Część I. Rozliczenie w zakresie rzeczowym Zad. 5.2 Ocena wpływu stosowania kwalifikowanego materiału siewnego roślin zbożowych i ziemniaków na integrowana ochronę i produkcje roślin. 1. W jakim stopniu planowane cele poszczególnych zadań zostały zrealizowane w danym roku (podać także w %) Cel 1: Monitorowanie efektywności rolniczej i korzyści ekonomicznych wynikających ze stosowania kwalifikowanego materiału siewnego i korzystania z postępu biologicznego w hodowli zbóż w zmieniających się warunkach produkcji realizowano poprzez: 1) opracowanie założeń metodyki oceny efektów stosowania kwalifikowanego materiału siewnego, 2) monitoring praktycznych efektów stosowania kwalifikowanego materiału siewnego i postępu biologicznego - w zakresie organizacji i zebrania danych ankietowych. Cel 2: Prowadzenie ogólnokrajowej bazy danych o wartości agrotechnicznej i użytkowej odmian ziemniaka oraz wykorzystaniu postępu biologicznego w integrowanej ochronie i integrowanej produkcji ziemniaka w Polsce realizowano poprzez: 1) prowadzenie odmianowych doświadczeń polowych (w zakresie prowadzenia obserwacji fenologicznych, oceny zdrowotności roślin oraz zbioru plonu), przechowalniczych (w zakresie założenia doświadczeń dla oceny ubytków naturalnych, okresu spoczynku i porażenia bulw chorobami) oraz laboratoryjnych (w zakresie pozbiorowej jakości bulw frakcje wielkości, wady miąższu, defekty skórki, zawartości skrobi, przydatności odmian do kierunków użytkowania) celem pozyskania danych o wartości agrotechnicznej i użytkowej ziemniaka (I seria zestawu około 50 odmian), 2) założenie i prowadzenie bazy danych ok. 20 wskaźników charakteryzujących wartość badanych odmian oraz ich upowszechnianie poprzez umieszczenie wyników na stronie internetowej IHAR-PIB oraz opracowanie w wersji papierowej, 3) bieżące monitorowanie wykorzystania i poziomu opłacalności stosowania kwalifikowanego materiału sadzeniakowego w różnych kierunkach użytkowania ziemniaka (analiza cen sadzeniaków i ziemniaków towarowych sprzedawanych w różnych kanałach dystrybucyjnych, 4) przeprowadzenie jednego szkolenia dla rolników produkujących ziemniaki, w zakresie promocji stosowania kwalifikowanego materiału sadzeniakowego i wdrażanie postępu biologicznego w hodowli ziemniaka do praktyki rolniczej, 5) opracowanie wyników, podsumowanie prac oraz ich publikacja. Cele zaplanowane w 2015 roku zostały zrealizowane w 100%. 2. Opis wykonania zadań (z uwzględnieniem informacji o wyjazdach zagranicznych) Cel 1. Ad. 1.Opracowano metodykę oceny efektów stosowania kwalifikowanego materiału siewnego i wpływu odmian na wzrost plonowania i efektywność produkcji. Warunki uprawy w gospodarstwach są zróżnicowane. Dlatego ocena efektów stosowania kwalifikowanego materiału siewnego i wpływu odmian będzie prowadzona na danych rzeczywistych, bez uwzględniania różnic w agrotechnice, ale także na danych poprawionych, czyli po wprowadzeniu poprawek uwzględniających różnice w warunkach uprawy. W tym celu wykorzystany będzie rachunek regresji wielokrotnej plonu względem głównych czynników plonotwórczych (ocena metodą regresyjną). Porównywane będą plony i oceniana istotność różnic między uzyskiwanymi plonami, w zależności od tego czy użyto nasion kwalifikowanych czy nasion niekwalifikowanych. Uwzględniony zostanie również wpływ stosowanej agrotechniki na uzyskane efekty. Ad. 2. We współpracy z Wojewódzkim Ośrodkami Doradztwa Rolniczego (WODR) zostały zorganizowane i przeprowadzone badania ankietowe gospodarstw. Zebrano i wstępnie zweryfikowano dane ankietowe z 503 gospodarstw, o łącznej powierzchni 17 tys. ha, co stanowić będzie podstawę monitoringu efektów stosowania kwalifikowanego materiału
siewnego i postępu biologicznego w produkcji. Zebrano informacje dotyczące warunków glebowych, stosowanej agrotechniki (przedplon, nawożenie organiczne i mineralne, ochrona chemiczna, ilość wysiewu, terminy siewu i zbioru), stosowanego materiału siewnego, odmian i uzyskiwanych plonów. Zebrano dane dotyczące pszenicy ozimej, pszenicy jarej, żyta, jęczmienia ozimego jęczmienia jarego, pszenżyta ozimego, owsa, kukurydzy, rzepaku ozimego i ziemniaków. Cel. 2 Ad. 1. Przeprowadzono 7 doświadczeń polowych dotyczących: projektowania architektury łanu, nawożenia, ochrony i pielęgnacji odmian oraz oceny ich plonowania i jakości bulw w systemie integrowanej ochrony roślin i IP, a także doświadczenie z odmianami ziemniaka w systemie ekologicznym) celem prowadzenia obserwacji faz fenologicznych odmian i uzyskania materiału badawczego dla prowadzenia analiz laboratoryjnych. Wykonano między innymi następujące prace: - ochronę roślin ziemniaka przeciw chorobom i szkodnikom (3-krotne) w odmianowych doświadczeniach polowych o łącznej powierzchni około 2ha, 3-krotne nawadniania deszczownią szpulową konsolową doświadczeń dla badania udziału plonu handlowego w plonie ogólnym odmian na pow. 0,5 ha, prowadzono zbiór odmian bardzo wczesnych i wczesnych na pow. 0,5 ha; - obserwacje polowe oraz terminowe dynamiki wzrostu i rozwoju roślin, codzienną obsługę zabezpieczenia pola przed zwierzyną łowną (dzikami) w formie dowozu akumulatorów potrzebnych do zasilania sieci elektrycznej; - przygotowanie do zbioru i zbiór we wrześniu wszystkich 6 doświadczeń odmianowych w systemie IP z powierzchni 1,5 ha (kopaczką i kombajnem, transport prób do miejsc oceny laboratoryjnej, wywóz plonu odpadowego); - prowadzono obsługę pola ekologicznego, na którym prowadzi się badania przydatności odmian ziemniaka do tego systemu (prace ochronno-pielęgnacyjne i nawodnieniowe, zbiór roślin w rotacji żyto, mieszanka łubin/owies, owies, gryka); - dokonano wysiewu nawozu azotowego w formie mocznika na pole o pow. 2 ha pod przyszłoroczne doświadczenia odmianowe oraz wykonano na tym polu podorywkę, prace pielęgnacyjne: orkę (bronowanie), wysiew międzyplonu (gorczyca); - wykonano orkę zimową na polu w systemie IP wraz z zastosowaniem nawożenia P i K pod przyszłoroczne doświadczenia odmianowe z ziemniakiem, a na obiekcie ekologicznym przyorano międzyplon; - założono doświadczenia przechowalnicze w komorach klimatyzowanych celem oceny wybranych odmian pod kątem trwałości przechowalniczej genotypów i oceny zmian parametrów jakości bulw oraz cech technologicznych w okresie przechowywania. Ad. 2. Wyniki z przeprowadzonych doświadczeń polowych i analiz laboratoryjnych posłużyły dla stworzenia bazy danych o wartości agrotechnicznej i jakościowej badanych 74 wybranych najnowszych odmian ziemniaka celem wykorzystania w systemie integrowanej ochronie i Integrowanej Produkcji ziemniaka w Polsce w zakresie fenologii rozwoju roślin, oceny ich zdrowotności w okresie wegetacji oraz plonowania badanych genotypów, a także dotyczące oceny przydatności badanych odmian do różnych kierunków użytkowania (skład chemiczny bulw, cechy kulinarne i technologiczne). Ad.3. Przeanalizowano stan produkcji nasiennej ziemniaka wg odmian, zapotrzebowanie na sadzeniaki w produkcji towarowej oraz bieżące ceny za kwalifikowany materiał sadzeniakowy w relacji do cen ziemniaków towarowych w poszczególnych sektorach branży. Ad.4. Przeprowadzono 3 szkolenia i warsztaty promujące stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego i wdrażanie postępu biologicznego w hodowli ziemniaka do praktyki rolniczej. Ad.5. Opracowano szczegółowe wyniki badań dla badanej grupy odmian o łącznym zakresie dla ponad 20 wskaźników dotyczących ich wartości agrotechnicznej i użytkowej oraz podsumowano prowadzone prace w sprawozdaniu końcowym zawierającym praktyczne wskazówki dla praktyki rolniczej załącznik. Wyniki prowadzonych badań zawarto w następujących działaniach upowszechnieniowych:
1. Opracowano i wydano w wersji papierowej i elektronicznej XVII edycję Charakterystyki Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka Praca zbiorowa pod red. Nowacki W. 2015. Wyd. XVIII": 36ss. 2. Arseniuk E., Oleksiak T. 2015 Rola nauki w rozwoju hodowli uprawy kukurydzy w Polsce. Kukurydza do niej należy przyszłość. Poradnik dla producentów. Agroserwis, s.9-13. 3. Arseniuk E., Oleksiak T. 2015 Rola nauki w tworzeniu postępu w hodowli i produkcji zbóż. Zboża wysokiej jakości wszechstronne wykorzystanie. Poradnik dla producentów. Agroserwis, s.5-9. 4. Czerko Z. 2015. Pierwszy okres przechowywania ziemniaków. Warzywa. 10: III-V 5. Czerko Z. 2015. Poradnik przechowalnika cz. IV. Ziem. Pol. 4:30-39 6. Grudzińska M., Czerko Z., Jankowska J., 2015. Zmiany zawartości suchej masy i skrobi w bulwach ziemniaka w czasie przechowywania oraz ich wpływ na straty masy surowca w procesie smażenia chipsów, Inżynieria i Aparatura Chemiczna 5: 243-245. 7. Laudański Z., Iwańska M., Oleksiak T., Sieczko L. Ocena wpływu nawożenia mineralnego i jakości nasion na wyniki produkcji pszenicy ozimej. Biuletyn IHAR po recenzji. 8. Przeprowadzono w lipcu w PODR Szepietowo szkolenie dla doradców i rolników z następującymi referatami: Czy poprzez profesjonalizację produkcji można odnieść sukces na rynku ziemniaka?, Kwalifikowany materiał sadzeniakowy współczesnych odmian podstawą nowoczesnej produkcji, Integrowana ochrona plantacji ziemniaka przed chorobami oraz Integrowana ochrona plantacji ziemniaka przed szkodnikami. 9. Przeprowadzono w sierpniu na XXII KDZ w Marszewie, szkolenie pt: Konkurencyjność uprawy ziemniaka na tle innych gatunków roślin rolniczych 3. Wymierne rezultaty realizacji zadań Cel 1. Referat na Konferencji Naukowej: Koszty i efekty stosowania kwalifikowanego materiału siewnego. Szkolenie dla rolników z Federacji Producentów Roślin Zbożowych Korzyści ze stosowania kwalifikowanego materiału siewnego zbóż. Radzików 5.03.2015, referat, 50 osób. Publikacja: Plonowanie odmian pszenicy jakościowej w doświadczeniach i w produkcji na V Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej: Jakość a wykorzystanie ziarna zbóż. Oleksiak T. Puławy 22-23.10.2015r. 68-70, ISBN-978-83-7562-195-2. Cel. 2 Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano następujące wnioski dla praktyki celem ich upowszechnienia i wdrożenia: Odmiany o długim spoczynku takie jak: Verdi, Mieszko, Honorata i Boryna mogą być przechowywane dłużej bez stosowania środków ograniczających kiełkowanie. Odmiany na wczesny zbiór o najkrótszym rozwoju kiełków to: Vineta i Arielle, natomiast odmianami, które najwcześniej zakończyły okres pełnego rozwoju to: Viviana, Vineta, Miłek i Arielle Na wczesny zbiór, po 75 dniach od posadzenia dla uprawianych na glebie lekkiej w systemie integrowanej produkcji odmian: Ignacy i Viviana ustalono małe wymagania odnośnie zalecanej dawki azotu mineralnego 50 kg ha-1 N, a dla odmian: Carrera, Gala, Ingrid i Riviera wymagania średnie - 70 kg ha-1 N. Wymagania nawozowe w zakresie zalecanej dawki azotu mineralnego w systemie integrowanej produkcji dla zbieranych po zakończeniu wegetacji odmian: Bogatka, Boryna, Carrera, Gala, Ingrid, Jurata, Jubilat, Laskara, Kaszub, Riviera i Viviana były małe 100 kg ha-1 N, a odmiany: Ignacy i Malaga charakteryzowały się wymaganiami średnimi 120 kg ha-1 N. Zaleca się, aby decyzję o zastosowaniu ochrony fungicydami podejmować w oparciu o monitoring występowania patogena i warunków meteorologicznych na plantacji ziemniaka. Przy niskiej presji patogena, stosowanie zabiegów fungicydowych zmniejszyło porażenie roślin ziemniaka alternariozą w porównaniu do porażenia roślin niechronionych, jednak nie skutkowało uzyskaniem istotnie wyższego plonu Odmianami najbardziej podatnymi na alternariozę były: Jurata, Oberon, Michalina i Vineta.
Odmiana Ametyst charakteryzowała się najwyższą odpornością na Alternaria spp. Odmiany rekomendowane do integrowanej produkcji pod względem wysokości plonu najwyżej plonująca: Tetyda oraz przekraczające plon powyżej 40,0 t/ha odmiany: Mondeo, Gawin, Bogatka, Tajfun, Satina, Oberon. W warunkach suszy, większe możliwości wykorzystania potencjału plonotwórczego, miały odmiany o dłuższym okresie wegetacji. Najkorzystniejsze odmiany pod względem struktury plonu przeznaczone do bezpośredniego spożycia to: Tajfun, Honorata, Bogatka, Ignacy, Lord. Z odmian skrobiowych to: Jubilat, Glada, Kaszub i Zuzanna. W grupie wyżej wymienionych odmian udział bulw o średnicy 35-60 mm wynosił ponad 90%. Odmianami o największej liczbie bulw z jednej rośliny w kolejnych grupach wczesności były: bardzo wczesne: Miłek, wczesne: Owacja, średnio wczesne: Mieszko, średnio późne: Pasja Pomorska, późne: Inwestor. Ze względu na małą podatność i nasilenie ospowatości, do integrowanej produkcji wytypowano odmiany: Arielle, Gala, Altesse i skrobiową Kuras. Odmiany jadalne o najwyższej odporności na uszkodzenia mechaniczne to: Arielle, Gala, Altesse, Bogatka, Impala i Ignacy. Odmianami o najwyższym udziale plonu handlowego w plonie ogólnym (powyżej 80%) na obiekcie kontrolnym (bez nawadniania) były: Melody, Tetyda, Omega, Jurek, VR 808, Gala, Lord, Riviera, Oberon, Jurata i Honorata. Odmianami o najniższym udziale plonu handlowego (poniżej 60%) w warunkach suszy okazały się: Eurostar, Zenia, Bellini, Adora i Michalina. Na obiekcie z nawadnianiem najlepszymi odmianami pod względem udziału plonu handlowego w plonie ogólnym były: Bogatka, Mondeo, Lilly, Gala i Cyprian, a o najmniejszym udziale plonu handlowego odmiany: Eurostar, Belmonda, Bellini, Riviera i Orchestra. Istnieje bardzo bogata krajowa oferta odmian ziemniaka, które mogą być wykorzystane w produkcji towarowej. Mała powierzchnia plantacji nasiennych ziemniaka i niska podaż wynika z ograniczonego popytu na kwalifikowane sadzeniaki, a to z kolei wynika z ograniczonej jeszcze ale rozwijającej się specjalizacji w produkcji ziemniaka W korzystaniu z postępu biologicznego coraz większą rolę odgrywają odmiany hodowli zagranicznych wpisanych do KR oraz z katalogu CCA (UE). Istnieje potrzeba prowadzenia badań nad wartością agrotechniczną i użytkową tych odmian, aby dysponować obiektywną wiedzą weryfikującą dane komercyjne w polskich warunkach przyrodniczych. Relacje cen kwalifikowanych sadzeniaków do cen ziemniaków towarowych generalnie są korzystne w ostatnich latach z wyjątkiem sprzedaży hurtowej ziemniaków jadalnych wprost z gospodarstwa i ziemniaków skrobiowych. Publikacje w ramach zadania: 1) Praca zbiorowa pod red. Nowacki W. 2015. "Charakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka. Wyd. XVIII": 36ss. 2) Arseniuk E., Oleksiak T. 2015 Rola nauki w rozwoju hodowli uprawy kukurydzy w Polsce. Kukurydza do niej należy przyszłość. Poradnik dla producentów. Agroserwis, s.9-13. 3) Arseniuk E., Oleksiak T. 2015 Rola nauki w tworzeniu postępu w hodowli i produkcji zbóż. Zboża wysokiej jakości wszechstronne wykorzystanie. Poradnik dla producentów. Agroserwis, s.5-9. 4) Czerko Z. 2015. Pierwszy okres przechowywania ziemniaków. Warzywa. 10: III-V. 5) Czerko Z. 2015. Poradnik przechowalnika cz. IV. Ziem. Pol. 4:30-39. 6) Grudzińska M., Czerko Z., Jankowska J., 2015. Zmiany zawartości suchej masy i skrobi w bulwach ziemniaka w czasie przechowywania oraz ich wpływ na straty masy surowca w procesie smażenia chipsów, Inżynieria i Aparatura Chemiczna 5: 243-245. 7) Laudański Z., Iwańska M., Oleksiak T., Sieczko L. Ocena wpływu nawożenia mineralnego i jakości nasion na wyniki produkcji pszenicy ozimej. Biuletyn IHAR po recenzji. 8) Oleksiak T. 2015 Plonowanie odmian pszenicy jakościowej w doświadczeniach i w produkcji. V Ogólnopolska Konferencja Naukowa Jakość a wykorzystanie ziarna zbóż Puławy 22-23
października 68-70, ISBN-978-83-7562-195-2. 4. Rola partnerów w realizacji zadań (ze szczególnym uwzględnieniem organów administracji publicznej) Prowadzone badania są poszerzeniem i uzupełnieniem badań COBORU prowadzonych w ramach prac rejestrowych odmian oraz PDO z odmianami ziemniaka. Wyniki badań poszerzają i obiektywizują dane pochodzące z firm hodowlano-nasiennych ziemniaka (polskich: HZZ Zamarte i PMHZ Strzekęcino oraz zagranicznych: Europlant, Agrico, HZPC, Solana, KWS, Norika) na temat wartości agrotechnicznych i użytkowych nowo wyhodowanych i wchodzących do uprawy odmian ziemniaka wpisanych do KR odmian oraz odmian z katalogu CCA (UE). Prowadzona analiza rynku nasiennego ziemniaka jest uzupełnieniem danych GIORIN na temat wykorzystania postępu biologicznego w produkcji ziemniaka.