Romuald Poliński Janusz Biernat Polityka pieniężna Polski ORIENTACJE I UWARUNKOWANIA ALMAMER wydawnictwo
RECENZENCI NAUKOWI prof. zw. dr hab. Zdzisław Bombera prof. dr hab. Jerzy Telep REDAKCJA I KOREKTA Halina Bogusz PROJEKT OKŁADKI Tomasz Fabiański SKŁAD I ŁAMANIE Igor Hermanowski Copyright by ALMAMER Szkoła Wyższa, Warszawa 2013 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy. ALMAMER Szkoła Wyższa 01-201 Warszawa, ul. Wolska 43 www.wydawnictwo.almamer.pl ISBN 978-83-62644-17-9 DRUK I OPRAWA Zakład Wydawniczy DrukTur Sp. z o.o. 01-201 Warszawa, ul. Wolska 43 tel. 22 321 85 03 www.druktur.pl ZAMÓWIENIA e-mail: wydawnictwo@druktur.pl tel. +48 22 321 85 03
Spis treści Wstęp................... 5 Rozdział I Orientacje polityki pieniężnej Polski w latach 1998 2008. 9 Rozdział II Mechanizmy transmisji polityki pieniężnej do gospodarki. 27 Rozdział III Polityka pieniężna Polski a równowaga wewnętrzna i zewnętrzna.................. 45 Rozdział IV Polityka pieniężna i fiskalna Polski a konwergencja makroekonomiczna w Unii Europejskiej......... 63 1. Cele polityki makroekonomicznej Unii Europejskiej. 63 2. Kryteria konwergencji makroekonomicznej w Unii Europejskiej.............. 67 Rozdział V Stabilność i rozwój Polski a rola unijnej bankowości centralnej.................... 77 1. Sztywność instytucjonalna Paktu Stabilności i Wzrostu i restrykcyjność polityki monetarnej...... 77 2. Europejski System Banków Centralnych..... 82 3. Status i funkcje NBP i RPP......... 85
4 Spis treści Zakończenie (Wnioski)............. 89 Bibliografia................. 95 Inne źródła................ 97 Spis rysunków, tabel i wykresów.......... 99 Rysunki................. 99 Tabele.................. 99 Wykresy................. 100
Wstęp Orientacje i uwarunkowania polityki pieniężnej Polski, w szczególności mechanizm transmisji jej celów, założeń i zaleceń do gospodarki narodowej, oraz rola w tym kontekście czynników zewnętrznych związanych z członkostwem Polski w Unii Europejskiej to ważny i aktualny problem zarówno teoretyczny, jak i praktyczny. Dla jego rozstrzygnięcia poddano analizie i ocenie cele, zasady, proces decyzyjny i instrumenty polityki pieniężnej przyjęte i stosowane w latach 1998 2008, a przede wszystkim to, jak określone uwarunkowania i decyzje wpływały na podaż pieniądza, a w konsekwencji na popyt, poziom cen, inwestycje, wzrost PKB i inne wskaźniki charakteryzujące sytuację makroekonomiczną Polski. Chodzi tu m.in. o to, jak efekty polityki pieniężnej płynności i dochodowy oraz zmiany cen przenosiły się do gospodarki narodowej za pośrednictwem określonych kanałów transmisji. W Polsce w latach 1998 2008 zachodziły istotne zmiany w orientacji, uwarunkowaniach i efektywności polityki pieniężnej oraz całej polityki makroekonomicznej. Na początku badanego okresu zmieniony został system kursu walutowego z tak zwanego kierowanego płynnego na system kursu płynnego. Od kwietnia 2000 r. kurs walut zagranicznych w złotych polskich kształtował się w zależności od charakteru i orientacji polityki pieniężnej (ekspansywna, restrykcyjna), jaką prowadził Narodowy Bank Polski jako bank centralny. Polityka pieniężna przestała być zależna od polityki kursu walutowego, a przeciwnie to polityka pieniężna po przejściu na płynny kurs walutowy wywiera istotny wpływ na kształtowanie się kursu walut zagranicznych w złotych. Pewną rolę odgrywa tu również polity-
6 Wstęp ka pieniężna prowadzona przez banki centralne partnerów zagranicznych Polski. Tak więc od początku badanego okresu warunki prowadzenia polityki pieniężnej w Polsce stały się podobne jak w przypadku dużych rynków pieniężnych (dolara amerykańskiego, euro, jena japońskiego, funta brytyjskiego i franka szwajcarskiego). Podobieństwo to wynika z trzech przesłanek. Po pierwsze, polityka pieniężna prowadzona jest przez władzę monetarną (bank centralny), a głównym celem strategicznym tej polityki jest utrzymanie stabilności cen i inflacji na niskim poziomie, przy czym to zmiany w orientacji polityki pieniężnej wpływają na kursy walut zagranicznych w walucie krajowej. Po drugie, kursy walut zagranicznych (w walucie krajowej) są wielkością wypadkową zależną od polityki pieniężnej krajowego banku centralnego, Europejskiego Banku Centralnego i odpowiednich zagranicznych banków centralnych. Po trzecie, występuje duża mobilność kapitału, która wyraża się między innymi w dużych zmianach poziomu i struktury inwestycji portfelowych nawet przy niewielkich różnicach stóp procentowych banków centralnych w kraju i za granicą. Zbliżenie warunków prowadzenia polityki pieniężnej w Polsce do warunków na dużych rynkach pieniężnych polegało również na tym, że znacznemu ograniczeniu uległo stosowanie wielu rodzajów polityki: dziedzinowych, branżowych, sektorowych, które dawniej stanowiły instrumenty interwencjonizmu państwowego w gospodarce narodowej. Polityka przemysłowa, polityka rolna, polityka cenowa, polityka dochodowa czy też polityka tworzenia nowych miejsc pracy, a także polityka transportowa traciły na znaczeniu ze względu na coraz mniejsze możliwości oddziaływania na podmioty gospodarcze i gospodarstwa domowe za pośrednictwem narzędzi finansowych niezwiązanych z polityką pieniężną banku centralnego i polityką fiskalną rządu. Zwiększenie roli i znaczenia polityki pieniężnej wynikało również ze znacznego ograniczenia zakresu stosowania polityki handlowej. Utworzenie przez Unię Europejską wspólnego rynku
Wstęp 7 zwiększyło znaczenie konkurencji, co przejawiło się w szczególności: w ograniczeniu możliwości podwyższania cen krajowych ze względu na rozszerzoną konkurencję (obroty towarowe w obrębie 27 krajów odbywają się bez możliwości stosowania polityki handlowej w tradycyjnym znaczeniu); we wzroście i decydującym znaczeniu w rozwoju eksportu i jego efektywności ekonomicznej szeroko pojętej atrakcyjności oferty handlowej (cechy użytkowe i parametry eksploatacyjne oferowanych wyrobów, marketing). W rezultacie wzrosło znaczenie polityki pieniężnej w kształtowaniu procesów gospodarczych na szczeblu makro i mikro. Przeanalizowana została polityka pieniężna, jaką NBP prowadził w badanym okresie, oraz jej skutki w postaci efektów: płynności, dochodowego i zmiany cen. Mechanizm transmisji polityki pieniężnej scharakteryzowano w ujęciu modelowym i na przykładzie gospodarki polskiej 1. Przedstawiono w rozważaniach kwestię, na ile i w jakich warunkach instytucjonalnych i innych związanych z członkostwem Polski w Unii Europejskiej polityka pieniężna może być przydatna i skuteczna w stabilizowaniu ogólnego poziomu cen i pobudzaniu rozwoju gospodarki narodowej i szerszych ugrupowań, wpływać pozytywnie na kształtowanie się tempa i kierunków zrównoważonego rozwoju gospodarczego w krótszym i dłuższym horyzontach czasowych, w tym na osiąganie jak najwyższego zatrudnienia i poziomu życia społeczeństwa, przy utrzymaniu stabilności finansowej państwa 2. 1 Analizę modelową polityki pieniężnej przedstawia: Frederic S. Mishkin, The Economics of Money, Banking and Financial Markets, Harper&Collins Pub., 1992; tenże: Ekonomia pieniądza, bankowości i rynków finansowych, PWN, Warszawa 2002; R. Poliński, J. Biernat, Transmisja polityki pieniężnej do gospodarki w kontekście równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, Zeszyty Naukowe ALMAMER Szkoły Wyższej w Warszawie, nr 1 (67) 2013. 2 Vide: tezy na ten temat: R. Poliński, Prawidłowości transformacji systemów ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2003, s. 126 133.
8 Wstęp Głównym zagrożeniem dla stabilizacji makroekonomicznej i wzrostu nie jest inflacja, lecz masowe bezrobocie. W tym kontekście analizuje się i ocenia mandat europejskiej bankowości centralnej, w tym Europejskiego Banku Centralnego i NBP, których zadania koncentrują się na zwalczaniu inflacji, a pośrednio na zapewnieniu wzrostu gospodarczego i pełnego zatrudnienia. Polityka pieniężna i fiskalna Polski po 2008 r., w okresie kryzysu zadłużenia (debt crisis) w Unii Gospodarczo-Walutowej (strefie euro), wymaga odrębnych badań, analiz i ocen ze względu na jego przyczyny, skalę, zasięg, specyfikę i skutki dla stabilności finansowej i wzrostu gospodarczego całej Unii Europejskiej.
ROMUALD POLIŃSKI Absolwent Wydziału Ekonomii Politycznej Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. nauk ekonomicznych, profesor ALMAMER Szkoły Wyższej w Warszawie, były rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Stalowej Woli. Pełnił m.in. funkcje dyrektora departamentu w centrali banku, doradcy prezesa Rady Ministrów, doradcy ministra finansów, wiceministra pracy i polityki społecznej, prezesa zarządu spółki akcyjnej Skarbu Państwa. Jest autorem kilku monografii i ponad 120 artykułów naukowych z dziedziny ekonomii, finansów i bankowości, prorynkowej transformacji systemów ekonomicznych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz polityki ekonomicznej Polski i Unii Europejskiej. Jest kierownikiem Katedry Finansów i Bankowości. Był dyrektorem Centrum Studiów Podyplomowych. Członek The Washington Academy of Sciences.
JANUSZ BIERNAT Dr inż., absolwent i wykładowca Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Był zastępcą dyrektora Departamentu Planowania Perspektywicznego w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, doradcą prezesa Rady Ministrów. Wykładał międzynarodowe stosunki gospodarcze, planowanie finansowe, politykę pieniężną i bankowość w ALMAMER Wyższej Szkole Ekonomicznej w Warszawie i innych uczelniach. Autor kilku monografii i podręczników oraz wielu artykułów naukowych.
Polecamy również Tytuł: Polityka pieniężna w Polsce w warunkach płynnego kursu walutowego Autor: Janusz Biernat ISBN: 978-83-60197-27-1 Rok wydania: 2006 Oprawa: miękka Format: 170 x 240 Liczba stron: 100 Autor przedstawia skutki dla wzrostu gospodarczego poluzowania polityki pieniężnej i przejścia na system płynnego kursu walutowego w 2000 r. Publikacja jest wynikiem badań nad polityką pieniężną w Polsce. Ukazuje politykę pieniężną jako najistotniejszą część polityki gospodarczej, w sposób bardzo szeroki i skuteczny kształtującą sytuację gospodarczą w wielu dziedzinach. Tytuł: Polityka gospodarcza Polski w latach 1995 2003, wydanie II uzupełnione Autor: Janusz Biernat ISBN: 978-83-86990-15-5 Rok wydania: 2005 Oprawa: miękka Format: 170 x 240 Liczba stron: 164 Celem publikacji jest pokazanie, jak zmieniła się struktura gospodarcza, ze szczególnym uwzględnieniem pogorszenia się równowagi zewnętrznej do końca lat 90., oraz jakie skutki dla sytuacji gospodarczej i dla równowagi wewnętrznej miało tzw. schładzanie gospodarki (wzrost bezrobocia). Autor przedstawia też, jak poszczególne rodzaje polityki (pieniężna, fi skalna i handlowa) wpływają na sytuację gospodarczą w warunkach mobilności kapitału i płynnego kursu walutowego. www.wydawnictwo.almamer.pl zamówienia: wydawnictow@almamer.pl
Polecamy również Tytuł: Polityka gospodarcza Polski po akcesji do Unii Europejskiej Autor: red. S. Zięba, E. Mazurkiewicz ISBN: 978-83-60197-50-9 Rok wydania: 2007 Oprawa: miękka Format: 170 x 240 Liczba stron: 296 Opracowanie zawiera pełny, choć syntetyczny wykład treści makroekonomicznej Polski w świetle wejścia do UE, pierwszych trzech lat uczestnictwa oraz procesu konwergencji gospodarczo-walutowej, a dotyczy polityki gospodarczej jako nauki, w tym jako przedmiotu wykładanego na wyższych uczelniach ekonomicznych, oraz polityki gospodarczej Polski (a więc polityki realizowanej przez polski rząd i samorząd terytorialny) w konkretnym aspekcie, tj. po akcesji do Unii Europejskiej. Tytuł: Rozwój bankowości elektronicznej w Polsce Autor: M. Solarz ISBN: 978-83-60197-17-2 Rok wydania: 2006 Oprawa: miękka Format: 170 x 240 Liczba stron: 314 Bankowość ma już ponadtysiącletnią historię. Jednak dopiero w ostatnich latach XX w. zaszły w niej przełomowe zmiany, określane na wzór rewolucji przemysłowej mianem rewolucji fi nansowej. Autorka opisała rozwój bankowości elektronicznej w Polsce i jej perspektywy. Publikacja ma charakter teoretyczno-empiryczny, zawiera również materiał fotografi czny przedstawiający innowacyjne rozwiązania bankowości elektronicznej w Polsce od 1993 r. do początku XXI w. www.wydawnictwo.almamer.pl zamówienia: wydawnictow@almamer.pl