Opracowanie indeksu, projekt strony przedtytułowej i okładki, redakcja techniczna i językowa Tomasz Chodowiec.

Transkrypt

1

2

3

4 Recenzenci: prof. dr hab. Leszek Kościelski prof. dr hab. Konrad Stańczyk Tytuł publikacji: Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń Autorzy: Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek, (UPH w Siedlcach, Wydział Humanistyczny) Opracowanie indeksu, projekt strony przedtytułowej i okładki, redakcja techniczna i językowa Tomasz Chodowiec. Redaktorzy nie ingerowali w merytoryczne treści tekstów autorskich, pozostawiając ich Autorom pełną swobodę wypowiedzi Copyright by Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2016 ISBN Publikacja dostępna w zasobach: Wydawca/Imprint: Dystrybucja: Wydawnictwo UPH w Siedlcach ( Skład i łamanie: Tomasz Chodowiec Wyd. I Format B-5 Ark. wyd. 11,14. Ark. druk. 14. Druk i oprawa: EXDRUK, Włocławek

5 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń Spis treści Część I. Bezpieczeństwo państwa Wstęp. 9 Rozdział 1 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna Pojęcie i istota bezpieczeństwa Bezpieczeństwo w różnym ujęciu Ujęcie podmiotowe Ujęcie przedmiotowe Ujęcie funkcjonalne Rodzaje bezpieczeństwa Bezpieczeństwo w psychologii Bezpieczeństwo w politologii Bezpieczeństwo terytorialne Bezpieczeństwo energetyczne Bezpieczeństwo teleinformatyczne Bezpieczeństwo państwa Bezpieczeństwo narodowe Strategia bezpieczeństwa narodowego Rozdział 2 Uwarunkowania kształtowania bezpieczeństwa narodowego Uwarunkowania wpływające na bezpieczeństwo narodowe Uwarunkowania zewnętrzne Uwarunkowania wewnętrzne Zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Rozdział 3 Wpływ sytuacji międzynarodowej na bezpieczeństwo państwa Identyfikacja zagrożeń Bezpieczeństwo militarne Wpływ sytuacji na Ukrainie na bezpieczeństwo militarne Polski Współpraca cywilna- wojskowa Bezpieczeństwo gospodarcze Parapodatki kreowane przez państwo Stan państwa Bezpieczeństwo energetyczne Polski... 59

6 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek Część II. Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa państwa Rozdział 1 Źródła współczesnych zagrożeń Zagrożenia ludności, mienia i środowiska Broń jądrowa Broń chemiczna Broń biologiczna Broń konwencjonalna Zagrożenia ekonomiczne Zagrożenia społeczne Zagrożenia ekologiczne Rozdział 2 Typologia źródeł zagrożeń bezpieczeństwa państwa Zagrożenia oraz jego typologia Charakterystyka zagrożeń cywilizacyjnych Katastrofy budowlane Pożary Wypadki komunikacyjne Terroryzm Czynników generujących zagrożenia bezpieczeństwa Źródła zagrożeń bezpiczeństwa Rozdział 3 Terroryzm Geneza terroryzmu Rodzaje terroryzmu Rodzaje zagrożeń terrorystycznych ze względu na sposoby działania Cyberterroryzm Bioterroryzm Terroryzm nuklearny Przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym Płaszczyzny zwalczania terroryzmu Rozdział 4 Cyberterroryzm Cyberterroryzm i ryzyko jakie za sobą niesie Cyberwojny jako nowoczesna sztuka walki Przestępczość komputerowa Wirusy komputerowe Złośliwe programy Rozdział 1.

7 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń 4.6. Ochrona antywirusowa Włamania do systemów informatycznych firm i komputerów użytkowników sieci Sposoby minimalizacji ryzyka ataków Rozdział 5 Zagrożenia bezpieczeństwa ekonomicznego Istota zagrożeń Zagrożenia gospodarcze Bariery i zagrożenia kształtowania bezpieczeństwa państwa Rozdział 6 Wpływ globalizacji na bezpieczeństwo państwa Uwarunkowania bezpieczeństwa Źródła zagrożeń bezpieczeństwa Bezpieczeństwo globalne Gospodarka w dobie globalizacji Uwarunkowania ekonomiczne w dobie globalizacji Bezpieczeństwo regionalne Rozdział 7 Polityka Polski wobec współczesnych zagrożeń Rodzaje zagrożeń Zagrożenia dla Polski Bibliografia

8

9 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń Wstęp Procesy zachodzące w Europie i świecie, szczególnie w ostatnich latach, prowadzą do sytuacji, w której następują przeobrażenia społecznopolityczne, ekonomiczno-gospodarcze i militarne otrudnych do przewidzenia skutkach. Zachodzi zatem potrzeba modyfikacji poglądów dotyczących bezpieczeństwa narodowego lub państwa, jego zagrożeń oraz gwarancji tego bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo każdego państwa zawiera w sobie, oprócz treści wspólnych dla wszystkich krajów, pewne specyficzne elementy wnikające z uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, historii, tradycji, kultury i wartości uznawanych za nadrzędne. Znajduje to wyraz m.in. w definicjach bezpieczeństwa narodowego. Podstawowym interesem każdego państwa i narodu jest jego bezpieczeństwo. Bezpieczeństwo jest wartością powszechną i często jako kategoria jest definiowane zarówno w naukach społecznych, jak i naukach ścisłych - od filozofii i psychologii do nauk technicznych. Z tych to powodów bezpieczeństwo odnoszące się do różnych podmiotów i przedmiotów może być odmiennie interpretowane. Współczesne zagrożenia dotyczące migracji mają także związek m.in. z globalizacją. Globalizacja jest obecnie najważniejszym wyznacznikiem zagrożenia asymetrycznego, gdzie migracja jako problem międzynarodowy zajmuje jedno z kluczowych miejsc. W sferze materialnej asymetria przybiera formy: walki zbrojnej, wojny gospodarczej, wojny ekonomicznej, walki informacyjnej, konfrontacji naukowej i konfrontacji technicznej. Natomiast w sferze duchowej: wojny kulturowej, wojny religijnej i konfrontacji etnicznej. Konflikty występujące w tych sferach przekładają się na skalę i dynamikę migracji legalnej i nielegalnej, które są postrzegane jako negatywne zjawiska mające wpływ na stan bezpieczeństwa wewnętrznego państwa (państw) 7. Postępująca globalizacja zwiększa liczbę migracji poprzez nierównomierne zaludnienie Ziemi. Tą nierównomierność można pokazać z punktu widzenia wielu kryteriów, np. terytorium, zasobów naturalnych, a przede wszystkim kapitału ekonomicznego i ludzkiego. Globalizacja zwiększa migracje również poprzez racjonalność ludzkich zachowań, wyrażająca się miedzy innymi w dążeniu osoby prześladowanej do znalezienia się na bezpiecznym terytorium, dążeniu pracodawcy do zatrudnienia tańszej siły roboczej czy dążeniu pracownika do uzyskania jak największego wynagrodzenia netto posiadanych kwalifikacji, nawet jeśli miałoby się to wiązać ze zmianą miejsca zamieszkania. Fundamentalne znaczenie mają dwa elementy bezpieczeństwa: nietykalność terytorialna i niepodległość polityczna. Na nich opierają się pozostałe atrybuty niezawisłego państwa, głównie suwerenność i zdolność do zachowania podstawowych ideałów i wartości narodu i państwa. 9 Wstęp

10 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 10 Najprościej bezpieczeństwo można zdefiniować jako stan, w którym nie ma zagrożeń. Jest to definicja uniwersalna, gdyż dotyczy sporej grupy zagrożeń, jakie mogą destabilizować politykę czy gospodarkę danego kraju. Bezpieczeństwo odnosi się do układu wewnętrznego państwa oraz do jego stosunków międzynarodowych. Specjaliści na ogół zgadzają się, że bezpieczeństwo jest pojęciem złożonym oraz że oznacza wolność od zagrożeń dla podstawowych wartości. Nie ma jednak zgody, gdzie należy gwarantować bezpieczeństwo na poziomie indywidualnym, narodowym czy międzynarodowym 1. Wyjaśniając istotę zjawiska bezpieczeństwa należy mieć na uwadze jego związek ze zjawiskiem zagrożenia. Wynika z tego, że brak zagrożenia stanowi istotny aspekt bezpieczeństwa. Rozumienie tego terminu sprowadza do stwierdzenia, że odnosi się do strefy świadomościowej danego podmiotu (człowieka, grupy społecznej, narodu lub narodów). Zagrożenie oznacza pewien stan psychiki lub świadomości wywołany postrzeganiem zjawisk, które są oceniane jako niekorzystne lub niebezpieczne 2. Tradycyjne koncepcje bezpieczeństwa kładą nacisk na kroki podejmowane jednostronnie dla zmniejszenia za pomocą potencjału obronnego wrażliwości na atak. Współcześnie wiele koncepcji eksponuje szczególnie znaczenie roli współpracy politycznej. We współczesnych warunkach koncepcje bezpieczeństwa obejmują znacznie szersze wymiary niż w przeszłości. Na pojęcie bezpieczeństwa składają się dziś, obok aspektów wojskowych i politycznych, czynniki gospodarcze i technologiczne, zasoby surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. W obecnym rozumieniu bezpieczeństwo obejmuje ponadto sprawy dotyczące zachowania narodowej tożsamości i zapewnienia właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym świata 3. Bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą państw i systemów międzynarodowych, a jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. Tak więc w XXI wieku, przy uwzględnieniu doświadczeń przeszłości jak i dynamiki rozwoju zagrożeń głównym wyzwaniem w organizacji bezpieczeństwa narodowego musi być twórcza strategia, a nie strategia odwlekania Twórcza strategia bezpie-czeństwa kreuje zawczasu przyszłe bezpieczeństwo, koncentruje się na zapobieganiu i wyprzedzaniu zagrożeń oraz eliminacje ich źródeł. Innymi słowy we współczesnych uwarunkowaniach nagłość i skala zagrożeń tak naturalnych jak i cywilizacyjnych jest tak niszcząca że po ich wystąpieniu może nie być kogo i czego bronić, ratować. Dla Polski postulat tworzenia bezpieczeństwa musi być naczelnym imperatywem w funkcjonowaniu 1 K. Żukowska, M. Gracik, Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2006, s R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa, 2001, s D.A. Rotfeld, Europejski system bezpieczeństwa, Warszawa 1990, s. 54. Wstęp

11 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń państwa, społeczności lokalnych i życiu każdego Polaka z osobna z uwagi na nasze słabości narodowe brak przezorności, lekkomyślność, słabość państwa. Autorzy monografii mają również świadomość tego, że na wiele pytań dotyczących bezpieczeństwa państwa w obliczu współczesnych zagrożeń nie udzielono pełnej odpowiedzi. Przedstawiona monografia zawiera obok rozważań czysto teoretycznych popełnionych w oparciu o współczesną literaturę przedmiotu, także treści będące wynikiem własnych przemyśleń i wniosków wynikających z praktycznego zwalczania terroryzmu. Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 11 Wstęp

12

13 CZĘŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO PAŃSTWA

14

15 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń Rozdział 1 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna 1.1. Pojęcie i istota bezpieczeństwa Pojęcie bezpieczeństwo jest jednym z najpowszechniej stosowanych pojęć w życiu codziennym, organizacji i funkcjonowania życiu społecznego i państwowego oraz w nauce. Ta powszechność rodzi jego wieloznaczność, stąd współcześnie dla dokładnego określenia dziedziny - (obszaru) bezpieczeństwa dodaje się przymiotniki (osobiste, publiczne, energetyczne, narodowe, itp.). Łacińskie pojęcie bezpieczeństwa - securitas, wskazuje na negatywne rozumieniesamego terminu, który oznacza tyle, co bez trosk, bez zmartwień, bez kłopotów, czyli na nie obecność niebezpieczeństwa, zagrożenia lub niepewności. Bezpieczeństwo jak każde pojęcie o bardzo szerokim zakresie, jest pojęciem wieloznacznym. Pierwotnym znaczeniem etymologicznym jest określenie bezpieczeństwa jako stanu: nie zagrożenia, spokoju, pewności, stan i poczucie pewności, wolność od zagrożeń, strachu lub ataku. Ponieważ stan bezpieczeństwa jest niemierzalny, dlatego też główną kwestią w zapewnieniu go jest sposób jego postrzegania przez społeczeństwo i władze państwa. Owo postrzeganie stanu bezpieczeństwa może, w wyniku analizy obiektywnych i subiektywnych aspektów zagrożenia, przybrać w ujęciu szwajcarskiego politologa D. Frei następujace postacie: 1. Stan braku bezpieczeństwa - jest, gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe. 2. Stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże. 3. Stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie. 4. Stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne. A jego postrzeganie prawidłowe. W najprostszym słownikowym ujęciu bezpieczeństwo to stan nie zagrożenia, spokoju, pewności. Powszechności użycia pojęcia bezpieczeństwa towarzyszy równie szeroka interpretacja znaczeniowa. Według prof. R. Zięby: w znaczeniu ogólnospołecznym bezpieczeństwo obejmuje zabezpieczenie potrzeb: istnienia, przetrwania, pewności, stabilności, tożsamości (identyczności), niezależności, ochrony poziomu i jakości życia. Bezpieczeństwo, będąc naczelną potrzebą człowieka i grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą państwa i systemów międzynarodowych; jego brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia. 15 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

16 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 16 Równocześnie przez bezpieczeństwo rozumie się proces, w którym stan bezpieczeństwa i jego organizacja podlegają dynamicznym zmianom stosownie do naturalnych zmian uwarunkowań bezpieczeństwa. Nie ma, więc czegoś takiego, jak trwałe czy raz ustanowione lub zorganizowane bezpieczeństwo. Innymi słowy bezpieczeństwo jako proces oznacza ciągłą działalność jednostek, społeczności lokalnych, państw czy organizacji międzynarodowych w tworzeniu pożądanego stanu bezpieczeństwa. Spotyka się również okreslenie bezpieczeństwa jako zarazem stanu i procesu. Kolejne znaczenie, to rozumienie bezpieczeństwa jako naczelnej potrzeby i wartości człowieka i grup społecznych, a zarazem ich najważniejszego celu. To rozumienie bezpieczeństwa preferuje prof. R. Kuźniar: po pierwsze gospodarka lub po pierwsze człowiek. Ludzie szybko zapominają, że fundamentem tego wszystkiego, co po pierwsze jest bezpieczeństwo. Jest ono pierwotną, egzystencjalną potrzebą jednostek, grup społecznych, wreszcie państw. Idzie przy tym nie tylko o przetrwanie integralności czy niezawisłości, lecz także o bezpieczeństwo rozwoju, który zapewnia ochronę i wzbogacenie tożsamości jednostki czy narodu. Owo bezpieczeństwo zależy od tego, co dzieje się wokół nas, od środowiska zewnętrznego, z którego mogą pochodzić ewentualne zagrożenia, zależy także od nas samych naszego zdrowia i gotowości zprostania takim zagrożeniom. Współczesne składniki bezpieczeństwa to obok aspektów wojskowych i politycznych czynniki gospodarcze i technologiczne, zasoby surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii, demografii, spraw społecznych i humanitarnych. Koncepcje bezpieczeństwa nalezy poszerzyć o sprawy związane z zachowaniem narodowej tożsamości oraz zapewnieniem właściwego udziału w rozwoju cywilizacyjnym współczesnego świata. Zyskał na znaczeniu także ludzki wymiar bezpieczeństwa, czyli poszanowanie podstawowych praw i swobód obywatelskich. Stąd też bezpieczeństwo współcześnie jest czymś więcej niż synonimem biologicznej egzystencji narodu i istnienia państwa, zawiera w sobie określone osiągnięcia lub aspiracje dotyczace sposobu i poziomu życia, a także kryteria ustrojowe. Ważnym elementem polityki sojuszu jest szerokie podejście do problematyki bezpieczeństwa, zgodnie, z którym czynniki polityczne, gospodarcze i środowiskowe odgrywają ogromne znaczenie, uzupełniając niejako ważny wymiar obronny. Na zakończenie wprowadzenia do problematyki bezpieczeństwa warto zasygnalizować rozumienie istoty bezpieczeństwa. Według J. Stańczyka istotą opartego na gwarancjach nienaruszalnego przetrwania i swobodach rozwojowych bezpieczeństwa jest pewność. Pewność jest, bowiem warunkiem obu tych składników, a może być ona obiektywna lub subiektywna. Bezpieczeństwo w syntetycznym ujęciu Rozdział 1.

17 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń można więc określić jako obiektywną pewność gwarancji nienaruszalnego przetrwania i swobód rozwojowych. Bezpieczeństwo, bądź poczucie bezpieczeństwa, występują na przestrzeni dziejów jako ważny element życia społecznego, stanowiących dla jednostek ludzkich jeden z atrybutów skłaniających je do budowania struktur społecznych. Ten atawizm nie znika wraz z tzw. postępem cywilizacji, a uznanie zwiększenia stopnia bezpieczeństwa odgrywa dla mieszkańca naszej planety w trzecim tysiącleciu nie mniej znaczącą role niż, przykładowo, dla starożytnych Rzymian. Współczesna polityka bezpieczeństwa jest ujmowana bardzo kompleksowo: obejmuje zarówno cele, wartości, interesy, jak też strategie i struktury, służące do ochrony za pomocą określonych środków, celów państwowych i sojuszniczych przed zagrożeniami zewnętrznymi. Elementy składowe polityki bezpieczeństwa przedstawia rysunek 1. Elementy te wiążą się generalnie za złożonymi potrzebami bezpieczeństwa określonych państw i związanych z nimi struktur międzynarodowych, które znajdują wyraz w nadrzędnych dla ich istnienia celów, wartości i interesów. Muszą być one realizowane za pomocą wszelkich dostępnych instrumentów, uwzględniając występujące wyzwania i ryzyka. Cele Wartości Interesy 17 Ryzyko i wyzwania Strategie Struktury Instrumenty Prawo Siła Wola Rysunek 1 Elementy składowe polityki bezpieczeństwa Źródło: opracowanie własne Bezpieczeństwo w różnym ujęciu Pojęcie bezpieczeństwa odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. Proces ten realizuje się w Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

18 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 18 środowisku międzynarodowym, a jego konsekwencję dotyczą nie tylko zainteresowania państw, ale całego systemu międzynarodowego. W analizach teoretycznych bezpieczeństwa wyodrębnia się kilka jego głównych ujęć ( wymiarów): Podmiotowe - gdy pytamy, o czyjąś pewność istnienia i przetrwania tj. gdy pytamy o bezpieczeństwo uczestników stosunków międzynarodowych. Przedmiotowe - gdy pytamy o treść bezpieczeństwa, środki i sposoby kształtowania pewności stanu posiadania (w tym tożsamości) uczestników stosunków międzynarodowych i ich szans (swobód) rozwojowych. Funkcjonalne (procesualne) - które pozwala obserwować zmienność w czasie, a więc dynamikę i ewolucję subiektywnych i obiektywnych aspektów bezpieczeństwa uczestników stosunków międzynarodowych tj. pewności ich istnienia (przetrwania), ich stanu posiadania i szans (swobód rozwojowych) Ujęcie podmiotowe Podstawą typologii bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych jest kryterium podmiotowe. Na jego podstawie wyodrębnia się: Bezpieczeństwo narodowe, które jest kategorią jednostkową i odnosi się do pojedynczych państw oraz ich społeczeństw i narodów. Bezpieczeństwo międzynarodowe, które jest terminem służącym zwykle do charakterystyki bezpieczeństwa określonej zbiorowości państw, w tym charakterystyki systemu międzynarodowego. Zdarza się jednak, że niektórzy politycy i autorzy używają pojęcia bezpieczeństwa międzynarodowego dla opisu zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa pojedynczych państw. Możliwość dwojakiego zastosowania tego terminu wynika z obiektywnego faktu istnienia ścisłego związku między bezpieczeństwem pojedynczych i zbiorowych podmiotów stosunków międzynarodowych. Związek ten jest rezultatem uczestnictwa państwa w systemie międzynarodowym. To głównie z otoczenia zewnętrznego wychodzą zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa, jak również w nim mogą być tworzone warunki stanowiące gwarancję dla niezakłóconego istnienia i rozwoju każdego z państw. Podział na bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe jest, więc często umowny, gdyż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, obiektywnie biorąc ma zawsze charakter międzynarodowy. Natomiast oba pojęcia bywają subiektywnie wyodrębniane, a nawet przeciwstawiane sobie przez ośrodki decyzyjne w państwie. Stwierdzić jednak trzeba, że rozróżnienie bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego Rozdział 1.

19 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń znajduje swoje uzasadnienie, gdyż ułatwia pełniejszą analizę ogólnej kategorii bezpieczeństwa przez objaśnienie funkcjonujących w nauce pojęć cząstkowych. Pojęcie bezpieczeństwa narodowego (national security) stanowi nadal wyjściową kategorię lub przynajmniej kontekst w badaniu bezpieczeństwa międzynarodowego Ujęcie przedmiotowe Według kryterium przedmiotowego wyodrębnia się różne rodzaje bezpieczeństwa takie jak: Bezpieczeństwo polityczne. Bezpieczeństwo militarne. Bezpieczeństwo ekonomiczne (dzielone na: surowcowe, energetyczne, żywnościowe, socjalne, finansowe, technologiczne itp.) Bezpieczeństwo kulturowe. Bezpieczeństwo humanistyczne. Bezpieczeństwo ekologiczne. Bezpieczeństwo ideologiczne itp. Na podstawie kryterium kształtu systemu bezpieczeństwa międzynarodowego wyodrębnia się: System równowagi sił (klasyczny koncertu mocarstw, system bipolarny, system równowagi strachu). System bezpieczeństwa kooperatywnego. System bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego). Natomiast biorąc pod uwagę sposób prowadzenia przez państwa polityki bezpieczeństwa, należy rozróżnić: Bezpieczeństwo lokalne. Bezpieczeństwo subregionalne. Bezpieczeństwo regionalne. Bezpieczeństwo ponadregionalne (strefowe). Bezpieczeństwo globalne (światowe, uniwersalne). W tradycyjnych definicjach zwraca się uwagę na międzynarodowy kontekst bezpieczeństwa pojedynczych państw i siłowe środki jego zapewnienia. Idea bezpieczeństwa międzynarodowego wyraża właściwe każdemu narodowi, każdemu państwu pragnienie bycia zabezpieczonym w razie agresji i opiera się na posiadanej przez państwo pewności, że nie będzie zaatakowane lub, że w przypadku ataku otrzyma natychmiastową i skuteczną pomoc ze strony innych państw. Stopień tak rozumianego bezpieczeństwa zależy od wielkości potencjalnych zagrożeń i zakresu (charakteru) otrzymanych przez państwo gwarancji pomocy ze strony innych państw. Bezpieczeństwo jest, więc 19 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

20 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 20 pojmowane jako zewnętrzne a więc międzynarodowe zapewnienie państwu wolności od zagrożeń, strachu lub ataku. Termin bezpieczeństwo międzynarodowe wyraża szersza treść niż bezpieczeństwo narodowe, gdyż służy do określenia nie tylko zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa pojedynczych państw, ale przede wszystkim do opisywania pewności przetrwania i funkcjonowania systemu międzynarodowego. Jak stwierdził Józef Kukułka bezpieczeństwo międzynarodowe ma być nie tylko sumą bezpieczeństw narodowych, lecz zawierać w sobie tzw. wzmocnienie zbiorowe, które podnosi jakość bezpieczeństwa narodowego każdego z państw, gdyż polepsza warunki równoczesnego jego stabilizowania i rozwijania. Funkcjonalna stabilność bezpieczeństwa międzynarodowego zależy od stopnia uzgodnienia interesów państw wchodzących w skład danego systemu międzynarodowego i od oddziaływań spoza tego systemu. Do stabilizacji bezpieczeństwa międzynarodowego najskuteczniej przyczynia się precyzowanie politycznych i prawnych norm stosunków międzynarodowych. Szczególną funkcję w tym procesie spełnia współpraca międzynarodowa, zwłaszcza wielkich mocarstw, która przyczynia się do eliminowania zagrożeń i budowania zaufania. Innymi słowy, współpraca międzynarodowa w dłuższej perspektywie jest najbardziej efektywnym środkiem umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego i tworzenia infrastruktury pokoju. Bezpieczeństwo międzynarodowe ma szerszy zakres treści niż bezpieczeństwo narodowe. Nie jest tylko sumą bezpieczeństwa poszczególnych państw, lecz czymś więcej o jego istocie stanowi zespół warunków, norm i mechanizmów międzynarodowych oraz oddziaływań, które zapewniają każdemu państwu danego systemu międzynarodowego czy regionu mniejszą lub większą pewność niezagrożonego istnienia, przetrwania i swobód rozwojowych. Bezpieczeństwo międzynarodowe obejmuje nie tylko lub nie przede wszystkim wartości egzystencjalne pojedynczych państw, ale również wartości wspólne dla danego systemu, takie jak: stabilność, pokój, równowaga, współpraca itp. O ich ochronie decyduje prowadzona przez państwa polityka bezpieczeństwa oraz całokształt więzi i instytucji międzynarodowych. Celem działań na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego jest eliminowanie zagrożeń dla istnienia, przetrwania, tożsamości oraz rozwoju państw i systemów międzynarodowych, a także kształtowanie pewności tych podmiotów Ujęcie funkcjonalne Bezpieczeństwo należy traktować jako określoną sekwencję zmieniających się stanów, które składają się na ważny proces społeczny w skali międzynarodowej. Mimo względnej trwałości aspiracji, potrzeb i interesów państw, ich bezpieczeństwo zewnętrzne podlega prawom ruchu systemów międzynarodowych, ponieważ impulsy do jego ewolucji wychodzą zarówno ze środowiska wewnętrznego jak i międzynarodowego. Rozdział 1.

21 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń W wymiarze funkcjonalnym widać bezpieczeństwo jako proces, w którym ścierają się funkcjonalne wyzwania i zagrożenia, percepcja społeczna i koncepcje ich rozwiązywania oraz działania i oddziaływania państw oraz instytucji międzynarodowych zmierzających do budowania ich pewności przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych. Procesualne pojęcie bezpieczeństwa pozwala zauważyć jego zmieniający się w czasie dynamikę, która skłania państwa do stałej troski o własne bezpieczeństwo. Zmienność bezpieczeństwa w czasie w odniesieniu do pojedynczego państwa lub grupy państw jest czynnikiem jego ewolucji. Główną siła sprawczą owej zmienności i ewolucji jest polityka bezpieczeństwa państw i instytucji międzynarodowych. Dążenie do umocnienia własnego bezpieczeństwa narodowego jest stałym celem polityki wewnętrznej i zagranicznej państw. Działaniom każdego państwa towarzyszą podobne zabiegi jego przeciwników i rywali. Dodatkowe umocnienie bezpieczeństwa jednej strony może pociągać za sobą równoczesne zmniejszenie bezpieczeństwa drugiej strony i odwrotnie. Jest to często opisywany w literaturze naukowej dylemat bezpieczeństwa. Jednak współzależność interesów bezpieczeństwa państw nie musi być grą o sumie zerowej, lecz może mieć także charakter pozytywny (dodatni), co najlepiej się uwidacznia w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego (zwłaszcza zbiorowego). Działalność na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego jest, więc sprawdzonym sposobem umocnienia bezpieczeństwa narodowego pojedynczych państw. Jego zaletą jest to, że państwa dążąc do umocnienia swojego indywidualnego bezpieczeństwa, nie czynią tego kosztem interesów innych państw, które są traktowane jako partnerzy a nie przeciwnicy. W obu przedstawionych sytuacjach mamy do czynności ze zmiennością w czasie i ewolucji bezpieczeństwa narodowego pojedynczych państw i bezpieczeństwa międzynarodowego. Bezpieczeństwo międzynarodowe może być postrzegany jako określony w danym czasie stan stosunków międzynarodowych. Ze względu jednak na właściwą w tym stosunkom zmienności i dynamikę, należy widzieć bezpieczeństwo jako proces społeczny w skali międzynarodowej; proces o zmiennej intensywności i dynamice, które są wyznaczane przez współzależności, zgodności i sprzeczność interesów państw i systemów międzynarodowych. Siłą sprawczą tego procesu są indywidualne i zespołowe oddziaływania państw zmierzające do ochrony oraz kształtowania ich indywidualnego i grupowego społeczeństwa. Ponieważ zagrożenia dla podstawowych wartości istotnych dla państw i systemów międzynarodowych, a także percepcja społeczna tych zagrożeń podlegają ciągłym zmianom, ewoluują również środki i metody zapewnienia bezpieczeństwa. Zmienna jest, więc intensywność i dynamika rozwoju procesu umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego. Obniża się ona w okresach zaostrzenia się sprzeczności i napięć międzynarodowych, a wzrasta w czasie odprężenia międzynarodowego. Ta zgodność i sprzeczność interesów pań- 21 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

22 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 22 stw w ujęciu dynamicznym może być postrzegana jako pulsacja procesu umacniania bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Szczególnie w procesie kształtowania bezpieczeństwa międzynarodowego można zaobserwować przemienność faz wzrostu i słabnięcia wspólnego (zbiorowego) zapobiegania wojnie i innym zagrożeniom dla przetrwania, stanu posiadania oraz rozwoju narodów i państw. Ujęcie politologiczne powinno także uwzględnić zmienność intensywności i dynamiki bezpieczeństwa międzynarodowego w różnych regionach i systemach międzynarodowych. Ułatwi to uchwycenie geograficznego (przestrzennego) zróżnicowania powstających wyzwań i zagrożeń, a także środków i sposobów ich podejmowania oraz eliminowania. Bezpieczeństwo podlega prawom ruchu systemów społecznych i jako takie powinno być ujmowane w sposób dynamiczny, z zastosowaniem reguł dialektyki; należy je analizować wszechstronnie, opisując zmienność w czasie jego aspektów subiektywnych i obiektywnych, dostrzegać istotę i specyfikę bezpieczeństwa względem innych zjawisk i procesów międzynarodowych oraz jego zróżnicowanie podmiotowe, przedmiotowe i przestrzenne. 1.3.Rodzaje bezpieczeństwa Bezpieczeństwo w psychologii Poczucie bezpieczeństwa to jedna z podstawowych potrzeb każdego człowieka. Ilekolwiek miałby on lat, jakiejkolwiek byłby płci, cokolwiek w życiu by robił, gdziekolwiek by mieszkał. Mimo, że psychologia wie na ten temat jedno - każdy z nas po chwili zastanowienia, być może wymyśliłby, co innego. Poczucie bezpieczeństwa zwykle daje świadomość bycia w miejscu, które doskonale się zna, gdy jest się wśród najbliższych sobie ludzi, gdy jest się dobrze usytuowany materialnie. Daje przede wszystkim możliwość odczuwania, iż ma się kontrolę nad tym, co robi. Obejmuje zaspokojenie takich potrzeb jak: istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość (identyczność), niezależność, spokój, posiadanie, pewność rozwoju Bezpieczeństwo w politologii Pojęcie bezpieczeństwa państwa ewoluowało przez wieki, a w ostatnich dekadach szczególnie szybko zmieniało znaczenie. Wobec zmiany środowiska międzynarodowego na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku i związanej z tym ewolucji postrzegania zagrożeń coraz większe znaczenie zaczęto przywiązywać do bezpieczeństwa pozamilitarnego. Wyłoniło się, więc bezpieczeństwo ekologiczne, ekonomiczne, energetyczne, informacyjne, socjalne i wiele innych, jak np. bezpieczeństwo człowieka. Zarysowała się tendencja, aby przez bezpieczeństwo państwa rozumieć wszystko, co może mieć jakikolwiek związek z samym państwem i jego społeczeństwem. Rozdział 1.

23 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń Z tego względu wydaje się rozsądna propozycja R. Zięby, żeby wyodrębnić następujące podstawowe wartości składające się na bezpieczeństwo współczesnych państw: Przetrwanie państwa jako niezależnej jednostki politycznej, narodu jako wyróżnionej grupy etnicznej, biologiczne przeżycie ludności. Jest ono naczelną wartością, której każde państwo gotowe jest poświęcić inne wartości, gdyż nie mogą być one zachowane w sytuacji zagrożenia istnienia samego podmiotu. Wartość ta jest stawiana na naczelnym miejscu w licznych definicjach bezpieczeństwa narodowego. Integralność terytorialna, która w potocznym rozumieniu nadal jest uważana za główny korelat bezpieczeństwa. Niezależność polityczna (w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji). Jakość życia, na którą składają się takie wartości szczegółowe, jak: standard życia, szczebel rozwoju społeczno-gospodarczego, zakres praw i swobód obywatelskich, system kulturalny, narodowy styl życia, stan środowiska naturalnego, możliwości i perspektywy dalszego rozwoju Bezpieczeństwo terytorialne Bezpieczeństwo terytorialne oznacza poziom bezpieczeństwa państwa lub terytorium wynikający z jego uwarunkowań geograficznych. Na bezpieczeństwo terytorialne składają się następujące czynniki: Atrakcyjność. Dostępność. Obronność. Możliwość utrzymania Wysokie bezpieczeństwo terytorialne ma państwo o małej atrakcyjności (np. pozbawione surowców naturalnych), do którego ciężko jest się dostać armii agresora (np. ze względu na bariery takie jak góry lub odległe położenie), którego uwarunkowania geograficzne przekładają się na zwiększone walory obronne i które ciężko jest utrzymać po podbiciu (np. ze względu na rozległość terytorialną). Niskim bezpieczeństwem terytorialnym często tłumaczono kolejne demontaże państwa polskiego pod koniec XVIII wieku, czy w 1939 r. Polska była już od średniowiecza terytorium atrakcyjnym dla sąsiadów dążących do zdobycia nowych ziem, który to proces nasilił się w XVIII w. Zarazem jako kraj nizinny o długich granicach lądowych Polska była niezwykle łatwo dostępna i nie posiadała znaczniejszych walorów obronnych. Wszystkie większe migracje na linii wschód-zachód w Europie przebiegały przez terytorium Polski: wędrówki Gotów, Wandalów, Awarów i Madziarów, najazd Batuchana w latach , kampania Napoleona w latach i Hitlera w latach Bezpieczeństwo 23 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

24 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 24 terytorialne Polski podnosiła jedynie trudność utrzymania jej terytorium. Ze względu na rozległość kraju i niską obronność granic zagrożeniem po jego podbiciu stawali się zarówno sąsiedzi jak i bunty wewnętrzne. Czynniki bezpieczeństwa terytorialnego często decydowały o powodzeniu kampanii wojennych. Przykładowo, o ile Związek Radziecki bez problemów stłumił w 1956 powstanie na nizinnych Węgrzech, o tyle dziesięcioletnia ofensywa tego państwa w górzystym Afganistanie ( ) zakończyła się porażką Bezpieczeństwo energetyczne Bezpieczeństwo energetyczne to stan braku zagrożenia przerwaniem dostaw paliw i energii. Stan ten zapewnia dywersyfikacja dostaw importowanych paliw oraz zwiększanie wydobycia ze złóż krajowych ropy naftowej i gazu ziemnego, co pozwala na nieprzerwaną pracę systemu energetycznego kraju w sytuacji przerwania dostaw z jednego źródła. Przywódcy państw G-8 przyjęli w lipcu 2006 r. w Strielnie pod Petersburgiem plan działań zmierzających do zapewnienia globalnego bezpieczeństwa energetycznego, w którym m.in. popierają zasady unijnej Karty Energetycznej. Zobowiązują się do wzmacniania światowego bezpieczeństwa energetycznego poprzez działania w następujących sferach: wzrost przejrzystości, przewidywalności i stabilności na światowych rynkach energetycznych, poprawa klimatu inwestycyjnego w sektorze energetycznym, dywersyfikacja źródeł energii, wzrost wydajności energetycznej i oszczędności energii, zapewnienie fizycznego bezpieczeństwa kluczowej infrastruktury energetycznej oraz uwzględnienie problemu zmian klimatycznych i zrównoważonego rozwoju. Karta Energetyczna to podstawowy akt Unii Europejskiej dotyczący rynku energii. Przewiduje m.in. liberalizację dostępu do rynków energetycznych państw sygnatariuszy. Unia Europejska od dłuższego czasu nalega, by Rosja ją ratyfikowała. Moskwa twierdzi, iż dokument ten wymaga dopracowania. Przywódcy państw G-8 zwracają uwagę, że zagwarantowanie odpowiednich dostaw energii w skali światowej będzie wymagało zainwestowania w tę sferę tryliona milionów dolarów do 2030 r.. Stworzymy i utrzymamy odpowiednie warunki, by przyciągnąć te fundusze do sektora energetycznego poprzez konkurencyjne, otwarte, sprawiedliwe i przejrzyste rynki 4 - deklarują sygnatariusze dokumentu. Zobowiązują się w nim także do rozwoju alternatywnych źródeł energii, szerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz opracowania i wdrożenia innowacyjnych technologii w tym sektorze. Przywódcy G-8 przyznają, że dążą do bezpieczeństwa energetycznego i ochrony klimatu na różne sposoby. Ci z nas, którzy mają plany związane z użyciem i/lub rozwojem bezpiecznej energii jądrowej, są przekonani, że jej rozwój Rozdział 1.

25 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń przyczyni się do globalnego bezpieczeństwa energetycznego, ograniczając jednocześnie szkodliwe zanieczyszczenie powietrza i uwzględniając problem zmian klimatycznych 5 - podano w dokumencie. Sygnatariusze deklarują w nim też, że zamierzają podjąć dodatkowe wspólne wysiłki, by zapewnić wiarogodny dostęp do nisko wzbogacanego uranu w celu wykorzystania go jako paliwa w reaktorach. Przywódcy G-8 podkreślają, że osiągnięcie globalnego bezpieczeństwa energetycznego nie będzie możliwe bez rozwiązania takich problemów jak wysokie ceny ropy naftowej, wzrost popytu na źródła energii, rosnąca zależność wielu państw od importu energii czy potrzeby ogromnych inwestycji w sferze energetyki. Osiągnięcie bezpieczeństwa energetycznego i milenijnych celów rozwoju nie będzie w pełni możliwe bez zrównoważonego dostępu 2,4 mld ludzi do paliw i 1,6 mld ludzi do elektryczności, którzy są ich obecnie pozbawieni w krajach rozwijających się. Wg Andrzeja Szczęśniaka 6 kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego są przede wszystkim jak najlepsze stosunki z dostawcą. Oczywiście w miarę możliwości. W tym punkcie można było znaleźć ukrytą aluzję do postępowania Polski wobec Rosji, która ma bardzo z nią bardzo zmienne stosunki. Na drugim miejscu Szczęśniak umieścił dywersyfikację (zróżnicowanie źródeł dostaw i samych dostawców). W dalszej kolejności niezbędne zapasy surowca, infrastrukturę i połączenia rynków (sprawa o fundamentalnym znaczeniu) oraz elastyczność użycia różnych surowców. Statystyki wskazują, że Polska jest jednym z najbezpieczniejszych energetycznie państw. Polska powinna jednak szukać nowych źródeł energii, ale nie za wszelką cenę wg Szczęśniaka. Polska posiadamy stały dopływ taniej rosyjskiej ropy oraz rosyjskiego gazu. I sprawa o znaczeniu priorytetowym - interconnections, czyli połączenie pomiędzy systemami energetycznymi poszczególnych państw Unii Europejskiej. To one zapewniają rzeczywiste bezpieczeństwo pozwalając, w razie potrzeby, na trans graniczny przesył energii. Nie ma tu znaczenia kwestia dostawcy, gdyż może być to ta sama spółka - ważne, aby istniała możliwość wspomożenia energią jednego państwa przez inne. Problewa decyzja już istnieje - Austria wywalczyła prawo reeksportu. Dobrze byłoby zainteresować się kwestią energetyki atomowej. Polska strategia energetyczna teoretycznie zakłada, że od 2021 r. energia jądrowa będzie miała pewien udział (wzrastający w kolejnych latach) w bilansie energetycznym kraju Bezpieczeństwo teleinformatyczne Ekspert Centrum Analiz NaftaGaz.pl, Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

26 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 26 Bezpieczeństwo teleinformatyczne to zbiór zagadnień z dziedziny telekomunikacji i informatyki związany z szacowaniem i kontrolą ryzyka wynikającego z korzystania z komputerów, sieci komputerowych i przesyłania danych do zdalnych lokalizacji, rozpatrywany z perspektywy poufności, integralności i dostępności. Budowanie bezpiecznych systemów teleinformatycznych i aplikacji jest celem starań projektantów sieciowych i programistów, a także przedmiotem studiów teoretycznych, zarówno w dziedzinie telekomunikacji oraz informatyki, jaki ekonomii. Zaowocowało to opracowaniem metod oceny bezpieczeństwa i kontrolowania zagrożeń, których przegląd znajduje się poniżej. Mimo tych starań, ze względu na złożoność i czasochłonność wielu spośród proponowanych procesów, luki zabezpieczeń stanowią jednak poważny i wymierny problem dla użytkowników sieci teleinformatycznych. Firma Symantec 7 opublikowała wyniki badań dotyczące stosunku małych i średnich przedsiębiorstw do kwestii bezpieczeństwa. Badania te wykazały szereg niedociągnięć i braków we wszystkich dziedzinach związanych z bezpieczeństwem, pomimo iż w badaniu wzięły udział firmy świadome wszelkich zagrożeń. Z badania firmy Symantec wynika, że polskie firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorców znalazły się wśród przedsiębiorstw szczególnie podatnych na zagrożenia 18% respondentów przyznało, że w ciągu ostatniego roku doszło u nich do naruszenia zasad bezpieczeństwa powodującego utratę potencjalnych przychodów. To więcej niż średnich wyników w Europie, które wyniosły 8%. Ankieta przeprowadzona z udziałem 934 respondentów z dziesięciu krajów europejskich wykazała, że chociaż wiele firm ma świadomość istnienia typowych zagrożeń, takich jak wirusy (93% w Polsce 94%), spam (91% - w Polsce 86%) i konie trojańskie (82% - w Polsce 83%), to nadal znaczna część firm dysponuje niedostatecznymi środkami do zapobiegania naruszeniom zasad bezpieczeństwa wynikającym z nowych zagrożeń. Wiele małych i średnich firm nadal nie ma świadomości istnienia pojawiających się obecnie zagrożeń, takich jak próby wyłudzenia informacji od szeregowych pracowników tzw. minnowing lub ich kierowników tzw. whaling - pojęć tych nie zna w Polsce odpowiednio 54 i 56 procent ankietowanych 8. Wg Andrzeja Kontkiewicz 9 małe przedsiębiorstwa mają świadomość zagrożeń, jakie niesie ze sobą era Internetu. Jednocześnie jednak wyniki badań wskazują, że firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorców 7 Firma założona w 1982 r. jest międzynarodowym przedsiębiorstwem sprzedającym oprogramowanie komputerowe, szczególnie koncentrując się na dziedzinie bezpieczeństwa danych i zarządzania informacjami Technical Presales Manager Eastern Europe w firmie Symantec Rozdział 1.

27 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń zdecydowanie zbyt rzadko wdrażają zawczasu właściwą infrastrukturę, pozwalającą nadążać za zmieniającymi się zagrożeniami. Programy antywirusowe, zapory ogniowe itp. stanowią niezbędną podstawę, ale same nie są w stanie zapewnić firmie wystarczającej ochrony. Bez kompleksowych rozwiązań przede wszystkim małe przedsiębiorstwa mogą być narażone na znaczne ryzyko Bezpieczeństwo państwa Bezpieczeństwo państwa to stan, ale i proces umożliwiający normalny rozwój państwa - pomyślną realizację wszystkich jego celów - uzyskiwany zazwyczaj w wyniku zorganizowanej ochrony i obrony przed wszelkimi zagrożeniami militarnymi i nie militarnymi, zewnętrznymi i wewnętrznymi, przy użyciu sił i środków pochodzących ze wszystkich dziedzin działalności państwa. Jednym z podstawowych gwarantów bezpieczeństwa państwa jest wojsko. Zapewnianie bezpieczeństwa przez państwo zależne jest przede wszystkim od charakteru, rozmiarów i natężenia zagrożeń dla chronionych wartości. Generalnie są to przedsięwzięcia podejmowane w ramach wewnętrznej funkcji państwa (wzmacnianie siły militarnej, gospodarczej, optymalizacja systemu społeczno-politycznego i stabilności politycznej) oraz w ramach funkcji zewnętrznej (poprawa stosunków z innymi krajami, członkostwo w organizacjach polityczno-wojskowych, kształtowanie środowiska bezpieczeństwa). W praktyce konieczne jest podejmowanie, co najmniej kilku wybranych elementów z obu zakresów. Wbrew pozorom bezpieczeństwo państwa nie jest wartością, którą można osiągnąć i skupić się na realizacji innych celów. Jest to jedna z tych wartości, o które należy zabiegać w sposób ciągły kształtować, modyfikować i adaptować stosownie do zmieniającej się sytuacji zewnętrznej i wewnętrznej. Ów proces, mający na celu przede wszystkim zapobieganie zagrożeniom, ale również przygotowywanie kraju do efektywnej egzystencji w warunkach wszelkiego rodzaju kryzysów i wojny, a później efektywnej odbudowy, nazwać można zarządzaniem bezpieczeństwem Bezpieczeństwo narodowe Bezpieczeństwo państwa jest traktowane jako system okoliczności, które sprawią, że państwo nie będzie przedmiotem żadnego ataku lub ma pewność, że atak skierowany przeciwko niemu nie będzie miał żadnych szans na powodzenia. Gwarancjami tak rozumianego bezpieczeństwa są posiadane przez państwo siły zbrojne oraz zagwarantowane porozumieniami międzynarodowymi możliwości otrzymania skutecznej pomocy ze strony innych państw. Natomiast bezpieczeństwo narodowe to nie tylko ochrona i obrona istnienia państwa jako takiego przed zagrożeniami, lecz także o pomyślny byt i rozwój oraz ochronę wartości bliskich poszczegól- 27 Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

28 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 28 nym członkom społeczności, które nawet bez istnienia państwa posiadają znaczenie 10. Czyli: a) tworzy wartość nadrzędną wśród innych celów państwa (narodowych), a tym samym przesądza o pomyślności ich realizacji; b) odnosi się do celów obejmujących wartości: życiowe (kluczowe) to wartości decydujące o trwałości państwa, dobrobycie narodowym oraz rozwoju jego tożsamości narodowej i zapewnienia pewności przetrwania; ważne wartości niemające bezpośredniego wpływu na losy państwa i narodu jako całości historycznie, sytuacyjnie, przedmiotowo i podmiotowo zmienne, których realizacja wpływa na bezpieczny byt narodowy i rozwój państwa; drugorzędne wartości, które z punktu widzenia bytu narodowego i rozwoju państwa nie mają większego wpływu; c) określa poziom swobody w osiąganiu tych celów; d) jako proces obejmuje: różnorodne zabiegi w obszarze stosunków międzynarodowych i wewnętrznych oraz przedsięwzięcia ochronne i obronne (w szerokim tego słowa znaczeniu) mające na celu stworzenie korzystnych warunków funkcjonowania państwa na arenie międzynarodowej i wewnętrznej oraz przeciwstawienie się wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa narodowego; e) jest zapewnieniem bezpieczeństwa państwa jako instytucji politycznej (suwerenność, integralność, nienaruszalność granic); f) jest ochroną społeczeństwa, jego dóbr i środowiska wobec zagrożeń, które w znaczący sposób ograniczają jego funkcjonowanie lub godzą w wartości narodowe podlegające szczególnej ochronie; g) dotyczy przeciwstawiania się wyzwaniom i zagrożeniom wartości, celów i interesów narodowych; h) dotyczy zapewnienia sprzyjających warunków realizacji celów narodowych rozwoju narodowego (materialnego i kulturowego), w świecie przepełnionym ostrą konkurencją i rywalizacją m.in. na tle politycznym, ekonomicznym, kulturowym i militarnym 11 Postrzeganie bezpieczeństwa według Daniela Frei: stan braku bezpieczeństwa wówczas gdy występuje duże rzeczywiste zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe; stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże; stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy 10http:// go_-_fragmenty.pdf, W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, s Rozdział 1.

29 Bezpieczeństwo państwa w obliczu współczesnych zagrożeń zagrożenie jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie; stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne, a jego postrzeganie prawidłowe 12. Z tego też względu dominacja państwa jako podmiotu bezpieczeństwa jest od wieków bezsporna 13. Według W. Stankiewicza bezpieczeństwo narodowe to stan równowagi między zagrożeniem wywołanym możliwością zaistnienia konfliktu a potencjałem obronnym Według C. Rutkowskiego jest to stan świadomości społecznej, w którym istniejący poziom zagrożeń, dzięki posiadanym zdolnościom obronnym, nie budzi obaw, lęku o zachowanie (osiągnięcie) uznanych wartości. Podstawowe wartości, które cechują pojęcie bezpieczeństwa narodowego to: przetrwanie (państwa jako suwerennej jednostki politycznej, narodu jako wyróżnionej grupy etnicznej, biologiczne przeżycie ludności). Jest ono główną wartością, której każde państwo gotowe jest poświęcić inne wartości, gdyż nie mogą być one zachowane w sytuacji zagrożenia istnienia samego podmiotu. Wartość ta jest stawiana na naczelnym miejscu w licznych definicjach bezpieczeństwa narodowego; integralność terytorialną, która w potocznym rozumieniu jest uważana za główny korelat bezpieczeństwa; niezależność polityczną w sensie ustrojowym, samowładności i swobody afiliacji; jakość życia, na którą składają się takie wartości szczegółowe, jak: standard życia, szczebel rozwoju społeczno-gospodarczego, system kulturalny, możliwości i perspektywy dalszego rozwoju Strategia bezpieczeństwa narodowego Rozwój sprawnego, wydajnego, właściwie zorganizowanego systemu bezpieczeństwa państwa pozostaje podstawowym zadaniem polskiej polityki bezpieczeństwa. Na system ten składają się wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle Konstytucji RP i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz ustawodawczych, wykonawczych i sadowniczych, w tym Parlament, Prezydent RP, Rada Ministrów i centralne organy administracji rządowej. Ważnymi jego elementami są siły zbrojne E. Kołodziński, Wprowadzenie do zarządzania bezpieczeństwem, skrypt UWM w Olsztynie, online. 13 W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe. Podstawowe kategorie, dylematy pojęciowe i próba systematyzacji, [w:] Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Zeszyt Problemowy 2010, Nr 1 (61), s R. Zięba, Pojęcie i istota bezpieczeństwa, s Bezpieczeństwo jako kategoria społeczno-polityczna

30 Zbigniew Ciekanowski, Julia Nowicka, Henryk Wyrębek 30 oraz służby i instytucje rządowe zobowiązane do zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym, zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, prowadzenia działań ratowniczych oraz ochrony ludności i mienia w sytuacjach nadzwyczajnych, a także - w zakresie przewidzianym w Konstytucji RP i właściwych ustawach, władze samorządowe oraz inne podmioty prawne, w tym przedsiębiorcy tworzący potencjał przemysłowo, obronny. Leżąca u podstaw niniejszej strategii całościową wizja bezpieczeństwa, odpowiadającą współczesnym realiom międzynarodowym oraz charakterowi zagrożeń i wyzwań, a także świadczącą o woli maksymalizacji rezultatów działań na rzecz bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, wskazuje na potrzebę podejmowania przez Polskę wysiłków w każdej sferze życia społecznego. Rodzi to konieczność rozwoju zdolności do koordynacji i integracji wysiłków podejmowanych przez poszczególne organy, instytucje i służby państwowe. Dlatego wyjątkowo pilnym zadaniem jest nadanie Systemowi Bezpieczeństwa Narodowego RP charakteru w pełni zintegrowanej, spójnej i uporządkowanej całości. Służyć temu będzie wypracowanie mechanizmów kompleksowego i długofalowego planowania rozwoju systemu bezpieczeństwa opierającego się na celach i potrzebach wspólnych dla wszystkich jego składników oraz wynikających z całościowo ujmowanych interesów narodowych. Skuteczna integracja systemu bezpieczeństwa wymagać będzie także modyfikacji niektórych rozwiązań prawnych, co powinno prowadzić do uporządkowania jego konstrukcji, precyzyjnego określenia kompetencji poszczególnych jego składników, w tym organów kierujących oraz zwiększenia możliwości współdziałania międzyresortowego. Polska będzie dążyć do podnoszenia zdolności poszczególnych elementów krajowego systemu bezpieczeństwa do współpracy z odpowiednimi strukturami pozostałych członków UE i sojuszników, przy zachowaniu możliwości skutecznego działania samodzielnego 15. System bezpieczeństwa narodowego musi być zorganizowany i wyposażony w sposób gwarantujący jego szybkie i sprawne działanie w każdych warunkach oraz w reakcji na wszelkiego typu zagrożenia i kryzysy. Zdolność ta będzie weryfikowana w szczególności przez regularne ćwiczenia, prowadzone w ramach całego systemu bezpieczeństwa narodowego lub określonych jego części. System bezpieczeństwa narodowego będzie podlegał również cyklicznym przeglądom służącym ocenie jego skuteczności, gotowości do działania oraz odpowiedniości względem najważniejszych w danym czasie potrzeb oraz możliwości kraju. Należy zwrócić uwagę na rozwój zdolności całego systemu i poszczególnych jego składników do prowadzenia działań prewencyjnych oraz reagowania na powstające problemy, wyzwania i zagrożenia w jak najwcześniejszej fazie. Wymagać to będzie umacniania zdolności właściwych instytucji i organów państwa, wchodzących w skład systemu, do prognozowania rozwoju sytuacji mię- 15 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczpospolitej, Warszawa Rozdział 1.