MIKROEKONOMIA 1. TEORIA POSTĘPOWANIA KONSUMENTA a.) Mikroekonomia, dział ekonomii zajmujący się badaniem i opisem zjawisk gospodarczych związanych z indywidualnymi decyzjami producentów i konsumentów oraz wzajemnych zależności miedzy tymi zjawiskami. Główna dziedzina mikroekonomii jest teoria rynku analizująca zależności pomiędzy popytem i podażą i problem równowagi na poszczególnych rynkach: dóbr materialnych, usług oraz czynników produkcji. b.) Teoria wyboru konsumenta - sformułowana na polu mikroekonomii teoria, która przy pomocy narzędzi matematycznych opisuje zachowania indywidualnych konsumentów na rynku oraz wyjaśniania działanie mechanizmu rynkowego w zakresie dystrybucji dóbr i kształtowania cen; opracowana na gruncie nurtu ekonomii neoklasycznej w pierwszej połowie XX w.. Przedmiot wyboru: Dobro, każda rzecz, która może służyć do zaspokajania ludzkich potrzeb. Istnieje wiele rodzajów dóbr: Dobra wolne - dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (np. powietrze), Dobra rzadkie - niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (np. złoto), Dobra prywatne - kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (np. żywność), Dobra publiczne - kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (np. ochrona policyjna, obrona narodowa), Dobra konsumpcyjne - zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych (np. żywność), Dobra produkcyjne (inwestycyjne), kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (np. papier), Dobra materialne - ich wartość można oszacować w pieniądzu <(np. samochód), Dobra niematerialne - nie można ich przedstawić w pieniądzu (np. talent Dobra normalne - popyt na każde dobro wzrasta, gdy wzrasta dochód. Dobra niższego rzędu - wzrost dochodu powoduje spadek spożycia jednego z dóbr. Dobra zwykle i dobra Giffela. Rozpatrzmy zmianę ceny dobra 1 (spada), przy stałym dochodzie i cenie dobra 2. Normalnie wraz ze spadkiem ceny wzrasta popyt na to dobro (dobro zwykle). Istnieje teoretyczna możliwość, ze przy spadku ceny na dobro spada również popyt na to dobro - dobro Giffena. Dobra substytucyjne i komplementarne Jeżeli popyt na dobro 1 rośnie, gdy cena dobra 2 rośnie to mówimy, ze dobro 1 jest substytucyjne względem dobra 2 (jest substytutem dobra 2) => Dx1 / Dp2 > 0. Konsument zastępuje dobro droższe dobrem mniej kosztownym. Jeżeli popyt na dobro 1 maleje, gdy cena dobra 2 wzrasta to mówimy, ze dobro 1 jest komplementarne względem dobra 2 = > Dx1 / Dp2 < 0. Dobra komplementarne są konsumowane razem. Kiedy zatem cena dobra 1 wzrasta konsumpcja obu dóbr wykazuje tendencje do spadku? Usługa - środek zaspokojenia potrzeb ludzkich, jeden z rodzajów wytworów działalności gospodarczej. Zespół czynności wykonywanych przez jedne podmioty gospodarcze na rzecz innych podmiotów w celu zaspokojenia ich potrzeb konsumpcyjnych lub produkcyjnych Gospodarowanie - wytwarzanie (nowych) dóbr
Czynniki wytwórcze to, z czego są wytwarzane dobra: ziemia (bogactwo ziemi, lasy, woda i to, co w niej pływa) praca (człowiek, silą się robocza, maszyny, narzędzia) kapitał (gotówka, budynki, hale produkcyjne, drogi do tr.) Koszt alternatywny - jest to najkorzystniejsza możliwość, z której rezygnujemy, dokonując konkretnego wyboru, z czego musielibyśmy zrezygnować. Ograniczenie budżetowe - jest to dochód, jaki konsument ma w swojej dyspozycji. Ograniczenia budżetowe na wykresie nazywają się ścieżka cen. Ścieżka cen odzwierciedla wszystkie czynniki kombinacyjne, ilości dwóch dóbr, które konsument może ze swojego dochodu mieć. Postepowanie konsumenta. Satysfakcje konsumenta mierzy w ekonomii - użyteczność użyteczność całkowita (ogólny poziom zadowolenia konsumenta wynikający z konsumpcyjności określonych dóbr) użyteczność krańcowa Krańcowa stopa substytucji ile może poświęcić X aby podnieść Y przy tej samej sumie użyteczności. Prawo malejącej krańcowej stopy substytucji: Wraz ze wzrostem konsumpcji dobra o kolejne jednostki, przyrosty użyteczności są coraz mniejsze. Prawo malejącej użyteczności krańcowej jest wyjaśniane faktem, że wraz ze zwiększaniem konsumpcji dobra, potrzeba jest coraz bardziej zaspokajana. Większy poziom zaspokojenia potrzeby sprawia, że kolejne jednostki dobra, które mogłyby ją jeszcze bardziej zaspokoić przedstawiają mniejszą wartość dla konsumenta niż te, które konsumował na początku. Krańcowa stopa substytucji mierzy nachylenie krzywej obojętności konsumenta Krańcowa stopa substytucji maleje gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości X MSR x / y = Y drugiego dobra Optimum konsumenta jest to miejsce styczności krzywej obojętności z linią budżetową i mają one jednakowe nachylenie (nachylenie linii budżetu = nachylenie Linia budżetowa obrazuje maxymalne kombinacje końcowe dwóch dóbr, które może nabyć konsument przy danym dochodzie i danych cenach. Punkty leżące na linii budżetowej wyczerpują w całości budżet konsumenta Nachylenie linii budżetowej zależy jedynie od stosunku cen obu dóbr
o Nachylenie linii budżetowej -Px/Py o Gdzie Px cena dobra, którego ilość mierzymy na osi poziomej, Py cena dobra, którego ilość mierzymy na osi pionowej o Równanie budżetowe: y=pxx + PyY Malejąca użyteczność krańcowa - rozumiemy przez przyrost satysfakcji spowodowanej konsumpcja dodatkowej jednostki dobra. Użyteczność krańcowa jest to przyrost satysfakcji spowodowanej konsumpcja dodatkowej jednostki dobra. Krzywa obojętności - pokazuje różne kombinacje (możliwość wyboru) dobra, które dają konsumentowi taka sama użyteczność (taki sam poziom -użyteczność całkowita). Zmiana stanu równowagi konsumenta wywołana zmianą dochodów konsumenta: Dobra normalne - gdy dochód wzrasta to wzrasta też popyt na te dobra. Dobra niższego rzędu - dochód wzrasta a popyt maleje. Konsumpcja Pozycja konsumenta wzrośnie w przypadku: Dobra normalne : gdy dochody konsumenta wzrosną to popyt na te dobra wzrośnie, wyznacza się nowa ścieżka cen, powstaje nowa równowaga konsumenta, konsument ma wyższy poziom obojętności a wiec i użyteczność. Przypadek dóbr niższego rzędu: Jeżeli dochód wzrasta ścieżka cen przesuwa się do góry, na wyższy poziom obojętności, ale konsumpcja teraz mniejsza. Im ceny niższe tym ścieżka cen wyższa, krzywa obojętności wzrosła. Istnieją dwa prawa Gossena: 1. W miarę wzrostu konsumpcji danego dobra użyteczność krańcowa każdej kolejnej jednostki maleje. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa malejącej krańcowej użyteczności. Wg niego funkcja użyteczności dwóch dóbr f(x,y) układa się w kształt tzw. wzgórza Gossena. To znaczy dla pewnych x i y f(x,y) przyjmuje wartość maksymalną. Owo kombinację x i y nazywamy błogostanem. Punkty, w których f(x,y) przyjmuje te same wartości tworzą okręgi wokół błogostanu. Błogostan dzieli płaszczyznę na 4 ćwiartki: a. lewy, górny róg: dobro x jest pożądane, a dobro y nie b. prawy, górny: oba dobra są niepożądane c. prawy, dolny: x jest niepożądane, y jest pożądane d. lewy, dolny: oba dobra są pożądane.
Użyteczność całkowita jest funkcją najpierw rosnąca, potem malejącą. Użyteczność krańcowa jest malejąca i w maksimum użyteczności całkowitej przecina oś OX. Użyteczność całkowita TU suma satysfakcji z konsumpcji danej liczby jednostek danego dobra. Rośnie w miarę konsumpcji ale w pewnym momencie następuje przesyt. Użyteczność krańcowa MU jest to przyrost użyteczności uzyskiwanej dzięki zwiększeniu konsumpcji tego dobra o jednostkę przy danych rozmiarach konsumpcji pozostałych dóbr. Znaczenie kolejnych jednostek dla konsumenta jest coraz mniejsze. Nadwyżka konsumenta część użyteczności całkowitej za którą konsument nie zapłacił. Konsument jest w równowadze, gdy KSS zrównuje się z relacją cen rynkowych 2. W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne mu środki, aby stosunki użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen były sobie równe. Prawo to znane jest także pod nazwą prawa wyrównywania użyteczności krańcowych. Konsument znajdzie się w równowadze, gdy stosunek użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen będzie sobie równy MU P 1 1 MU 2 = =... = P 2 MU P n n Modele gospodarcze: - gosp., (w której nikt nie pyta konsumenta, co potrzebuje) gosp. centralnie planowana (rząd decyduje, co produkować, jakie są ceny, i ile) gosp. rynkowa (rynek określa, co produkować, rynek jest tam gdzie spotyka się konsument z producentem) gosp. mieszana (rząd i rynek podejmuje decyzje ekonom.) Popyt - zapotrzebowanie zgłaszane na dany produkt, przy określonej cenie. Miernik popytu - ilość konsumentów, którzy chcą lub mogą kupić artykuł o określonej cenie. Prawo popytu - cena wzrasta a popyt maleje. Podaż -ilość towaru, która producent oferuje po określonej cenie. Podaż - wzrasta wraz ze wzrostem ceny. Jakie czynniki wpływają na popyt? cena (im wyższa tym popyt mniejszy) ilość konsumentów na rynku dochód konsumentów
cena innych dóbr Dobra substytucyjne - dobra, które można zamieniać np. Masło- margaryna. Dobra komplementarne - które nie mogą bez siebie istnieć np. Samochód -benzyna, papieros -zapalniczka. Efekt substytucyjny - jeżeli cena jednego dobra wzrośnie to konsument skieruje się na inne dobro, które jest dla niego relatywnie tańsze. Efekt dochodowy - jeżeli cena towaru wzrośnie a dochód bez zmian, siła pieniądza konsumenta maleje. Czynniki wpływające na podaż: cena (była jak najwyższa, gdy rośnie produkcja staje się bardziej opłacalna, podaż rośnie) obniżka ceny surowców, energii i paliwa zmniejszony lub zwiększony urodzaj w rolnictwie, sadownictwie udoskonalenia produkcji pojawienie się większej lub mniejszej liczby producentów Elastyczność popytu i podaży. Elastyczność cenowa popytu- określa popyt jak bardzo zareaguje na zmianę ceny. Ep = 0 -cena dobrze się zmienia, nie ma reakcji popytu. Taki popyt nazywamy doskonale nieelastyczny. Ep należy do zbioru (0,1) - popyt nieelastyczny, cena musi się zmienić dużo bardziej niż popyt Nachylenie 45st - cena zmieni się tyle, co popyt, Ep = 1 popyt doskonale elastyczny, cena zmienia się nieznacznie a popyt bardzo dużo Przyczyny wpływające na elastyczność popytu: 1.Dostepnosc substytutów - jeżeli dane dobro posiada wiele bliskich substytutów o podobnych cenach, to popyt na to dobro jest elastyczny. 2.Udzial w dochodzie wydatków na określone dobro:, jeżeli udział wydatków na dane dobro jest w dochodzie nieznaczny to popyt jest nieelastyczny. 3. Dobra niezbędne i luksusowe - jeżeli mamy do czynienia z dobrem niezbędnym to popyt na to dobro jest nieelastyczny, zaś w przypadku dóbr luksusowych popyt na nie jest elastyczny.
4. Czas - jeżeli konsument posiada czas na poszukiwanie substytutów określonego dobra to popyt jest elastyczny albo elastyczność wzrośnie. 2. TEORIA POSTĘPOWANIA PRODUCENTA a.) Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w krótkim czasie W krótkim okresie ilość czynników stałych nie zmienia się, wielkość produkcji wyznacza zrównanie krótkookresowych kosztów krańcowych z krańcowym utargiem. Przy tej wielkości produkcji przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk lub ma minimalne straty. Następnie przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję, czy w krótkim okresie opłaca mu się nadal prowadzić działalność produkcyjną, czy też nie. Sprawdza się więc czy dla rozmiarów produkcji zysk jest dodatni, tzn. czy cena sprzedaży pokrywa przeciętne koszty całkowite właściwym punktem odniesienia jest tutaj poziom SATC (przecięcie krótkookresowych przeciętnych kosztów całkowitych i produkcji Q1). Jeżeli cena przewyższa SATC (koszt przeciętny całkowity), przedsiębiorstwo osiąga w krótkim okresie zyski i jego produkcja powinna wynosić Q1. Jeżeli cena jest niższa od SATC przedsiębiorstwo ponosi straty, ponieważ cena nie pokrywa kosztów. W długim okresie taka sytuacja oznacza konieczność podjęcia decyzji o likwidacji przedsiębiorstwa, ale w krótkim okresie jest inaczej. Nawet przy produkcji równej zero przedsiębiorstwo musi w krótkim okresie pokryć koszty stałe. Stąd też ważna jest informacja, czy straty są większe przy produkcji Q1 czy przy produkcji 0. Jeżeli suma przychodów przewyższa koszty zmienne przedsiębiorstwo zarabia na pokrycie części swoich kosztów ogólnych. Dlatego też wytwarzać będzie Q1 pod warunkiem, że przychody są wyższe od kosztów zmiennych, mimo że poziom produkcji oznacza pewne straty. Przedsiębiorstwo produkuje więc Q1, jeżeli cena jest wyższa od kosztów zmiennych. W przeciwnym wypadku jego produkcja jest równa zeru. W krótkim okresie przedsiębiorstwo wybiera poziom produkcji Q1 tzn. przy którym utarg krańcowy jest równy krótkookresowemu kosztowi krańcowemu, pod warunkiem że przy tych rozmiarach produkcji cena nie jest niższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych. Jeżeli cena jest niższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych, produkcja przedsiębiorstwa wynosi zero. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w długim okresie W długim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji określone w punkcie zrównoważenie kosztu krańcowego z utargiem krańcowym. Poziom produkcji zapewniający maksymalny zysk lub minimalne straty znajduje się w tym punkcie. Zadaniem przedsiębiorstwa jest sprawdzenie czy przy tej wielkości produkcji osiąga zyski czy też ponosi straty. Jeżeli straty mają trwały charakter kontynuowanie działalności gospodarczej staje się niecelowe. Zysk całkowity przedsiębiorstwa jest równy iloczynowi zysku przeciętnego (przypadającego na jednostkę produktu) i wolumenowi (liczba jednostek) produkcji. Stąd też zysk całkowity jest dodatni tylko wtedy gdy zysk przeciętny jest większy od zera. Zysk przeciętny to przeciętny utarg przypadający na jednostkę produktu, pomniejszony o wielkość przeciętnych kosztów. Przeciętny dochód równa się cenie, po której sprzedawane są poszczególne jednostki produktu. Jeżeli więc długookresowe koszty przeciętne w punkcie zrównoważenia kosztu krańcowego z utargiem końcowym przewyższą cenę przedsiębiorstwo ponosi straty; w długim okresie ta produkcja powinna zostać zlikwidowana. Jeżeli przy tej samej wielkości produkcji cena jest równa kosztom przeciętnym, firma pokrywa jedynie swoje koszty i osiąga próg rentowności. Natomiast jeżeli cena przy produkcji Q1 przewyższa
długookresowe koszty przeciętne, to przedsiębiorstwo osiąga w długim okresie zyski i powinno nadal prowadzić swoją działalność. Q* Q Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego w krótkim okresie: Kryterium decyzyjne P>MC cena przekracza koszty krańcowe P=MC cena równa kosztom krańcowym P<MC cena niższa od kosztów krańcowych Warunki krańcowe Decyzje przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo zwiększa produkcję Optymalna wielkość produkcji (produkcja nie ulega zmianie) Przedsiębiorstwo zmniejsza produkcję Kryterium decyzyjne P>ATC cena przekracza przeciętne koszty całkowite P=ATC cena równa przeciętnym kosztom całkowitym Warunki przeciętne AVC < P < ATC cena przekracza przeciętne koszty całkowite, ale pokrywa przeciętne koszty zmienne Decyzje przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo produkuje osiągając zysk nadzwyczajny Przedsiębiorstwo produkuje osiągając zysk nadzwyczajny = 0 Przedsiębiorstwo produkuje ponosząc straty nadzwyczajne P < AVC cena nie pokrywa przeciętnych kosztów zmiennych Przedsiębiorstwo zaprzestaje produkcji Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego w długim okresie: Kryterium decyzyjne P>MC cena przekracza koszty krańcowe P=MC cena równa kosztom krańcowym P<MC cena niższa od kosztów krańcowych Warunki krańcowe Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie Przedsiębiorstwo zwiększa produkcję w dł. okresie Optymalna wielkość produkcji w dł. okresie Przedsiębiorstwo zmniejsza produkcję w dł. okresie Warunki przeciętne Kryterium decyzyjne Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie P > ATC Przedsiębiorstwo produkuje osiągając zysk nadz.>0 P = ATC Przedsiębiorstwo produkuje osiągając zysk nadz. = 0 P < ATC Przedsiębiorstwo wychodzi z gałęzi
Okres krótki - jest to taki okres, w którym część czynników produkcyjnych jest stała, a część zmienna. Okres długi - wszystkie czynniki produkcyjne zmieniają się wraz z produktem. b.) Funkcja produkcji - pokazuje zależność miedzy czynnikami wytwórczymi zaangażowanymi w proces produkcyjny a wielkością produkcji. Efekty skali:
Efekt skali polega na tym, że im więcej się produkuje i sprzedaje, tym cena produktu może być niższa. Efekty skali występują np. w trakcie procesu produkcji danego dobra. Efekty skali pokazują, w jakim tempie zmienia się wielkość produkcji, gdy ilości wszystkich wykorzystywanych czynników zmieniają się w tej samej proporcji. Dotatnie, czyli rosnące korzyści skali występują w przypadku gdy a-krotne zwiększenie czynników wytwórczych pociągnie za sobą ponad a-krotny wzrost produkcji. Np. przy zainwestowaniu 1000 zł i zatrudnieniu jednej osoby osiągamy przychód w wysokości 3000 zł, a przy zatrudnieniu kolejnej osoby i doinwestowaniu o 1000 zł (czyli wzrost czynników wytwórczych o 100%), nasz przychód wyniesie 9000 zł (czyli 200%). Ujemne efekty skali występują, gdy a-krotne zwiększenie czynników wytwórczych przynosi mniejszy efekt produkcyjny niż a-krotny. Korzyści skali - długookresowy poziom zysków firmy, która wykazuje stale korzyści przy wszystkich poziomach produkcji jest zerowy poziom zysków. Korzyści skali - zwiększanie ilości wszystkich nakładów w funkcji produkcji: stale przychody względem skali (np. 2x więcej nakładów to i 2x większa produkcja; rosnące korzyści skali (jeżeli powiększymy oba nakłady t razy, to otrzymamy efekt zwiększony t razy); malejące korzyści skali (pojawiają się wtedy, gdy nie uwzględnimy jakiegoś nakładu Tabela 1: Wpływ wzrostu cen na dobra X i Y Dobro Rodzaj dobra Efekt Efekt Efekt łączny substytucyjny dochodowy X Normalne - - - Niższego rzędu - + Nieokreślony Y Normalne + - nieokreślony Niższego rzędu + + +
Elastyczność substytucji - Pokazuje, o ile procent powinna zwiększyć się ilość j-tego towaru przy zmniejszeniu o jednostkę ilości i-tego towaru, aby użyteczność koszyka towarów nie zmieniła się. Produkt całkowity - ogólna wielkość produkcyjna wytwarzana w pewnym okresie czasu (TP - total produkt). Produkt krańcowy - jest to przyrost produktu całkowitego wywołany zaangażowaniem kolejnej jednostki czynnika produkcyjnego (MP) Produkt przeciętny - jest to ilość produktu całkowitego przypadająca na jednostkę czynnika wytwórczego (AP). Koszty całkowite ( TC) - ogół kosztów poniesionych przez producenta nad produkcja określonego dobra. TC= TFC + TVC Koszty całkowite stale ( TFC) - to są te koszty, które nie zmieniają się wraz z wielkością produkcji (wynajem magazynu, koszt monitoringu). Koszty całkowite zmienne ( TVC) - te, które zmieniają się wraz z wielkością produkcji. Koszty krańcowe ( MC) - przyrost kosztów całkowitych spowodowanych produkcja o jednostce. Koszty przeciętne - suma kosztów całkowitych przypadająca na jednostkę produktów. - ( ATC) jest to suma przeciętnych kosztów stałych i przeciętnych. Jak zmienia się linia budżetu? Wzrost dochodu - przesuniecie równolegle linii budżetu; Wzrost ceny dobra 1 (na osi OX) - linia budżetu staje się bardziej stroma; Wzrost ceny dobra 2 (na osi OY) - linia budżetu staje się bardziej plaska; Cena numeraire - przypisujemy jednej z cen wartość = 1. Cena numeraire jest cena względna, za pomocą, której mierzymy inne ceny i dochód; Podatek od ilości dobra 1: t - działa tak samo jak wyższa cena - linia budżetu staje się bardziej stroma ( p1 -> p1+t); Podatek od wartości według stopy t - (p1 -> (1+t)*p1); Dotacja - przeciwieństwo podatku; podatek (dotacja) ryczałtowa; Racjonowanie - (np. dobro 1 w ilości nie większej niż x ) - zbiór budżetowy w miejscu x' odcięty kawałek zbioru budżetowego;
Opodatkowanie konsumpcji na dobro 1 po przekroczeniu wartości spożycia x' - linia budżetu bardziej stroma po przekroczeniu spożycia x'; Subsydia dla dobra 1: - dwie części linii budżetowej - stałe spożycie dobra 2 na odcinku subsydiowania, następnie przesuniecie równolegle linii budżetowej o wielkości subsydia Krańcowa stopa substytucji (MRS) - inaczej: krańcowa skłonność do płacenia - nachylenie krzywej obojętności w danym punkcie - mierzy stopę, według której konsument skłonny jest wymienić jedno dobro na drugie Funkcja popytu konsumenta przedstawia optymalne ilości każdego z dóbr, jako funkcji ceny i dochodu. Podstawowe pytanie: Jak zmienia się popyt, gdy zmieniają się ceny i dochody. Odpowiedzi udziela statyka porównawcza - badamy wybór w stanie równowagi przed i po zmianach. Krzywa oferty cenowej i krzywa popytu. Założenie: zmieniamy cenne dobra 1, przy stałej cenie dobra 2 i dochodzie. 1. Krzywa oferty cenowej (KOC) przedstawia koszyki, na które był zgłaszany popyt przy różnych cenach dobra 2. Krzywe zapotrzebowania (inaczej: krzywa oferty dochodowej, ścieżka ekspansji dochodu)? linia łącząca koszyki pożądane, pojawiające się w miarę przesuwania linii budżetu (wzrost dochodu). Krzywe Engla - jeżeli utrzymujemy ceny dóbr na stałym poziomie i obserwujemy zmianę popytu w zależności od zmiany dochodu to otrzymamy krzywa Engla. Krzywa Engla jest wykresem popytu na jedno dobro jako funkcji dochodu, przy założeniu stałości wszystkich cen.
Efekt substytucyjny kiedy cena dobra zmienia się pojawiają się dwa rodzaje efektów: zmienia się stosunek wg którego wymienia się jedno dobro na drugie (efekt substytucyjny). Efekt substytucyjny jest nazywany tez popytem kompensacyjnym - wzrost cen jest kompensowany większym dochodem, pozwalającym nabyć konsumentowi stary koszyk; Całkowita zmiana popytu jest zmianą popytu z tytułu zmiany ceny przy stałym dochodzie. Zmiana ta może być rozbita na efekt substytucyjny i dochodowy (równanie Sluckiego). Efekt substytucyjny jest ujemny (przeciwny do kierunku zmiany ruchu cen), a efekt dochodowy jest ujemny lub dodatni w zależności, czy dobro jest normalne, czy niższego rzędu. Prawo popytu Jeżeli popyt na jakieś dobro wzrasta, kiedy dochód rośnie, to popyt na to dobro musi spadać, kiedy cena jego rośnie. Dobra normalne musza mieć opadające krzywe popytu. efekt dochodowy - zmienia się ogólna siła nabywcza dochodu konsumenta. Obligacje - papier wartościowy emitowany przez rządy lub korporacje. Są one podstawowym sposobem pożyczania pieniędzy. Aktywa (kapitał) są dobrami, które przynoszą strumień usług konsumpcyjnych lub pieniądza w czasie (aktywa finansowe np. obligacje). Dalsze rozważania poświęcone są funkcjonowaniu rynków kapitałowych, przy założeniu pewności co do przyszłego strumienia usług dostarczanych przez dany rodzaj aktywów. Zmiana kompensacyjna dochodu - zmiana dochodu niezbędna do tego, aby przywrócić konsumenta na początkowa KO - rekompensuje ona konsumentowi zmiany ceny. Zmiana ekwiwalentna (równoważna) dochodu - ile pieniędzy należy zabrać konsumentowi przed zmiana ceny, aby pozostawić go w położeniu równie dobrym, w jakim znalazłby się po zmianie ceny. W ujęciu geometrycznym zmiany kompensacyjna i ekwiwalentna są po prostu sposobami wyrażania odległości pomiędzy KO. Odwrócona funkcja popytu - na krzywa zagregowanego popytu możemy spojrzeć dwojako Prawo malejącej produktywności krańcowej - produkt krańcowy czynnika MP będzie spadał w miarę dodawania kolejnych jednostek czynnika, przy stałym poziomie na inny czynnik - jest to powszechna cecha większości procesów produkcyjnych. Zasada malejącej technicznej stopy substytucji TSR - informuje nas o tym jak zmienia się stosunek krańcowych produktów - nachylenie danej izokwanty - gdy powiększymy ilość jednego czynnika i zmniejszymy ilość drugiego czynnika, tak, aby pozostać na tej samej izokwancie. Długi i krótki okres (DO i KO) - możemy rozróżnić plany natychmiast wykonywalne i takie, które ostatecznie można wykonać. W krótkim okresie niektóre czynniki występują w określonych z góry ilościach. Ekonomiczne rozróżnienie pomiędzy KO i DO polega na stałości w KO niektórych czynników produkcji (np. stalla ilość ziemi, urządzeń, maszyn), a w DO ilość wszystkich czynników produkcji może być zmieniana.
Maksymalizacja zysku - Firma wybiera taka kombinacje nakładu i produktu, która leży na najwyższej linii jednakowego zysku. - nachylenie funkcji produkcji powinno się równać nachyleniu linii jednakowego zysku. Ponieważ nachylenie funkcji produkcji jest jej krańcowa produktywnością (MP), a nachylenie linii jednakowego zysku to w/p. - > MP=w/p. Zasada minimalizacji kosztów: (dwa czynniki produkcji o cenach w - znajdowanie najtańszego sposobu wytworzenia danego poziomu produkcji y): Równowaga krótkookresowa gałęzi - wyznacza przecięcie krzywej podaży rynkowej z krzywa popytu rynkowego - ogólnie - kombinacje ceny i produkcji, które lezą powyżej krzywej kosztów przeciętnych reprezentują zyski dodatnie. Jeżeli firma osiąga zyski ujemne w krótkim okresie to może pozostać na rynku pod warunkiem, ze kombinacje ceny i produkcji lezą powyżej krzywej przeciętnej kosztów zmiennych. Równowaga długookresowa gałęzi - w długim okresie firmy są w stanie dostosować czynniki stale. Jeżeli firma ponosi straty to powinna opuścić gala. Jeżeli firma osiąga zyski to oznacza, ze każdy może wejść na rynek (swoboda wejścia) - w niektórych gałęziach mogą być bariery wejścia. W miarę, jak coraz więcej firm wchodzi do gałęzi zmienia się ogólna produkcja, co spowoduje zmianę ceny rynkowej. Jeżeli firma pojawia się na rynku zyski spadną, aż staną się ujemne. Długookresowa krzywa podaży - nachylenie krzywej podaży przy wielu firmach staje się coraz mniejsze i dąży do linii poziomej co oznacza, ze długookresowa krzywa podaży gałęzi jest pozioma, przy cenie równej minimalnym kosztom przeciętnym. Konsekwencja tego jest stwierdzenie, ze w konkurencyjnej gałęzi o swobodzie wejścia zyski nie mogą zbytnio odbiegać od zera. Podatek w gałęzi o swobodzie wejścia: w krótkim okresie wywoła początkowo wzrost ceny dla konsumentów, mniejszy niż jego wartość, ponieważ cześć podatku obciąży producentów; w długim okresie podatek zachęci firmy do opuszczenia gałęzi, co wywoła spadek podaży, tak, ze konsumenci poniosą cały ciężar podatku. Znaczenie zysków zerowych - w gałęzi odznaczającej się swoboda wejścia zyski są spychane do zera. Gdy zyski wynoszą zero nie oznacza to gala zanika, oznacza to tylko, ze przestaje się rozrastać. W długookresowym stanie równowagi o zyskach zerowych wszystkie czynniki produkcji są wynagradzane według ceny rynkowej. Ceny rynkowe mierzą koszty alternatywne tych czynników. Każda suma zarobiona ponad opłatę za czynnik produkcji jest czystym zyskiem ekonomicznym. Jeżeli ktoś znajdzie taki zysk to inni starają się przejąć jego cześć. W konsekwencji zysk w gałęzi jest spychany do zera. Takie gałęzie są gałęziami dojrzałymi i tworzą trzon gospodarki. Czynniki stale - niektóre czynniki są stale dla gospodarki w długim okresie (surowce mineralne, ziemia, talent pracowników, licencje, koncesje). Renta ekonomiczna - są to te dochody przynoszone przez czynniki produkcji, które stanowią nadwyżkę ponad minimalne dochody niezbędne do tego, by czynnik był oferowany na sprzedaż. Istnienie renty jest często powodowane prawnymi ograniczeniami wejścia do gałęzi. Beneficjenci takich ograniczeń często poświęcają znaczne zasoby, aby utrzymać swoja uprzywilejowana pozycje - tworzenie lobby. Budowanie lobby i wysiłki z zakresu public
relations określają po prostu, kto otrzyma pieniądze związane z istniejąca już produkcja (rent sleeping). Z punktu widzenia społeczeństwa reprezentują one czysta stratę. Firma napotyka na dwa ograniczenia swojej działalności: ograniczenia technologiczne, które ujmuje funkcja produkcji (dostępne kombinacje nakładów i wyników); ograniczenia ekonomiczne, które wyraża funkcja kosztów; ograniczenia rynkowe (popytowe). Krzywa popytu rynkowego zależy nie tylko od zachowania konsumentów, ale również od zachowania innych firm. Decyzje podażowe - firma konkurencyjna chce maksymalizować swoje zyski (różnice pomiędzy przychodami i kosztami). Firma działa do punktu w którym krańcowy przychód zrówna się z krańcowym kosztem. W przypadku firmy konkurencyjnej krańcowy dochód = cenie. W optymalnej wielkości produkcji firma znajduje się w punkcie, w którym cena = kosztom krańcowym. W ten sposób krzywa kosztu krańcowego firmy jest dokładnie kosztem krańcowym. Zyski i nadwyżka producenta: zysk jest różnica pomiędzy całkowitym przychodem i całkowitym kosztem; nadwyżka producenta = przychody pomniejszone o koszty zmienne lub równoważnie zyskom powiększonym koszty stale; zmiana nadwyżki producenta występuje, kiedy firma przesuwa się z produkcji Y1 do Y2. Rynek, instytucja lub mechanizm umożliwiający kontakt osobom posiadającym dobra > i usługi> (producentów) z chętnymi do ich zakupu (konsumentami). Rynek pomaga ustalić optymalną dla konsumentów i producentów cen <010546.html> i ilość. Nieodłącznym elementem rynku jest konkurencja >. W zależności od obszaru geograficznego rynek możemy podzielić na: lokalny, krajowy, międzynarodowy, globalny etc. Rynek to także ogół operacji dot. konkretnej dziedziny (kapitałowy, mięsny, samochodowy). W zależności od tego, kto ma większy wpływ na kształtowanie się transakcji kupna-sprzedaży rynek można podzielić na rynek producenta lub konsumenta. Rynek głównie kształtuje procesy gospodarcze, których celem jest spowodowanie rozwoju gospodarczego Struktury rynkowe, rynkowe struktury, formy (modele) urynków <> pojedynczych produktów lub pokrewnych ich grup, kształtujące się w wyniku walki konkurencyjnej lub umowy producentów. Wyróżnia się cztery modele struktur rynkowych: czystą (doskonałą, wolną) konkurencję, konkurencję monopolistyczną, oligopol i monopol pełny. Różnią się one między sobą liczbą producentów występujących na danym rynku, sposobem kształtowania cen,
charakterem produktów będących przedmiotem obrotu, formami konkurencji między producentami oraz stopniem swobody wejścia na rynek nowych producentów. Równowaga rynkowa, sytuacja na rynku >, w której - przy określonej cenie, zwanej ceną równowagi rynkowej - wielkość popytu > na określony produkt (lub inny przedmiot wymiany) zrównuje się z wielkością jego poda >. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży. Przy cenach rynkowych wyższych od ceny równowagi pojawia się nadwyżka podaży nad popytem (nadwyżka rynkowa), ceny rynkowe niższe od ceny równowagi powodują powstanie nadwyżki popytu nad podażą (niedobór rynkowy). Wystąpienie nadwyżki rynkowej, będące rezultatem zwiększenia się podaży lub zmniejszenia popytu pod wpływem innych niż cena czynników, uruchamia procesy dostosowawcze, polegające na obniżaniu ceny przez sprzedawców, w rezultacie czego rozmiary popytu rosną, a zmniejsza się wielkość podaży. Proces ten trwa dotąd, dopóki nie nastąpi ich zrównanie. W przypadku niedoboru rynkowego sprzedawcy podwyższają cenę tak długo, aż zmniejszająca się wielkość popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi. Działalność gospodarcza, wykreowana przez system prawny > każdego państwa forma organizacyjno-prawna umożliwiająca zespolenie podmiotów uczestniczących w procesie gospodarczym (właścicieli, zarządzających i pracowników) oraz materialnych czynników produkcji (środki i przedmioty pracy). Gospodarka rynkowa, system gospodarczy, w którym alokacja > zasobów czynników wytwórczych (pracy, ziemi i kapitału) pomiędzy alternatywne możliwości ich wykorzystania (dziedziny wytwarzania, konkretne produkty), a także podział wytworzonych produktów pomiędzy poszczególne jednostki dokonuje się głównie za pośrednictwem rynku >, przy niewielkim wpływie państwa Globalizacja gospodarki, tworzenie gospodarki światowej, w której istnieje swobodna możliwość przepływu dóbr >, usług > oraz czynników wytwórczych Przedsiębiorstwo, zespół osobowych, rzeczowych oraz finansowych óóczynnikw wytwórczych> zorganizowanych i skoordynowanych w celu prowadzenia działalności gospodarczej <związanej z wytwarzaniem dóbr oraz świadczeniem usług - a zatem podejmowanym przedsięwzięciem gospodarczym - i wytwarzania w ten sposób nowych wartości, tworzących w sumie dochód narodowy Produkcja, pierwsza i najważniejsza faza procesu gospodarowania>. Świadoma, celowa i zorganizowana działalność ludzi, polegająca na wytwarzaniu dóbr materialnych i świadczeniu usług dla zaspokojenia ich potrzeb. Model czystej konkurencji Charakteryzuje się dużą liczbą niezależnych producentów, z których żaden indywidualnie nie ma wpływu na cen <010546.html>, kształtującą się pod wpływem całkowitych wielkości
popytu <> i podaży Przedmiotem obrotu na takim rynku są produkty jednorodne (np. płody rolne), konkurencja ma charakter cenowy (dążenie do obniżki kosztów produkcji, pociągające za sobą obniżenie cen, eliminuje z rynku konkurentów produkujących zbyt drogo). Wejście nowych producentów na rynek doskonale konkurencyjny nie napotyka żadnych barier. Konkurencja doskonalą - popyt na wyroby firmy jest poziomy przy cenie rynkowej, zerowy, przy cenie wyższej od rynkowej, a poniżej ceny rynkowej cala krzywa popytu rynkowego dotyczy właśnie tej firmy. Monopol pełny W monopolu pełnym jeden producent wytwarzają zazwyczaj unikatowy produkt, kształtujący cenne rynkowa zapewniająca mu wysoki zysk na drodze ograniczania podaży. Brak konkurencji >, wejście innych producentów na rynek w pełni zmonopolizowany jest praktycznie niemożliwe.. Model konkurencji monopolistycznej Charakteryzuje się względnie duża liczba producentów wytwarzających produkty tego samego typu (np. meble, odzież, obuwie, biżuterie), ale posiadające swoiste, indywidualne cechy, co pozwala producentom odrębnie ustalać ceny swoich wyrobów, ale nie mogą one zbytnio odbiegać od cen podobnych produktów na rynku. Konkurencja ma głównie charakter nie cenowy (jakość, opakowanie, reklama <promocja>). Wejście na rynek jest trudniejsze niż w modelu konkurencji doskonalej, wymaga większego kapitału <> i nakładów na skuteczna reklamę i promocje dla pozyskania klientów.. Maksymalizacja zysku? MR = MC (krańcowy przychód = krańcowemu kosztowi). Taki sam warunek musi być zachowany również na rynku konkurencyjnym, jednak w przypadku monopolisty MR jest bardziej skomplikowany. Jeżeli monopolista podnosi produkcje o Dy występuje dwojaki wpływ: Sprzedaje więcej i otrzymuje przychód pdy; Obniża cenne o Dp i otrzymuje niższa cenne całej sprzedanej produkcji; Ogólna zmiana przychodu wynosi Dr = pdy + pdy. Nieefektywność monopolu - monopol wytwarza mniej, niż wynosi produkcja w warunkach konkurencji i dlatego nie spełnia kryterium efektywności w rozumieniu Pareta. Konkurencja - cena = koszt krańcowy Monopol - cena > kosztu krańcowego. Nadwyżka monopolisty zmniejsza się o obszar A z tytułu niższej ceny na jednostki produktu, które już sprzedawał, zwiększa natomiast o obszar C z tytułu zysków otrzymanych za dodatkowa sprzedaż. Nadwyżka konsumenta rośnie o A ponieważ taniej kupuje, te jednostki, które wcześniej kupował oraz rośnie o B ponieważ osiągają pewna nadwyżkę na dodatkowo sprzedanych produktach. Pole A to transfer od monopolisty do konsumenta.
Monopol naturalny - monopolista produkuje na poziomie, w którym krańcowy przychód = krańcowemu kosztowi i z tego powodu wytwarza zbyt mało produktu Konkurencja (z łaciny concurrentia współzawodnictwo) proces, w którym uczestnicy rynku dążą do realizacji swoich interesów poprzez przedstawienie jak najkorzystniejszej oferty >, w skład której wchodzi nie tylko cena >, ale także np. jakość wyrobu, serwis gwarancyjny i pogwarancyjny. Kupujący konkurują, chcąc zdobyć ograniczoną ilość dóbr na rynku, natomiast sprzedający walczą o pieniądze kupujących. Konkurencja monopolistyczna to struktura organizacyjno produkcyjna mająca cechy tak konkurencji jaki monopolu i odnosi się do sytuacji, w której występuje zróżnicowanie produktu, dzięki czemu każda firma ma pewna władze monopolistyczna, ale istnieje także swoboda wejścia do gałęzi, tak, ze zyski są spychane do zera. Struktura ta jest monopolistyczna w tym sensie, ze każda z firm napotyka ujemnie nachylona krzywa popytu na swój produkt. Firma ma pewna sile rynkowa ponieważ raczej ustala cenne, niż pasywnie akceptuje cenne rynkowa. Z drugiej strony firma musi konkurować o klientów w polu cenowym, jak i rodzaju sprzedawanego produktu. Co więcej, nie ma ograniczeń przeciwko firmom wchodzącym do gałęzi, w której panuje monopolistyczna konkurencja (jednak wejście nowych firm spycha zyski do zera?. Monopolistyczna konkurencja jest przeważająca forma struktury przemysłowej. W warunkach konkurencji monopolistycznej o zyskach zerowych krzywa popytu i krzywa kosztu przeciętnego musza być styczne. Oligopol, rynek oligopolistyczny, model rynku na którym występuje niewielka liczba - od dwóch (duopol >) do kilkunastu - producentów, których decyzje cenowe są wzajemnie uzależnione. Uzależnienie to przyjmuje najczęściej formę paralelizmu cenowego, gdy decyzje co do ceny podejmuje największe przedsiębiorstwo oligopolu (lider cenowy), a pozostałe je naśladują, bądź mniej lub bardziej formalnych umów, dotyczących wspólnej polityki cenowej (zmowa dżentelmeńska <>, kartel >, syndykat <itp.). Oligopol jest najczęściej występującym modelem rynku, zarówno w przypadku produktów jednorodnych (np. stal, ropa naftowa, metale kolorowe), jak i zróżnicowanych (np. samochody, papierosy, sprzęt elektroniczny). Wejście nowych firm do oligopolu jest istotnie utrudnione, bądź ze względu na konieczność dysponowania dużym kapitałem bądź z uwagi na bariery technologiczne lub prawne. W oligopolu dominują poza cenowe formy konkurencji poprzez reklamy, poprawę jakości oraz atrakcyjności produktów oraz wprowadzanie nowych, stosowanie dogodnych dla odbiorców form i warunków sprzedaży.