Makroekonomia Informacje wstępne PKB
Makroekonomia bada zależności między wielkościami agregatowymi (tzn. dotyczącymi całej gospodarki kraju) - takimi, jak produkcja, popyt, konsumpcja, oszczędności, zatrudnienie. wyjaśnia przyczyny wzrostu ogólnego poziomu cen (infkacji), bezrobocia i zależności między nimi; czynniki rozwoju gospodarczego dlaczego są kraje biedne i bogate; dlaczego występują kryzysy jak funkcjonuje pieniądz, jaką rolę pełnią deficyty i długi Makroekonomię trzeba znad, aby studiowad finanse, rozumied spory ekonomistów i polityków funkcjonowad świadomie w demokratycznym społeczeostwie
1. PKB jako miernik dobrobytu 2. Gospodarka realna w długim okresie 3. Pieniądz, inflacja i bezrobocie 4. Paostwo w gospodarce. Polityka budżetowa, deficyt i dług 5. Wahania koniunkturalne. Przyczyny kryzysów ekonomicznych 6. Problemy transformacji od planu do rynku integracji europejskiej i Podstawy ekonomii, E. Kwiatkowski, R. Milewski, E. Kwiatkowski (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018. N. G. Mankiw, M.P. Taylor, Makroekonomia, PWE, Warszawa2009.
PKB to wyrażona w pieniądzu wartośd wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w kraju w danym okresie, zazwyczaj w kwartale bądź roku. Pomiar w jednostkach naturalnych bądź pieniężnych Dobra finalne dobra trafiające do ostatecznego użytkownika, niepodlegające dalszemu przetwarzaniu (konsumpcyjne i inwestycyjne). Dobra pośrednie dobra, które podlegają przetwarzaniu w kolejnych stadiach produkcji. Unikamy wielokrotnego liczenia, gdy sumujemy tylko wartośd dóbr finalnych
Dobra pośrednie - dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesach produkcji. Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne). 2016 w Polsce PRODUKCJA GLOBALNA 3 708 466 mln zł ZUŻYCIE POŚREDNIE 2 063 412 Źródło: Rocznik statystyczny 2017, s. 694, 696 Zużycie pośrednie obejmuje: wartośd zużytych materiałów (łącznie z paliwami) netto, surowców, energii, gazów technicznych, usług obcych, usług pośrednictwa finansowego oraz koszty podróży służbowych i inne koszty (reklamy, wynajmu itp.). Unikamy wielokrotnego liczenia, gdy sumujemy tylko wartośd dóbr finalnych
PNB PKB Produkt krajowy brutto (PKB, ang. GDP gross domestic product jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Produkt narodowy brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. Produkt narodowy brutto równy jest PKB skorygowanemu o dochody netto z własności i pracy za granicą.
2005 2010 2015 2016 PKB mln zł 990468 1 445 298 1799392 1 858 637 DNB mln zł. 973184 1 393 566 1733942 1 789 001 Dochód netto z zagranicy mln zł. 17284-51732 65450 69636 Dochód netto z zagranicy stanowi różnicę między wartością dochodów podmiotów krajowych od podmiotów zagranicznych a zobowiązaniami jednostek krajowych wobec podmiotów zagranicznych. Rocznik Statystyczny 2017, GUS, 692.
For example, China's GDP is $300 billion greater than its GNP, according to Knoema, a public data platform, due to the large number of foreign companies manufacturing in the country, whereas the GNP of the U.S. is $250 billion greater than its GDP, because of the mass amounts of production that take place outside of the country's borders.
PNB PKB PNB - PKB USA 14 502 626 14 256 300 + Japonia 4 830313 5 067 526 _ Chiny 4 778 266 4 984 731 _ Niemcy 3 484,689 3 346 702 + Francja 2 754,606 2 649 390 _ W. Brytania 2 567 480 2 174 530 + Brazylia 1 557 236 1 571 979 _ Indie 1 368 714 1 310 171 + Rosja 1 329 670 1 230 726 + Strefa euro 12 650,037 13 565 738 -
PKB jest sumą wydatków na dobra finalne PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez przedsiębiorstwa PKB jest sumą dochodów czynników wytwórczych
PKB = C + I + G C - prywatne wydatki konsumpcyjne I prywatne wydatki inwestycyjne G wydatki rządowe Konsumpcja (C) - wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi Inwestycje (I) - wydatki na maszyny, urządzenia, budowle, które są następnie używane do produkcji innych dóbr, także dobra niesprzedane (zapasy) i zakupy nowych domów i mieszkao Wydatki paostwa (G) wydatki rządu i samorządów z wyjątkiem wydatków transferowych (wydatków, które nie są związane z przekazywaniem jakichkolwiek dóbr, czy usług)
Gospodarka zamknięta Gospodarka otwarta PKB = C + I + G PKB = C + I + G + Ex netto C - prywatne wydatki konsumpcyjne I prywatne wydatki inwestycyjne G wydatki rządowe Ex netto = Export - import
2000 2006 2007 2008 2009 Produkt krajowy brutto (ceny bieżące) 744 378 1 060 031 1 176 737 1 275 432 1 343 657* Spożycie ogółem (ceny bieżące) 607 206 856 020 922 899 1 021 218 1 068 499* Akumulacja (ceny bieżące) 184 976 223 162 287 657 304 848 274 149* Eksport towarów i usług (ceny bieżące) 201 908 427 776 479 606 508 887 530 278* Import towarów i usług (ceny bieżące) 249 712 446 927 513 425 559 521 529 269* Eksport netto * oznacza, że dane zostały zmienione w stosunku do już opublikowanych. Źródło: GUS, Roczne mierniki gospodarcze, http://www.stat.gov.pl/gus/wskazniki_makroekon_plk_html.htm
Wydatki konsumpcyjne 785 115 mln zł Wydatki inwestycyjne 246 788 mln zł Wydatki rządowe 294 163 mln zł PKB 1 275 432 mln zł Eksport netto - 50 634 mln zł
Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr na danym etapie procesu produkcji. Stadium produkcji Wartość produktu Wartość przeniesiona Wartość dodana Zbieranie jagód 10-10 Sklep z jagodami Produkcja konfitur 15 10 5 30 15 15 Suma 55 25 30
Ex Dochód netto z zagranicy. Podatki pośrednie G Amortyzacja P K B I C PNB Dochód narodowy Podatki bezpośrednie Płatności Transferowe DD
PKB w cenach rynkowych = C + I + G + Ex-Im PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie + subsydia = dochodów czynników produkcji Podatki pośrednie podatki nakładane na sprzedawane produkty, VAT, akcyza Subsydia dopłaty dla producentów z funduszy publicznych
Amortyzacja to proces zmniejszania się wartości dóbr kapitałowych wskutek zużycia fizycznego i moralnego. Inwestycje zakupy nowych dóbr kapitałowych. Inwestycje netto = inwestycje brutto inwestycje odtworzeniowe. Inwestycje odtworzeniowe - zastąpienie zużytego majątku nowym. Odpisy amortyzacyjne - narzędzie tworzenia funduszy pieniężnych, przeznaczonych na finansowanie inwestycji odtworzeniowych (odtworzenie zużytych trwałych środków produkcji).
Inwestycje netto Inwestycje brutto Inwestycje odtworzeniowe (amortyzacja)
Produkt krajowy netto to produkt krajowy brutto pomniejszony o amortyzację. PKN PNB PKBK Amortyzacja
Ex Dochód netto z zagranicy. Podatki pośrednie G Amortyzacja P K B I C PNB Dochód narodowy Podatki bezpośrednie Płatności Transferowe DD
Nominalny PKB obliczany jest w cenach bieżących, czyli mierzy wartośd produkcji wytworzonej w cenach obowiązujących w czasie, kiedy ta produkcja jest tworzona. Realny PKB obliczany jest w cenach stałych, czyli w cenach z roku przyjętego za bazowy. Deflator wskaźnik zmian cen wszystkich dóbr wchodzących w skład PKB Deflator PKB : D = PKB nominalny PKB realny
Rok Nominalny w mln zł (ceny bieżące) Deflator Realny W mln zł (ceny z 2000 r.) 2000 744 378 100,0 744 378 2009 1 344 037 128,2 1 049 867 PKB realny = PKB nominalny -------------------- Deflator
2016 1995=100 2000=100 2005=100 2010=100 PKB 226,1 174,6 150,3 119,1 PKB per capita Źródło: Mały rocznik statystyczny Polski 2017, GUS, Warszawa 2017, s. 393
10 krajów o największym PKB
PKB per capita (ang. GDP per capita) to jeden z najczęściej stosowanych na świecie mierników zamożności kraju. Jest to wynik podzielenia produktu krajowego brutto danego paostwa przez liczbę jego mieszkaoców. Różnice PKB pomiędzy krajami wynikają nie tylko z różnic w wielkości produkcji towarów i usług, ale również z różnic w poziomie cen. Aby osiągnąd rzeczywiste porównanie wielkości, należy zatem stosowad czynniki konwersji (deflatory przestrzenne), które odzwierciedlą różnice w poziomie cen pomiędzy krajami. Parytet siły nabywczej (PSN)służy przeliczaniu walut w taki sposób, aby ustalid ich rzeczywistą siłę nabywczą. Kursy wg PSN są równocześnie deflatorami cenowymi i konwerterami walut; usuwają różnice w poziomach cen między krajami w procesie konwersji.
10 największych gospodarek PKB wg PSN i nominalnego PKB
2010 2012 2014 2016 PKB per capita ceny bieżące (ZŁ) 37 524 42 285 44 688 48 368 PKB per capita rok poprzedni = 100 103,6 101,6 103,3 102,9 PKB per capita wg PSN, UE 28 =100 62 66 68 69 Źródło: GUS, http://stat.gov.pl/wskazniki-makroekonomiczne/
https://knoema.com/nwnfkne/world-gdp-ranking-2017-gdp-bycountry-data-and-charts
https://knoema.com/nwnfkne/world-gdpranking-2017-gdp-by-country-data-and-charts Kraje biedne nie są tak biedne, jakby to wynikało z porównao międzynarodowych opartych na oficjalnych kursach walut, ponieważ w krajach tych jest zazwyczaj niższy poziom cen.
Co będzie za 12 lat????? Ujęcie nominalne
Dochód narodowy brutto w 2014 r. Źródło: World Development Indicators, World Bank, 2016 DNB per capita Wg kursów walut (ranking) DNB per capita w $ wg PSN (ranking) DNB wg kursów walut (ranking) Norwegia 103 360 (4) 66 330 (10) 532 227 (23) Szwecja 61 610 (11) 46 850 (22) 596 941 (21) USA 55 200 (14) 55 860 (16) 17 601 116 (1) Niemcy 47 640 (24) 46 850 (21) 3 853 623 (4) Japonia 42 000 (31) 37 920 (38) 5 339 076 (3) Polska 13 690 (71) 23 930 (66) 520 138 (26) Rosja 13 220 (75) 24 710 (63) 1 930 634 (10) Chiny 7 400 (100) 13 130 (105) 10 096 966 (2) Indie 1570 (170) 5 630 (148) 2 027 964 (9)
PKB nie uwzględnia pracy w ramach gospodarki naturalnej, produkcji szarej strefy, wartości czasu wolnego, negatywnych efektów zewnętrznych, zróżnicowania dochodów, zróżnicowania poziomów cen w różnych krajach. W PKB zawarte są Antydobra, skutki baniek spekulacyjnych, praca związana z neutralizacją niszczenia środowiska naturalnego.
HDI Długość życia Wiedza Umiejętność pisania czytania i współczynniki skolaryzacji Ekonomiczne warunki życia Indeks oczekiwanej długości życia Indeks edukacji Indeks PKB per capita
liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkaoców w wieku 25 lat i starszych, oraz oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia,
Indeks rozwoju społecznego
http://www.nbportal.pl/prezentacje/wskaznikimakro/wskazniki-makro.html http://en.wikipedia.org/wiki/list_of_countries_b y_human_development_index http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/p OL.html
Inne mierniki dobrobytu Indeks trwałego dobrobytu ekonomicznego ISEW (Index of Sustainable Economic Welfare) Indeks rzeczywistego postępu GPI (Genuine Progress Indicator) Znaczenie ochrony środowiska naturalnego Idea zmniejszenia nierówności dochodowych HPI (Un)Happy Planet Index http://ccqc.pangea.org/eng/alternat/progreng.htm
Indeks trwałego dobrobytu ekonomicznego ISEW (Index of Sustainable Economic Welfare) + Prywatne wydatki konsumpcyjne skorygowane indeksem koncentracji dochodów + Publiczne wydatki na zdrowie i edukację + Konsumpcja i wartość usług w gospodarstwach domowych - Koszty eksploatacji środowiska naturalnego - Koszty reklamy - Koszty związane z przestępczością i rozpadem rodziny ISEW i PKB w Niemczech
GPI i PKB w USA w latach 1950-2000
Zmiany indeksu trwałego dobrobytu Źródło:The Regional Index of Sustainable Economic Welfare for Flanders, Belgium Sustainability 2013, 5, 496-523; doi:10.3390/su5020496
Zasoby ziemi Środki Społeczeostwo Technologia Opieka zdrowotna Gospodarka Wartości Rodzina i przyjaciele Edukacja Polityka Zatrudnienie Konsumpcja Czas wolny Długie, szczęśliwe i satysfakcjonujące życie Zachowanie zasobów Ziemi
HPI Jeszcze dalej od tradycyjnych miar dobrobytu odeszli autorzy skonstruowanego w 2006 r. indeksu (nie)szczęśliwej planety HPI ((Un)Happy Planet Index). Konstrukcja tego indeksu w przeciwieostwie do tradycyjnych miar nie uwzględnia ani poziomu produkcji, ani konsumpcji, lecz opiera się na ocenie zadowolenia z życia, przeciętnej długości życia i wskaźniku konsekwencji ekologicznych ludzkiej działalności produkcyjnej. O ile różnice między PKB a ISEW wynikają głównie z tego, że ISEW uwzględnia nierówności dochodowe, to szokujący ranking oparty na indeksie HPI jest przede wszystkim wynikiem uwzględnienia ekologicznych konsekwencji rosnącej konsumpcji.
HPI: kryteria oceny Subiektywne zadowolenie z życia Przeciętne długość życia Zużywanie środowiska naturalnego EF
Ecological Footprint EF Zużywanie środowiska naturalnego Ziemi autorzy indeksu HPI wyrażają w formie wskaźnika śladu ekologicznego EF (Ecological Footprint), zbudowanego w oparciu o założenia dotyczące zdolności przyrody do odtwarzania jej zasobów. EF to ilośd hektarów powierzchni Ziemi o przeciętnej wydajności niezbędna do utrzymania przez dłuższy czas obecnego poziomu konsumpcji. Indeks ten podawany jest w ujęciu globalnym i per capita. W 2001 r. globalny wskaźnik EF wynosił 13,5 mld gha, czyli 2,2 gha per capita [Living Planet Report 2004, s. 10]. Oznacza to, że odtworzenie zasobów naturalnych zużytych przez człowieka na Ziemi wymaga 13,5 mld ha, a przeciętnie na jednego mieszkaoca Ziemi 2,2 hektara powierzchni o przeciętnej wydajności. Natomiast rzeczywistą biologiczną produkcyjnośd naszej planety oceniono na 11,3 mld ha, czyli 1,8 gha na mieszkaoca ziemi. Oznacza to, że eksploatacja zasobów naszej planety przewyższyła w 2001r. o 23% jej potencjalne możliwości. Innymi słowy, potrzeba roku i dwu miesięcy, aby odtworzyd zasoby zużyte przez człowieka w ciągu roku.
HPI ranking http://www.happyplanetindex.org/
Mierzenie zmian cen
Deflator PKB Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, CPI (ang. Consumer Price Index) Stopa inflacji
Nominalny strumieo produktu zwiększa się nie tylko pod wpływem wzrostu ilości wytwarzanych dóbr i świadczonych usług, lecz również ze względu na zmiany ich cen. Wzrost wartości towarów na rynku może zatem oznaczad wyłącznie wzrost cen, po których towary są sprzedawane, co wcale nie musi odzwierciedlad zwiększenia wolumenu obrotu samych towarów. Deflator PKB definiuje się jako stosunek nominalnego i realnego PKB. Informuje on, jaka częśd przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce wynika wyłącznie z efektów cenowych.
CPI mierzy zmiany cen produktów lub usług wchodzących w skład tzw. koszyka konsumpcyjnego. Towary i usługi stanowiące komponenty tego koszyka ustalane są na podstawie badao budżetów gospodarstw domowych, które starają się ustalid, na co przeciętny konsument wydaje zarobione pieniądze. Zawartośd koszyka stanowi około 2000 różnych towarów i usług, a poszczególne kategorie są ważone w ten sposób, aby odzwierciedlad ich rzeczywisty udział w wydatkach statystycznego gospodarstwa domowego.
Wskaźniki (indeksy) inflacji Okres bazowy: wartośd wskaźnika 100 Okres badany: wartośd wskaźnika 103 Stopa inflacji w okresie badanym 3%
http://www.michalstopka.pl/historia-1992-2013-analiza-inflacji-w-polsce-i-jej-perspektywy-na-lata-2014-2016/
Źródło: Raport NBP
Wybór okresu bazowego i koszyka konsumpcyjnego Wyliczenie wzrostu cen poszczególnych dóbr i usług Wyliczenie średniej ważonej zmiany cen w koszyku
Skład koszyka jest następujący: wydatki na żywnośd 50% (0,5) wydatki na mieszkanie 40 % (0,4) wydatki związane z czasem wolnym 10% (0,1) Ceny żywności wzrosły o 5%, ceny związane z mieszkaniem o 10%, ceny usług związanych z czasem wolnym o 20%. Liczymy średnią ważoną zmian cen; wagami są udziały wydatków na poszczególne grupy dóbr i usług Stopa inflacji = 5% x 0,5 + 10% x 0,4 + 20% x 0,1 = 2,5% + 4% + 2% = 8,5%
Największa inflacja w historii miała miejsce na Węgrzech w latach 1945-1946 Miesięczna skala inflacji wynosiła 41,9 biliarda procent (odpowiadało to podwajaniu się cen co 15 godzin). U szczytu inflacji jeden znaczek pocztowy kosztował 20 000 000 000 000 000 000 000 000 (20 kwadrylionów) pengö. Podczas wprowadzania forintów w sierpniu 1946 przelicznik z pengö wynosił 1 do 400 000 000 000 000 000 000 000 000 000 (400 kwadryliardów) pengö.