Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology

Vol. 6/2007 Nr 4(21) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Polimorfizm sekwencji intronu 1 genu receptora estrogenowego alfa a wybrane czynniki ryzyka miażdżycy u dziewcząt w okresie pokwitania Polymorphism in the first intron of the estrogen receptor alpha and selected risk factors of atherosclerosis in girls during puberty 1 Beata Kulik-Rechberger, 1 Elżbieta Pac-Kożuchowska, 2 Paweł Skorupski 1 Zakład Propedeutyki Pediatrii Akademii Medycznej w Lublinie 2 II Katedra i Klinika Ginekologii Akademii Medycznej w Lublinie Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Beata Kulik-Rechberger, Zakład Propedeutyki Pediatrii, 20-093 Lublin, ul Chodźki 2, tel. (81) 7185371, fax 7430100, e-mail: brechberger@interia.pl Słowa kluczowe: receptor estrogenowy alfa, lipidy, dziewczęta, pokwitanie Key words: estrogen receptor alpha, lipids, girls, puberty STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. Choroby sercowo-naczyniowe, u których podłoża leży miażdżyca, stanowią nadal jeden z głównych problemów zdrowotnych. Miażdżyca może rozwijać się już od okresu dziecięcego. Istotną fizjologicznie rolę w ochronie przed miażdżycą odgrywają estrogeny i receptory estrogenowe. Celem naszej pracy była ocena stanu odżywienia oraz stężeń leptyny, triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL i LDL oraz lipoproteiny (a) w surowicy krwi u dziewcząt w okresie pokwitania w zależności od wariantu polimorficznego PvuII i XbaI genu ERα. Materiał i metody. Badaniem objęto 129 dziewcząt (średni wiek 12,42±0,34 lat). Oceniano masę, wysokość ciała, obwód ramienia oraz grubość fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu, pod łopatką i na brzuchu. Obliczano wskaźniki masy ciała (BMI). Metodą RIA oznaczano stężenie leptyny i estradiolu. Polimorfizm PvuII i XbaI intronu 1 genu ERα oceniono metodą PCR. Wyniki. Potwierdzono istnienie dodatnich korelacji między stężeniem leptyny i BMI (R=0,70; p<0,001), stężeniem leptyny i sumą grubości fałdów skórno-tłuszczowych (R=0,82; p<0,001) oraz stężeniem leptyny i obwodem ramienia (R=0,76; p<0,001). Ponadto stwierdzono słabe ujemne korelacje między stężeniami leptyny i HDL-cholesterolu (R=-0,16; p<0,05), grubością fałdów skórno-tluszczowych i stężeniem HDL-cholesterolu (R=-0,21; p<0,01) oraz BMI i stężeniem HDL-cholesterolu (R=-0,25; p<0,003). Wnioski. Stan odżywienia dziewcząt, a także stężenia leptyny, lipoproteiny (a), triglicerydów, cholesterolu całkowitego, HDLcholesterolu i LDL-cholesterolu w surowicy nie były zależne od polimorfizmu PvuII oraz XbaI genu ERα. Praca finansowana ze środków KBN, projekt badawczy nr 2 P05E 045 27 Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):19-26 Introduction. Cardiovascular diseases based on atherosclerosis are still considered to be one of the main health problems. Atherosclerosis can start in childhood. Important physiological roles in prevention of atherosclerosis play estrogens and estrogens receptors. The aim of our study was to assess body fat status as well as serum concentration 19

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):19-26 of leptin, triglicerides, total cholesterol, HDL-cholesterol, LDL-cholesterol and lipoprotein (a) in girls during puberty in relation to PvuII and XbaI polymorphism of estrogen receptor alpha (ERα). Material and methods. The study group was composed of 129 girls (mean age 12,42±0,34 years). Body weight, height, arm circumference and the thicknesses of skin folds on abdomen, at the triceps and subscapular sites were measured. Body mass indices (BMIs) were calculated. Using RIA method serum concentration of leptin and estradiol were assessed. The PvuII and XbaI polymorphisms were evaluated by PCR method. Results. Positive correlations between leptin and BMI (R=0,70; p<0,001), leptin and sum of skinfolds (R=0,82; p<0,001) as well as leptin and arm circumference (R=0,76; p<0,001) were confirmed. Additionally weak negative correlation between leptin and HDL-cholesterol (R=-0,16; p<0,05), sum of skinfold and HDL-cholesterol (R=-0,21; p<0,01) and BMI and HDL-cholesterol (R=-0,25; p<0,003) were found. Conclusion. Body fat status as well as serum concentration of leptin, lipoprotein (a), triglicerides, total cholesterol, HDL-cholesterol and LDL-cholesterol was not associated with PvuII and XbaI polymorphisms of ERα. Pediatr. Endocrinol., 6/2007;4(21):19-26 Wstęp Mimo obserwowanego w ciągu ostatniego dziesięciolecia obniżania umieralności z powodu chorób rozwijających się na podłożu miażdżycy są one nadal główną przyczyną zgonów w wielu krajach uprzemysłowionych w tym także w Polsce [1]. Miażdżyca rozwija się przez wiele lat i chociaż kliniczne jej objawy występują w wieku późniejszym, to pierwsze zmiany naczyniowe mogą pojawić się już we wczesnym dzieciństwie [2]. Stąd też konieczność stosowania profilaktyki, która między innymi polega na zwalczaniu czynników ryzyka. Przeprowadzone w 2002 roku badania w ramach programu NATPOL Plus (Nadciśnienie tętnicze w Polsce Plus Zaburzenia Lipidowe i Cukrzyca) dowodzą, że głównym populacyjnym ryzykiem w naszym kraju są zaburzenia lipidowe [3]. Na podstawie badań autopsyjnych udowodniono zarówno u dorosłych, jak i u dzieci nasilenie zmian miażdżycowych dodatnio koreluje ze stężeniem LDL- i VLDL-cholesterolu, a ujemnie ze stężeniem HDL-cholesterolu, niezależnie od rasy, wieku i płci [4]. Badania populacyjne wykazują, że u młodych kobiet zapadalność na niedokrwienną chorobę serca jest mniejsza niż u mężczyzn [5]. Wynika to z ochronnej roli estrogenów. Działają one na endotelium i na komórki mięśniówki gładkiej ściany naczynia krwionośnego, gdzie hamują proliferację komórkową oraz indukują rozszerzanie naczyń [6]. Estrogeny działają również na komórkę wątrobową, a efektem ich działania jest obniżenie frakcji LDL-cholesterolu [7, 8] i zwiększenie frakcji HDLcholesterolu we krwi [6, 7]. Bezpośrednich dowodów na korzystne działanie estrogenów na układ naczyniowy dostarczają badania eksperymentalne. Dowodzą one, że estradiol podawany pozbawionym jajników zwierzętom zapobiega powstawaniu nacieczeń tłuszczowych w przeciwieństwie do zwierząt, którym podawane było placebo [6]. Estrogeny działają za pośrednictwem receptorów. Znane są dwa receptory estrogenowe (ER): receptor alfa (ERα, ESR1) i receptor beta (ERβ, ESR2) [9]. Oba receptory znajdują się na komórkach endotelium i w mięśniówce gładkiej naczyń, przy czym główną rolę w układzie sercowo-naczyniowym odgrywa ERα [10]. Gen dla tego receptora zlokalizowany jest na długim ramieniu chromosomu 6 i zawiera 8 egzonów kodujących białko receptorowe o długości 595 aminokwasów i masie cząsteczkowej 66 kda. Wśród licznych wariantów polimorficznych genu receptora estrogenowego najlepiej dotychczas poznane są warianty wykrywane przy zastosowaniu enzymów restrykcyjnych PvuII i XbaI. Polimorfizmy długości fragmentów restrykcyjnych PvuII i XbaI genu ERα spowodowane są zmianami sekwencji DNA dotyczącymi pojedynczych nukleotydów w intronie 1, zlokalizowanymi odpowiednio w odległości 397 i 351 par zasad (pz) od egzonu 2. Uważa się, że te modyfikacje wpływają na wiązanie czynników transkrypcyjnych, a tym samym na alternatywne składanie mrna i na syntezę receptora estrogenowego [11]. Wiele badań wskazuje na związek wariantów polimorficznych XbaI oraz PvuII ERα ze zwiększonym ryzykiem miażdżycy u dorosłych [12, 13, 14, 15]. Z badań Kikuchi i wsp. [16] wynika, że typ polimorficzny XbaI oraz Pvu- II ERα może mieć również istotny wpływ na gospodarkę lipidową u dzieci. Celem naszej pracy była ocena stanu odżywienia oraz stężeń triglicerydów, cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL i LDL oraz lipoproteiny (a) w surowicy dziewcząt w okresie pokwitania w zależności od wariantu polimorficznego Pvu- II i XbaI genu ERα. Materiał i metody Badaniami objęto 129 dziewcząt w wieku od 11,7 do 13,7 lat (średnia wieku 12,42±0,34). 20

Kulik-Rechberger B. i inni Polimorfizm sekwencji intronu 1 genu receptora estrogenowego alfa a wybrane czynniki ryzyka miażdżycy... Wszystkie dziewczęta były w okresie pokwitania (2, 3 lub 4 stadium wg skali Tannera). Po badaniu fizykalnym mierzono ich wysokość, masę ciała, obwód ramienia oraz grubość fałdów skórno-tłuszczowych na ramieniu, pod łopatką i na brzuchu. Obliczano wskaźnik masy ciała (BMI). Dodatkowym czynnikiem oceniającym stan odżywienia dziewcząt było stężenie leptyny w surowicy, hormonu pochodzącego z tkanki tłuszczowej i syntetyzowanego w ilościach wprost proporcjonalnych do ilości tej tkanki. Krew do badań biochemicznych i genetycznych pobierana była w godzinach porannych, na czczo, z żyły łokciowej. Stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz HDL-cholesterolu w surowicy krwi oznaczono odczynnikami firmy Cormay, przy użyciu analizatora Cobas-Mira S. Stężenie LDL-cholesterolu wyliczono ze wzoru Friedewalda [17]. Stężenie leptyny oznaczano metodą radioimmunologiczną, stosując Human Leptin RIA kit (Linco Research, Inc., St. Charles, MO). Lipoproteinę (a) oznaczano testem turbidimetrycznym firmy Human przy użyciu analizatora Cobas-Mira S. Ponadto stosując metodę RIA, oznaczono stężenie estradiolu w surowicy. Genomowe DNA wyizolowano z leukocytów, stosując Flexi Gene DNA kit (Quiagen, Hilden, Germany). Metodą łańcuchowej reakcji polimerazy, wykorzystując startery: 5 CTG CCA CCC TAT CTG TAT CTT TTC CTA TTC TCC 3 oraz 5 TCT TTC TCT GCC ACC CTG GCG TCG ATT ATC TGA 3, amplifikowano fragment DNA długości 1372 pz, zawierający miejsca polimorficzne. Amplifikację DNA przeprowadzano w 30 cyklach, w następujących warunkach: denaturacja w temp. 95 C przez 60 s; przyłączanie starterów w temp. 62 C przez 60 s; wydłużanie starterów w temp. 72 C przez 60 s. Produkty PCR zostały poddane trawieniu enzymami restrykcyjnymi PvuII i XbaI (Promega, Madison, WI, USA), a następnie rozdzielane na 2% żelu agarozowym zawierającym bromek etydyny. W wyniku trawienia próbek DNA enzymem PvuII uzyskano fragmenty o długości 936 pz i 436 pz, a w wyniku trawienia enzymem XbaI, fragmenty o długości 982 pz i 390 pz. W przypadku polimorfizmu XbaI brak miejsca restrykcyjnego oznaczono jako allel X, natomiast obecność miejsca restrykcyjnego jako allel x. W przypadku polimorfizmu PvuII allele oznaczano odpowiednio jako P oraz p. Rejestrowaną liczbę każdego z genotypów porównano z liczbą oczekiwaną na podstawie prawa Hardy-Weinberga z użyciem testu χ2. Istotność różnic pomiędzy cechami antropometrycznymi i biochemicznymi w zależności od typu polimorficznego oceniono testem Anova i U Manna-Whitney a. Współczynniki korelacji obliczano przy użyciu testu Spearmana. Badanie uzyskało akceptację Komisji Bioetycznej Akademii Medycznej w Lublinie. Dziewczęta oraz ich rodzice podpisali świadomą zgodę na udział w badaniu. Wyniki Rozkład genotypów był zgodny z równaniem Hardy ego-weinberga (χ2 =0,19) przedstawiał się następująco: PP=35 (27,1%), Pp=60 (46,5%), pp=34 (26,4%), XX=19 (14,7%), Xx=58 (45%) i xx=52 (40,3%). Analizując cechy somatyczne badanych dziewcząt stwierdzono, że wartość średnia BMI dla całej grupy wynosiła 18,6±3,1 kg/m2 (tab. 1) i wahała się w zakresie od 14,5 do 29,5 kg/m2. Średnia wartość cholesterolu całkowitego wynosiła 145,11±21,78 mg/dl (od 106 do 194 mg/ dl), HDL-cholesterolu 45,92±14,19 mg/dl (od 27,0 do 94,7 mg/dl), co stanowiło średnio 31,5±8,7% cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu 84,9±19,1mg/dl (od 35,24 do 135,16 mg/dl), lipoproteiny (a) 9,73±11,2 mg/dl (od 0,5 do 46 mg/dl). Potwierdzono istnienie dodatnich korelacji między stężeniem leptyny i BMI (R=0,70; p<0,001), stężeniem leptyny i sumą grubości fałdów skórno-tłuszczowych (R=0,82; p<0,001) oraz stężeniem leptyny i obwodem ramienia (R=0,76; p<0,001). Ponadto stwierdzono słabe ujemne korelacje między stężeniami leptyny i HDL-cholesterolu (R=-0,16; p<0,05), grubością fałdów skórno-tluszczowych i stężeniem HDL-cholesterolu (R=-0,21; p<0,01) oraz BMI i stężeniem HDL-cholesterolu (R=-0,25; p<0,003). Oceniając wartości badanych cech w zależności od polimorfizmu PvuII oraz XbaI genu receptora estrogenowego alfa, nie stwierdzono, aby statystycznie istotnie różniły się one między grupami. Dziewczęta były w podobnym wieku, miały podobne BMI, stężenia leptyny i estradiolu w surowicy krwi. Podobne okazały się też stężenia cholesterolu całkowitego, HDL- cholesterolu, LDL-cholesterolu oraz lipoproteiny (a) między grupami. Średnie wartości badanych cech w zależności od polimorfizmu PvuII oraz XbaI genu receptora estrogenowego alfa podano w tabelach 1 i 2. 21

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):19-26 Tab. I. Średnie wartości cech somatycznych oraz stężeń leptyny, estradiolu, lipoproteiny (a), triglicerydów, cholesterolu całkowitego, HDL-cholesterolu i LDL-cholesterolu w surowicy krwi u dziewcząt w okresie pokwitania w zależności od wariantu polimorficznego PvuII genu ERα Tab. I. Mean values of somatic traits as well as serum concentration of leptin, estradiol, lipoprotein (a), triglicerides, total cholesterol, HDL-cholesterol and LDL-cholesterol in girls during puberty in relation to PvuII polymorphism of estrogen receptor alpha (ERα) Wiek (lata) BMI (kg/m2) Suma fałd skórnotłuszcz. (mm) Leptyna (ng/dl) Estradiol pg/ml Lipoproteina (a) Triglicerydy Cholesterol całk. HDL-cholesterol PP n=35 Pp n=60 Cechy pp n=34 Ogółem n=129 Warianty polimorficzne ERα PP vs Pp Pp vs pp PP vs pp 12,5±0,3 12,4±0,4 12,4±0,2 12,4±0,3 ns ns ns 18,5±2,9 18,5±3,2 19,1±3,1 18,7±3,1 ns ns ns 36,3±16,9 37,6±21,4 38,3±23,2 37,4±20,7 ns ns ns 12,7±7,4 12,4±8,4 11,9±8,2 12,4±8,0 ns ns ns 30,6±18,7 38,5±20,6 30,8±20,5 34,4±20,3 ns ns ns 8,7±9,8 9,9±11,5 11,1±12,2 9,9±11,2 ns ns ns 68,8±33,4 71,7±44,2 66,6±31,6 69,6±38,2,7 ns ns ns 146,1±20,7 143,2±21,5 147,6±23,7 145,1±21,8 ns ns ns 45,0±13,1 45,8±14,4 47,0±15,2 45,9±14,0 ns ns ns LDL-cholesterol 86,9±15,2 82,3±18,7 87,2±22,8 84,9±19,1 ns ns ns ns nieistotne statystycznie Dyskusja Aktualne badania wskazują, że pierwszy etap procesu miażdżycowego ma charakter zapalny i immunologiczny [18]. Ściśle związanymi z powstawaniem i progresją zmian miażdżycowych są hipercholesterolemia rodzinna uwarunkowana genetycznie, hipercholesterolemia i triglicerydemia związana z nieprawidłowym żywieniem, zwiększenie frakcji LDL-cholesterolu oraz obniżenie frakcji HDL-cholesterolu. Udowodniono, że pierwsze zmiany miażdżycowe w naczyniach mogą pojawiać się już u dzieci, nie dając jeszcze objawów klinicznych. Stąd też konieczność wprowadzania wczesnej profilaktyki, szczególnie u dzieci z grupy wysokiego ryzyka, a więc z rodzin obciążonych chorobami sercowo-naczyniowymi. Profilaktyka polega na unikaniu niekorzystnych czynników, ale także na wspieraniu tych, które są korzystne. Do czynników korzystnie działających na układ sercowo-naczyniowy należą endogenne estrogeny. Jeden z kierunków ich działania to wpływ na gospodarkę lipidową. Od dawna zwraca się uwagę na fakt, że estrogeny mogą zwiększać stężenie HDL-cholesterolu, czym tłumaczy się mniejszą częstość występowania chorób układu sercowo-naczyniowego u kobiet przed menopauzą [5]. Dobroczynne działanie estrogenów na układ sercowo-naczyniowy u kobiet próbowano wykorzystać, stosując hormonalną terapią zastępczą (HTZ). Okazało się, że korzyści wynikające z jej wprowadzenia mogą zależeć od typu polimorficznego receptora estrogenowego alfa. W 2002 roku Herrington i wsp. [11] opublikowali wyniki badań dotyczących stężenia HDL-cholesterolu w czasie zastosowania HTZ, z których wynika, że wyraźny jego wzrost mają nosicielki homozygoty o genotypie IVS1-401C/C (polimorfizm zlokalizowany w intronie 1, w odległości 401 pz przed egzonem 22

Kulik-Rechberger B. i inni Polimorfizm sekwencji intronu 1 genu receptora estrogenowego alfa a wybrane czynniki ryzyka miażdżycy... Tab. II. Średnie wartości cech somatycznych oraz stężeń leptyny, estradiolu, lipoproteiny (a), triglicerydów, cholesterolu całkowitego, HDL-cholesterolu i LDL-cholesterolu w surowicy krwi u dziewcząt w okresie pokwitania w zależności od wariantu polimorficznego XbaI genu ERα Tab. II. Mean values of somatic traits as well as serum concentration of leptin, estradiol, lipoprotein (a), triglicerides, total cholesterol, HDL-cholesterol and LDL-cholesterol in girls during puberty in relation to XbaI polymorphism of estrogen receptor alpha (ERα) Wiek (lata) BMI (kg/m2) Suma fałd skórnotłuszcz. (mm) Leptyna (ng/dl) Estradiol pg/ml Lipoproteina (a) Triglicerydy Cholesterol całk. HDL-cholesterol PP n=35 Pp n=60 Cechy pp n=34 Ogółem n=12 Warianty polimorficzne ERα PP vs Pp Pp vs pp PP vs pp 12,5±0,3 12,4±0,4 12,4±0,2 12,4±0,3 ns ns ns 18,5±2,9 18,5±3,2 19,1±3,1 18,7±3,1 ns ns ns 36,3±16,9 37,6±21,4 38,3±23,2 37,4±20,7 ns ns ns 12,7±7,4 12,4±8,4 11,9±8,2 12,4±8,0 ns ns ns 30,6±18,7 38,5±20,6 30,8±20,5 34,4±20,3 ns ns ns 8,7±9,8 9,9±11,5 11,1±12,2 9,9±11,2 ns ns ns 68,8±33,4 71,7±44,2 66,6±31,6 69,6±38,2,7 ns ns ns 146,1±20,7 143,2±21,5 147,6±23,7 145,1±21,8 ns ns ns 45,0±13,1 45,8±14,4 47,0±15,2 45,9±14,0 ns ns ns LDL-cholesterol 86,9±15,2 82,3±18,7 87,2±22,8 84,9±19,1 ns ns ns ns nieistotne statystycznie 2). Interesujący okazał się fakt, że już przed włączeniem HTZ poziom HDL-cholesterolu u homozygot IVS1-401C/C i IVS1-401G/G był niemal istotnie wyższy niż u kobiet z genotypami IVS1-401T/T i IVS1-401A/A (odpowiednio p=0,05 i p=0,06). Wzrost stężenia HDL-cholesterolu autorzy tłumaczyli wpływem estradiolu na syntezę apolipoproteiny AI i na aktywność lipazy wątrobowej. Podobną odpowiedź w postaci wzrostu HDL-cholesterolu obserwowano u kobiet z trzema innymi polimorfizmami ściśle sprzężonymi z polimorfizmem IVS1-401 w 1 intronie genu ERα. Mechanizm, w jakim IVS1-401C/C allele potęgują działanie estrogenów nie jest jasny. Grupa osób badana przez Herringtona i wsp. [11] składała się z osób dorosłych, u których czynniki środowiskowe w większym stopniu wpływają na gospodarkę lipidową niż w okresie dzieciństwa. Wychodząc z założenia, że różnice w stężeniu lipidów i lipoprotein związane z typem polimorficznym genu ERα mogą pojawić się już u dzieci Kikuchi i wsp. [16] przeprowadzili badania wśród 102 dziewcząt i chłopców w wieku od 10 do 15 lat. Badania polegały na oznaczeniu typów polimorficznych PvuII oraz XbaI ERα oraz stężeń triglicerydów, cholesterolu całkowitego, HDL-cholesterolu, LDL-cholesterolu oraz apolipoprotein: AI, B i E w surowicy krwi i były prowadzone w ramach programu prewencyjnego chorób układu naczyniowego w populacji japońskiej. Autorzy stwierdzili, że u osób z genotypem X1/XI (gdzie X1 oznaczał brak miejsca restrykcyjnego) stężenie LDL-cholesterolu i apolipoproteiny B było wyższe niż w typach polimorficznych X1/X2 oraz X2/X2 (X2 obecność miejsca restrykcyjnego). Stężenie cholesterolu całkowitego, triglicerydów, HDL-cholesterolu, apolipoproteiny A1 i apolipoproteiny E nie różniły się istotnie między grupami. Różnice między stężeniami parametrów gospodarki lipidowej w zależ- 23

Praca oryginalna ności od polimorfizmu PvuII receptora nie okazały się istotne. Na podstawie przeprowadzonych badań Kikuchi i wsp. [16] wysnuli wniosek, że polimorfizm XbaI kontroluje metabolizm LDL-cholesterolu (prawdopodobnie poprzez wpływ na ekspresję receptora LDL w wątrobie na poziomie transkrypcji) i może być jednym z czynników ryzyka występowania chorób układu sercowo-naczyniowego. Badana przez nas populacja to dziewczęta w okresie pokwitania. Wszystkie były w drugim bądź wyższych stadiach pokwitania, a więc w fazie zwiększonego wydzielania estrogenów przez jajniki. Podobnie jak w przypadku dzieci obserwowanych przez Kikichi i wsp. [16] dziewczęta nie różniły się pod względem BMI, miały też podobne grubości fałdów skórno-tłuszczowych oraz stężenia leptyny i estradiolu. Z badań klinicznych wynika, że estrogeny w dużej mierze wpływają na zasoby tkanki tłuszczowej. Z obniżeniem ich stężenia wiązane jest zwiększanie się ilość tkanki tłuszczowej u kobiet po menopauzie [19]. Niezbitych dowodów na wpływ estrogenów na tkankę tłuszczową dostarczają też badania na zwierzętach doświadczalnych, u których usunięcie jajników powoduje, natomiast zastosowanie terapii estrogenowej zmniejszenie zasobów tłuszczu [20]. Komórki tłuszczowe wyposażone są zarówno w receptory alfa, jak i beta. Transgeniczne myszy pozbawione ERα cechują się hiperplazją i hipertrofią komórek tłuszczowych [21]. Mutacja genu ERα u ludzi oprócz otyłości powoduje insulinooporność i brak tolerancji glukozy [22]. Z badań Denga i wsp. [13] wynika, że dla zasobów tkanki tłuszczowej istotne znaczenie mają również polimorfizmy długości fragmentów restrykcyjnych PvuII i XbaI genu ERα. Autorzy stwierdzili, że w okresie menopauzy kobiety z genotypem PP Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):19-26 oraz Pp miały odpowiednio 11,4% i 4,8% wyższe BMI niż kobiety z genotypem pp. Ponadto genotyp PP usposabiał do większego przyrostu masy ciała natomiast genotypy Pp i pp do utraty masy wraz z wiekiem. W naszych badaniach nie stwierdziliśmy zależności między wariantami polimorficznymi ERα i wskaźnikami odżywienia, jakimi są BMI, grubość fałdów skórno-tłuszczowych, obwód ramienia czy stężenie leptyny. Stwierdziliśmy natomiast, że stężenie HDL-cholesterolu jest odwrotnie proporcjonalne do stężenia leptyny, sumy grubości fałdów skórno-tłuszczowych i BMI dziewcząt, co potwierdza niekorzystny wpływ nadmiaru tkanki tłuszczowej na gospodarkę lipidową. Podobnie jak Kikuchi i wsp. [16] nie wykazaliśmy, aby stężenia triglicerydów, cholesterolu całkowitego, HDL-cholesterolu czy lipoproteiny (a) zależały od wariantu polimorficznego ERα. Zależności między polimorfizmami XbaI i PvuII a stężeniami cholesterolu całkowitego, HDL-cholesterolu i triglicerydów nie wykazali także Matsubara i wsp. [23], którzy badali osoby dorosłe. W odróżnieniu od Kikichi i wsp. [16] nie wykazaliśmy także, aby polimorfizm XbaI wpływał znacząco na stężenie LDL-cholesterolu. Na podstawie przeprowadzonej analizy możemy stwierdzić, że warianty polimorficzne XbaI i PvuII nie mają wpływu na zasoby tkanki tłuszczowej i gospodarkę lipidową u dziewcząt w okresie pokwitania. Należy jednak zaznaczyć, że powstawanie zmian miażdżycowych zależy od wielu czynników genetycznych. Dokładne poznanie każdego z nich oraz ich wzajemnych powiązań może w przyszłości mieć znaczenie w ocenie ryzyka i zastosowaniu wczesnej profilaktyki i leczenia. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Rywik S.: Zaburzenia metaboliczne u chorych z nadciśnieniem tętniczym badania populacyjne. Czynniki Ryzyka, 2002:2-3, 38. [2] Libby P.: Changing concepts of atherogenesis. J. Intern. Med., 2000:247, 349. [3] Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. et. al: Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol. Pol., 2004:61 (supl. 4), 1. [4] Berenson G.S.: Cardiovascular Heath promotion for elementary school children. Czynniki Ryzyka, 1998, Supl. 5, 11. [5] Gerhard M., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Ganz P %5BAuthor %5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Ganz P.: How do we explain the clinical benefits of estrogen? From bedside to bench. Circulation, 1995:92, 5. [6] Lundeen S.G., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Carver JM %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Carver J.M., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= McKean ML %5BAuthor%5D&ito ol=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus McKean M.L. et al.: Characterization 24

Kulik-Rechberger B. i inni Polimorfizm sekwencji intronu 1 genu receptora estrogenowego alfa a wybrane czynniki ryzyka miażdżycy... of the ovariectomized rat model for the evaluation of estrogen effects on plasma cholesterol levels. HYPERLINK javascript: AL_get(this, jour, Endocrinology. ); Endocrinology. 1997:138, 1552. [7] Campos H., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Walsh BW %5BAuth or%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Walsh B.W., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Judge H %5BAuthor%5D&itool=EntrezSys tem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Judge H. et al.: Effect of estrogen on very low density lipoprotein and low density lipoprotein subclass metabolism in postmenopausal women. HYPERLINK javascript: AL_get(this, jour, J Clin Endocrinol Metab. ); J. Clin. Endocrinol. Metab., 1997:82, 3955. [8] Mendelsohn M.E., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Karas RH %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Karas R.H.: Estrogen and the blood vessel wall. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Curr Opin Cardiol. ); Curr. Opin. Cardiol., 1994:9, 619. [9] Couse J.F., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Curtis SW %5BAuth or%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Curtis S.W., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Washburn TF %5BAuthor%5D&itool=EntrezS ystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Washburn T.F. et al.: Analysis of transcription and estrogen insensitivity in the female mouse after targeted disruption of the estrogen receptor gene. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Mol Endocrinol. ); Mol. Endocrinol., 1995:9, 1441. [10] Pedersen S.B., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Børglum JD %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Børglum J.D., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Møller-Pedersen T %5BA uthor%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Møller-Pedersen T. et al.: Effects of in vivo estrogen treatment on adipose tissue metabolism and nuclear estrogen receptor binding in isolated rat adipocytes. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Mol Cell Endocrinol. ); Mol Cell Endocrinol., 1992:85, 13. [11] Herrington D.M., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Howard TD %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Howard T.D., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Hawkins GA %5BAuthor%5D&i tool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Hawkins G.A. et al.: HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Bleecker ER %5BAuthor%5D&itool=EntrezSy stem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus EREstrogen-receptor polymorphisms and effects of estrogen replacement on high-density lipoprotein cholesterol in women with coronary disease. HYPERLINK javascript: AL_get(this, jour, N Engl J Med. ); N. Engl. J. Med., 2002:346, 967. [12] Schuit S.C., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Oei HH %5BAuth or%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Oei H.H., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Witteman JC %5BAuthor%5D&itool=EntrezS ystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Witteman J.C. et al.: Estrogen receptor alpha gene polymorphisms and risk of myocardial infarction. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, JAMA. ); JAMA, 2004: 291, 2969. [13] Deng H.W., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Li J %5BAuthor %5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Li J., HYPERLINK http:// www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Li JL %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntre z.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Li J.L. et al.: Association of estrogen receptor-alpha genotypes with Body mass index in normal healthy postmenopausal Caucasian women. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, J Clin Endocrinol Metab. ); J. Clin. Endocrinol. Metab., 2000:85, 2748. [14] Fox C.S., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Yang Q %5BAuthor% 5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Yang Q., HYPERLINK http: //www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Cupples LA %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem 2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Cupples L.A. et al.: Sex-specific association between estrogen receptor-alpha gene variation and measures of adiposity: the Framingham Heart Study. HYPERLINK javascript: AL_get(this, jour, J Clin Endocrinol Metab. ); J. Clin. Endocrinol. Metab., 2005:90, 6257. [15] Speer G., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Cseh K %5BAuthor% 5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Cseh K., HYPERLINK http: //www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Winkler G %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2. PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Winkler G. et al.: Vitamin D and estrogen receptor gene polymorphisms in type 2 diabetes mellitus and in android type obesity. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Eur J Endocrinol. ); Eur. J. Endocrinol., 2001:144, 385. [16] Kikuchi T., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Hashimoto N %5 25

Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 6/2007;4(21):19-26 BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Hashimoto N., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Kawasaki T %5BAuthor%5D&it ool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Kawasaki T. et al.: Association of serum low-density lipoprotein metabolism with oestrogen receptor gene polymorphisms in healthy children. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Acta Paediatr. ); Acta Paediatr., 2000:89, 42. [17] Friedewald W.T., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Levy RI %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Levy R.I., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Fredrickson DS %5BAuthor%5 D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Fredrickson D.S.: Estimation of the concentration of low-density lipoprotein cholesterol in plasma, without use of the preparative ultracentrifuge. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Clin Chem. ); Clin. Chem., 1972:18, 499. [18] Sieradzki A., Poręba R., Skoczyńska A. et al.: Rola reakcji zapalnej w patogenezie miażdżycy. Czynniki Ryzyka, 2000:4/99-1/00, 33. [19] Tchernof A., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Calles-Escandon J %5BAuthor%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Calles- Escandon J., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Sites CK %5B Author%5D&itool=EntrezSystem2.PEntrez.Pubmed.Pubmed_ResultsPanel.Pubmed_RVAbstractPlus Sites C.K. et al.: Menopause, central body fatness, and insulin resistance: effects of hormone-replacement therapy. HYPERLINK javascript: AL_get(this, jour, Coron Artery Dis. ); Coron. Artery Dis., 1998:9, 503. [20] Wade G.N., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Gray JM %5BAuth or%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Gray J.M., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Bartness TJ %5BAuthor%5D&itool=EntrezSy stem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Bartness T.J.: Gonadal influences on adiposity. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Int J Obes. ); Int. J. Obes., 1985, Suppl 1, 83. [21] Heine P.A., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Taylor JA %5BAuth or%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Taylor J.A., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Iwamoto GA %5BAuthor%5D&itool=EntrezSy stem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Iwamoto G.A. et al.: Increased adipose tissue in male and female estrogen receptor-alpha knockout mice. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Proc Natl Acad Sci U S A. ); Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2000:97, 12729. [22] Smith E.P., Boyd J., Frank G.R. et al.: Estrogen resistance caused by a mutation in the estrogen-receptor gene in a man. N. Engl. J. Med., 331:1056 1061, 1994. [23] Matsubara Y., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Murata M %5BAut hor%5d&itool=entrezsystem2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Murata M., HYPERLINK http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=pubmed&cmd=search&term= Kawano K %5BAuthor%5D&itool=EntrezSyst em2.pentrez.pubmed.pubmed_resultspanel.pubmed_rvabstractplus Kawano K. et al.: Genotype distribution of estrogen receptor polymorphisms in men and postmenopausal women from healthy and coronary populations and its relation to serum lipid levels. HYPERLINK javascript:al_get(this, jour, Arterioscler Thromb Vasc Biol. ); Arterioscler Thromb Vasc Biol., 1997:17, 3006. 26