S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Ryszard Asienkiewicz Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra STRATYFIKACJA SPOŁECZNA RODZICÓW A POZIOM ROZWOJU FIZYCZNEGO I MOTORYCZNEGO ICH DZIECI WSTĘP Uzyskanie określonego poziomu wykształcenia jest głównym środkiem awansu społecznego i zawodowego, oznacza także podniesienie poziomu kulturalnego, poszerzenie zainteresowań, tworzenie nowego zespołu aspiracji i dążeń (Osiński 1988). Wyniki badań Charzewskiego i Przewędy (1988), Osińskiego (1988), Mleczki (1991) dowodzą silnego związku pomiędzy stratyfikacją społeczną, określoną poziomem wykształcenia rodziców, a parametrami morfologicznymi, cechami funkcjonalnymi i sprawnością motoryczną ich dzieci. Badania cytowanych autorów prowadzone w różnych regionach Polski i na różnych populacjach stały się inspiracją do podjęcia podobnych wśród dzieci szkolnych w Zielonej Górze. Stąd celem pracy jest ustalenie, na ile poziom wykształcenia rodziców miał wpływ na rozwój fizyczny i motoryczny chłopców i dziewcząt będących przed fazą skoku pokwitaniowego i w jej czasie. MATERIAŁ I METODA Jesienią 1996 r. prowadzono badania przekrojowe dzieci i młodzieży szkolnej z Zielonej Góry. W prezentowanej pracy przedstawiam kolejny fragment materiału. W grupie 443 uczniów klas czwartych (110 chłopców i 117 dziewcząt) oraz ósmych (106 chłopców i 110 dziewcząt) w losowo wybranych szkołach podstawowych wykonano badania antropometryczne (wysokości i masy ciała) zgodnie z zasadami techniki Martina, w wersji opisanej przez Drozdowskiego (1982). Poziom sprawności fizycznej określono na podstawie prób Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej (Pilicz i in. 1993) i testu Denisiuka (Denisiuk, Milicerowa 1969) w zakresie: czasu biegu wahadłowego 4 x 10 m informującego o zwinności, odległości rzutu piłką lekarską 2 kg w przód znad głowy informującej o sile ramion, 11
odległości skoku w dal z miejsca na materac informującej o sile eksplozywnej kończyn dolnych, głębokości skłonu tułowia w przód informującej o gibkości, wyskoku dosiężnego informującego o skoczności. Analizą objęto te dzieci, które w dniu badania miały wiek kalendarzowy odpowiednio 10 i 14 lat. Informacje o poziomie wykształcenia rodziców uzyskano na podstawie przeprowadzonej ankiety. Wyróżniono 4 kategorie wykształcenia: podstawowe (P), zawodowe (Z), średnie (Ś), wyższe (W). Ze względu na małą liczbę rodziców o najniższym wykształceniu połączono w jedną kategorię podstawowe z zawodowym. Wyniki badań poddano analizie statystycznej, wyliczając przeciętne wraz z uzupełnieniami (Arska-Kotlińska, Bartz 1993). Na podstawie odchylenia standardowego badanych cech (wysokości i masy ciała oraz sprawności fizycznej) umownie dokonano podziału badanych na 3 grupy: poniżej (<-SD), powyżej (+SD>) i mieszczących się w granicach ± jedno odchylenie standardowe (± SD). Zależność między stratyfikacją społeczną rodziców a poziomem rozwoju fizycznego i motorycznego określono metodą χ² (chi - kwadrat). Uzyskane wyniki przedstawiono w tabelach 1-4. WYNIKI W tabeli 1 przedstawiono charakterystyki liczbowe badanych cech w grupach 10- i 14-letnich chłopców i dziewcząt. Jak z niej wynika, dziewczęta są przeciętnie niższe i lżejsze od chłopców oraz charakteryzują się niższym poziomem sprawności fizycznej (z wyjątkiem gibkości) co potwierdza dymorficzną właściwość w zakresie cech somatycznych i motorycznych. Wartości współczynnika zmienności dowodzą, że w starszych grupach (14-letnich) chłopców i dziewcząt wzrasta zróżnicowanie w obrębie badanych cech. Analizując związek poziomu wykształcenia ojca i matki z rozwojem fizycznym ich dzieci, wykazano statystycznie istotną zależność wśród 10- i 14-letnich chłopców (tab. 2), których ojcowie i matki legitymują się wyższym wykształceniem. Dziesięcioletni chłopcy o wysokości ciała powyżej średniej stanowią liczniejszą grupę. Z kolei wśród najniższych większy odsetek poniżej przeciętnej stanowią synowie, których rodzice mają wykształcenie podstawowe. Liczniejszą grupę o wysokości ciała powyżej średniej stanowią 14-letni chłopcy, których ojcowie i matki mają wykształcenie podstawowe i zawodowe. Natomiast najmniej liczni są chłopcy o wysokości ciała poniżej średniej, których rodzice mają najniższe wykształcenie. W przypadku masy ciała liczniejsza jest grupa poniżej przeciętnej chłopców 10- i 14-letnich, których rodzice legitymują się wykształceniem wyższym. Najliczniejszą grupę dziewcząt 10-letnich poniżej średniej wysokości i masy ciała stanowią córki, których rodzice mają wykształcenie podstawowe i zawodowe. Większy odsetek dziewcząt powyżej przeciętnej to córki ojców z wyższym wykształceniem. Z kolei córki matek mających wykształcenie podstawowe i zawodowe stanowią najliczniejszą grupę powyżej średnich wysokości i masy ciała. Wśród 14-12
Charakterystyka liczbowa badanych zespołów Numerical characterisation of examined groups Cecha M SD V M SD V Wiek kalendarzowy 10 lat Tabela 1 Table 1 Chłopcy N=110 Dziewczęta N=117 wysokość ciała (cm) 141,87 6,19 22,92 140,39 6,82 20,59 masa ciała (kg) 35,41 7,87 4,50 35,08 7,63 4,60 skłon tułowia (cm) +2,14 4,24 0,50 +4,25 4,44 0,96 skok w dal (cm) 139,23 15,97 8,72 134,20 31,89 4,21 rzut piłką lekarską (cm) 413,00 107,00 3,86 335,00 59,00 5,68 bieg wahadłowy (s) 12,92 1,24 10,42 13,41 0,80 16,76 wyskok dosiężny (cm) 27,15 4,89 5,55 23,77 4,17 5,70 Wiek kalendarzowy 14 lat Chłopcy N=106 Dziewczęta N=110 wysokość ciała (cm) 167,17 8,41 19,88 161,94 5,99 27,04 masa ciała (kg) 54,85 10,86 5,05 51,88 8,56 6,06 skłon tułowia (cm) +3,93 6,16 0,64 +9,09 5,83 1,56 skok w dal (cm) 185,90 26,13 7,11 169,62 19,09 8,89 rzut piłką lekarską (cm) 700,00 162,00 4,32 550,00 105,00 5,24 bieg wahadłowy (s) 11,53 0,81 14,23 12,12 0,66 18,36 wyskok dosiężny (cm) 41,64 7,85 5,30 34,53 6,40 5,40 -letnich dziewcząt poniżej przeciętnej wysokości ciała i masy ciała najliczniejsze są córki matek o najniższym poziomie wykształcenia. Mimo występujących różnic w poziomie sprawności fizycznej w poszczególnych próbach, w grupie 10-letnich uczniów (tab. 3), przy różnym wykształceniu rodziców, nie wykazano statystycznie istotnego związku (z wyjątkiem wyskoku dosiężnego w grupie dziewcząt). W próbach skłonu tułowia, skoku w dal i wyskoku dosiężnego chłopców w zestawieniu z wykształceniem ojca i matki najliczniejszą grupę stanowili synowie, których rodzice mieli wykształcenie wyższe. Analogiczne wyniki dotyczą 10-letnich dziewcząt. W grupie 14-letnich chłopców i dziewcząt (tab. 4) wyniki prób sprawnościowych w skoku w dal i rzucie piłką lekarską wykazały istotną statystycznie zależność w zestawieniu z wykształceniem rodziców. W poszczególnych kategoriach wykształcenia zauważono wyraźne zróżnicowanie pod względem procentu uzyskiwanych wyników powyżej przeciętnej. Liczniejszą grupę powyżej przeciętnej w analizowanych próbach stanowią dzieci ojców z wykształceniem wyższym. Stwierdzono zatem, że wśród 10-letnich dzieci silniejszy związek poziomu wykształcenia rodziców przejawił się w morfologii co należy tłumaczyć silniejszymi 13
14
15
16
powiązaniami genetycznymi. Wśród 14-letnich chłopców i dziewcząt natomiast silniejszy związek poziomu edukacyjnego obojga rodziców przejawił się w motoryczności co z kolei tłumaczę większymi możliwościami uczestnictwa w różnego typu szkolnych sekcjach i klubach sportowych. WNIOSKI W badanych grupach 10- i 14-letnich chłopców i dziewcząt z Zielonej Góry poziom edukacji rodziców był jednym z czynników wpływających na poziom rozwoju fizycznego i motorycznego. Silniejszy związek wysokości ciała z wykształceniem rodziców odnotowano wśród 10-letnich dzieci, natomiast w poziomie sprawności fizycznej w grupach 14-letnich. PIŚMIENNICTWO Arska-Kotlińska M., Bartz J., 1993, Wybrane zagadnienia statystyki dla studentów wychowania fizycznego. Poznań Charzewski J., Przewęda R., 1988, Niektóre społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego i sprawności polskich dzieci, [w:] Rozwój sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. Warszawa, 36-58 Denisiuk L., Milicerowa H., 1969, Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Warszawa Drozdowski Z., 1982, Antropometria w wychowaniu fizycznym. Poznań Mleczko E., 1991, Przebieg oraz uwarunkowania rozwoju funkcjonalnego dzieci krakowskich między 7 a 14 rokiem życia. Wyd. Monogr. AWF 44, Kraków Osiński W., 1988, Wielokierunkowe związki zdolności motorycznych i parametrów morfologicznych. Badania dzieci i młodzieży wielkomiejskiej z uwzględnieniem poziomu stratyfikacji społecznej. Poznań Pilicz S., Przewęda R., Trześniowski R., 1993, Skale punktowe do oceny sprawności fizycznej polskiej młodzieży. Stud. i Monogr. AWF. Warszawa Przewęda R., 1985, Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej młodzieży szkolnej. Z Warsztatów Badawczych AWF. Warszawa Summary PARENTS STRATUM OF SOCIETY AND THEIR CHILDREN S PHYSICAL AND MOTORIAL DEVELOPMENT The purpose of this work is the analysis of the link between parents education and their children s physical and motorial development. The researches were done on the groups 10 and 14 years old boys and girls in autumn 1996 in Zielona Góra. 443 children were chosen by chance in the certain primary schools. Anthropometric measurements (height and weight) were done, other data like the time of run, flexibility, the medical ball throw distance, the dis- 17
tance of the long jump, the forward body bend depth and numeral value of the reach jump were done by Martin's technics. All information concerning parents education was collected by questionnaire. It was noticed that there was relation between the height of children and the level of parents education in the group of 10 years old children, whereas the relation between parents education and physical efficiency was noticed in the group of 14 years old children. 18