Pan Dariusz Latos Dyrektor Caritas Archidiecezji Katowickiej Ośrodka dla Osób Niepełnosprawnych Miłosierdzie BoŜe w Mikołowie-Borowej Wsi WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach przeprowadziła kontrolę w Zakładzie Aktywności Zawodowej (ZAZ), prowadzonym przez Ośrodek dla Niepełnosprawnych Miłosierdzie BoŜe w Mikołowie - Borowej Wsi (zwanym dalej Ośrodkiem ), będącym jednostką organizacyjną utworzoną przez Caritas Archidiecezji Katowickiej, w zakresie prawidłowości działania i finansowania w latach 2006-2008 (I półrocze). W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 3 września 2008 r., NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Dyrektorowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia działania Ośrodka w zakresie spraw objętych kontrolą, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości. 1 Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701
2 PowyŜszą ocenę uzasadniają następujące oceny cząstkowe i ustalenia kontroli: 1. Obiekty i pomieszczenia ZAZ spełniają warunki, jakim powinien odpowiadać zakład aktywności zawodowej, określone w art. 28 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych 2, zwanej dalej ustawą o rehabilitacji, tj. odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych, w tym równieŝ w zakresie przystosowania stanowisk pracy, co potwierdziły kontrole Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzone w latach 2003, 2005 i 2007. Osobom niepełnosprawnym, zatrudnionym w ZAZ, zapewniono doraźną i specjalistyczną opiekę lekarską, poradnictwo i rehabilitację. Na świadczenie tych usług zawarto stosowne umowy o ich nieodpłatne świadczenie przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, funkcjonujący przy Ośrodku. 2. Środki na utworzenie ZAZ, w wysokości określonej w umowie zawartej 12 grudnia 2003 r. przez Caritas Archidiecezji Katowickiej (zwany dalej Caritas) z Marszałkiem Województwa Śląskiego, wykorzystano w pełnej kwocie i zgodnie z obowiązującymi przepisami. Na sfinansowanie wydatków, określonych w 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 stycznia 2000 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej 3 (obowiązującego do 11.01.2008 r., zwanego dalej rozporządzeniem z 21.01.2000 r.) wydatkowano 1 066 tys. zł, w tym 1 000 tys. zł stanowiła dotacja z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) a 66 tys. zł środki Caritasu. Ponadto na wydatki, nie wymienione we wspomnianym rozporządzeniu, Caritas wydatkował z własnych środków 652 tys. zł. Środki przekazane przez PFRON, za pośrednictwem Marszałka Województwa, na pokrycie kosztów działalności obsługowo-rehabilitacyjnej, wykorzystano takŝe zgodnie z obowiązującymi przepisami ( 7 ust.1 rozporządzenia z 21.01.2000 r. oraz 8 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2007 r. w sprawie zakładów aktywności zawodowej 4, zwanego dalej rozporządzeniem z 14.12.2007 r.), W latach 2006 2008 (I półrocze) środki te wyniosły łącznie 1 392,2 tys. zł, w tym 1 174,7 tys. zł ZAZ otrzymał w ramach corocznie zawieranych aneksów do wspomnianej powyŝej umowy z dnia 12 grudnia 2003 r., 190,5 tys. zł stanowiły środki na dofinansowanie wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, 2 Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 3 Dz. U. Nr 6, poz. 77 ze zm. 4 Dz. U. Nr 242, poz. 1776
3 przekazane w ramach informatycznego Systemu Obsługi, Dofinansowań i Refundacji (SODiR) oraz 27,0 tys. zł środki otrzymane z tytułu refundacji składek ZUS. Ponadto na działalność obsługowo-rehabilitacyjną Caritas wydatkował z własnych środków 967,5 tys. zł. Łącznie na działalność ZAZ, w okresie objętym kontrolą, wydatkowano 2 359,7 tys. zł, w tym środki PFRON i Caritas stanowiły odpowiednio 59,0 % i 41,0 %. Środki PFRON, przekazywane na działalność ZAZ, Ośrodek gromadził na wyodrębnionym rachunku bankowym. Prowadził równieŝ wydzieloną ewidencję księgową dla działalności ZAZ, według planu kont uzgodnionego w umowie z dnia 12 grudnia 2003 r. Kwartalne i roczne sprawozdania z wykorzystania ww. środków przekazywano Marszałkowi Województwa w formie i terminach określonych w 9 ust. 1 3 rozporządzenia z 21.01.2000 r. i w 10 ust. 1 3 rozporządzenia z 14.12.2007 r. 3. W okresie 2006-2008 (I półrocze) na Zakładowy Fundusz Aktywności (ZFA) przekazano w kolejnych w latach odpowiednio 20,9 tys. zł, 27,5 tys. zł i 15,4 tys. zł. Kwoty te stanowiły 90 % zaliczek pobranych na podatek dochodowy od przychodów z tytułu wynagrodzeń, stosownie do postanowień art. 38 ust. 2 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych 5. NIK nie podziela stanowiska Caritas, zgodnie z którym Caritas ( ) posiada status organizacji poŝytku publicznego i z tego tytułu korzysta ze zwolnienia z płacenia podatku od nieruchomości wykorzystywanych do swoich zadań statutowych. W myśl art. 7 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych 6, od podatku od nieruchomości zwolnione są m.in. zakłady aktywności zawodowej w zakresie przedmiotów opodatkowania zgłoszonych wojewodzie, jeŝeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu aktywności zawodowej. Według postanowień art. 7 ust.1 pkt 14 ww. ustawy, zwolnienie podatkowe dotyczy nieruchomości lub ich części zajętych na prowadzenie nieodpłatnej statutowej działalności poŝytku publicznego przez organizację poŝytku publicznego. PoniewaŜ ZAZ prowadzi odpłatną działalność produkcyjno-usługową zwolnienie, o którym mowa powyŝej, nie dotyczy podatku od tej części nieruchomości, na której funkcjonuje ZAZ. 4. Stan zatrudnienia pracowników obsługowo-rehabilitacyjnych był niezgodny z danymi zawartymi we wniosku o utworzenie ZAZ, przekazanym Wojewodzie Śląskiemu. 5 Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm. 6 Dz. U. z 2006 r. nr 121, poz. 844 ze zm.
4 Według stanu na 30 czerwca 2008 r. zatrudnionych było 10 pracowników obsługoworehabilitacyjnych, łącznie na 8,25 etatu, w tym dwóch ergoterapeutów, jeden instruktor zawodu i pięciu pracowników gospodarstwa rolnego, z czego jeden posiadał wykształcenie podstawowe. Zgodnie ze wspomnianym wnioskiem, powinno być zatrudnionych ośmiu pracowników obsługowo-rehabilitacyjnych w pełnym wymiarze godzin, w tym czterech ergoterapeutów, dwóch pracowników gospodarstwa rolnego z wykształceniem zawodowym, związanym z rolnictwem lub obsługą maszyn i urządzeń technicznych, natomiast nie przewidywano stanowiska instruktora zawodu. ZAZ wprawdzie podejmował działania w celu uzupełnienia kadry obsługoworehabilitacyjnej, jednak były one nieskuteczne. Pismo informujące o wakacie na stanowisku zootechnika ergoterapeuty, z równoczesną prośbą o przesyłanie ofert, skierowano w maju 2008 r. do Powiatowego Urzędu Pracy w Łaziskach Górnych. Do czasu zakończenia kontroli nie wpłynęła Ŝadna oferta. Ponadto NIK zwraca uwagę, Ŝe w okresie 2006 r. I półrocze 2007 r., stosunek pracowników obsługowo-rehabilitacyjnych (8,25 etatu), do 29 zatrudnionych osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem niepełnosprawności, wynosił jak 1 : 3,5. Zgodnie z 2 ust. 2 rozporządzenia z 21.01.2000 r. wskaźnik ten, w przypadku działalności usługowo-wytwórczej prowadzonej w ZAZ, powinien wynosić jak 1 : 2,75. Od lipca 2007 r. osoby z umiarkowanym i ze znacznym stopniem niepełnosprawności, u których stwierdzono upośledzenie umysłowe (2 osoby), stanowiły 74,4 % ogółem zatrudnionych (29 : 39). Spełniono zatem wymogi określone w art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji, w brzmieniu obowiązującym od 30 lipca 2007 r. 5. Wszyscy pracownicy niepełnosprawni posiadali aktualne świadectwa, wystawione przez lekarza medycyny pracy, potwierdzające dopuszczenie tych osób do pracy. Podkreślić naleŝy, Ŝe 55 % zatrudnionych osób niepełnosprawnych było wcześniej podopiecznymi warsztatów terapii zajęciowej. Czas pracy osób niepełnosprawnych wynosił 3 godz. 51 minut, czyli 0,55 wymiaru dziennego, określonego w art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji (7 godzin), co było zgodne z 10 rozporządzenia z 21.01.2000 r. i 11 rozporządzenia z 14.12 2007 r. Zajęcia rehabilitacyjne dla pracowników niepełnosprawnych prowadzone były codziennie w wymiarze 60 minut, stosownie do wymogów określonych w 11 oraz w 12 odpowiednio rozporządzenia z 21.01.2000 r. i z 14.12.2007 r.
5 6. Zespół programowy, utworzony przez Kierownika ZAZ, w lutym 2004 r. opracował program rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej (zwany dalej programem rehabilitacji) oraz indywidualne programy rehabilitacji (IPR), które spełniały wymogi określone w 12 ust. 2 rozporządzenia z 21.01.2000 r. i w 13 ust. 2 rozporządzenia z 14.12.2007 r. Dokonywano takŝe corocznie oceny efektów rehabilitacji, stosownie do postanowień 12 ust. 4 i 13 ust. 3 ww. rozporządzeń. Oceny te odnosiły się do nabytej sprawności zawodowej i społecznej. Według wspomnianego programu rehabilitacji z 2004 r., ocena osiągnięcia odpowiedniego poziomu sprawności, pozwalającego na podjęcie pracy przez pracowników niepełnosprawnych poza ZAZ, powinna być dokonywana dopiero po upływie 5 lat od daty zatrudnienia w ZAZ. Do czasu zakończenia kontroli Ŝaden z pracowników niepełnosprawnych nie był zatrudniony w ZAZ ponad 5 lat i w związku z powyŝszym nie opracowano planu zatrudnienia tych pracowników. Przyjęta zasada opracowywania planów zatrudnienia po upływie 5 lat pracy w ZAZ, nie znajduje uzasadnienia w świetle obowiązujących przepisów. Jak wynika z treści 12 ust. 5 i 13 ust. 4 wspomnianych rozporządzeń, przesłanką do opracowania planu zatrudnienia dla konkretnej osoby niepełnosprawnej jest osiągnięcie odpowiedniego poziomu sprawności zawodowej i społecznej, a nie okres zatrudnienia w ZAZ. 7. NIK negatywnie ocenia realizację zadań związanych z przygotowaniem osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy poza ZAZ. W okresie 2006 I półrocze 2008 tylko jeden pracownik niepełnosprawny znalazł zatrudnienie u innego pracodawcy, na 29 zatrudnionych. W latach 2006 2007 nie organizowano kursów i szkoleń dla niepełnosprawnych pracowników. Natomiast w I półroczu 2008 r., ze środków przekazanych przez PFRON na działalność ZAZ, wydatkowano na ten cel 250 zł, co stanowiło 0,04 % poniesionych w tym okresie wydatków w wysokości 603 427 zł, związanych z działalnością ZAZ. Ze środków ZFA sfinansowano jedno szkolenie, które odbyło się równieŝ w I półroczu 2008 r. Koszt tego szkolenia wynosił 1 260 zł, co w stosunku do przychodów ZFA w tym okresie wynoszących 15 372 zł i zrealizowanych wydatków w kwocie 4 891 zł, stanowiło odpowiednio 8,2 % i 25,3 %. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o:
6 1. Dostosowanie stanu zatrudnienia pracowników obsługowo-rehabilitacyjnych do warunków określonych we wniosku o utworzenie ZAZ. 2. Intensyfikację działań mających na celu przygotowanie osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy na otwartym rynku. 3. Dokonywanie na bieŝąco weryfikacji osiągniętego przez osoby niepełnosprawne poziomu sprawności społecznej i zawodowej, pozwalającej na ocenę moŝliwości zatrudnienia u innego pracodawcy i opracowywanie planów zatrudnienia. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Katowicach, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Pana Dyrektora w terminie 20 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczyn niepodjęcia takich działań. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Panu prawo zgłoszenia na piśmie do Dyrektora Delegatury NIK w Katowicach umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.