Euro-Latin American Parliamentary Assembly Assemblée Parlementaire Euro-Latino Américaine Asamblea Parlamentaria Euro-Latinoamericana Assembleia Parlamentar Euro-Latino-Americana EUROPEJSKO-LATYNOAMERYKAŃSKIE ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE Komisja Spraw Społecznych, Programów Wymian, Środowiska, Edukacji i Kultury 17.3.2009 DOKUMENT ROBOCZY Wspólne stawianie czoła wyzwaniom związanym ze zmianami klimatu w kierunku skoordynowanej strategii UE i AŁK w negocjacjach w ramach UNFCCC Współsprawozdawca: Peter Liese DT\775841.doc AP100.518v01-00
I. Wprowadzenie: Zmiany klimatu, zagrożenia i wyzwania, w obliczu których obecnie stoimy Zmiany klimatu to jedno z najważniejszych wyzwań, w obliczu których stoi ludzkość w XXI w. Jeśli szybko nie podejmiemy wspólnie skutecznych działań, nasze pokolenie i pokolenia przyszłe poniosą dramatyczne konsekwencje. Sondaż przeprowadzony dla Pentagonu wskazuje, że zmiany klimatu mogą stanowić większe zagrożenie niż międzynarodowy terroryzm. Były główny ekonomista Banku Światowego, sir Nicholas H. Stern, obliczył, że jeżeli nie uda nam się złagodzić skutków tych zmian, roczne straty dochodu narodowego brutto wyniosą od 5 do 20%. W czwartym sprawozdaniu Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) stwierdza, że ocieplanie się systemu klimatycznego nie budzi wątpliwości 1. IPCC ostrzega, że emisje gazów cieplarnianych na poziomie wyższym niż obecnie lub takim samym spowodują jeszcze większe zmiany klimatu, które wywrą jeszcze bardziej dramatyczne skutki na środowisko naturalne 2. Jeśli nie udałoby się ograniczyć emisji gazów cieplarnianych, skutki byłyby odczuwalne dla wszystkich gatunków żyjących na planecie. IPCC wiąże dalsze globalne ocieplenie między innymi z takimi skutkami jak ryzyko wyginięcia gatunków na świecie, zwiększenie zagrożenia pożarowego, większe zniszczenia spowodowane przez powodzie i burze, zwiększenie liczby przypadków zachorowań i zgonów spowodowanych falami upałów, powodzie i susze oraz znaczne obciążenie dla służby zdrowia 3. Scenariusz dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów wygląda dramatycznie niebezpieczeństwo stopniowego zastępowania lasów tropikalnych sawannami we wschodniej Amazonii i jednoczesne zastępowanie wegetacji na glebach półjałowych wegetacją na glebach jałowych. Nastąpi również utrata różnorodności biologicznej z powodu wymierania gatunków i obniżenie wydajności istotnych upraw. Zmiany wzorców opadów atmosferycznych i zanikanie lodowców ograniczą dostępność wody, co będzie miało wpływ na spożycie przez ludzi oraz na sektory rolnictwa i energetyki. W tym kontekście bardzo poważnym skutkiem zmian klimatu są negatywne konsekwencje dla bezpieczeństwa żywnościowego. Amazońskie lasy tropikalne mają szczególne znaczenie dla klimatu światowego, a wylesianie i globalne ocieplenie stanowią dla nich duże zagrożenie. Wielu naukowców uważa, że prawdopodobnie w latach 2040 2060 możemy osiągnąć punkt krytyczny, w którym zniszczenie dorzecza Amazonki będzie nieodwracalne. W różnych regionach, jak np. w przypadku Europy, przewidywane są konkretne skutki. W regionach górskich istnieje ryzyko znacznej utraty gatunków, cofnięcia się lodowców i zmniejszenia się pokrywy śnieżnej wszystkie te elementy negatywnie wpłyną na turystykę zimową w tych regionach. W południowej Europie klimat będzie jeszcze bardziej zmienny, co spowoduje ograniczenie dostępności wody i potencjału hydroenergetycznego, zmniejszenie natężenia ruchu turystycznego w lecie i obniżenie się wydajności upraw. Europejczycy będą prawdopodobnie musieli radzić sobie także z większymi zagrożeniami dla zdrowia wynikającymi z fal upałów i częstszych pożarów 4. Pierwszymi oznakami skutków 1 IPCC, Climate Change 2007: Synthesis Report (Zmiany klimatu 2007: streszczenie), listopad 2007 r., s. 2. 2 Tamże, s. 7. 3 Tamże, s. 10. 4 Tamże, s. 11. AP100.518v01-00 2/11 DT\775841.doc
zmian klimatu w tym regionie są obniżanie się poziomu wód gruntowych i powiększanie się obszarów dotkniętych suszą. W Europie, Ameryce Łacińskiej i na Karaibach w najgorszej sytuacji są osoby ubogie. Jednak w konsekwencji skutki te odczują prawdopodobnie obywatele o wyższych dochodach, zwłaszcza dzieci i osoby starsze, ze względu na wpływ globalnego ocieplenia na gospodarkę i warunki zdrowotne. W Ameryce Łacińskiej grupą szczególnie podatną na zagrożenia wydaje się ludność tubylcza, ponieważ większość jej działalności jest bezpośrednio, a czasami całkowicie uzależniona od zasobów naturalnych i ogólnie grupa ta ma do dyspozycji bardzo niewiele zasobów pozwalających na przystosowanie się do zmian klimatu. Społeczność międzynarodowa musi uzgodnić linię działania w celu ograniczenia globalnego ocieplenia do dwóch stopni. Oznacza to bardzo ambitne cele redukcji emisji dla krajów uprzemysłowionych. Średnio to co najmniej 30% w porównaniu z poziomem w 1990 r. z jednoczesnym ograniczeniem wzrostu emisji w gospodarkach wschodzących co najmniej 15 30% w porównaniu z sytuacją, w której nie podejmowano by żadnych działań. W perspektywie krótkoterminowej w ciągu następnych dziesięciu lat należy ustabilizować poziom emisji, a w perspektywie długoterminowej, przynajmniej do 2050 r., emisje globalne trzeba ograniczyć o co najmniej 50%. Jest to istotne wyzwanie, które odpowiada dwóm tonom emisji na mieszkańca na świecie. Według statystyk ONZ obecny poziom emisji dwutlenku węgla na mieszkańca wynosi 20,4 tony w Stanach Zjednoczonych, 8 ton w UE (27), 5,4 tony w Chinach, 4,2 w Meksyku, 1,2 w Indiach. W związku z tym kraje uprzemysłowione muszą podjąć ogromne wysiłki w celu redukcji emisji, lecz w perspektywie długoterminowej emisje ograniczyć muszą także gospodarki wschodzące. Jedynie niektóre kraje rozwijające się mają możliwości zwiększenia ilości emisji na mieszkańca. Kraje AKŁ nie są wymienione w załączniku I, a zatem nie dotyczą ich cele z Kioto. W ich interesie leżą negocjacje i porozumienia dotyczące zmian klimatu, ponieważ oczekuje się, że region ten znajdzie się wśród regionów najbardziej odczuwających negatywne skutki globalnego ocieplenia. W wielu krajach skutki te są już odczuwalne, co między innymi dotyczy wzrostu natężenia huraganów. Małe kraje wyspiarskie są szczególnie podatne na zagrożenia, np. Republika Dominikańska, gdzie w 2007 r. przejście burz Noel i Olga pociągnęło za sobą ponad 100 ofiar i przyniosło straty w wysokości około 800 milionów dolarów amerykańskich. Huragan Mitch spowodował szczególne szkody w Ameryce Środkowej. Międzynarodowe ramy przeciwdziałania skutkom zmian klimatu UNFCCC i protokół z Kioto określają podstawowe zasady obecnej międzynarodowej strategii przeciwdziałania zmianom klimatu. Mają one na celu przeciwdziałanie skutkom tych zmian na szczeblu globalnym, a ich celem nadrzędnym jest ustabilizowanie stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze. UNFCCC jest międzynarodowym traktatem, który wszedł w życie w marcu 1994 r. i może być postrzegany jako początek światowej współpracy w zakresie ograniczania globalnego ocieplenia i radzenia sobie z jego nieuniknionymi skutkami. Został on ratyfikowany przez 192 kraje i wyznacza ramy działań międzyrządowych mających na celu przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu. Podstawą obecnej strategii przeciwdziałania zmianom klimatu jest zasada wspólnej, lecz zróżnicowanej odpowiedzialności przedstawiona w protokole z Kioto. Zasada ta uwzględnia różnicę między krajami uprzemysłowionymi DT\775841.doc 3/11 AP100.518v01-00
i nieuprzemysłowionymi lub uprzemysławiającymi się. Należy brać pod uwagę szczególne krajowe i regionalne priorytety, cele i okoliczności rozwoju. W tych ramach protokół z Kioto wprowadza nowe zobowiązania jedynie dla 37 krajów uprzemysłowionych oraz Wspólnoty Europejskiej wymienionych w załączniku I. W przypadku krajów niewymienionych w załączniku I nie są przewidywane żadne ograniczenia emisji. Ze względu na fakt, że protokół z Kioto przewiduje wiążące cele, uzyskał on mniejsze poparcie niż UNFCCC i został ratyfikowany przez 84 kraje. Wśród krajów, które nadal nie ratyfikowały protokołu, znajdują się Stany Zjednoczone. Możliwe, że bardziej niepokojący niż niewielka liczba krajów uczestniczących jest fakt, że prawie wszystkie z tych krajów, które ratyfikowały protokół, mają problemy z osiągnięciem swoich celów w zakresie redukcji emisji. W takich krajach jak Kanada i Japonia emisje wzrosły. Kraje europejskie również napotykają trudności w osiągnięciu swoich celów, co w szczególności dotyczy Hiszpanii, Portugalii i Grecji 5. W latach 2000 2007 ilość globalnych emisji szybko wzrastała, chociaż nie o 0,9% jak w ubiegłym wieku, lecz o 0,5% rocznie. Przyczynami tego stanu rzeczy są: brak ratyfikacji protokołu z Kioto przez istotne zainteresowane strony, brak przestrzegania postanowień przez niektórych partnerów, lecz również szybki wzrost emisji w gospodarkach wschodzących, takich jak Chiny, Indie, Afryka Południowa, Brazylia i Meksyk. Trwają negocjacje dotyczące okresu po 2012 r., a podczas piętnastej Konferencji Stron (COP) w Kopenhadze w 2009 r. powinno zostać osiągnięte nowe międzynarodowe porozumienie w sprawie zmian klimatu. To właśnie w tym kontekście do krajów całego świata kierowana jest prośba o mobilizację, aby w 2009 r. osiągnąć możliwie najambitniejsze porozumienie. Ramy współpracy ustanowione przez strategiczne stowarzyszenie międzyregionalne UE i AŁK dają krajom europejskim oraz krajom Ameryki Łacińskiej i Karaibów (AŁK) szansę na poczynienie postępów w zakresie negocjacji międzyregionalnych w kierunku osiągnięcia całościowego porozumienia w Kopenhadze. II. Oczekiwania związane z Kopenhagą czy podążamy we właściwym kierunku? Wraz z harmonogramem i planem działania z Bali, przyjętymi w grudniu 2007 r., części konwencji UNFCCC miały na celu stworzenie silnego konsensusu w sprawie porozumienia dotyczącego zmian klimatu, które ma zostać osiągnięte w 2009 r. Plan działania z Bali ustanowił nowy proces negocjacji zastępujący nieformalne dialogi, które poprzednio były charakterystyczną cechą rozmów w ramach UNFCCC. Przedstawia on cztery tematy, które są punktem odniesienia dla debat na temat okresu po wygaśnięciu protokołu z Kioto: łagodzenie skutków, przystosowanie, technologia, finanse i inwestycje. Po negocjacjach na Bali grupa robocza ad hoc ds. długoterminowej współpracy w ramach Konwencji (AWG-LCA) ukończyła negocjacje i została zobowiązana do wniesienia znaczącego wkładu w posiedzenie w 2009 r. W decyzji w sprawie postępów w zakresie realizacji planu działania z Bali przyjętej w Poznaniu podczas czternastego posiedzenia COP w 2008 r. strony z zadowoleniem przyjęły postanowienie grupy AWG-LCA o nadaniu negocjacjom dużego impetu w 2009 r. oraz fakt, że grupa zwróciła się do wszystkich stron 5 Karel Van Hecke, From Kyoto to Copenhagen - Towards an International Climate Change Regime Beyond 2012 (Od Kioto do Kopenhagi W kierunku międzynarodowej strategii przeciwdziałania zmianom klimatu po roku 2012). Studia Diplomatica Vol. LXI, 2008, Nr 1. s. 205. AP100.518v01-00 4/11 DT\775841.doc
o jak najszybsze przedstawienie dalszych propozycji dotyczących treści i formy przyszłych postanowień (...) 6. Uzgodniono, że pierwszy projekt konkretnego tekstu do negocjacji musi być dostępny w czerwcu 2009 r. podczas posiedzenia UNFCCC w Bonn. Jednym z najistotniejszych postępów osiągniętych podczas rozmów w Poznaniu było przyjęcie decyzji w sprawie funduszu adaptacyjnego, umożliwiającej jego uruchomienie na pełną skalę poprzez wprowadzenie niezbędnych zasad administracyjnych i prawnych. Fundusz został utworzony w celu finansowania konkretnych projektów i programów przystosowawczych w najbardziej podatnych na zagrożenia krajach rozwijających się i jest finansowany z części przychodów mechanizmu czystego rozwoju oraz z innych źródeł finansowych. Kraje uczestniczące porozumiały się co do tego, że zarząd funduszu adaptacyjnego powinien posiadać zdolności prawne w zakresie przyznawania bezpośredniego dostępu krajom rozwijającym się. Osiągnięto postępy w kilku kwestiach takich jak przystosowanie, finanse, technologia, ograniczenie emisji powodowanych wylesianiem i degradacją lasów oraz zarządzanie klęskami żywiołowymi. Przyjęcie poznańskiego strategicznego programu transferu technologii przedstawionego przez Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska (GEF) było postępem w dziedzinie technologii. Program ma na celu zwiększenie poziomu inwestycji poprzez wsparcie inwestycji prywatnych potrzebnych krajom rozwijającym się do rozwoju technologii umożliwiających łagodzenie skutków i przystosowanie się do zmian klimatu. Uzgodniono również, że zobowiązania krajów uprzemysłowionych dotyczące porozumienia po wygaśnięciu protokołu z Kioto będą koncentrować się głównie na ilościowo określonych celach ograniczenia i redukcji emisji. Niemożliwe było jednak osiągnięcie konsensusu w sprawie zwiększenia funduszy na przystosowanie poprzez nałożenie opłat na mechanizmy protokołu z Kioto dotyczące wspólnych wdrożeń i handlu uprawnieniami do emisji. Podsumowując, posiedzenie w Poznaniu stanowiło krok naprzód w konkretyzacji porozumienia na okres po wygaśnięciu protokołu z Kioto, lecz rządy nadal muszą osiągnąć zdecydowanie więcej postępów i przełożyć obecne propozycje na ambitny i konkretny dokument, który praktycznie rozwiązywałby problemy, których nie rozwiązał protokół z Kioto. Dotyczy to utworzenia efektywnej struktury finansowania projektów w zakresie łagodzenia skutków i przystosowania się do zmian klimatu w krajach rozwijających się, wywiązania się przez kraje rozwinięte z zobowiązań do autentycznego osiągnięcia celów redukcji emisji dwutlenku węgla, podjęcia większych wysiłków w dziedzinie transferu technologii oraz zaangażowania gospodarek wschodzących, aby stworzyć ogólny zbiór wiążących zobowiązań w zakresie redukcji emisji. III. Aktualna sytuacja stanowiska głównych zainteresowanych stron Kraje i regiony zajmują różne stanowiska w kwestii poszczególnych polityk i inicjatyw mających na celu przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu. Z wyjątkiem Cypru i Malty wszystkie państwa członkowskie UE są wymienione w załączniku I do protokołu z Kioto, co oznacza, że powinny one zobowiązać się do ograniczenia lub redukcji emisji. Komisja Europejska przyjęła w 2008 r. pakiet klimatyczno-energetyczny UE, który ma na celu jednostronne ograniczenie ilości gazów cieplarnianych o co najmniej 20% w porównaniu z poziomem z 1990 r., zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitej produkcji energii oraz 6 Konferencja Stron UNFCCC, Advancing the Bali Action Plan (Postępy w realizacji planu działania z Bali), decyzja -/CP.14, grudzień 2008 r. DT\775841.doc 5/11 AP100.518v01-00
ograniczenie zużycia energii o 20% w porównaniu z prognozowanym poziomem w 2020 r. realizacja wszystkich tych celów ma nastąpić do 2020 r. również z myślą o ulepszeniu systemu handlu uprawnieniami do emisji UE w celu ułatwienia ich redukcji. Chociaż system handlu uprawnieniami do emisji mógłby służyć jako podstawa światowego rynku uprawnień do emisji dwutlenku węgla, wykorzystanie jednostek redukcji emisji pochodzących z mechanizmu wyrównawczego spoza UE stanowi mniej niż połowę działań służących redukcji, aby uprzywilejować redukcje emisji wewnątrz UE. W razie zawarcia międzynarodowego porozumienia, na podstawie którego inne kraje uprzemysłowione podejmowałyby porównywalne starania, a także gospodarki wschodzące ograniczyłyby swoje emisje w porównaniu z sytuacją, w której nie podejmowano by żadnych działań, UE jest gotowa dążyć do osiągnięcia celu redukcji w wysokości 30%. Niestety, ten sposób osiągnięcia celu zakładającego redukcję emisji o 30% nie został wszechstronnie omówiony w instytucjach UE. Biorąc pod uwagę, że organizacje integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej i państwach Karaibów nie podjęły zdecydowanych wspólnych działań w zakresie przeciwdziałania skutkom zmian klimatu, większość odpowiednich środków jest podejmowana na szczeblu krajowym lub niższym. Kostaryka jest przykładem kraju, który zobowiązał się do radykalnego ograniczenia emisji dwutlenku węgla: jej prezydent Oscar Arias obiecuje, że będzie ona pierwszym krajem rozwijającym się, który do 2021 r. stanie się neutralny z punktu widzenia emisji dwutlenku węgla. Zobowiązanie to stanowi wyzwanie dla krajów uprzemysłowionych oraz innych krajów rozwijających się i gospodarek wchodzących, ponieważ pokazuje, że przy silnym przywództwie politycznym możliwe są działania zdecydowanie większe niż te podejmowane obecnie przez wiele krajów. Ekwador domaga się wejścia do systemu handlu uprawnieniami do emisji UE, aby wprowadzić do obrotu papiery wartościowe Yasuní. Prezydent Ekwadoru Rafael Correa zaproponował, że kraj ten nie będzie eksploatował pól naftowych Yasuní, a zamiast tego sprzeda papiery wartościowe Yasuní krajom uprzemysłowionym, które muszą ograniczyć emisje dwutlenku węgla. Inicjatywa ta doprowadziłaby do stałej sekwestracji milionów ton dwutlenku węgla, a środki pozyskane ze sprzedaży papierów wartościowych Yasuní zostałyby zainwestowane w projekty dotyczącego zrównoważonego rozwoju w Ekwadorze. W kontekście latynoamerykańskim bardziej znaczącą rolę w porozumieniu na okres po wygaśnięciu protokołu z Kioto powinny odgrywać Brazylia i Meksyk, wraz z innymi gospodarkami wschodzącymi na świecie. Oba kraje nie są wymienione w załączniku I. Pod względem liczby ton dwutlenku węgla na mieszkańca Meksyk ma największe emisje w Ameryce Łacińskiej. Udział biomasy w źródłach energii wynosi jedynie około 5%. W sierpniu 2008 r. Meksyk zaproponował utworzenie światowego funduszu przeciwdziałania zmianom klimatu (funduszu ekologicznego) w kontekście UNFCCC 7. Na fundusz ekologiczny składałyby się wkłady krajów wnoszone zgodnie z zasadą wspólnej, lecz zróżnicowanej odpowiedzialności i zdolnościami poszczególnych krajów. Powinny być z niego finansowane działania na rzecz łagodzenia skutków i przystosowania się do zmian klimatu oraz przekazywanie i rozpowszechnianie technologii. Chociaż dostawy ropy naftowej są w Brazylii głównym źródłem energii (44%), udział biomasy (26%) i hydroenergii (14%) tworzy taki dobór źródeł energii, który powoduje niskie 7 A World Climate Change Fund (Światowy fundusz przeciwdziałania zmianom klimatu), przedstawione UNFCCC przez Meksyk dnia 13 sierpnia 2008 r. AP100.518v01-00 6/11 DT\775841.doc
emisje na mieszkańca w porównaniu z krajami uprzemysłowionymi (lecz wysokie w porównaniu z innymi krajami latynoamerykańskimi) 8. Źródłami największych emisji gazów cieplarnianych w tym kraju są zmiana sposobu użytkowania gruntów i leśnictwo, co oznacza, że tę tendencję do wzrostu emisji można by znacznie zmienić poprzez powstrzymanie wylesiania 9. W grudniu 2008 r. rząd Brazylii rozpoczął realizację krajowego planu dotyczącego zmian klimatu. Plan określa działania i środki mające na celu łagodzenie skutków i dostosowanie się do zmian klimatu, a jego celami szczegółowymi są: wspieranie poprawy parametrów efektywności w sektorach gospodarki przy ciągłym poszukiwaniu najlepszych praktyk; utrzymanie wysokiego udziału energii odnawialnej w źródłach energii; wspieranie zrównoważonego wzrostu udziału biopaliw w krajowym systemie transportu oraz działania mające na celu zorganizowanie międzynarodowego zrównoważonego rynku biopaliw; poszukiwanie sposobów zrównoważonego ograniczania skali wylesiania w średnim ujęciu czteroletnim we wszystkich biomach brazylijskich aż do osiągnięcia celu, którym jest brak nielegalnego wylesiania oraz doprowadzenie do tego, by od 2015 r. w Brazylii nie dochodziło do utraty powierzchni leśnych w ujęciu netto. W ujęciu bezwzględnym największe emisje na świecie mają obecnie Chiny, które jednak nie są wymienione w załączniku I do protokołu z Kioto. Władze chińskie poparły koncepcję, zgodnie z którą kraje rozwijające się powinny podejmować działania mające na celu przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu wyłącznie wówczas, gdy kraje rozwinięte zapewnią fundusze i transfer technologii. Kraj ten zaproponował, aby fundusze przeznaczone przez kraje rozwinięte na pomoc krajom rozwijającym się w przezwyciężeniu skutków zmian klimatu wynosiły 1 proc. PKB krajów rozwiniętych. Stanowisko Chin popiera G77. Oczywiste jest, że porozumienie w Kopenhadze będzie możliwe wyłącznie pod warunkiem, że wszystkie kraje uprzemysłowione, a nie tylko UE, podejmą znaczne zobowiązania do wniesienia funduszy. Z drugiej strony, nie można dopuścić do tego, by debata międzynarodowa skoncentrowała się jedynie na funduszach. Najniebezpieczniejszym scenariuszem, zwłaszcza dla krajów rozwijających się, jest niepowodzenie w Kopenhadze i nieograniczone zmiany klimatu. Jako kraj, który zajmuje drugą pozycję na świecie pod względem ilości emisji, Stany Zjednoczone sprzeciwiają się przyjęciu wiążących celów redukcji emisji i nie ratyfikowały protokołu z Kioto, twierdząc, że brak wiążących zobowiązań dla Chin i innych dużych krajów rozwijających się powoduje nieefektywność takiej decyzji. Wraz z objęciem urzędu przez prezydenta Baracka Obamę pojawiło się nowe nastawienie do negocjacji dotyczących zmian klimatu nowy prezydent ogłosił już, że kraj ten ma na celu ograniczenie emisji o 80% do 2050 r. Problemem przed posiedzeniem w Kopenhadze może być brak czasu pozwalającego nowej administracji na przełożenie pomysłów na konkretną politykę i uzyskanie zgody w obu izbach Kongresu. Wiele organizacji wielostronnych uznało znaczenie zajmowania się problematyką zmian klimatu i rozpropagowało sposoby umożliwiające podejmowanie starań na rzecz łagodzenia ich skutków i przystosowywania się do nich. Bank Światowy uznaje, że kraje rozwijające się są bardziej narażone na skutki zmian klimatu i potrzebują dodatkowych źródeł, aby rozwiązać 8 Niklas Höhne et al., Proposals for contributions of emerging economies to the climate regime under the UNFCCC post 2012 (Propozycje dotyczące wkładu gospodarek wschodzących w strategię przeciwdziałania zmianom klimatu w ramach UNFCCC po roku 2012). Sprawozdanie z badań dla niemieckiej Agencji Ochrony Środowiska (Umweltbundesamt), październik 2008 r., s. 63 64. 9 Tamże, s. 66. DT\775841.doc 7/11 AP100.518v01-00
ten problem. W październiku 2008 r. Bank Światowy wprowadził strategiczne ramy dotyczące rozwoju i zmian klimatycznych, których podstawę stanowi sześć obszarów działania: wspieranie działań związanych z klimatem w krajowych procesach rozwoju; pozyskanie dodatkowego preferencyjnego i innowacyjnego finansowania; ułatwienie rozwoju rynkowych mechanizmów finansowania; zwiększenie środków z sektora prywatnego; pomoc w przyspieszeniu rozwoju i wprowadzania nowych technologii oraz przyspieszenie badań nad polityką, rozwoju wiedzy i tworzenia zdolności. IV. Możliwości podejmowania wspólnych starań UNFCCC proponuje strategię przeciwdziałania zmianom klimatu opartą na wspólnej wizji problemu w połączeniu z działaniami mającymi na celu przystosowanie się do nich, łagodzenie ich skutków oraz rozwój i transfer technologii. Założeniem jest także zapewnienie środków finansowych umożliwiających realizację strategii. Działania przystosowawcze powinny być ukierunkowane na już nieuniknione skutki zmian klimatu. W tym obszarze pomoc należy zapewnić osobom najbardziej je odczuwającym. W programach adaptacyjnych należy uwzględnić ludność tubylczą, rolników (zwłaszcza prowadzących działalność na niewielką skalę), a także ludność mieszkającą na narażonych obszarach i ofiary klęsk żywiołowych. Działania mające na celu złagodzenie skutków są ukierunkowane na przyczyny globalnego ocieplenia i koncentrują się na ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych. W tym przypadku istnieją duże możliwości współpracy między Europą, Ameryką Łacińska i Karaibami. Jedną z koncepcji jest mechanizm czystego rozwoju przewidziany protokołem z Kioto. Może on tworzyć w Ameryce Łacińskiej inwestycje finansowane przez kraje Unii Europejskiej. Strategiczne stowarzyszenie międzyregionalne UE i AŁK daje możliwość ułatwienia współpracy w tej dziedzinie, ponieważ łączy kraje o zróżnicowanych poziomach uprzemysłowienia. Przykładem możliwej współpracy między Europą a krajami AŁK jest inicjatywa Yasuní rządu Ekwadoru. Do ewentualnego systemu handlu uprawnieniami do emisji UE-AŁK mogłoby dołączyć wiele innych krajów Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Możliwości współpracy między UE i AŁK istnieją również w dziedzinie zrównoważonej energii. Kraje europejskie należą do najbardziej uprzemysłowionych i największych konsumentów ropy naftowej i użytkowników innych źródeł energii, natomiast kraje Ameryki Łacińskiej są ważnymi eksporterami ropy naftowej, a ostatnio zwiększają produkcję biopaliw. W sytuacji, w której wykorzystanie biopaliw w krajach uprzemysłowionych powoduje redukcję emisji dwutlenku węgla, ich produkcja zapewnia krajom rozwijającym się możliwości gospodarcze i zwiększa ich samowystarczalność energetyczną. Wśród różnych technologii produkcji biopaliw znajduje się produkcja z trzciny cukrowej, która daje największą liczbę litrów z hektara. W szczególności w Brazylii biopaliwa są produkowane przy najniższych kosztach na świecie, a produkt ten powoduje niską ilość emisji dwutlenku węgla. Należy propagować współpracę między krajami UE i AŁK w zakresie produkcji i wprowadzania biopaliw do obrotu, biorąc pod uwagę między innymi ewentualne szkody, które produkcja ta powoduje dla środowiska naturalnego, warunki pracy i dobro pracowników oraz poszanowanie terytorium ludności tubylczej. Istotnym instrumentem przeciwdziałania skutkom zmian klimatu jest także zrównoważony rozwój. Został on zdefiniowany jako rozwój, w którym obecne potrzeby mogą być AP100.518v01-00 8/11 DT\775841.doc
zaspokojone bez umniejszania szans na ich zaspokojenie w przyszłości 10, i obejmuje trzy aspekty rozwoju: środowiskowy, gospodarczy i społeczny. W tym kontekście cenione są również inicjatywy na małą skalę, takie jak segregacja odpadów na potrzeby recyklingu oraz używanie przyjaznych dla środowiska naturalnego i energooszczędnych żarówek w gospodarstwach domowych. Zrównoważony rozwój jest sprawą zasadniczą zwłaszcza w obliczu obecnego kryzysu finansowego. W sytuacji, w której coraz więcej gospodarek wchodzi w fazę recesji, a w gospodarkach wschodzących następuje spowolnienie wzrostu gospodarczego, rządy i obywatele będą mieć prawdopodobnie większe trudności w realizacji środków mających na celu dostosowanie się do zmian klimatu i łagodzenie ich skutków. W tym kontekście finansowanie projektów dotyczących zrównoważonego rozwoju powinno wnieść pozytywny wkład w przebieg kryzysu, ponieważ dostarcza środków finansowych i tworzy dobrobyt, nie powodując dalszej degradacji środowiska naturalnego. Jak zaznaczył przewodniczący Komisji José Manuel Barroso, inwestowanie w gospodarkę niskoemisyjną zachęci do innowacji, zapewni nowe możliwości gospodarcze i stworzy nowe ekologiczne miejsca pracy 11. Finansowanie przeciwdziałania skutkom zmian klimatu Rządy przedstawiły szereg propozycji dotyczących utworzenia funduszy niezbędnych do przeciwdziałania skutkom zmian klimatu. Ostatnio UE i Brazylia określiły zmiany klimatu jako obszar wspólnego zainteresowania w kontekście partnerstwa strategicznego pomiędzy UE a Brazylią i we wspólnym planie działania (grudzień 2008 r.) ustaliły, że będą wspierać wzmożoną współpracę między Europejskim Bankiem Inwestycyjnym (EBI) a brazylijskim Narodowym Bankiem Rozwoju Gospodarczego i Społecznego (BNDES) w tej dziedzinie. Brazylia utworzyła fundusz amazoński, aby zgromadzić środki krajowe i międzynarodowe w celu ograniczenia wylesiania oraz propagowania zrównoważonej eksploatacji i ochrony Amazońskiego lasu deszczowego. Wspomniany powyżej krajowy plan dotyczący zmian klimatu przewiduje również utworzenie funduszu klimatycznego, który także zostanie wykorzystany między innymi do przeciwdziałania wylesianiu. We wspólnej deklaracji ze szczytu Ameryki Środkowej i Karaibów dotyczącego zmian klimatu i środowiska naturalnego, który odbył się w maju 2008 r., z zadowoleniem przyjęto i poparto propozycję Meksyku dotyczącą utworzenia światowego funduszu przeciwdziałania zmianom klimatu (fundusz ekologiczny). Regionalne i wielostronne instytucje finansowe utworzyły specjalne linie kredytowe przeznaczone dla projektów mających na celu przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu. Międzyamerykański Bank Rozwoju (IDB) rozpoczął realizację inicjatywy dotyczącej zrównoważonej energii i zmian klimatu (SECCI), w ramach której finansowane są projekty koncentrujące się na energii odnawialnej i efektywności energetycznej, rozwoju biopaliw, zwiększeniu dostępu do finansowania związanego z poziomem węgla i dostosowaniem się do zmian klimatu w krajach AŁK. W kontekście europejskim Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) za jeden z priorytetów postawił sobie rozwój zrównoważony pod względem środowiskowym i oferuje kredyty na projekty mające na celu poprawę jakości życia w środowisku miejskim, rozwiązanie problemów związanych ze środowiskiem naturalnym i zdrowiem, przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu, w tym projektów dotyczących 10 Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju, Nasza wspólna przyszłość, 1987 r. 11 Komunikat prasowy Komisji Europejskiej, 17 grudnia 2008 r. DT\775841.doc 9/11 AP100.518v01-00
efektywności energetycznej i energii odnawialnej, ochronę przyrody oraz dzikiej fauny i flory, a także zachowanie zasobów naturalnych i gospodarkę odpadami. Bank Światowy utworzył fundusze inwestycyjne związane ze zmianami klimatu, takie jak fundusz czystych technologii i strategiczny fundusz klimatyczny. Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska (GEF) powstał specjalnie z myślą o pomocy w przeciwdziałaniu skutkom zmian klimatu i finansowane są z niego projekty dotyczące różnorodności biologicznej, zmian klimatu, wód międzynarodowych, degradacji gruntów, warstwy ozonowej i trwałych zanieczyszczeń organicznych. Zgodnie z UNFCCC kraje powinny zrealizować swoje cele głównie za pomocą działań krajowych. Protokół z Kioto zapewnia jednak trzy dodatkowe mechanizmy mające stymulować ekologiczne inwestycje i służyć rozwijaniu opłacalnych sposobów redukcji emisji dwutlenku węgla: system handlu uprawnieniami do emisji, mechanizm czystego rozwoju i wspólne wdrożenia. Podczas gdy mechanizm wspólnych wdrożeń umożliwia współpracę w zakresie redukcji emisji dwóm krajom wymienionym w załączniku I, handel uprawnieniami do emisji i mechanizm czystego rozwoju są przedmiotami szczególnego zainteresowania stowarzyszenia między UE i AŁK. Mechanizm czystego rozwoju umożliwia krajom wymienionym w załączniku I realizację projektów mających na celu redukcję emisji w krajach rozwijających się i otrzymanie w zamian kredytów z tytułu poświadczonej redukcji emisji. Kredyty te mogą zostać zaliczone na poczet realizacji celów z Kioto, a każdy z nich odpowiada jednej tonie dwutlenku węgla. Światowy sojusz na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatycznym (GCCA), inicjatywa Komisji Europejskiej 12, jest dodatkowym źródłem finansowania działań związanych ze zmianami klimatu. Jest to sojusz między UE a ubogimi krajami rozwijającymi się, które prawdopodobnie najbardziej odczują skutki globalnego ocieplenia, co dotyczy w szczególności krajów najsłabiej rozwiniętych i małych rozwijających się państw wyspiarskich. GCCA przedstawia walkę z ubóstwem i przeciwdziałanie zmianom klimatu jako łączne wyzwanie i stwarza ramy współpracy umożliwiające połączenie strategii rozwoju i kwestii związanych ze zmianami klimatu. GCCA zapewnia wsparcie techniczne i finansowe dla ubogich krajów rozwijających się w pięciu obszarach priorytetowych: przystosowanie się do zmian klimatu, redukcja emisji spowodowanych wylesianiem, zwiększenie uczestnictwa w mechanizmie czystego rozwoju, wspieranie działań zmniejszających ryzyko związane z klęskami żywiołowymi oraz włączenie zmian klimatu do działań mających na celu ograniczenie ubóstwa. V. Zalecenia 1- Strategiczne stowarzyszenie międzyregionalne UE i AŁK oraz wszyscy jego członkowie powinni uznać łagodzenie zmian klimatu za najwyższy priorytet w swoim programie politycznym, aby uniknąć poważnych katastrof w bieżącym stuleciu. 2- Stowarzyszenie powinno zdecydowanie wspierać negocjacje w sprawie porozumienia dotyczącego okresu po wygaśnięciu protokołu z Kioto i ułatwić ten proces poprzez zaangażowanie państw członkowskich w ciągłe dialogi prowadzone na wysokim szczeblu na temat zmian klimatu. Państwa członkowskie powinny w oparciu o wspólne zasady ustalić wspólne stanowisko, które należy przyjąć w negocjacjach dotyczących okresu po wygaśnięciu 12 COM (2007) 540. AP100.518v01-00 10/11 DT\775841.doc
protokołu z Kioto. 3- Wspólne stanowisko powinno obejmować ograniczenie globalnego ocieplenia do 2 C w porównaniu z okresem przed industrializacją, co oznacza przyjęcie przez kraje uprzemysłowione ambitnych celów (co najmniej 30% w porównaniu z 1990 r.), oraz redukcję emisji w krajach rozwijających się o 15 30% w porównaniu z sytuacją, w której nie podejmowano by żadnych działań. W perspektywie długoterminowej ilość emisji na mieszkańca na świecie nie powinna przekraczać dwóch ton dwutlenku węgla. 4- Stowarzyszenie powinno służyć jako ramy negocjacji prowadzących do utworzenia zintegrowanego światowego rynku handlu uprawnieniami do emisji dwutlenku węgla. Pierwszym krokiem powinno być utworzenie systemu handlu uprawnieniami do emisji UE i Ameryki Łacińskiej, który w miarę możliwości powinien obejmować Stany Zjednoczone. 5- Należy podjąć większe wysiłki, aby powstrzymać wylesianie w krajach AŁK. 6- Konieczne jest położenie kresu obrotowi nielegalnym drewnem. 7- Priorytetowo należy potraktować latynoamerykańskie kraje najsłabiej rozwinięte i małe rozwijające się państwa wyspiarskie, ponieważ są one najbardziej narażone na negatywne skutki zmian klimatu i nie dysponują środkami na realizację potrzebnych projektów przystosowawczych. 8- Stowarzyszenie powinno zobowiązać się do opracowania i zastosowania czystych technologii i źródeł energii, takich jak biopaliwa produkowane w sposób zrównoważony. W tym kontekście transfer technologii między obydwoma regionami byłby korzystny dla obu stron. 9- Stowarzyszenie między UE i AŁK powinno podjąć starania w celu stworzenia wspólnych norm produkcji biopaliw oraz certyfikatu jakości produktu. Należy zachęcać do wspólnych przedsięwzięć importerów europejskich oraz eksporterów latynoamerykańskich i karaibskich. Należy pomóc rządom w formułowaniu polityk dotyczących biopaliw i priorytetowo potraktować ochronę pracowników, ludności tubylczej i praw do gruntów oraz kwestię dobrobytu w krajach rozwijających się. 10- Stowarzyszenie powinno apelować o harmonizację wszystkich innych wielostronnych porozumień z porozumieniem w sprawie zmian klimatu na okres po wygaśnięciu protokołu z Kioto. 11- Nie należy wykorzystywać kryzysu finansowego i gospodarczego jako uzasadnienia dla braku działań w celu łagodzenia zmian klimatu, ponieważ skutkiem braku działań i niepowodzenia międzynarodowych negocjacji byłby znacznie bardziej wzmożony i długotrwały kryzys, nie tylko gospodarczy. Kryzys gospodarczy należy wykorzystać jako szansę na dokonanie inwestycji w energię odnawialną, efektywność energetyczną i inne nowoczesne technologie, które tworzą miejsca pracy, umożliwiają zrównoważony wzrost gospodarczy i ograniczają emisje gazów cieplarnianych. DT\775841.doc 11/11 AP100.518v01-00