr 2 z Materiałów dla ucznia (s. 43). 10 69
Jak sprawdzić prognozowaną wysokość swojej emerytury? W kalkulatorze na Platformie Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS) albo na www.zus.pl. U doradcy emerytalnego w placówce ZUS. Obliczenie kwoty prognozowanego świadczenia pozwoli Ci wybrać najlepszy dla Ciebie moment przejścia na emeryturę. Uruchomiona 14 czerwca 2012 r. Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS) to nic innego, jak ZUS w internecie (www.zus.pl). Dzięki tej nowoczesnej formie kontaktu z ZUS można załatwić elektronicznie większość spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi, w tym złożyć wniosek o emeryturę, uzyskać informację o przyznanych świadczeniach i terminach ich wypłaty. Osoba, która ma konto na PUE ZUS, może skorzystać z kalkulatora, który wyliczy jej prognozowaną kwotę przyszłej emerytury na podstawie danych zapisanych na jej koncie w ZUS. Trzeba tylko podać kwotę planowanych przyszłych zarobków. Członkom OFE do wyliczenia prognozowanej emerytury potrzebna jest także ostatnia informacja o środkach zgromadzonych na rachunku w OFE. Osoba, która nie ma konta na PUE ZUS, może obliczyć prognozowaną kwotę emerytury na www.zus.pl. Może skorzystać z uproszczonej lub zaawansowanej wersji kalkulatora. Aby obliczyć prognozowane świadczenie, można wykorzystać dane z informacji o stanie konta, którą ZUS wysyła co roku. Prognozowaną kwotę emerytury, i to w zależności od wskazanego przez klienta planowanego momentu zakończenia aktywności zawodowej, może też obliczyć doradca emerytalny ZUS. Aby skorzystać z jego pomocy, wystarczy przyjść do placówki ZUS. Aby zarejestrować się na PUE, trzeba: wypełnić elektronicznie formularz, gdy ZUS wyśle login, wybrać hasło (osoby, które mają konto w banku, który podpisał porozumienie z ZUS, mogą założyć profil na PUE bezpośrednio ze strony internetowej bankowości elektronicznej), potwierdzić swoją tożsamość (uwierzytelnić profil): osobiście w placówce ZUS, elektronicznie jeśli ktoś ma profil zaufany epuap (elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej), certyfikat kwalifikowany lub rachunek w banku, który podpisał porozumienie z ZUS. 11 70
Jak sprawdzić stan konta w ZUS? Osoba ubezpieczona może sprawdzić na PUE ZUS m.in. stan swojego konta oraz czy pracodawca odprowadza za nią składki. Na slajdzie: profil osoby ubezpieczonej, a w nim zestawienie odprowadzanych składek za kolejne miesiące. 12 71