KSZTAŁTOWANIE SIĘ SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ W CYKLU TYGODNIOWYM 1 OPRACOWAŁA: mgr Gabriela Jedlińska
Celem tej pracy jest przedstawienie wyników badania rytmu tygodniowego sprawności fizycznej oraz jego analiza. Dzięki niej można stwierdzić jak kształtuje się rozwój poszczególnych cech motorycznych u młodzieży i na rozwój jakiej cechy należy zwrócić większą uwagę podczas dalszego kształcenia badanej grupy młodzieży. Można także określić w jakim dniu tygodnia jest najbardziej optymalna badana cecha motoryczna. 2
1. MATERIAŁ I METODA Sprawność motoryczna to poziom rozwoju cech motorycznych będących efektem zamierzonego i niezamierzonego wyćwiczenia. Test sprawności fizycznej wg. L. Denisiuka składa się z pięciu prób, które mierzą aspekty cech motorycznych takich jak: 1.Siła, która w dynamice stanowi czynnik wyrażający działanie jednych ciał na drugie, jest wektorem o wartości równej iloczynowi masy ciała przez nadanie mu przyśpieszenia, o kierunku zgodnym z przyspieszeniem. W omawianym teście mierzy się ją wielkością przyśpieszenia (zachowująctę samą masę), występującego w rzucie piłką lekarską. Wysiłekmięśni koncentruje się w nadaniu jej największego przyśpieszenia w momencie wyrzutu z obu rąk. Odległość rzutu jest zatem miarą siły mięśni. Jest to próba rzetelna, trafna, stosunkowo prosta w technice wykonania i nie wymagająca dużej przestrzeni. 2.Moc oceniająca zdolność osobnika do celowego wyzwolenia maximum siły w jak najkrótszym czasie. Eksplozywności mięśniowej czyli mocy przypisuje się szczególnie doniosłą rolę w możliwościach ruchowych osobnika. Mierzy się ją skokiem dosiężnym. W naszych badaniach skok dosiężny koreluje z grupą ćwiczeń szybkościowo siłowych. Jest to próba wykazująca dużą rzetelność. Ma również wartość praktyczną, gdyż jest możliwy do przeprowadzenia w najbardziej prymitywnych warunkach. Na podkreślenie zasługuje dużawartość diagnostyczna. 3. Szybkość zdolność wykonywania szybkich ruchów rozumianych w stosunku do człowieka jako przemieszczania się ciała w przestrzeni i jako przemieszczania poszczególnych członów względem ciała. Szybkość, która jest cechą bardzo cenną wpracyużytkowej i w sporcie mierzy się biegiem na dystansie 3, 4 lub m w zależności od wieku. Mierzona tą próbą szybkościową cecha charakteryzuje się szczególną stabilnością. Na podkreślenie zasługuje znamiennie korzystna ocena rzetelności tego testu. W eksperymentalnych próbach stosunek zmienności międzyosobniczej do wewnątrzosobniczej jest wyjątkowo korzystny, wyróżniający tę próbę spośród innych zbadanych. 4. Zwinność mierzona w naszym teście biegiem z przewrotem. Występują w niej elementy ruchowe, wymagające od ośrodkowego układu nerwowego dużej koordynacji, w rozumieniu zdolności do scalania ruchów różnych rodzajów w jedną całość oraz zdolności do szybkiego przestawiania się z jednych na inne akty ruchowe. Wykonanie jej wymaga obszernych, elastycznych ruchów i dużej gibkości łańcuchów ruchowych, szczególnie w momentach związanych ze zmianą pozycji i postawy ciała. Oprócz więc zdolności osobnika do szybkich zmian pozycji w przestrzeni mierzymy także zdolność utrzymywania równowagi w sensie posiadania umiejętności szybkiego dostosowania się do zmian położenia środka ciężkości ciała. 5. Wytrzymałość, która jest rozumiana jako zdolność do wykonywania możliwie dużej pracy i kontynuowania jej przez możliwie długi okres. Może być ona oceniana za pomocą biegu na 3m lub przysiadów z wyrzutem nóg do podporu. Próba ta polega na wykonaniu intensywnej pracy angażującej wszystkie grupy mięśniowe. W takiej sytuacji należy się domyślać, że koordynacja ruchowa ma pewien wpływ na efekty pracy. Zebrany w tej pracy materiał obejmował 4 uczniów, w tym 2 chłopców i 2 dziewcząt w wieku 12 lat t.j. kl. V szkoły podstawowej. Badania sprawności motorycznej zostały przeprowadzone testem Ludwika Denisiuka, w rytmie tygodniowym, czyli codziennie o godz. 12.. Badane były następujące cechy motoryczne: szybkość, moc, siła, zwinność, wytrzymałość zawsze w tej samej kolejności i w jednakowych warunkach. 3
Test sprawności fizycznej polegał na: a/ próba szybkości bieg na 4m, b/ próba mocy skok dosiężny, c/ próba siły rzut piłką lekarską 2kg, d/ próba zwinności bieg z przewrotem na materacu, e/ próba wytrzymałości przysiad z wyrzutem nóg do podporu. Wyniki opracowano wyliczając średnie arytmetyczne i przeliczając na punkty wg tabel Denisiuka a następnie zestawiono w tabelach i na wykresach. 1. ANALIZA WYNIKÓW Na wstępie wszystkie uzyskane wyniki w przeliczeniu na punkty wg tabel Denisiuka zestawiono w tab.1 dla zobrazowania całości materiału. Dni tygodnia chł dz chł dz chł dz chł dz chł dz poniedziałek 55 55,7 53 53,5 38 36 63 61 55,5 51 wtorek 61,5 59,5 55 53,5 42 4 65 63,5 63 środa 64 64 57 55 46 44 65 64 63 69 czwartek 64 64 55 55 48 44 69,5 67 68 75 piątek 64 64 55 53,5 48 44 69,5 71 68 69 Tab.1 Średnie wyniki pomiarów cech sprawności motorycznej w przeliczeniu na punkty. Następnie przeanalizowano poziom poszczególnych cech w kolejnych dniach tygodnia, co zostałoprzedstawionenawykresach1 6. 7 4 3 2 Chłopcy Dziewczęta Rys. 1 Poziom cech motorycznych w pkt. uzyskany w badaniach w poniedziałek. Jak widać z rysunku w pierwszym dniu tygodnia poziom cech motorycznych nie jest równy. Najsłabiej rozwinięta jest siła, a najwyższe rezultaty osiągnięto w zwinności. Pozostałe cechy kształtują się podobnie. W większości badanych cech lepsze rezultaty osiągnęli chłopcy. Jedynie w szybkości i mocy lepszy wynik osiągnęły dziewczęta. Największą przewagę mają chłopcy w stosunku do dziewcząt w wytrzymałości. 4
7 4 3 2 Chłopcy Dziewczęta Rys. 2 Poziom cech motorycznych w pkt. uzyskany we wtorek. W drugim dniu tygodnia poziom cech motorycznych kształtuje się podobnie jak w pierwszym, z tym, że w zakresie wytrzymałości sytuacja jest odwrotna niż w poniedziałek. Dziewczęta uzyskały wynik lepszy o 2,5 pkt. Zmieniła się również sytuacja w zakresie szybkości i mocy. W dniu tym lepszy wynik (o 2 pkt. w zakresie szybkości i o 1,5 pkt. w zakresie mocy) uzyskali chłopcy. 7 4 3 2 Chłopcy Dziewczęta Rys.3 Poziom cech motorycznych w pkt. uzyskany w badaniach w środę. Ogólny poziom cech motorycznych jest w tym dniu nieco wyższy w stosunku do dni poprzednich. Jest do siebie zbliżony u chłopców i u dziewcząt zwyjątkiem wytrzymałości, w której wyraźnie dominują dziewczęta. Różnica wynosi 6 pkt., czyli o 3,5 pkt. więcej niż w dniu poprzednim. 5
8 7 4 3 2 Chłopcy Dziewczęta Rys. 4 Poziom cech motorycznych w pkt. uzyskany w badaniach w czwartek. W dniu tym cechy motoryczne utrzymują się na podobnym poziomie jak w środę. Najwyższe wyniki w tym dniu uzyskano w zakresie wytrzymałości, w której nadal przewagę mają dziewczęta różnicą 7 pkt. Zwiększyła się również różnica w zakresie siły o 2 pkt. i zwinności o 1,5 pkt. na korzyść chłopców, czyli wyniki grupy dziewcząt i chłopców nie są już do siebie tak zbliżone jak we środę, zauważasię większe zróżnicowanie w zależności od płci. 8 7 4 3 2 Chłopcy Dziewczęta Rys. 5 Poziom cech motorycznych w pkt. uzyskany w badaniach w piątek. 6
W piątym dniu badań najlepsze wyniki uzyskano w zakresie zwinności z przewagą dziewcząt o 1,5 pkt. Należy podkreślić, że w poprzednich dniach najlepsze wyniki w zwinności osiągnęli chłopcy. Wytrzymałość nadal utrzymuje się na wysokim poziomie, z tym, że zmniejszyła się różnica między chłopcami a dziewczętami, w wyniku obniżenia wytrzymałości u dziewcząt, ale nadal utrzymuje się przewaga na ich korzyść. W dalszym ciągu widoczna jest różnica w zakresie siły. Jest ona taka sama jak w dniu poprzednim, zaś w zakresie zwinności różnica zmalała. W dalszym ciągu analizy przedstawiono przebieg poszczególnych cech motorycznych w cyklu tygodniowym, co obrazuje ich zmienność w tym okresie u chłopców i dziewcząt. 66 64 62 58 56 54 52 PN WT ŚR CZW PT chłopcy dziewczęta Rys. 6 Kształtowanie się poziomu szybkości w cyklu tygodniowym. Z rys. 6 wynika, że od poniedziałku do środy szybkość wyraźnie wzrasta. W następnych dwóch dniach tygodnia utrzymuje się na jednakowym poziomie. Widać także, że niewystępują znaczne różnice między dziewczętami a chłopcami. Największą przewagę (2,5 pkt.) mają dziewczęta w poniedziałek, zaś chłopcy (2 pkt. ) we wtorek. 58 57 56 55 54 53 52 51 PN WT ŚR CZW PT chłopcy dziewczęta Rys. 7 Kształtowanie się poziomu mocy w cyklu tygodniowym. 7
Większe wahania jak w przypadku poprzednim występują w zakresie kształtowania się poziomu mocy. Poziom ten u chłopców od poniedziałku do środy rośnie, w czwartek maleje i utrzymuje się na jednakowym poziomie w piątym dniu tygodnia. U dziewcząt natomiast w poniedziałek i wtorek moc utrzymuje się na jednakowym poziomie, w środę rośnie, w czwartek znajduje się na poziomie ze środy, zaś w piątek nieznacznie maleje. Największa różnica na korzyść chłopców występuje w środę (2 pkt.), we wtorek i w piątek wynosi 1,5 pkt. W pozostałych dniach wyniki w obu grupach są podobne do siebie. 4 3 2 chłopcy dziewczęta PN WT ŚR CZW PT Rys. 8 Kształtowanie się poziomu siły w cyklu tygodniowym. Poziom siły kształtuje się podobnie jak poziom szybkości, z taką jednak różnicą, że u chłopców rośnie od poniedziałku do czwartku. W piątek utrzymuje się na takim samym poziomie jak w czwartek. U dziewcząt natomiast rośnie od poniedziałku do środy. W czwartek i piątek utrzymuje się na takim samym poziomie. W poziomie siły przewagę w całym cyklu tygodniowym mają chłopcy, a największa różnica wynosi 4 pkt. ( w czwartek i w piątek ). 72 7 68 66 64 62 58 56 PN WT ŚR CZW PT chłopcy dziewczęta Rys. 9 Kształtowanie się poziomu zwinności w cyklu tygodniowym 8
Z wykresu zwinności wynika, że poziom tej cechy jest wyższy u chłopców od poniedziałku do czwartku. W piątek i wykazuje przewagę u dziewcząt. U chłopców zwinność wzrasta od poniedziałku do wtorku, w środę zatrzymuje się na poziomie wtorkowym. Wartość maksymalną osiągawczwartekiwpiątek. U dziewcząt rośnie od poniedziałku do piątku. W piątek utrzymuje się na tym samym poziomie. Maksymalna różnica wynosi 2,5 pkt. i występuje w czwartek z korzyścią dla chłopców. 8 7 4 3 2 PN WT ŚR CZW PT chłopcy dziewczęta Rys. Kształtowanie się poziomu wytrzymałości w cyklu tygodniowym. Poziom wytrzymałości w cyklu tygodniowym ulega największym wahaniom. Rośnie od poniedziałku do czwartku, gdzie uzyskuje wartość maksymalną, przy czym wzrost poziomu jest dużo większy u dziewcząt jak u chłopców. W następnych dniach u chłopców utrzymuje się na jednakowym poziomie, a u dziewcząt maleje. W poniedziałek większą wytrzymałość wykazują chłopcy ( 4,5 pkt.), a w następnych dniach tygodnia dziewczęta. Największa różnica na korzyść dziewcząt występuje w środę (6 pkt.) i w czwartek (7 pkt.). Najmniejsza zaś wpiątek (1 pkt.). Dla podsumowania całości badań obliczono średnie arytmetyczne sumy punktów wszystkich cech motorycznych w każdym dniu tygodnia. Uzyskano w ten sposób obraz sprawności ogólnej badanej młodzieży. Płeć PN WT ŚR CZW PT Dziewczęta 51,8 55,8 59,2 61,3 Chłopcy 52,9 56,8 59,9,9 Tab. 2 Średnie arytmetyczne sumy punktów wszystkich cech motorycznych w poszczególnych dniach tygodnia. Jak wynika z tabeli 2 największa różnica w punktach występuje w poniedziałek. Wynosi 1,1 pkt. z przewagą chłopców. Jednak nie we wszystkich dniach tygodnia różnica sprawności ogólnej jest na korzyść tej samej płci. W pierwszych dwóch dniach tygodnia przeważają chłopcy, w dniach następnych (środa, czwartek) nieznaczną przewagę wykazują dziewczęta, w piątym dniu 9
znowu chłopcy. Poziom wszystkich cech w cyklu tygodniowym kształtuje się między 52 a 61 pkt., wzwiązku z tym można ocenić ogólny poziom sprawności badanych dzieci jako niezbyt wysoki. 62 58 56 54 52 48 46 PN WT ŚR CZW PT chłopcy dziewczęta Rys. 11 Średnie punktów sprawności ogólnej chłopców i dziewcząt w cyklu tygodniowym. Z wyżej zamieszczonego wykresu wyraźnie widać, że w pierwszej połowie tygodnia sprawność ogólna wzrasta uzyskując najwyższy poziom w czwartym i piątym dniu tygodnia. Mało widoczne jest zróżnicowanie płciowe w sprawności ogólnej, gdyż wyniki w punktach są do siebie bardzo zbliżone. 2. PODSUMOWANIE Podane przykłady pozwalają wysunąć wniosek, że występuje tygodniowy rytm wydolności organizmu. Znajduje on wyraz w fakcie, że sprawność fizyczna człowieka, jego wydolność do wysiłków fizycznych jest przeciętnie wyższa w drugiej połowie tygodnia. Narasta ona od poniedziałku, kiedy jest przeciętnie najniższa, do czwartku i piątku, gdy osiąga wielkość największą. Wypoczynkowy dzień w niedzielę stanowi istotną przerwę w rytmie wydolności organizmu, wyraźnie zmniejszając jego wydolność do pracy. Wykorzystanie wspomnianych faktów w organizowaniu procesu produkcji czy treningu sportowego może stanowić bardzo ważny czynnik w podniesieniu jakości pracy lub uzyskaniu dobrego wyniku w sporcie. W praktyce wykorzystanie tych wiadomości widzę w pracy z uczniami wnastępujący sposób: a) w planowaniu tygodniowego rozkładu lekcji, b) w organizowaniu zawodów szkolnych, międzyszkolnych, itd. w dniach ich maksymalnych możliwości, c) w przeprowadzaniu egzaminów sprawnościowych na korzyść uczniówwdrugiej połowie tygodnia, czyli w dniach ich maksymalnych możliwości. Płeć badanej populacji wg Denisiuka badanej populacji wg Denisiuka badanej populacji wg Denisiuka badanej populacji wg Denisiuka badanej populacji wg Denisiuka chłopcy 61,6 61,5 54,6 55 44,3 52 66,7 67 63,8 63 dziewczęta 61,4 61,5 54,2 52 41,6 44 66,2 64 66 69
Tab. 3 Porównanie punktacji cech motorycznych badanych dzieci ze średnią punktów dla odpowiedniego wieku wg tabel Denisiuka. Dla zobrazowania poziomu sprawności badanych dzieci na tle norm ogólnopolskich porównano uzyskane wyniki z tabelą punktów Denisiuka dla danego wieku. Wyniki liczbowe przedstawiono w tabeli 3 a następnie na rys. 12 i 13. 7 4 3 2 wg norm ogólnopolskich wg niniejszej pracy Rys. 12 Porównanie wyników badanej młodzieży do norm ogólnopolskich dot. dziewcząt Z zamieszczonego wyżej wykresu wynika, że różnice w rozwoju poszczególnych cech motorycznych u dziewcząt w porównaniu z normami opublikowanymi przez Ludwika Denisiuka nie występują zbyt duże odchylenia.niższy jest poziom siły (o 2,4 pkt.), a poziom wytrzymałości o 3 pkt. natomiast zwinność imocjestwyższa od średniej krajowej o 2,2 pkt., a szybkość utrzymuje się na takim samym poziomie. 7 4 3 2 wg norm ogólnopolskich wg niniejszej pracy Rys. 13 Porównanie wyników badanej młodzieży do norm ogólnopolskich dot. chłopców. U chłopców, jak wynika z rys. 13, największe odchylenie wystąpiło w sile, która jest niższa od średniej krajowej o 7,7 pkt. Pozostałe cechy motoryczne są bardzo zbliżone (największe odchylenie pozostałych cech wystąpiło w mocy i wynosi,4 pkt. poniżej średniej krajowej). Z przeprowadzonej analizy wynika, że najbardziej zaniedbaną cechą u dziewcząt jest wytrzymałość,naktórą należy zwrócić szczególną uwagę podczas dalszego kształcenia. 11
W przypadku chłopców największe zaniedbanie wykazuje siła. Wynika z tego, że należy przeprowadzać dużo ćwiczeń, które pozwolą poprawić te cechy. 3. WNIOSKI 1. Poziom cech motorycznych w przeliczeniu na punkty wg Denisiuka nie jest równy u badanej młodzieży. Najlepsze wyniki wystąpiły w próbie zwinności (ok. 7 pkt.), a najgorsze w próbie siły (ok. 45 pkt. ). 2. Niniejsza praca dowodzi, że istnieje zależność pomiędzy poszczególnymi cechami sprawności motorycznej a płcią badanej grupy młodzieży. Szybkość, moc i zwinność kształtują się podobnie. W zakresie siły przeważają chłopcy, a w zakresie wytrzymałości dziewczęta. 3. W cyklu tygodniowym istnieje zmienność w zakresie poszczególnych cech motorycznych. Większość z nich w pierwszej połowie tygodnia wykazuje tendencję wzrostową a w ostatnich dniach utrzymuje się na jednakowym poziomie. 4. Poziom sprawności ogólnej dziewcząt i chłopców w porównaniu do norm ogólnopolskich opracowanych przez L. Denisiuka kształtuje się na poziomie średnim. 5. Najniższy poziom rozwoju wykazuje wytrzymałość u dziewcząt oraz siła u obu płci. 6. Jak wynika z przeprowadzonych badań istnieje potrzeba wykorzystania zjawiska rytmu tygodniowego podczas pracy z młodzieżą w szkole. 12
LITERATURA 1. Bogdański K. Ruch w sporcie i wychowaniu fizycznym w kategoriach obiektywnych Kultura fizyczna nr 8 W-wa 1971 str. 338-347. 2. Brzezińska B. Rytm tygodniowy mocy i ciężaru ciała dziewcząt 19- letnich Dysertacja magisterska Poznań. 3. Denisiuk L. Badania nad wartością niektórych prób 4. Denisiuk L. Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w Milicerowa H. wieku szkolnym 5. Łaba M. Zmiany tygodniowe wybranych cech somatycznych, funkcjonalnych i sprawności fizycznej studentek 6. Trześniowski R. Miernik sprawności fizycznej uczniów i uczennic w wieku 7-19 lat PZWS W-wa 1963r. 13