ROZDZIAŁ I ZAGADNIENIA OGÓLNE Literatura: S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Warszawa 994; L. Ehrlich, Rozwój prawa narodów a zagadnienia bezpieczeństwa kolektywnego, [w:] Bezpieczeństwo zbiorowe. Referaty przedstawione przez Centralny Komitet Polskich Instytucji Nauk Politycznych w Warszawie 8 Konferencji Wyższych Studiów Międzynarodowych w Londynie 8 czerwca 95 roku, red. L. Ehrlich, Lwów 95; W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojęcie. Organizacja. System, Warszawa 00; W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, [w:] Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Zeszyt Problemowy 00, Nr (6); W. Kitler, A. Skrobacz, Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Warszawa 00; A. Korybski, Funkcje państwa, [w:] Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, red. B. Szmulik, M. Żmigrodzki, Lublin 006; J. Kuciński, Nauka o państwie i prawie, Białystok 008; J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów, Sprawy Międzynarodowe 98, Nr 7; W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, Warszawa 979; C. Rutkowski, Bezpieczeństwo i obronność: strategie koncepcje doktryny, Warszawa 995; G. L. Seidler, H. Groszyk, J. Malarczyk, A. Pieniążek, Wstęp do nauki o państwie i prawie, Lublin 00; Słownik terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania, Warszawa 000; M. Sobolewski, Podstawy teorii państwa, Kraków 986; W. Stankiewicz, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne, Studium, Warszawa 99; J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 996; J. Szmyd, Bezpieczeństwo jako wartość, refleksja aksjologiczna i etyczna, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem, red. P. Tyrała, Kraków 000; B. Winiarski, Bezpieczeństwo. Arbitraż. Rozbrojenie, Poznań 98; R. Wróblewski, Podstawowe pojęcia z dziedziny polityki bezpieczeństwa, strategii i sztuki wojennej, Warszawa 99; R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, Sprawy Międzynarodowe 989, Nr 0; R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, red. D. B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Warszawa 997; C. Znamierowski, Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Warszawa 999.
Rozdział I. Zagadnienia ogólne. Pojęcie, istota oraz wartości bezpieczeństwa narodowego Pojęcie bezpieczeństwa jest jednym z najczęściej używanych terminów w języku dyplomacji i polityki. Definicje leksykalne identyfikują bezpieczeństwo z pewnością, zabezpieczeniem i wskazują, że oznacza ono brak zagrożenia oraz ochronę przed zagrożeniem. Z kolei według Słownika terminów z zakresu psychologii dowodzenia i zarządzania (s. 7) bezpieczeństwo jest stanem, który daje poczucie pewności i gwarantuje tak jego zachowanie, jak i szansę na doskonalenie. Jest to jedna z podstawowych potrzeb człowieka, odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowieka szczególnie ceni. Stąd wyróżnia się m.in. bezpieczeństwo globalne, regionalne, narodowe; bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne; bezpieczeństwo fizyczne, psychiczne, socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i personalne. W znaczeniu ogólnospołecznym bezpieczeństwo obejmuje zaspokojenie potrzeb: istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, całości, tożsamości (identyczności), niezależności, ochrony poziomu i jakości życia. Bezpieczeństwo, będąc ze swej istoty naczelną potrzebą człowieka i szerzej grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych, a jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Jest to tzw. egzystencjalna potrzeba wyrastająca z obiektywnych warunków bytowania narodów i z relacji pomiędzy nimi. Potrzeba ta stwarza przesłanki dążeń do jej zaspokojenia. Przechodząc od fazy aspiracyjnej do realizacyjnej, potrzeby egzystencjalne poszczególnych państw i systemów międzynarodowych stają się interesami egzystencjalnymi. Takimi właśnie interesami stają się potrzeby bezpieczeństwa. W świetle powyższego nadrzędność bezpieczeństwa nad innymi dziedzinami jest dość szczególna, albowiem jest wartością, której osiąganie stanowi powinność elementarną, stojącą ponad różnorakimi społeczno-ekonomicznymi, historycznymi i kulturowymi przejawami aktywności społecznej. Co zaś istotne, bezpieczeństwo posiada charakter interdyscyplinarny i utylitarny, nie może i nie powinno być rozpatrywane jako wartość odrębna od innych. Dla większego zrozumienia pojęcia bezpieczeństwa wydaje się być użyteczne wyodrębnienie jego trzech wymiarów: podmiotowego, przedmiotowego i procesualnego (perspektywicznego). Przy czym w wymiarze podmiotowym oznacza ono pewność istnienia i przetrwania danego uczestnika życia społecznego; w wymiarze przedmiotowym pewność jego stanu posiadania (w tym tożsamości) R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, Sprawy Międzynarodowe 989, Nr 0, s. 49 50. J. Kukułka, Bezpieczeństwo a współpraca europejska: współzależności i sprzeczności interesów, Sprawy Międzynarodowe 98, Nr 7, s.. W. Kitler, Podstawowe kategorie bezpieczeństwa narodowego, [w:] W. Kitler, A. Skrobacz, Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Warszawa 00, s..
. Pojęcie, istota oraz wartości bezpieczeństwa narodowego i swobód rozwojowych; w wymiarze zaś procesualnym zmienność w czasie subiektywnych i obiektywnych aspektów bezpieczeństwa, tj. pewności funkcjonowania i rozwoju danego podmiotu. Wyjaśniając istotę zjawiska bezpieczeństwa, nie można pominąć również jego związków ze wspomnianym już zjawiskiem zagrożenia. Daje to zarazem wskazówkę, że brak zagrożenia stanowi ważny aspekt bezpieczeństwa. Rozumienie terminu zagrożenie oznacza pewien stan psychiki lub świadomości wywołany postrzeganiem zjawisk, które są oceniane jako niekorzystne lub niebezpieczne. W szczególności istotne będą tu oceny formułowane przez władze państwowe, gdyż leżą one u podstaw podejmowanych działań w celu umacniania bezpieczeństwa państwa. Stąd też zagrożenie mieści się w sferze świadomości i posiada charakter subiektywny. Sama percepcja zagrożeń zewnętrznych przez dany podmiot może być odbiciem realnego stanu rzeczy, ale może być również fałszywa. Daniel Frei w tym przedmiocie wyodrębnia następujące elementy: ) stan braku bezpieczeństwa kiedy występuje duże rzeczywiste zagrożenie zewnętrzne, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe; ) stan obsesji mamy z nim do czynienia, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże; ) stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie; 4) stan bezpieczeństwa zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego postrzeganie prawidłowe. Nie ulega wątpliwości, że najdoskonalszą jak dotąd formą zabezpieczenia potrzeb człowieka i grupy społecznej w zakresie bezpieczeństwa jest państwo. Z tego też względu dominacja państwa jako podmiotu bezpieczeństwa jest od wieków bezsporna 4. Zdaniem C. Znamierowskiego: Zbiorowość bardzo liczna, a tym samym szeroko rozsiana na pewnym obszarze ziemi, nie jest w stanie, jako niezorganizowana masa czuwać nad swoim bezpieczeństwem zewnętrznym i nad porządkiem wewnętrznym 5. Samo państwo w kontekście bezpieczeństwa ale nie tylko postrzegane jest jako uczestnik stosunków międzynarodowych, stąd zewnętrzny wymiar jego bezpieczeństwa odgrywa kluczową rolę w analizach teoretycznych i poczynaniach praktycznych. Jednak globalne rozpatrywanie bezpieczeństwa państwa winno obejmować J. Kukułka, Narodziny nowych koncepcji bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe w Europie Środkowej po zimnej wojnie, red. J. Kukułka, Warszawa 994, s. 40 4. R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa, s. 50 5. Tenże, Kategoria bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych, [w:] Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, red. D. B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Warszawa 997, s. 4 5. 4 Zob. W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, [w:] Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Zeszyt Problemowy 00, Nr (6), s. 9. 5 C. Znamierowski, Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Warszawa 999, s. 78.
4 Rozdział I. Zagadnienia ogólne kwestie zewnętrzne i wewnętrzne tego podmiotu. Według W. Kitlera na konieczność postrzegania obydwu kwestii jednocześnie wskazują następujące fakty: państwo nie jest tylko i wyłącznie sformalizowaną instytucją stosunków międzynarodowych, lecz wypełnione jest ludzką, kulturową, materialną i instytucjonalną treścią, która przesądza o pomyślności jego rozwoju i pozycji na arenie międzynarodowej; demokratyczne państwo na ogół reprezentuje na arenie międzynarodowej te wartości z zakresu bezpieczeństwa, które tworzące je społeczeństwo uznaje za własne i wspólne, bez względu na różnice dzielące poszczególne części owego społeczeństwa; bezpieczeństwo państwa jest pochodną różnych indywidualnych i grupowych wartości z zakresu bezpieczeństwa zamieszkującego go społeczeństwa, a także wypadkową bezpieczeństwa wielu innych podmiotów stosunków międzynarodowych; społeczeństwo zamieszkujące dane państwo, określane jako naród, postrzega bezpieczeństwo w związku z występowaniem wyzwań i zagrożeń będących następstwem konfliktowej natury stosunków społecznych, skutków rozwoju cywilizacyjnego i postępu technologicznego, a także niszczącego działania przyrody. Reasumując, w tradycyjnym podejściu bezpieczeństwo państwa traktowane jest jako taki układ okoliczności, który sprawia, że państwo nie będzie przedmiotem żadnego ataku, a przynajmniej że atak skierowany przeciwko niemu nie będzie miał żadnych szans powodzenia. Gwarancjami tak rozumianego bezpieczeństwa są posiadane przez państwo siły zbrojne oraz zagwarantowane porozumieniami międzynarodowymi możliwości otrzymania skutecznej pomocy ze strony innych państw. W tym miejscu uzasadnionym staje się pytanie: czy bezpieczeństwo państwa demokratycznego obejmujące liczne rodzaje potrzeb oraz uwzgledniające różne czynniki można utożsamić z bezpieczeństwem narodowym? W literaturze przedmiotu przeważa pogląd zalecający ostrożność. W tradycyjnym ujęciu bowiem bezpieczeństwo państwa dotyczy bezpieczeństwa instytucji politycznej, posiadającej suwerenną władzę, określone terytorium oraz ludność podległą ciału władczemu. W bezpieczeństwie państwa zawsze chodzi o utrzymanie porządku w zbiorowości państwowej, zapewnienie jej bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego głównie jej części władczej. Natomiast w bezpieczeństwie narodowym nie chodzi jedynie o ochronę i obronę istnienia państwa jako takiego przed zagrożeniami, lecz także o pomyślny byt i rozwój oraz ochronę wartości bliskich poszczególnym członkom społeczności, które nawet bez istnienia państwa posiadają znaczenie. Można więc przyjąć, że bezpieczeństwo narodowe: a) stanowi wartość nadrzędną pośród innych celów państwa (narodowych) i jednocześnie przesądza o pomyślności ich realizacji; Tamże, s. 76 78.
. Pojęcie, istota oraz wartości bezpieczeństwa narodowego 5 b) dotyczy celów obejmujących wartości: życiowe (kluczowe) wartości decydujące o trwałości państwa, dobrobycie narodowym i rozwoju, jego tożsamości narodowej i poczuciu pewności przetrwania; ważne wartości niemające bezpośredniego wpływu na losy państwa i narodu jako całości historycznie, sytuacyjnie, przedmiotowo i podmiotowo zmienne, których realizacja wpływa na bezpieczny byt narodowy i rozwój państwa; inne (drugorzędne) wartości, które z punktu widzenia bytu narodowego i rozwoju państwa nie mają większego wpływu; c) określa poziom swobody w osiąganiu tych celów; d) jako proces obejmuje: różnorodne zabiegi w obszarze stosunków międzynarodowych i wewnętrznych oraz przedsięwzięcia ochronne i obronne (w szerokim tego słowa znaczeniu) mające na celu stworzenie korzystnych warunków funkcjonowania państwa na arenie międzynarodowej i wewnętrznej oraz przeciwstawienie się wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa narodowego; e) jest zapewnieniem bezpieczeństwa państwa jako instytucji politycznej (suwerenność, integralność, nienaruszalność granic); f) jest ochroną społeczeństwa, jego dóbr i środowiska wobec zagrożeń, które w znaczący sposób ograniczają jego funkcjonowanie lub godzą w wartości narodowe podlegające szczególnej ochronie; g) dotyczy przeciwstawiania się wyzwaniom i zagrożeniom wartości, celów i interesów narodowych; h) dotyczy zapewnienia sprzyjających warunków realizacji celów narodowych rozwoju narodowego (materialnego i kulturowego), w świecie przepełnionym ostrą konkurencją i rywalizacją m.in. na tle politycznym, ekonomicznym, kulturowym i militarnym. W dostępnej literaturze przedmiotu istnieją liczne definicje bezpieczeństwa narodowego. Jest ono m.in. definiowane jako: stan równowagi między zagrożeniem wywołanym możliwością zaistnienia konfliktu a potencjałem obronnym ; stan świadomości społecznej, w którym istniejący poziom zagrożeń, dzięki posiadanym zdolnościom obronnym, nie budzi obaw, lęku o zachowanie (osiągnięcie) uznanych wartości ; taki rzeczywisty stan stabilności wewnętrznej i suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń (w sensie zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencjalnych i behawioralnych społe- s. 0. W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, s.. W. Stankiewicz, Bezpieczeństwo narodowe a walki niezbrojne. Studium, Warszawa 99, s. 7. C. Rutkowski, Bezpieczeństwo i obronność: strategie koncepcje doktryny, Warszawa 995,
6 Rozdział I. Zagadnienia ogólne czeństwa oraz traktowania państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych. Ostatecznie pojęcie bezpieczeństwa narodowego należy rozumieć jako najważniejszą wartość, potrzebę narodową oraz priorytetowy cel działania państwa, jednostek i grup społecznych, a jednocześnie proces obejmujący różnorodne środki, gwarantujące trwały, wolny od zakłóceń byt i rozwój narodowy, ochronę i obronę państwa jako instytucji politycznej oraz ochronę jednostek i całego społeczeństwa, ich dóbr i środowiska naturalnego przed zagrożeniami, które w znaczący sposób ograniczają jego funkcjonowanie lub godzą w wartości podlegające szczególnej ochronie. Jak widać, nie należy ulegać ani tendencji restrykcyjnej sprowadzającej bezpieczeństwo jedynie do ochrony wartości przetrwania, ani też zbyt rozciągliwej w określaniu elementów treści bezpieczeństwa narodowego. Należy natomiast podjąć próbę wyodrębnienia typowych treści wewnętrznych, które tradycyjnie leżą u podstaw narodowej polityki bezpieczeństwa współczesnych państw. Jak się wydaje, za podstawowe wartości, które składają się na pojęcie bezpieczeństwa narodowego, należy przyjąć następujące : a) przetrwanie (państwa jako suwerennej jednostki politycznej, narodu jako wyróżnionej grupy etnicznej, biologiczne przeżycie ludności). Jest ono naczelną wartością, której każde państwo gotowe jest poświęcić inne wartości, gdyż nie mogą być one zachowane w sytuacji zagrożenia istnienia samego podmiotu. Wartość ta jest stawiana na naczelnym miejscu w licznych definicjach bezpieczeństwa narodowego; b) integralność terytorialną, która w potocznym rozumieniu jest uważana za główny korelat bezpieczeństwa; c) niezależność polityczną w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji; d) jakość życia, na którą składają się takie wartości szczegółowe, jak: standard życia, szczebel rozwoju społeczno-gospodarczego, system kulturalny, możliwości i perspektywy dalszego rozwoju. Istnieją zasadniczo dwie strategie, za pomocą których państwa dążą do zapewnienia swojego bezpieczeństwa: pierwsza przez przedsięwzięcia jednostronne (unilateralne) i druga przez współpracę z innymi państwami. Obecnie raczej rzadko zdarza się, aby państwa mogły prowadzić imperialną politykę ochrony własnego bezpieczeństwa. Nawet wielkie mocarstwa nie mają współcześnie takich nieograniczonych możliwości. Stąd przeważa strategia współdziałania z innymi państwami. Wynika to nie tylko z braku możliwości, ale przede wszystkim z faktu rozszerzenia przez państwa przestrzennej wizji swego bezpieczeństwa i oceniania go w horyzoncie regionalnym, ponadregionalnym i globalnym. S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Warszawa 994, s. 6. W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, s. 5. R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa, s. 55 56.
. Rodzaje bezpieczeństwa narodowego 7 W świetle praktyki państwa, dążąc do zapewnienia własnego bezpieczeństwa narodowego, podejmują różne działania, np. umacniają siły własne, zawierają sojusze polityczno-wojskowe, działają na rzecz umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego oraz rozbrojenia. W każdym więc przypadku narodowa polityka bezpieczeństwa wiąże pozytywnie lub negatywnie bezpieczeństwo narodowe z bezpieczeństwem międzynarodowym.. Rodzaje bezpieczeństwa narodowego W literaturze przedmiotu współistnieje wiele typologii bezpieczeństwa. W oparciu o kryterium podmiotowe możemy wyróżnić: a) bezpieczeństwo narodowe (utożsamiane czasami z bezpieczeństwem państwa) i b) bezpieczeństwo międzynarodowe. Drugim bardzo często stosowanym kryterium w dokonywanych typologiach bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe. W oparciu o nie wymienia się: a) bezpieczeństwo polityczne, b) bezpieczeństwo militarne, c) bezpieczeństwo ekonomiczne (zwykle dzielone na: surowcowe, finansowe, technologiczne, rolne, żywnościowe itp.), d) bezpieczeństwo społeczne, e) bezpieczeństwo kulturowe, f) bezpieczeństwo ideologiczne, g) bezpieczeństwo ekologiczne. Przyjmując kryterium przestrzenne analizowanego zjawiska, bezpieczeństwo może być ujmowane jako: lokalne, subregionalne, regionalne, ponadregionalne i globalne. Natomiast z punktu widzenia sposobu organizowania bezpieczeństwo (w stosunkach międzynarodowych w szczególności) może być: a) indywidualne zapewniane przez działania jednostronne, b) system równowagi sił (tzw. system bipolarny lub system równowagi strachu), c) system blokowy (sojusze), d) system bezpieczeństwa kooperacyjnego, e) system bezpieczeństwa zbiorowego. Ostatnim kryterium jest kryterium czasowe, które można analizować jako: a) stan bezpieczeństwa i b) proces bezpieczeństwa. Jednoznaczne określenie poszczególnych rodzajów bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa narodowego, jest bardzo trudne do przeprowadzenia. Dla celów dydaktycznych bliżej przyjrzeć się jednak należy kryterium przedmiotowemu, Tenże, Kategoria bezpieczeństwa w nauce, s. 5. Tamże, s. 6 7.
8 Rozdział I. Zagadnienia ogólne którego ramy również nie zostały i zapewne nie zostaną ustalone raz na zawsze, bowiem: a) do problematyki bezpieczeństwa narodowego zaliczać się będą te treści, które przesądzają o niezakłóconym bycie i rozwoju narodowym, a w konsekwencji te wartości, które poszczególni ludzie i ich grupy uznają za wspólne i wespół zabiegają o ich realizację, a także te, które mają istotne znaczenie dla państwa jako instytucji politycznej, nawet pomimo występowania sprzeczności z interesami indywidualnymi; b) bezpieczeństwo narodowe podlega ewolucji wraz z państwem, obejmując swym zakresem coraz więcej wartości właściwych poszczególnym jednostkom i rozlicznym grupom społecznym, obcych do niedawna klasycznie pojmowanemu bezpieczeństwu państwa. Pomimo zaprezentowanych argumentów bliższe zapoznanie się z rodzajami bezpieczeństwa narodowego wyodrębnionymi za pomocą kryterium przedmiotowego jest korzystne. Przemawiają za tym co najmniej dwa argumenty. Po pierwsze, wszystkie rodzaje bezpieczeństwa, wyodrębnione za pomocą powyższego kryterium, mogą być postrzegane jako względnie odosobnione dziedziny bezpieczeństwa w ogóle, lecz rozpatrywane z punktu widzenia podmiotu, jakim jest państwo, ich zakres ograniczony będzie zasięgiem wartości, potrzeb, celów i interesów bezpieczeństwa narodowego, oraz, po drugie, są rodzaje bezpieczeństwa, które za względu na swój klasyczny charakter stanowią o istocie tradycyjnego pojmowania bezpieczeństwa państwa, a co za tym idzie ich zakres w całości zawiera się w nadrzędnym zbiorze, jakim jest bezpieczeństwo narodowe. Do najbardziej reprezentowanych rodzajów bezpieczeństwa narodowego wyodrębnionych za pomocą kryterium przedmiotowego należy zaliczyć: ) bezpieczeństwo polityczne jego zasadniczym celem jest zapewnienie suwerenności politycznej państwa i warunków niezakłóconego funkcjonowania podmiotów jego systemu politycznego; ) bezpieczeństwo ekonomiczne jego zasadniczym celem jest zapewnienie warunków gospodarczych, koniecznych do przetrwania, dobrobytu oraz zrównoważonego rozwoju społeczeństwa, jak i sprawnego działania państwa i jego instytucji; ) bezpieczeństwo militarne jego celem jest przeciwdziałanie zagrożeniom mogącym doprowadzić do groźby użycia siły militarnej w celu opanowania terytorium i ograniczenia suwerenności państwa; 4) bezpieczeństwo ekologiczne jego zasadniczym celem jest zachowanie równowagi środowiska naturalnego, czyli ogółu elementów przyrody ożywionej i nieożywionej w stanie niezakłóconym, niezbędnym dla sprawnego funkcjonowania człowieka; W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, s. 4 4.
. Bezpieczeństwo wewnętrzne a bezpieczeństwo zewnętrzne państwa 9 5) bezpieczeństwo kulturowe jego głównym celem jest utrwalenie i pielęgnowanie wartości decydujących o tożsamości narodowej oraz czerpanie z doświadczeń i osiągnięć innych narodów; 6) bezpieczeństwo społeczne jego celem jest przetrwanie, dobrobyt, zrównoważony rozwój społeczeństwa poprzez zapewnienie wysokiej jakości życia obywateli, rodziny i osób wymagających szczególnej troski, ich warunków bytowych, pracy, wypoczynku i dostępu do dóbr powszechnego użytku, a także przeciwdziałaniu bezrobociu, rozwarstwieniu społecznemu i konfliktom społecznym; 7) bezpieczeństwo ideologiczne celem jest utrwalenie i kształtowanie wspólnoty światopoglądów w dążeniu do realizacji interesów narodowych, a także przeciwdziałanie ideologiom skrajnym oraz ochrona przed koncepcjami uzasadniającymi działania negatywne dla interesu narodowego; 8) bezpieczeństwo publiczne zasadniczym celem jest ochrona porządku prawnego w państwie oraz obrona przed działaniami zabronionymi, które godzą w życie i zdrowie lub porządek publiczny, a także w normy i obyczaje społeczne; 9) bezpieczeństwo powszechne jego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywilnej, a zarazem stanem uzyskanym w wyniku zorganizowanej ochrony życia i zdrowia ludzi, a także dóbr materialnych i kulturalnych oraz środowiska naturalnego, w zakresie niezbędnym do przetrwania ludzi, przed skutkami działań człowieka przeciwko człowiekowi lub sił natury, które wywołują bezpośrednie zagrożenie wartości chronionych. Jak się wydaje, rodzajów bezpieczeństwa narodowego jest więcej, ich lista nie jest zamknięta, ale nie powinna być również zbyt rozległa ze względu na wymóg ścisłości, tj. podania rodzaju, do którego pojęcie należy.. Bezpieczeństwo wewnętrzne a bezpieczeństwo zewnętrzne państwa Poza szerzej omówionym zakresem przedmiotowym bezpieczeństwo posiada również charakter podmiotowy, a będąc naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych jest zarazem podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych. Jego wyraźny brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Stąd każdy z wymienionych podmiotów stara się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną, by usuwać lub przynajmniej oddalać zagrożenia i eliminować własny lęk. Skoro więc zagrożenia mają dwojakiego rodzaju pochodzenie, działania w celu ich likwidowania mogą być skierowane zarówno do wewnątrz, jak i na zewnątrz. W związku z tym zasadne jest wyodrębnienie dwóch aspektów bezpieczeństwa: wewnętrznego i zewnętrznego. Bezpieczeństwo wewnętrzne w najwięk- Tamże, s. 50 5.
0 Rozdział I. Zagadnienia ogólne szym uproszczeniu oznacza stabilność i harmonijność danego organizmu bądź systemu, natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne to brak zagrożenia ze strony innych podmiotów. Głębsza analiza rozpatrywanych dwóch pojęć prowadzić może w konsekwencji do następujących ustaleń: bezpieczeństwo wewnętrzne danego podmiotu oznacza stan rzeczy, zespół okoliczności wewnętrznych, chrakteryzujący się stabilnością i harmonijnością jego rozwoju, pozwalającą mu czuć się wolnym od wszelkich zakłóceń jego funkcjonowania; bezpieczeństwo zewnętrzne danego podmiotu oznacza stan rzeczy, zespół okoliczności zewnętrznych, charakteryzujący się brakiem negatywnych oddziaływań innych podmiotów, pozwalający mu czuć się wolnym od wszelkich zakłóceń jego funkcjonowania. W konsekwencji: bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to jeden z dwóch aspektów (typów) bezpieczeństwa państwa, oznaczający stan rzeczy, zbiór różnego rodzaju okoliczności zachodzących we wszelkich dziedzinach aktywności wewnętrznej, charakteryzujący się stabilnością i harmonijnością jego rozwoju (funkcjonowania), to innymi słowy stan i proces zabezpieczenia wartości i interesów państwa przed czynnikami wewnątrzpaństwowymi; bezpieczeństwo zewnętrzne państwa to jeden z dwóch aspektów (typów) bezpieczeństwa państwa, oznaczający stan rzeczy, zbiór różnego rodzaju okoliczności zachodzących w jego otoczeniu (w środowisku międzynarodowym), charakteryzujący się brakiem negatywnych oddziaływań innych podmiotów, pozwalający na stabilny i harmonijny jego rozwój (funkcjonowanie), to stan i proces zabezpieczenia wartości i interesów państwa przed czynnikami zewnętrznymi. Niewątpliwie w uproszczonym ujęciu tak bezpieczeństwo zewnętrzne, jak i bezpieczeństwo wewnętrzne mogą być rozpatrywane jako odrębne obszary problemowe. Jednakże uwzględniając ścisły związek między zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi aspektami bezpieczeństwa (wyzwania, zagrożenia, podejmowane środki zaradcze), który dotyczy wielu dziedzin funkcjonowania państwa, należy przyjąć, że obydwa typy w równym stopniu ze względu na treść i czynniki sprawcze w jakimś zakresie są lub mogą być ze sobą ściśle powiązane. R. Zięba, Kategoria bezpieczeństwa w nauce, s. 4; J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 996, s. 8. W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, s. 55. Tamże, s. 57.