Najbardziej strzeżona tajemnica na świecie skąd bierze się głód?

Najbardziej strzeżona tajemnica na świecie skąd bierze się głód? Dwa scenariusze do pracy ze zdjęciami dla szkoły podstawowej (klasy IV VI) na temat przyczyn głodu w krajach globalnego Południa Materiały do edukacji globalnej zgodne z nową podstawą programową język polski, historia i społeczeństwo, godziny wychowawcze

Autorzy: Dorota Moran, Damien Moran Redakcja i korekta: Małgorzata Kacperek Projekt i skład: O17 Wydanie I Warszawa 2011 Wydawca: Instytut Globalnej Odpowiedzialności ul. Bachmacka 1/11 02-647 Warszawa www.igo.org.pl ISBN 978-83-928244-7-3 Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Instytutu Globalnej Odpowiedzialności. Piktogramy: PRACA W GRUPACH DYSKUSJA / PRACA W PARACH PRACA Z TEKSTEM CZAS Publikacja powstała w ramach konkursu Ministerstwa Edukacji Narodowej pt. Szkoła z pasją oraz w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej, realizowanej za pośrednictwem MSZ RP w roku 2011. Zezwala się na wykorzystanie utworu pod warunkiem zachowania ww. informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, o posiadaczach praw oraz o konkursie Ministerstwa Edukacji Narodowej i programie polskiej współpracy rozwojowej. Podstawa programowa podana jest w publikacji na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. 2009r., nr 4, poz. 17), dostępna na stronie: http://bip. men.gov.pl/men_bip/akty_prawne/ rozporzadzenie_20081223_zal_4.pdf SŁOWA KLUCZOWE GODZINA WYCHOWAWCZA LEKCJA Zdjęcie na okładce: Targ w Kampali, stolicy Ugandy, 2011. Fot. Anna Górska

Wstęp Prawo do żywności jest jednym z najważniejszych, niezbywalnych praw człowieka zapisanych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Dostęp do żywności gwarantuje nam przeżycie i zdrowie. Obecnie na świecie produkujemy wystarczająco dużo żywności, aby móc wyżywić wszystkich ludzi. Dlaczego więc co siódmy człowiek na świecie jest niedożywiony lub cierpi głód? To blisko miliard ludzi na całej Ziemi 1! Tłumaczenie tego zjawiska wyłącznie nieuchronnymi klęskami żywiołowymi jest nieprecyzyjne i nie ujmuje istoty problemu złożonych mechanizmów doprowadzających do tego, że chociaż często żywności jest w bród, wielu ludzi nie stać na jej zakup. Według danych Światowej Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) w 2008 r. ceny żywności na świecie podwoiły się. Głód i niedożywienie są największymi wrogami ludzkości. Pozbawiają dzieci, często nawet w momencie urodzenia, możliwości pełnego urzeczywistnienia ich wrodzonego genetycznego potencjału rozwoju fizycznego i umysłowego. Wolność od głodu jest podstawowym warunkiem bezpieczeństwa ludzi ( ). Jeśli zawiodą polityki dotyczące rolnictwa i żywności na świecie, zniweczy to szansę na powodzenie wszystkich innych rzeczy 2. M. S. Swaminathan, członek parlamentu w Indiach; przewodniczący M.S. Swaminathan Research Foundation Niedożywienie i głód dotyka przede wszystkim ludzi najbiedniejszych w uboższych krajach na świecie. W wielu krajach globalnego Południa ponad 50 proc. niedożywionych i głodujących stanowią drobi rolnicy i ich rodziny. To właśnie ich historie przedstawiają niniejsze scenariusze. Duży wybór przetworów z lokalnych warzyw i owoców, w tym ostrych papryczek i mango, targ w stolicy Madagaskaru Antananarywie, 2006, fot. Joanna Ignaszewska O trudnej, złożonej problematyce ubóstwa i głodu warto i można rozmawiać z dziećmi, także tymi młodszymi z klas szkoły podstawowej. To obecnie jedno z najważniejszych wyzwań ludzkości, o którym będzie się mówić coraz częściej, także w Polsce. Rozmawiając z dziećmi i młodzieżą o przyczynach głodu i ubóstwie w krajach globalnego Południa: - ukazujemy mechanizmy kształtujące współczesny świat, a tym samym pomagamy młodzieży zrozumieć i interpretować otaczającą nas złożoną rzeczywistość, - kształtujemy myślenie krytyczne młodzieży przedstawiając fakty, o których rzadko się mówi w debacie publicznej i w mediach, - wzmacniamy postawę solidarności z ludźmi na całym świecie i empatii wobec nich, - zachęcamy dzieci do podejmowania odpowiedzialnych wyborów, - rozwijamy u dzieci i młodzieży poczucie sprawczości poprzez pokazanie możliwości demokratycznego wpływania na kształt świata. 1 Dane zaczerpnięte z najnowszego raportu Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca (IFRC), z 2011 r., http://www.ifrc.org/en/publications-and-reports/world-disasters-report/wdr2011/ Por. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,10634349,nie_umieraja_z_glodu ale_klada_sie_spac_z_pustym.html 2 Źródło: raport Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, http://www.ifrc.org/en/publications-and-reports/world-disasters-report/wdr2011/ 3

Temat lekcji: Oglądam, rozmawiam, odkrywam praca ze zdjęciami cz. 1 JĘZYK POLSKI GODZINA WYCHOWAWCZA kraje globalnego południa Koba, ciasto z mielonych orzechów ziemnych, cukru i mąki ryżowej zawijane w liść bananowca, na stoisku ulicznego sprzedawcy, Antananarywa, Madagaskar, 2006, fot. Joanna Ignaszewska Cele: uczniowie i uczennice poznają cztery przykłady sytuacji globalnych współzależności, uczniowie i uczennice potrafią wyszukać wymagane informacje z podanego tekstu, uczniowie i uczennice potrafią uporządkować informacje zgodnie z podanym schematem, uczniowie i uczennice argumentują za rozwiązaniami problemów społecznych w otaczającej ich rzeczywistości. Metody i formy pracy: praca w grupach, metoda ekspertów, praca ze zdjęciami i tekstem, dyskusja Środki dydaktyczne: kopie kart pracy dla każdego ucznia i uczennicy, 4 duże zdjęcia z pakietu, kopie tekstów do każdego zdjęcia po jednym dla każdej grupy, mapa świata Realizacja podstawy programowej, II etap edukacyjny: klasy IV VI, język polski: Cele kształcenia wymagania ogólne I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń rozwija sprawność (...) czytania głośnego i cichego ( ), rozwija umiejętność poszukiwania interesujących go wiadomości, a także ich porządkowania (...). Treści nauczania wymagania szczegółowe I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i słuchanie. Uczeń: 1) sprawnie i ze zrozumieniem czyta teksty głośno i cicho; 2) określa temat i główną myśl tekstu; 6) odróżnia wyrażone w tekście informacje ważne od drugorzędnych. 4

Przebieg lekcji 1. Rozdaj każdej osobie w klasie kopię karty pracy i zapowiedz, że na tych zajęciach będziecie pracować ze zdjęciami. 2. Zaprezentuj uczniom i uczennicom po kolei 4 wybrane zdjęcia, z którymi będą pracować w grupach. Zastanówcie się nad odpowiednimi dla nich tytułami. Uczniowie i uczennice wpisują te tytuły w odpowiednie miejsca na karcie pracy. 3. Podziel klasę na czteroosobowe grupy tak, by każda grupa pracowała nad jednym zdjęciem i odpowiadającym mu tekstem. Jeśli klasa jest liczniejsza, mogą być po dwie grupy pracujące nad tym samym zdjęciem (wtedy potrzebnych będzie więcej kopii). 4. Wytłumacz uczniom i uczennicom, że ich zadaniem będzie zapoznanie się z tekstem, a następnie wypełnienie tej części karty pracy, która odnosi się do ich zdjęcia. Po przeczytaniu tekstu powinni porozmawiać i uzgodnić: dwie ważne informacje dotyczące zdjęcia oraz problematykę, którą zdjęcie ilustruje. Daj im na to 10 minut. Monitoruj pracę grup i udziel im wsparcia, jeśli będą go potrzebować. Przed rozpoczęciem pracy wytłumacz uczniom i uczennicom termin globalne Południe, korzystając z mapy świata (definicja w Pomocnych wskazówkach ). 5. Kiedy uczniowie skończą, poproś ich, aby przez następne parę minut zastanowili się nad możliwymi rozwiązaniami sytuacji, które właśnie poznali. Co mogą zrobić oni, a co inni ludzie, np. rodzice, politycy, dziennikarze? Poproś, by zapisali odpowiedzi w odpowiednim miejscu na karcie pracy. 6. Następnie przemieszaj dotychczasowe grupy tak, by w każdej nowej grupie było po jednej osobie ze wszystkich pozostałych grup. Powiedz uczniom i uczennicom, że teraz każda osoba jest ekspertem/ką dla pozostałych. Jej zadaniem będzie opowiedzenie reszcie grupy o zdjęciu, z jakim wcześniej pracowała. Ekspert/ka opowiada, posługując się kartą pracy. W czasie gdy konkretna osoba referuje pracę swojej grupy, pozostali wypełniają przekazane przez nią informacje w swoich kartach pracy. Każda osoba prezentuje wymyślone przez grupę sposoby rozwiązania danej sytuacji. Pozostali mogą je skomentować, zasugerować dodatkowe rozwiązanie. 5

7. Kiedy pierwsza osoba skończy, kolejny/a ekspert/ka opowiada o swoim zdjęciu i problematyce, która jest z nim związana. Uczniowie pracują w ten sposób do momentu, aż wszyscy będą mieli wypełnione karty pracy. 8. Po zakończeniu pracy w grupach poproś grupy o zreferowanie wymyślonych przez nie rozwiązań i uzupełnij je, jeśli jest taka potrzeba (dodatkowe informacje w Pomocnych wskazówkach oraz pod hasłem Więcej informacji ). 9. Poproś, aby uczniowie i uczennice przemyśleli w grupach, co mają wspólnego ze sobą problemy ilustrowane przez cztery zdjęcia. Zbierz pomysły grup i wspólnie zapiszcie decyzję klasy w środku karty pracy. 10. Na koniec zapytaj uczniów o jedną rzecz, która najbardziej utkwiła im w pamięci po tej lekcji oraz o jedną informację, którą chcieliby przekazać swoim rodzicom lub rodzeństwu po powrocie do domu. A może mają jakieś postanowienie? 6

Zdjęcie 1. Targ w Ugandzie Kampala, Uganda, 2011, Fot. Anna Górska W Ugandzie zakupy najlepiej robić na targu. Jedzenia jest pod dostatkiem i to, najczęściej ekologicznego. Zazwyczaj to kobiety zajmują się sprzedażą jedzenia. Dlatego muszą wstać bardzo wcześnie, by przed pracą zająć się dziećmi, przygotować śniadanie i obiad, posprzątać dom, zrobić pranie. W ciągu dnia spędzają wiele godzin, chodząc po mieście i sprzedając, np. owoce. Jeśli mają trochę więcej pieniędzy, mogą zapłacić za stanowisko na targu. Bardzo często pieniędzy, które w ten sposób zarobią, nie starcza nie tylko na wakacje, samochód czy słodycze, ale i na rzeczy podstawowe, takie jak przybory szkolne czy rachunek za prąd. Często dzieci muszą zrezygnować ze szkoły i pójść do pracy, żeby zarobić dodatkowe pieniądze. Dlaczego tak trudno utrzymać się ze sprzedaży warzyw czy owoców, które są świeże i smaczne? Ponieważ na tym samym targu dostępne są również owoce i warzywa oraz inne produkty, np. ryż, które zostały wyprodukowane w krajach europejskich lub innych, np. Tajlandii. Chociaż trudno w to uwierzyć, te produkty są często tańsze. Dzieje się tak dlatego, że rządy krajów europejskich pomagają swoim rolnikom i przekazują im pieniądze (dotacje), dzięki którym mogą oni sprzedawać swoje produkty w krajach globalnego Południa dużo taniej. 7

Zdjęcie 2. Banany z krajów Południa Kampala, Uganda, 2011, Fot. Anna Górska Większość z nas lubi jeść banany. Są zdrowe i smaczne. Niestety, ze względu na niesprzyjający klimat, nie możemy uprawiać ich ani w Polsce, ani w Europie, więc sprowadzamy je z krajów globalnego Południa, takich jak Uganda. Uprawa bananów nie jest łatwa oznacza pracę w palącym słońcu od rana do wieczora, z niewieloma przerwami. Dodatkowo, do obrony przed szkodnikami, używa się często chemikaliów, które są niebezpieczne dla zdrowia pracujących na plantacjach ludzi. Banany nie są w Polsce tanie, ale niestety rolnicy, którzy je wyhodowali, dostają bardzo niewielką część tego, co my za nie płacimy w sklepie. Większość zysku zabierają duże korporacje sprzedające banany, takie jak Dole, Chiquita, które najczęściej nie dbają o pracowników pracujących na plantacjach, od których skupują banany. Pomaga im w tym prawo, które w wielu krajach Południa nie reguluje przepisów prawa pracy, takich jak: prawo do odpoczynku, urlopu, godziwej zapłaty. W niektórych przypadkach prawo chroniące pracowników istnieje, ale nie jest przestrzegane. 8

Zdjęcie 3. Rybacy w Ugandzie Kampala, Uganda, 2011, Fot. Anna Górska Rybacy w Ugandzie często łowią w Jeziorze Wiktorii, które jest czwartym co do wielkości jeziorem na świecie, dwa razy większym od województwa mazowieckiego. Zwykle rybacy sami robią swoje łodzie, wydrążając konary dużych drzew, a następnie malując je na różne kolory. Czasem, gdy pogoda jest zła i wieje silny wiatr, na jeziorze robi się niebezpiecznie. Wielu rybaków nie potrafi pływać, a prawo nie wymaga posiadania kamizelek ratunkowych na łodzi. Do tego nigdy nie wiadomo, kiedy dopisze szczęście i ryby złapią się w założone sieci. Często, ze względu na zanieczyszczenie jeziora, sieci rwą się i trzeba je potem ręcznie naprawiać, żeby nie było w nich dziur. Rybacy w Ugandzie pracują równie ciężko jak rybacy w Polsce czy w Europie, ale zarabiają dużo mniej pieniędzy. Nie mają wsparcia od swojego rządu, w przeciwieństwie do rybaków w Unii Europejskiej. Dodatkowo wszystko, co złowią, muszą szybko sprzedać, najlepiej tego samego dnia, bo nie mają możliwości przechowywania lub przetwórstwa ryb. Taka możliwość pomogłaby im być bardziej niezależnymi od niepewnych połowów oraz uzyskać lepsze ceny niż za świeże ryby. 9

Zdjęcie 4. Hodowcy w Kamerunie Kamerun, 2006, Fot. Marcin Wojtalik Czasem ludzie żyjący na wsi w krajach globalnego Południa nie uprawiają pól, ale hodują zwierzęta, np. krowy, kozy. Sprzedają ich mięso, mleko czy wełnę. Za uzyskane w ten sposób pieniądze mogą wysłać dzieci do szkoły, kupić im niezbędne podręczniki, zeszyty, przybory, w czasie choroby pójść do lekarza i kupić lekarstwa, uszyć ubrania czy kupić jedzenie na targu. Jednak w dzisiejszych czasach hodowcy mają duże problemy ze sprzedażą mleka. Dlaczego tak się dzieje? Chociaż trudno w to uwierzyć, mleko importowane m.in. z Europy (np. w formie mleka w proszku) jest tańsze od tego, które produkuje się na miejscu. Dzieje się tak z powodu pomocy finansowej, którą hodowcy w Europie otrzymują od swoich rządów. Dzięki temu mogą eksportować mleko do krajów Południa i sprzedawać je tam po niższej cenie. Dlatego ludzie w krajach globalnego Południa, takich jak Kamerun, coraz częściej porzucają swój tradycyjny sposób zarabiania na życie i przenoszą się do dużych miast w poszukiwaniu pracy. Jednak o pracę jest tam bardzo trudno i często tacy przybysze ze wsi kończą w bardzo biednych dzielnicach nazywanych slamsami. Niektórzy byli hodowcy próbują zachęcić turystów do odwiedzin w ich wioskach, budując tradycyjne chaty, jak te przedstawione na zdjęciu. 10

Pomocne wskazówki 1. Arkusz odpowiedzi do karty pracy dla nauczyciela Zdjęcie 1. Targ w Ugandzie Informacja 1: W Ugandzie nie brakuje jedzenia. Na targach jest dużo świeżej, zdrowej żywności. Informacja 2: Często jednak ludzi nie stać na to, żeby ją kupić. Sprzedającymi żywność są zazwyczaj kobiety, które pracują bardzo ciężko, by móc utrzymać swoje rodziny, ale nie zawsze im się to udaje. Problem: Na targach w wielu krajach afrykańskich można kupić importowaną żywność (np. z Unii Europejskiej), która dzięki dopłatom konkuruje z tą lokalną i często jest tańsza. Dodatkowe wydatki na reklamę sprawiają, że ludzie wolą kupić to, co pochodzi z zagranicy niż rodzime produkty, co z kolei doprowadza więcej ludzi do ubóstwa, gdyż nie mogą sprzedać wyników swojej pracy. Często oznacza to, że dzieci zwłaszcza dziewczynki muszą pracować zamiast chodzić do szkoły. Rozwiązanie: Nadwyżki produktów spożywczych nie powinny być wysyłane do krajów Afryki. Rządy krajów afrykańskich powinny wspierać swoich rolników, podobnie jak to się dzieje w krajach europejskich oraz wspierać dzieci w zdobywaniu edukacji (to jeden z Milenijnych Celów Rozwoju). My, w Polsce, możemy wspierać naszych rolników i innych producentów żywności, wybierając podczas zakupów w sklepie czy na bazarze polskie, lokalne produkty. Zdjęcie 2. Banany z krajów Południa Informacja 1: Banany są smaczne i zdrowe. Informacja 2: Klimat europejski nie sprzyja hodowli bananów, więc trzeba je importować z krajów globalnego Południa. Problem: Rolnicy uprawiający banany otrzymują bardzo niewielki procent końcowej ceny, którą płacimy kupując banany w sklepie w Polsce. Większość zysków zabierają pośrednicy i właściciele firm, które skupują banany od rolników. Praca jest ciężka i w niebezpiecznych warunkach, bo na plantacjach stosuje się groźne chemikalia. Kupując banany w Europie mimowolnie wspieramy ten niesprawiedliwy system produkcji, w którym rolnicy pracujący na plantacjach bananów nie są godziwie wynagradzani za swoją pracę i cierpią ubóstwo. Rozwiązanie: Można wymagać bardziej sprawiedliwych i wyższych pensji dla producentów. Takie rozwiązanie gwarantuje system Sprawiedliwego Handlu (ang. Fair Trade). To specjalny system certyfikacji, który gwarantuje, że produkcja odbyła się bez wyzyskiwania ludzi, prawa pracownicze były przestrzegane, a pracownicy dostali godziwą zapłatę za uprawianą przez nich żywność. W Polsce można już dostać wiele produktów pochodzących z krajów globalnego Południa ze znaczkiem Sprawiedliwego Handlu, np. kawę, herbatę, czekoladę, kakao. Banany są rzadziej spotykane, ale jeśli jako konsumenci będziemy o nie w sklepach pytać, to szybko się pojawią. Tak było z kawą i herbatą ze Sprawiedliwego Handlu, które dziś dostępne są nawet w supermarketach. Warto też jeść polskie owoce, których w sezonie jest pod dostatkiem. Kupując je, wspieramy naszych rodzimych rolników. Zdjęcie 3. Rybacy w Ugandzie Informacja 1: Jezioro Wiktorii jest dwa razy większe od województwa mazowieckiego. Informacja 2: Rybacy najczęściej sami wykonują swoje łodzie z wydrążonych pni drzew, a następnie ozdabiają je kolorowymi malunkami. Inne możliwe informacje: Praca jest trudna i nieprzewidywalna nie wiadomo ile ryb się złapie. Problem: Brak odpowiedniej infrastruktury uniemożliwia rybakom z Południa przechowywanie czy przetwórstwo złowionych ryb. Rząd ugandyjski nie wspomaga rybaków w taki sposób, jak to się dzieje w krajach europejskich. Rozwiązanie: Polska realizuje programy pomocy rozwojowej w Afryce. Jako odpowiedzialni obywatele i obywatelki możemy wymagać od naszego rządu, aby wspierał rolnictwo i rybołówstwo w krajach Południa, ponieważ te sektory w olbrzymim stopniu przyczyniają się do zmniejszenia ubóstwa w tych krajach i wyeliminowania problemu głodu. W tym celu możemy np. napisać do ministra Spraw Zagranicznych apel, aby wsparcie rolnictwa i rybołówstwa było jednym z priorytetów polskiej pomocy. Warto też zastanowić się, jakie ryby jemy (skąd pochodzą) i wybierać te, które łowione są w Polsce. W ten sposób będziemy wspierać rybaków z naszego kraju. 11

Zdjęcie 4. Hodowcy w Kamerunie Informacja 1: Dużo osób mieszkających na terenach wiejskich utrzymywało się kiedyś z hodowli zwierząt, m.in krów, która była tradycyjnym sposobem utrzymania w wielu wioskach. Informacja 2: Unia Europejska stosuje dopłaty do eksportu niektórych produktów, aby pozbyć się ich nadwyżek, np. aby pozbyć się nadwyżek mleka eksportuje je do krajów Południa w postaci mleka w proszku. Problem: Tańsze produkty pochodzące z importu, np. mleko w proszku, powodują, że hodowla zwierząt w krajach Południa stała się w wielu przypadkach nieopłacalna. Mleko od hodowców kameruńskich jest droższe od mleka w proszku z Europy (i mniej pożądane, bo nie z zagranicy). Wiele rodzin straciło swoje źródło utrzymania, część przeniosła się do dużych miast w poszukiwaniu pracy. Ci, którym nie udało się jej znaleźć, zasilają szeregi ubogich w slamsach. Rozwiązanie: Ludzie w Kamerunie starają się radzić sobie sami. Niektórzy tworzą innowacyjne projekty turystyczne zachęcają turystów do odwiedzenia ich wiosek i obejrzenia tradycyjnych domów, sposobu życia. Warto wspierać rozwiązania ludzi z globalnego Południa, ponieważ oni sami wiedzą najlepiej, jakie będzie najskuteczniejsze rozwiązanie ich sytuacji. Projekty w ramach zrównoważonej turystyki, która wspiera środowisko i lokalne społeczności, są prowadzone na całym świecie. Warto o nich pamiętać, wybierając się na wakacje w miarę możliwości wybierajmy noclegi oraz inne usługi turystyczne, z których zyski inwestowane są w rozwój lokalnej społeczności i podnoszą jej poziom życia, a nie trafiają z powrotem do wielkich agencji turystycznych i sieci hoteli w Europie. 2. Definicje Kraje globalnego Południa to kraje kontynentu afrykańskiego, Ameryki Południowej oraz Azji południowowschodniej, leżące na południe od Europy, USA i Rosji. Termin spopularyzował raport komisji Brandta z 1980 roku pt. Północ-Południe: program na rzecz przetrwania, w którym podzielono świat na bogatą i bardziej zindustrializowaną Północ oraz biedne Południe. Termin ten nie do końca odzwierciedla rzeczywistość, bo np. geograficznie na południu znajdują się Australia, Nowa Zelandia i Republika Południowej Afryki, które zaliczają się do państw bogatych. Jest jednak najbardziej neutralny, w przeciwieństwie do określenia Trzeci Świat (a więc gorszy, mniej bezpieczny, nierozwinięty), czy kraje nierozwinięte, kraje rozwijające się (zakładający jeden powszechny model rozwoju). Kraje globalnej Północy to wysoko uprzemysłowione, bogate kraje USA, Kanada, kraje europejskie, Rosja, Japonia, Australia, Nowa Zelandia i Republika Południowej Afryki. Więcej informacji na temat ww. terminów można znaleźć w artykule Trzeci Świat, KRS-y czy Globalne Południe? koła naukowego Globalnego Południa na UW, dostępnym na stronie: http://globalnepoludnie.wordpress.com/kolo-naukowe/czym-jest-globalne-poludnie/ Więcej informacji: 1. Aktualności związane z tematyką rolnictwa i handlu można znaleźć na stronach IGO: http://www.igo.org.pl/ rolnictwo-i-handel oraz http://www.silnepoludnie.pl. 2. Na stronie http://silnepoludnie.pl dostępne są prezentacje poświęcone tematyce scenariusza pt. Najbardziej strzeżona tajemnica na świecie. 3. W serwisie informacyjnym http://www.globalnepoludnie.pl Dostępne są tam zarówno informacje ze świata o ważnych wydarzeniach dotyczących krajów Południa jak i o aktualnych działaniach i inicjatywach polskich organizacji pozarządowych zajmujących się tą tematyką. 4. Informacje związane ze Sprawiedliwym Handlem znajdują się na stronie Koalicji Sprawiedliwego Handlu: http://www.fairtrade.org.pl/ 5. Osobom zainteresowanym turystyką na skalę globalną i jej wpływem na kraje Południa polecamy książkę autorstwa Jennie Dielemans pt. Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym, Wydawnictwo Czarne, 2011. 12

Temat lekcji: Oglądam, rozmawiam, odkrywam praca ze zdjęciami cz. 2 HISTORIA GODZINA WYCHOWAWCZA kraje globalnego południa Kobiety sprzedające owoce na ulicy w Ambalavao, Madagaskar, 2006, fot. Joanna Ignaszewska Cele: uczniowie i uczennice potrafią wyrazić swoje zdanie i je umotywować, uczniowie i uczennice uczą się argumentować, by przekonać innych do zmiany zdania, uczniowie i uczennice potrafią zająć stanowisko w odniesieniu do wybranych problemów ludzi na świecie. Metody i formy pracy: praca w parach, gra pozycyjna, dyskusja Środki dydaktyczne: kopie kartek z miniaturkami zdjęć po jednej dla pary uczniów, kartki z napisami: Zgadzam się, Nie zgadzam się, 4 zdjęcia w formacie A4 13 Realizacja podstawy programowej, II etap edukacyjny: klasy IV-VI, historia i społeczeństwo: Cele kształcenia wymagania ogólne IV. Zainteresowanie problematyką społeczną. Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym zadaje pytania: dlaczego jest tak jak jest? i czy mogłoby być inaczej oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania. Treści nauczania wymagania szczegółowe 7. Problemy ludzkości. Uczeń: 4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa i organizacje pozarządowe.

Przebieg lekcji 1. Na początku zajęć uczniowie i uczennice siedzą w kręgu. Przypomnij im zdjęcia, którymi zajmowaliście się na poprzednich zajęciach. Możesz poprosić o krótkie przypomnienie problematyki ilustrowanej przez każde z nich. Zapowiedz, że podczas tych zajęć będziecie dalej z nimi pracować. 2. Rozdaj co drugiej osobie kartkę z miniaturkami 4 zdjęć omawianych wcześniej. Powiedz osobom z kartkami, żeby odwróciły się do osoby po swojej lewej stronie i w ten sposób utworzyły pary. 3. Powiedz uczniom i uczennicom, że ich zadaniem będzie wybranie zdjęcia, które najbardziej im się podoba, oraz umotywowanie swojego wyboru drugiej osobie z pary. Sygnalizuj ilość czasu na wypowiedź każdej osoby w parze. 4. Poproś 2-3 chętne osoby, aby podzieliły się swoim wyborem i motywacją na forum klasy. 5. Poproś uczniów i uczennice, żeby znaleźli osobę, której podobało się to samo zdjęcie. Niech usiądą z tą osobą w parze, a następnie dowiedzą się, dlaczego nie wybrali pozostałych zdjęć (dlaczego mniej im się podobały). 6. Zaproś 2-3 chętne osoby do podzielenia się wynikami dyskusji w parze na forum klasy. 7. Zapowiedz nowe zadanie. Zaprezentuj uczniom i uczennicom 2 kartki papieru z napisami: Zgadzam się oraz Nie zgadzam się, a następnie rozwieś je w sali tak, by Zgadzam się i Nie zgadzam się znalazły się na przeciwległych końcach. Obie kartki muszą być dobrze widoczne dla uczniów i uczennic. 8. Wytłumacz uczniom i uczennicom, że będziesz odczytywać stwierdzenia odnoszące się do zdjęć, o których przed chwilą rozmawiali. Zadaniem uczniów będzie zastanowienie się, czy zgadzają się z nim, czy nie, oraz przejście w stronę odpowiedniej kartki. Jeśli np. zgadzają się ze stwierdzeniem, powinni stanąć niedaleko kartki z napisem Zgadzam się. W zależności od tego, w jakim stopniu zgadzają się lub nie z danym stwierdzeniem powinni wybrać odpowiednie miejsce na osi między kartkami z napisami Zgadzam się lub Nie zgadzam się. W widocznym miejscu powieś duże kopie 4 zdjęć omawianych wcześniej. 14

Stwierdzenia: W Polsce powinniśmy jeść tylko ryby złowione w wodach w naszym kraju. Zamiast importować owoce tropikalne, powinniśmy jeść polskie owoce sezonowe. Lepiej kupować na bazarkach i wspierać drobnych, lokalnych producentów żywności niż w supermarketach. Życie na wsi jest znacznie zdrowsze dla ludzi i środowiska niż życie w mieście. 9. Ustaw uczniów na środku sali i odczytaj pierwsze stwierdzenie. Pokaż zdjęcie, do którego się ono odnosi. Daj uczniom kilka chwil na podjęcie decyzji. 10. Kiedy uczniowie i uczennice ustawią się na osi między kartkami z napisami Zgadzam się i Nie zgadzam się, zapowiedz im, że za chwilę będą mieli minutę na rozmowę z osobą, która wybrała inną odpowiedź. Ich zadaniem jest poznać jej argumenty i przekonać do zmiany zdania. Na sygnał start uczniowie i uczennice mieszają się i starają się szybko uzyskać informacje. Na sygnał stop uczniowie i uczennice wracają na swoje początkowe pozycje. 11. Powiedz uczniom i uczennicom, że teraz chętne osoby będą miały szansę na przekonanie innych do zmiany zdania, dzięki argumentom poznanym podczas rozmowy. 12. Po każdej takiej wypowiedzi daj szansę przekonanym na zmianę miejsca, w którym stoją i wytłumaczenie, dlaczego się na to zdecydowali. Powtórz to samo z każdym kolejnym z 3 stwierdzeń. 13. Kiedy wszystkie stwierdzenia zostaną przeanalizowane, zaproś uczniów i uczennice, aby z powrotem usiedli w kręgu. 14. Poproś wszystkich, żeby na chwilę zamknęli oczy i zastanowili się nad tym, co najbardziej podobało im się w dzisiejszych zajęciach, co najlepiej zapamiętali. Poproś, by otworzyli oczy i zachęć wszystkich zwłaszcza osoby, które się dotąd nie wypowiadały do podzielenia się swoimi wrażeniami. Poproś natomiast o wypowiedzi na forum klasy jedynie chętne, zgłaszające się osoby. Podziękuj uczniom i uczennicom za udział w zajęciach. 15

Publikacja jest częścią projektu Zrozum świat. Edukacja globalna na rzecz bardziej sprawiedliwego świata. Projekt ten jest adresowany do nauczycieli i nauczycielek szkół podstawowych i gimnazjów, młodzieży szkolnej, decydentów i instytucji oświatowych oraz organizacji pozarządowych zajmujących się edukacją globalną. Zachęcamy w nim do krytycznej refleksji nad prawdziwymi przyczynami niesprawiedliwości na świecie, w tym głodu i ubóstwa w krajach globalnego Południa. Wskazujemy, jak możemy w Polsce działać na rzecz poprawy sytuacji ludzi w krajach Południa. Zachęcamy do kontaktu z nami oraz do odwiedzania naszej strony internetowej http://www.igo.org.pl oraz serwisu http://www. silnepoludnie.pl, na którym znajdą Państwo więcej naszych materiałów edukacyjnych. Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO) jest niezależną, apolityczną organizacją pozarządową zrzeszającą ludzi, którzy podzielają pogląd o współzależności świata. Głównym celem IGO jest promowanie solidarności globalnej oraz podnoszenie świadomości na temat współodpowiedzialności za losy świata. Wierzymy, że każdy z nas jest globalnym obywatelem, którego codzienne decyzje i wybory wpływają zarówno na ludzi w innych częściach świata, jak i na przyszły kształt naszej planety. Instytut Globalnej Odpowiedzialności ul. Bachmacka 1/11 02-647 Warszawa www.igo.org.pl ISBN 978-83-928244-7-3