Emilia Musiał Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Dziecko w świecie nowych mediów Wstęp Współczesny człowiek żyje w świecie mediów, które bez wątpienia mają ogromny wpływ na wartości, poglądy i zachowania odbiorców. Jak zauważa Umberto Eco, nowe media są faktem i nie ma od tego odwrotu 1. Ta swego rodzaju wszechobecność mediów sprawia, że dzieci już od najmłodszych lat mają z nimi kontakt niemal codzienny trudno wręcz młodemu pokoleniu wyobrazić sobie bez nich rzeczywistość. Świat bez komputera, telefonu komórkowego, internetu czy Facebooka jest dla nich niewyobrażalną abstrakcją. Media mogą budować zarówno pozytywne postawy, jak i wyrządzić ogromne szkody, jeśli niewłaściwe przekazy zwłaszcza telewizyjne i internetowe będą trafiały do nieprzygotowanych do ich odbioru młodych osób. Dlatego trzeba nauczyć się funkcjonować w świecie mediów, który staje się naturalnym środowiskiem współczesnego człowieka. W odniesieniu zatem do szerszego wyzwania, jakie stanowią współczesne media głównie o charakterze społecznościowym celem opracowania jest zwrócenie uwagi na szanse i zagrożenia świata medialnego dziecka jako dominującej przestrzeni jego życia. Nowe media jako współczesna przestrzeń życia dziecka Nowe media termin, który pojawił się w literaturze na skutek ciągłej ewolucji mediów definiowane są jako techniki pozyskiwania, utrwalania, przetwarzania i transmisji informacji (danych, dźwięku i obrazu), które wynaleziono i wprowadzono do użytku później niż tradycyjną telewizję. Ponadto są to technologie wykorzystujące komputer (obecnie także różnego rodzaju nowe technologie wykorzystujące ekrany dotykowe), umożliwiające lub ułatwiające interaktywność między użytkownikami lub użytkownikami a informacją, czego znakomitym przykładem jest internet 2. Korzyści, jakie obserwujemy na skutek mediamorfozy mediów, to między innymi ich ucyfrowienie (poprawie ulega jakość transmisji, a także możliwość przekazu, odbioru i produkcji programów także amatorskich), konwergencja mediów (stare i nowe media wchodzą w skomplikowane 1 U. Eco, Nowe środki masowego przekazu a przyszłość książki, [w:] Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku, red. M. Hopfinger, Warszawa 2005, s. 538 539. 2 J. Bednarek, Media w nauczaniu, Warszawa 2002, s. 51.
Dziecko w świecie nowych mediów 193 interakcje), sieciowanie mediów oraz ich mobilność, czyli rewolucja w dziedzinie komunikacji (zmiana konsumentów w producentów, czytelników w pisarzy, a widzów w producentów filmów). To zapoczątkowało erę najnowszych mediów nazywanych przez Paula Levinsona nowymi nowymi mediami w pełnym tego słowa znaczeniu, z definicji mających charakter społecznościowy i umożliwiających odbiorcom produkcję prawie tak samo łatwo jak konsumpcję (tj. Wikipedia, Facebook, YouTube, Twitter i in.). Należy zauważyć, że konsumpcja stała się procesem kolektywnym, określanym mianem zbiorowej inteligencji lub wspólnotą wiedzy (termin ten wprowadził Pierre Lévy), która sprowadza się do faktu, że nikt z nas nie wie wszystkiego, ale każdy z nas wie coś, a jeżeli skupimy swoje zasoby i połączymy nasze umiejętności, to powiążemy te fragmenty razem. To, czego nie wiemy lub nie umiemy zrobić samodzielnie, możemy zrobić razem z innymi 3. Podstawowym celem mediów społecznościowych jest łączenie ludzi, budowanie relacji, czego najlepszym przykładem są portale typu Facebook, a także Twitter, gdzie możliwość publikowania postów prezentujących rozrywkę, politykę i newsy zachęca użytkowników do dzielenia się ze znajomymi swoimi historiami, przemyśleniami i emocjami, a także przekazywania samych siebie 4. To jak zauważył papież Benedykt XVI rodzaj nowej»agory«, swego rodzaju otwartej przestrzeni publicznej, w której ludzie dzielą się swoimi pomysłami, informacjami, opiniami i gdzie mogą również powstawać nowe więzi i formy wspólnoty 5. Trzeba podkreślić, że wszystkie nowe media podporządkowują sobie czas i przestrzeń (po raz pierwszy napisał o tym Harold Innis, który wprowadził podział mediów na czasowe związane z wartościami, i przestrzenne związane z rozwojem nauki). W ten sposób ułatwiają komunikowanie się na odległość (przemierzanie przestrzeni) oraz dostępność (w czasie) każdej informacji opublikowanej w sieci 6. Dostępność mediów, ich elastyczność, możliwość samodzielnego decydowania o tym, gdzie i kiedy czyta się dany tekst czy słucha lub ogląda przekazu audiowizualnego, a także zrównoważenie konsumentów i producentów sprzyjają ich niezwykłej popularności również wśród dzieci, dla których świat nowych mediów staje się ich nową przestrzenią życiową rzeczywistą przestrzenią komunikacyjną. Młodzi ludzie jak zauważa Piotr Czerski dorastają z siecią i w sieci, a internet jest dla nich przedłużeniem rzeczywistości. Dostęp do sieci jest równoznaczny z dostępem do wiedzy, a możliwość korzystania z tekstów zamieszczonych w internecie z prawem do ich generowania 7. To młode pokolenie nazywane generacją Z urodzone między rokiem 1995 a 2010 świetnie orientuje się w nowinkach, bez trudu obsługuje najnowsze gadżety. 3 H. Jenkins, Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów, Warszawa 2007, s. 10, 31. 4 P. Levinson., Nowe nowe media, Kraków 2010, s. 18. 5 Portale społecznościowe: bramy prawdy i wiary, nowe przestrzenie dla ewangelizacji, Orędzie Papieża Benedykta XVI na 47. Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, http://www.paulus.org.pl/ display,220.html (dostęp: 11.02.2013). 6 P. Levinson, Nowe nowe media, op. cit., s. 119. 7 Za: U. Pawlicka, Odnawialne źródła energii, [w:] My, dzieci sieci: wokół manifestu. http://prawokultury. pl/media/entry/attach/my-dzieci-sieci-wok%c3%b3%c5%82-manifestu.pdf (dostęp: 15.12.2014).
194 Emilia Musiał Realne życie i kontakty interpersonalne zastępują oni kontaktami w wirtualnym świecie dla nich liczy się właśnie to, co jest online. Żyją w społeczności wirtualnej, którą tworzą setki ludzi o podobnej pasji i zainteresowaniach. Nazywani są też generacją multitasking nie mają problemu z wykonywaniem wielu czynności naraz. Wychowani w świecie zinformatyzowanym, bez trudu odnajdują się w kilku wydarzeniach równocześnie. To również pokolenie instant wszystko musi się dziać natychmiast 8. Obecność nowych mediów w życiu młodego pokolenia zauważalna jest również w licznych statystykach, według których 92% młodych internautów korzysta z sieci przynajmniej raz w tygodniu, a 57% loguje się codziennie lub prawie każdego dnia. 57% dzieci w wieku 9 16 lat ma własny profil w serwisie społecznościowym w tym 24% w wieku 9 10 lat, 48% w wieku 11 12 lat, 72% w wieku 13 14 lat oraz 81% w wieku 15 16 lat 9. Młodzi ludzie w przeważającej większości korzystają z internetu w domu (85%), we własnym pokoju, używając do łączenia się z siecią telefonów komórkowych lub innych urządzeń mobilnych (np. konsole do gier). Najczęściej dziewięcio szesnastolatki wykorzystują internet do nauki szkolnej (81%), grania w gry (74%), oglądania filmów i klipów wideo (83%) oraz kontaktowania się za pomocą komunikatorów (61%). Nieco mniej dzieci publikuje i dzieli się zdjęciami (38%) i wiadomościami (31%), używa kamer internetowych (29%), serwisów umożliwiających dzielenie się plikami (17%) oraz prowadzi blogi (10%). Należy zauważyć, że dzieci zaczynają korzystać z internetu w coraz młodszym wieku przeciętny wiek pierwszego logowania do sieci to 7 8 lat. Badania przeprowadzone w obrębie grupy wiekowej 9 13 lat pokazują, że młode pokolenie im jest starsze, tym skuteczniej znajduje i ocenia informacje w Internecie. Młodzi ludzie korzystają z wyszukiwarek, ale nie z zaawansowanych funkcji wyszukiwania, na ogół nie tworzą samodzielnie treści multimedialnych, korzystają z cudzych zdjęć, filmów czy muzyki, ale są w stanie zamieścić swoje wypracowanie, tak żeby korzystali z niego rówieśnicy, raczej nie są świadomi, jak zgodnie z prawem korzystać z materiałów, które znajdują się w internecie (nie zwracają uwagi na prawa autorskie innych twórców), nie odkryli jeszcze do końca możliwości serwisów społecznościowych i potencjału publikowania własnych treści 10. Co media robią z dziećmi Marshall McLuhan, nazywany arcykapłanem popkultu i metafizykiem mediów, twierdzi, że wszystkie media niezależnie od przekazywanych treści wywierają 8 Generacja Z. Młodzi, otwarci, wychowani w dobrobycie, żyjący w świecie wirtualnym, skazani na kryzys, http://natemat.pl/55617,generacja-z-mlodzi-otwarci-wychowani-w-dobrobycie-zyjacy-w-swiecie-wirtualnym-skazani-na-kryzys (dostęp: 10.06.2013). 9 Zagrożenia i bezpieczeństwo w Internecie z perspektywy dzieci w Europie, EU Kids Online, http://www. swps.pl/images/stories/dokumenty/raport_eukidsonline_all%20countries.pdf (dostęp: 10.06.2013). 10 Dzieci sieci. Kompetencje komunikacyjne najmłodszych, http://mashup.ikm.gda.pl/ (dostęp: 15.12.2014).
Dziecko w świecie nowych mediów 195 przemożny wpływ na człowieka i na społeczeństwo. Są takimi przedłużeniami zmysłów człowieka, które wprowadzają głębokie i trwałe zmiany w nim samym, a także przekształcają jego środowisko. Ponadto McLuhan zauważa, że to samo medium, a nie treść jest przekazem i jednocześnie masażem urabia wszystkie zmysły, przenika je, modeluje i przekształca 11. Mając na uwadze definicję mediów, według której są one przedmiotami, materiałami, urządzeniami pokazującymi adresatom określone informacje, komunikaty, poprzez słowa, dźwięki i obrazy, a także mającymi za zadanie umożliwiać wykonywanie określonych czynności intelektualnych i wspomaganie procesów wychowawczych, nie należy bagatelizować faktu, że media funkcjonujące we współczesnym świecie jako środek masowego przekazu mogą pociągać za sobą olbrzymie zagrożenia między innymi z racji stosowanej wobec odbiorców manipulacji, będącej celowym i skrytym działaniem, przez które narzuca się jednostce lub grupie ludzi fałszywy obraz pewnej rzeczywistości. Same w sobie media obecnie najczęściej dostępne z poziomu internetu nie są ani dobre, ani złe, jednak nieumiejętne z nich korzystanie niesie ze sobą pewne ryzyko. Ciemna strona nowych mediów to głównie: niechciane i nieodpowiednie treści (materiały promocyjne, tzw. spam, niebezpieczne pliki szkodliwe dla naszego oprogramowania i komputera, treści prezentujące przemoc, pornografię, rasizm i ksenofobię, faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa, nawołujące do popełnienia przestępstw, zachęcające do prostytucji lub hazardu, promujące narkotyki oraz inne używki); nękanie w internecie / cyberprzemoc, cyberbulling, mobing elektroniczny, prześladowanie internetowe (przemoc werbalna w sieci, rejestrowanie filmów i zdjęć wbrew woli danej osoby, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących informacji, zdjęć, filmów z użyciem sieci, podszywanie się w sieci pod kogoś wbrew jego woli); zagrożenia związane ze spotkaniami z osobami poznanymi w sieci (uwodzenie dzieci przez osoby dorosłe za pomocą internetu określane jest w anglojęzycznej literaturze przedmiotu terminem grooming); uzależnienie od internetu (uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych socjomania internetowa, od sieci / od bycia w niej, od gier, przeciążenie informacyjne, uzależnienie od komputera, erotomania internetowa). Uwzględniając zatem holistyczne spojrzenie na istotę ludzką, polegające na widzeniu człowieka jako niepodzielnej całości, także skutki potencjalnych zagrożeń należałoby rozpatrywać w kontekście sfery fizycznej, umysłowej i duchowej. Sfera fizyczna niesie za sobą różnego rodzaju wady postawy, skrzywienia kręgosłupa, problemy ze wzrokiem, zespół kanału nadgarstkowego, zaburzenia układu nerwowego i metabolizmu, a także otyłość. Redukcjonizm (zawężenie spektrum dostrzeganych problemów i doświadczeń), odciąganie od nauki i innych zainteresowań, zaniedbywanie obowiązków szkolnych dotyczy sfery 11 Wywiad M. McLuhana dla Playboya, http://wsiz.rzeszow.pl/kadra/ileonowicz/dokumenty_local_ WSIiZ/McLuhan.pdf (dostęp: 15.12.2014).
196 Emilia Musiał umysłu, transfer zaś celów i zachowań z gier komputerowych, zubożenie kontaktów interpersonalnych, dehumanizacja kontaktów i zmiany w osobowości, zanik więzi rodzinnych i możliwości oddziaływań wychowawczych ze strony rodziców oraz utrata przyjaciół są odpowiedzialne za zaburzenia w obrębie sfery duchowej i społecznej. Trzeba oprócz tego wiedzieć, że media stanowią poważny problem zdrowia publicznego. Jak zauważa Michel Desmurget, zdrowotnym priorytetem społeczeństwa powinno być ograniczanie czasu spędzanego na oglądaniu telewizji. Twierdzi on, że szklany ekran uniemożliwia rozwój funkcji mózgu. Telewizja uderza w wysiłek, inteligencję, czytanie, język, uwagę i wyobraźnię to gigantyczna maszyna ogłupiająca, nieprawdopodobny instrument do odmóżdżania, którego pierwszymi ofiarami są dzieci 12. Do podobnych konkluzji dochodzi także Rainer Patzlaff, wskazując wyraźnie na to, że częste oglądanie telewizji przez dzieci naraża je na ryzyko, a mianowicie, że gorzej opanują umiejętność czytania, trudniej im będzie odróżniać rzeczywistość od fantazji i tworzyć wyobrażenia, że w ich stosunku do świata będzie więcej lęku, a przy tym będą bardziej niespokojne i skłonne do agresji 13. Nowe media to w głównej mierze media mobilne, które zaczynają towarzyszyć najmłodszym już od kołyski niemowlaki bawią się tabletami, a nieco większe maluchy mają do dyspozycji specjalny nocnik, do którego można przymocować ipoda (ipotty firmy Apple), przedszkolakom zaś rodzice dają iphony w celu zajęcia dzieci na dłużej. Te tak zwane dzieci płaskiego świata bardzo łatwo uzależniają się od tabletów, bo kompensują im one brak kontaktu z rodzicami. Dlatego też urządzenia dotykowe stały się atrakcyjne dla dzieci z dwóch powodów. Po pierwsze, przyciąga ich migotanie ekranu, mnogość kolorów, atrakcyjny obraz (uzależnienie na poziomie neurologicznym, czyli reagowania na bodźce). Po drugie, urządzenia te stają się najlepszą zabawką (uzależnienie na poziomie psychologicznym, czyli uzależnienie od ekranu). Info Blitzkrieg to stan, w jakim znajduje się mózg bombardowany milionami danych z otaczających nas gadżetów. Taki zmasowany atak prowadzi do trwałej niepełnej uwagi, czyli do stanu, w którym nasz mózg zapomina o możliwości utrzymywania uwagi przez dłuższy czas, a to w konsekwencji może przyczynić się do tego, że nie będziemy potrafili się na dłużej skoncentrować 14. Gary Small twierdzi ponadto, że dzieci spędzające więcej czasu z urządzeniami mobilnymi niż z ludźmi mogą mieć problem z rozwijaniem zdolności komunikacyjnych, a w dorosłym życiu mogą nie radzić sobie z budowaniem głębokich związków 15. Internet, a co za tym idzie dostępne z jego poziomu nowe media mogą się stać ponadto źródłem uzależnienia, choć psychologowie nie są zgodni co do tezy, że istnieje 12 M. Desmurget, Teleogłupianie. O zgubnych skutkach oglądania telewizji (nie tylko przez dzieci), Warszawa 2012. 13 R. Patzlaff, Zastygłe spojrzenie. Fizjologiczne skutki patrzenia na ekran a rozwój dziecka, Kraków 2008, s. 83. 14 M. Fabiański, Dzieci płaskiego świata, Focus, sierpień 2013, s. 35 37. 15 G. Small, G. Vorgan, imózg. Jak przetrwać technologiczną przemianę współczesnej umysłowości, Poznań 2011.
Dziecko w świecie nowych mediów 197 uzależnienie od internetu. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne wydało oświadczenie, w którym wspomina, że uzależnienie od internetu prowadzi do takich samych patologii umysłowych jak zażywanie narkotyków czy alkoholizm, a siecioholicy są postrzegani jako osoby chore. Przykładem są osoby cierpiące na hikikomori schorzenie uznawane w Japonii za chorobę które polega na ograniczeniu, a w końcu wyeliminowaniu ludzi z naturalnego otoczenia. Osoby cierpiące na to schorzenie zamykają się w pokoju, zrywają swoje kontakty z rodziną i przyjaciółmi, a całe swe życie koncentrują na działaniach w sieci. Poza wyobcowaniem ze świata realnego (dziecko przestaje uczestniczyć w życiu realnym, woli zatapiać się między innymi w telewizyjnej fikcji) do innych negatywnych oddziaływań można zaliczyć erotyzację wyobraźni (seksualność u dzieci rozwija się wcześniej, niż powinna), kształtowanie postawy mieć (nastawienie na gromadzenie dóbr materialnych, a nie na własny rozwój intelektualny, poznawanie świata i działania prospołeczne), a także wzrost agresywności (przyzwyczajenie się do myślenia w kategoriach nie współdziałania, ale walki; agresja staje się czymś normalnym i powszechnym). Jak skutecznie chronić dzieci we współczesnym świecie Media w sposób decydujący wpływają na rozumienie i postrzeganie świata, sposób oceniania ludzi, faktów i zjawisk, kształtują światopogląd i opinię społeczną, a nawet wywierają wpływ na konkretne indywidualne wybory egzystencjalne, moralne, polityczne, religijne. Mogą się zatem stać nośnikami zarówno idei i wartości pozytywnych, jak i szkodliwych, destrukcyjnych, a nawet zbrodniczych. Dlatego aby pomóc przygotować dzieci i młodzież do twórczego i krytycznego odbioru mediów, aby przekaz, który dociera do nich, był jak najbardziej wartościowy i jak najmniej szkodliwy, niezbędna jest edukacja medialna we wszystkich grupach społecznych i wiekowych (edukacja medialna w programie szkolnym jest realizowana obecnie w postaci postulatu uczenia o mediach przez wszystkich nauczycieli w ramach wykładanych przez nich przedmiotów). Bardzo istotne są podejmowane w tym kierunku różne inicjatywy (także w Polsce) edukacji medialnej przez organizacje i instytucje wszystkich typów katalog takich inicjatyw został opublikowany w dokumencie Cyfrowa przyszłość. Edukacja medialna i informacyjna w Polsce raport otwarcia 16. Ponadto cennym źródłem informacji są liczne serwisy internetowe, między innymi: www.edukacjamedialna.pl, edukacjamedialna.edu. pl, www.krrit.gov.pl (dział edukacja medialna), www.nina.gov.pl. Lepsze poznanie mediów nauczenie się efektywnego z nich korzystania i rozpoznawania zagrożeń w nich się znajdujących zapewnić nam może (a przede wszystkim młodym ludziom, dzieciom) znajomość licznych stron internetowych propagujących tematykę bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie, tj.: dzieckowsieci.fdn.pl, www. 16 http://nowoczesnapolska.org.pl/2012/01/20/edukacja-medialna-i-informacyjna-raport-otwarcia/ (dostęp: 15.12.2014).
198 Emilia Musiał sieciaki.pl, www.fundacja.orange.pl, www.saferinternet.pl, www.necio.pl, www.dyzurnet.pl, www.helpline.org.pl, www.saferinternet.org, www.dbi.pl. Nie należy zapominać również o różnego rodzaju zabezpieczeniach programowych, które skutecznie chronią komputery najmłodszych użytkowników sieci, tj.: filtr rodzinny w przeglądarkach internetowych, na przykład w Wirtualnej Polsce, Onecie, a także w wyszukiwarkach (m.in. takie możliwości oferuje Google.com), nakładka na przeglądarkę internetową eliminująca z wyników wyszukiwania wszystkie treści związane z pornografią oraz treści wulgarne (np. NetSprint Toolbar Rodzinny), programy dbające o bezpieczeństwo najmłodszych, chroniące ich przed niepożądanymi treściami znajdującymi się w Internecie, jak na przykład: Ochraniacz, Visikid, Beniamin, Motyl, Stop P-O-R-N, Microsoft Bezpieczeństwo Rodzinne Live i inne. Przed nieodpowiednimi treściami w internecie mogą uchronić dzieci także, a może przede wszystkim, rozmowy z nimi dorosłych na temat użytkowania komputera z dostępem do internetu. Każdy rodzic powinien poinformować swoje dziecko na temat zagrożeń występujących w sieci, uczulić je na kontakt z obcymi ludźmi i zabronić podawania jakichkolwiek informacji o nim czy o jego rodzicach. Doskonałym pomysłem jest także rozmowa z dzieckiem na temat tego, co dziś robiło w internecie z kim rozmawiało, jakie strony internetowe przeglądało i czego się dowiedziało. Oprócz tego warto podkreślić, że młodzi ludzie (dzieci) są świadomi tego, że treści, które umieszczają w Internecie, trafiają do innych ludzi i podlegają ich ocenie, w większości mają świadomość istnienia zagrożeń obecnych w Internecie i znają strategie radzenia sobie z nimi, choć nie zawsze uchronią się przed niebezpieczeństwami. Ponadto 30% dzieci w wieku 11 16 lat zgłasza, że na jeden lub więcej sposobów doświadczyło nadmiernego używania internetu (np. zaniedbując przyjaciół, obowiązki szkolne, sen) w znacznym stopniu lub bardzo często. Co istotne, młodszym dzieciom zwykle brakuje umiejętności i pewności siebie. Jednak większość jedenasto szesnastolatków potrafi blokować wiadomości od osób, z którymi nie chcą się kontaktować (60%), oraz potrafi znaleźć w sieci poradę dotyczącą bezpieczeństwa w sieci (58%). Ponad połowa dzieci umie zmienić ustawienia prywatności swojego profilu w serwisie społecznościowym (52%), porównać różne strony WWW, aby ocenić ich jakość (51%), oraz blokować niechciane wiadomości i spam (47%) 17. Pozostaje zatem jeszcze zastanowić się, czy wobec powyższego najlepszym rozwiązaniem jest przestać płacić abonament i odciąć się od sieci. Jak w każdym działaniu najlepsza jest równowaga; lepiej stopniowo ograniczać dostęp dzieci do elektronicznych nowinek, bo kiedy je wszystkie zabierzemy, uczynimy je tylko jeszcze bardziej atrakcyjnymi. Być może dobrym rozwiązaniem może się okazać pedagogika kontemplatywna, która rozwija się w krajach anglosaskich, proponując uczniom medytację, w trakcie której grają oni w gry rozwijające skupienie na doznaniach we własnym ciele, na oddechu, dźwiękach i myślach, a nie na klawiszach smartfona 18. 17 Dzieci sieci, op. cit. 18 M. Fabiański, Dzieci płaskiego świata, op. cit., s. 37.
Dziecko w świecie nowych mediów 199 Potencjał nowych mediów Świat najnowszych mediów otwiera olbrzymi wachlarz możliwości przed każdym użytkownikiem, który może bez trudu wybrać formę najbardziej odpowiednią dla siebie i dopasować ją do własnych potrzeb. I tak: nie najlepszy autor nie okaże się dobrym blogerem, ale może za to mieć doskonały głos do podcastów, osoba lepiej redagująca niż pisząca teksty może odnaleźć się przy edytowaniu haseł w Wikipedii, a preferująca pisanie krótkich form jednowierszowych not zdecydowanie wybierze serwis taki jak Twitter, zaś poddająca się perswazji ruchomych obrazów zapewniających informację i rozrywkę, wymagających zdecydowanie mniejszego wysiłku i skupienia niż czytanie, skieruje swoje zainteresowanie w stronę medium, jakim jest YouTube 19. Ta możliwość wyboru (sami decydujemy, co w danej chwili i w preferowanej przez nas porze czytamy, słuchamy czy oglądamy) działa zdecydowanie na korzyść nowych mediów, ale nie należy zapominać o innych walorach, chociażby o tym, że mamy do czynienia z przestrzenią społeczną, której podstawą są wspólne działania i licznie nawiązywane i podtrzymywane kontakty. To właśnie dzięki relacjom międzyludzkim możliwy jest rozwój neurobiologicznego wyposażenia człowieka. Istnieje bowiem przekonanie, że mózg jako organ społeczny wymaga do swojego rozwoju interakcji z innymi ludźmi 20. Nowe media, mające w głównej mierze wymiar społecznościowy, stają się także miejscem samodzielnego odkrywania świata oraz tworzenia wiedzy. I tak na przykład: medium przyciągające rzesze swoich odbiorców, jakim jest YouTube, umożliwia naukę przez oglądanie filmów edukacyjnych (słuchanie lub oglądanie profesjonalnych materiałów pochodzących z telewizyjnych programów oraz amatorskich klipów wideo), stosowanie przykładów z dziedzin życia pasujących do nauczanych treści (połączenie materiału z [ ] własnym światem [odbiorcy]), umożliwienie skupienia się na danym materiale (skierowanie uwagi na określony wycinek), tworzenie repozytorium materiałów dydaktycznych, w którym filmy wspomagają słowo pisane; miejsce spotkań w sieci ludzi poszukujących między innymi nowych znajomości, interaktywna baza danych, żywe źródło wiedzy w czasie rzeczywistym, czyli portale społecznościowe typu Facebook ułatwiają opowiadanie własnych historii i przeżyć, dzielenie się linkami, tekstami, filmami, prowadzenie negocjacji, instruowanie innych słuchaczy lub czytelników, wyrażanie zdania na aktualny temat oraz własnych emocji i uczuć, zdobywanie wiedzy przez doświadczenie (np. komentowanie wpisów), a także dopasowanie prędkości uczenia się do wieku, dobrowolne ćwiczenia bez presji z zewnątrz i bez nauczyciela, aktywizowanie przyjaznym słowem; 19 P. Levinson, Nowe nowe media, op. cit., s. 12. 20 M. Żylińska, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Toruń 2013, s. 124 126.
200 Emilia Musiał internetowa, niekomercyjna encyklopedia, tworzona od podstaw przez internautów Wikipedia oferuje czytanie, tworzenie, uzupełnianie lub poprawę haseł oraz wymianę myśli, wspólną aktywność, porządkowanie i umacnianie nowej wiedzy, dociekliwe analizowanie treści; prosty internetowy pamiętnik (blog), miejsce pozwalające na zachowanie swoich pomysłów, doświadczeń i uczuć w trwały sposób na przyszłość pozwala wyrazić swoje emocje i uczucia lub zaprezentować swoje opinie, przemyślenia i logiczne kontargumenty na ważne tematy, między innymi komentując cudze blogi, a także reagować na poglądy innych; miejsce oferujące najwięcej niepohamowanej ekspresji, czyli serwis do mikroblogowania typu Twitter, pomaga zamieszczać, wysyłać i odbierać błyskawicznie jednowierszowe informacje, co maksymalnie skraca czas dzielący myśl i zapis wiadomości od jej adresatów, uczy zwięzłego wyrażania zdania na aktualny temat oraz własnych emocji i uczuć; serwisy internetowe, tj. Wykop.pl, Digg, służące do gromadzenia i oceniania linków do ciekawych informacji w internecie umożliwiają wspólną pracę społeczności w celu uaktualnienia serwisu, przeglądanie tak zwanych znalezisk, cieszących się rozgłosem artykułów czytanych na przykład przez młodzież, a także okazanie swojego uznania ocenianemu linkowi, czy też pozytywnej rekomendacji godnego uwagi artykułu 21. Warto zaznaczyć, że współczesne media, stanowiące odpowiedź na potrzeby każdego człowieka, pozwalają zaistnieć, zostawić po sobie ślad, pomóc innym być częścią jakiejś społeczności, czy też zrealizować swoje marzenia, czyli rozwijać się zgodnie ze swoimi indywidualnymi predyspozycjami, a co ważne widzieć i być widzianym, nie jako anonimowy członek grupy, ale jako indywidualna jednostka. Ponadto społeczności, w obrębie których młodzi aktywnie działają, stają się ich polem wspólnych dyskusji, negocjacji, wspólnego wysilania mózgu, a udostępnianie zasobów, wspólne ich tworzenie online, a przede wszystkim dialog inicjują proces uczenia się. Należy zauważyć, że siła zespołu (wspólna praca nad zadaniami i projektami np. na platformie e-learningowej) leży w różnorodności uzdolnień jej członków najlepsze efekty grupa osiąga wtedy, gdy różni jej członkowie uzupełniają się i gdy każdy wnosi coś nowego do końcowego produktu 22. 21 E. Musiał, The Didactic Potential of Contemporary Media in the Context of the Multiple Intelligence Theory, [w:] Computers in Scientific and Educational Activity, red. A. Jastriebow, M. Raczyńska, Radom 2011, s. 99 110; idem, New Media in the Process of Stimulation the Activity of the Contemporary Student, [w:] Computers Technologies in Science, Technology and Education, red. A. Jastriebow, B. Kuźmińska- -Sołśnia, M. Raczyńska, Radom 2012, s. 288 298. 22 M. Żylińska, Neurodydaktyka, op. cit., s. 131 132.
Dziecko w świecie nowych mediów 201 Wnioski Współczesne media, mające w większości charakter społecznościowy, jak pokazują liczne badania, cieszą się powszechnym uznaniem wśród młodych ludzi (także coraz częściej wśród dzieci), którzy w większości mają ipody i profile na portalach społecznościowych takich jak Facebook, co pozwala im na bieżąco śledzić, co robią ich znajomi. Oni bez przerwy tworzą lub zmieniają to, co jest dostępne w sieci, zadają pytania, dyskutują, bawią się, robią zakupy, wyśmiewają, fantazjują, poszukują i informują. Nie są obserwatorami, ale stają się aktywnymi uczestnikami. Wygląda więc na to, że nie możemy bagatelizować roli nowych mediów w świecie współczesnego młodego człowieka dziecka. Oczywiście niezbędna do tego jest odpowiednia wiedza (konieczność edukacji medialnej) i wynikająca z niej świadomość licznych zagrożeń, na jakie narażone jest dziecko w trakcie obcowania na co dzień z mediami. Nie bez znaczenia jest zatem także zauważalny potencjał tych nowych rozwiązań technologicznych, który należałoby w odpowiedni sposób wykorzystać w obszarze edukacji. Powinna być ona dopasowana do indywidualnych potrzeb ucznia skrojona na potrzeby każdego ucznia z osobna.