SPIS TREŚCI Słowo wstępne 1 O projekcie 2 Produkty projektu 3 Portal internetowy 8 Zadanie 2. Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia Projekt Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet I. Zatrudnienie i integracja społeczna Działanie 1.1. Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lider projektu: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich Partner projektu: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Redaktor informatora: Beata Kaczyńska Projekt graficzny okładki: Luiza Daab Redakcja techniczna: Beata Kaczyńska Skład komputerowy: Luiza Daab Copyright by IPiSS, Warszawa 2012 Wszelkie praw zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficzej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy. Druk: Heldruk Helena Rąbalska ul. Partyzantów 3 b, 82-200 Malbork
SŁOWO WSTĘPNE Drogi Czytelniku! Przekazujemy w Wasze ręce piąty już numer Informatora zadania badawczego Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia. Znajdą w nim Państwo jak zwykle informacje o projekcie oraz o jego głównych produktach wykonanych w czasie, jaki minął od ostatniej (czwartej) edycji Informatora, a także wiadomości dotyczące naszego portalu internetowego www.prognozowaniezatrudnienia.pl, do którego odwiedzania gorąco zachęcam. Chciałabym podkreślić, iż w Informatorze mogą Państwo znaleźć jedynie wiadomości podstawowe o podejmowanych w ramach Zadania 2 działaniach badawczych i wdrożeniowych oraz ich rezultatach. Nie jesteśmy w stanie przedstawić całości dokonań zespołu badawczego, składającego się z kilkudziesięciu wysokiej klasy specjalistów z kraju i zza granicy. Badacze pracują obecnie (między innymi) nad przygotowaniem ostatecznych wersji modeli ekonometrycznych, służących do sporządzenia prognozy zatrudnienia według grup zawodów w kraju do 2020 r. globalnie oraz w przekroju regionalnym i sektorowym. Jest to zadanie unikatowe w Polsce, podejmujemy je bowiem na taką skalę i w takim zakresie po raz pierwszy. W świetle praktyki prognostycznej innych krajów jesteśmy spóźnieni przynajmniej o około 15 lat. Zdajemy sobie z tego sprawę, ale to opóźnienie ma także dobre (?) strony otrzymujemy bowiem swego rodzaju rentę za zacofanie. Tą rentą jest możliwość skorzystania z doświadczeń zagranicznych zespołów badawczych. Ich ważną część zawiera publikacja (w języku polskim i angielskim) Dobre praktyki prognozowania popytu na pracę Europie (Best pratices in forecasting labour demand in Europe), w której przedstawiono niektóre aspekty procesów badawczych związanych z prognozowaniem popytu na pracę i podaży pracy w Wielkiej Brytanii, Holandii, Niemczech, Finlandii oraz Republice Czeskiej. Trochę przykro, że inni są już tak daleko przed nami. Ale dogonimy ich, czego Państwu i sobie życzę. prof. dr hab. Elżbieta Kryńska Kierownik merytoryczny www.prognozowaniezatrudnienia.pl 1
O PROJEKCIE Prognozowanie popytu na pracę podejmowane jest niemal we wszystkich państwach europejskich przez rozmaite instytucje (m.in. centralne, badawcze, regionalne itp.), które stosują w tym celu różnorodne metody. Prognozy te przygotowywane są też w różnym horyzoncie czasowym, np. w USA co 2 lata w 10-letnim horyzoncie czasowym, na Cyprze co 5 lat i obejmują 10-letni horyzont, w Czechach co 2 lata w 5-letnim horyzoncie czasowym (z aktualizacją co 2 lata), w Estonii na okres 7 lat, w Finlandii co 4 lata od 1991 r. i obejmują mniej więcej 20-letni horyzont czasowy, w Grecji na okres od 3 do 5 lat, w Holandii na okres średni 5 lat, we Włoszech na okres średni 5 lat. Wprognozach zatrudnienia wykorzystywane są zarówno zaawansowane techniki ilościowe, jak i analizy jakościowe, w tym wiedza ekspercka. Wśród metod ilościowych szerokie zastosowanie mają modele równowagi ogólnej dotyczące sytuacji makroekonomicznej w danym państwie, jak również model równowagi ogólnej na rynku pracy Pissaridesa. Często wykorzystywane są różne modele trendu. W analizach stosuje się zarówno podejście top-down, jak i bottom-up w celu wygenerowania prognozy na wskazanym szczeblu. Prowadzone badania dotyczą zarówno wielkości kreacji miejsc pracy, jak i popytu odtworzeniowego. Ważnym czynnikiem ujmowanym w badaniach jest kształtowanie się podaży pracy (a także jej struktury) oraz jej wpływu na sytuację na rynku pracy. W badaniach podkreśla się możliwość zajścia procesów substytucji. Tworzone projekcje według różnych scenariuszy mają na celu pokazanie spektrum możliwości rozwoju sytuacji na rynku pracy. W Polsce również podjęto działania w celu powstania systemu prognostyczno- -informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia według wielkich, dużych i średnich grup zawodów w skali kraju i poszczególnych województw. Są one realizowane w ramach umowy partnerskiej zawartej przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (lider) oraz Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (partner), realizującej projekt Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej Zadanie 2 Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia. (Priorytet I. Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.1. Wsparcie systemowe instytucji rynku pracy, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego). Celem projektu jest wsparcie instytucji rynku pracy poprzez dostarczenie i rozwój systemu analizowania, monitorowania i prognozowania sytuacji na rynku pracy w kontekście prowadzonej polityki społeczno-gospodarczej oraz badanie efektywności usług świadczonych przez instytucje rynku pracy. 2 www.prognozowaniezatrudnienia.pl
PRODUKTY PROJEKTU Redakcja naukowa Łukasz Arendt, Magdalena Ulrichs, Report II Best practices in forecasting labour demand in Europe, seria Studia i Monografie, CRZL-IPiSS, Warszawa 2012, stron 156. Publikacja dostępna bezpłatnie. Nie należy wyważać otwartych drzwi to określenie najlepiej charakteryzuje myśl przyświecającą wydanie prezentowanego raportu. Wzorowanie się na innych i wykorzystanie wniosków z ich pracy, to najlepszy sposób na poszukiwanie własnej drogi. Celem prezentowanej publikacji jest przedstawienie systemów prognozowania popytu na pracę stosowanych w wybranych krajach UE, które mogą być postrzegane jako przykład dobrych praktyk w tej dziedzinie oraz sformułowanie zaleceń dotyczących budowy nowego polskiego systemu prognozowania zatrudnienia. Przyjęto bowiem, że nowy polski system prognozowania zatrudnienia powinien być oparty na zagranicznej wiedzy i czerpać z doświadczeń innych państw członkowskich UE, które rozwijały swoje systemy prognozowania przez wiele lat. Trzeba korzystać z możliwości zastosowania sprawdzonych rozwiązań i wdrożyć w Polsce najnowsze metody modelowania ekonometrycznego oraz zarządzania procesem prognozowania, łącznie z metodami udostępniania wyników do publicznej wiadomości. Uruchomienie systemu prognozowania popytu na pracę w Polsce jest wyzwaniem, ale też koniecznością. Wdrożenie takiego systemu zostało zainicjowane w 2011 r. poprzez uruchomienie Zadania 2 Opracowanie zintegrowanego systemu prognostyczno-informacyjnego umożliwiającego prognozowanie zatrudnienia w ramach projektu Analiza procesów zachodzących na polskim rynku pracy i w obszarze integracji społecznej w kontekście prowadzonej polityki gospodarczej, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej. Zadanie 2 realizowane jest przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (lider) oraz Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (partner) i ma na celu wdrożenie zintegrowanego systemu prognozowania zatrudnienia w Polsce do 2014 r. Chociaż nie jest to jeszcze system, który umożliwiałby prognozowanie popytu na pracę, należy postrzegać go jako kamień milowy w dążeniu do tego celu w najbliższych latach. www.prognozowaniezatrudnienia.pl 3
PRODUKTY PROJEKTU Prognozy opracowane przy wykorzystaniu modeli ekonometrycznych będą dostępne poprzez narzędzie prognostyczne zamieszczone na portalu internetowym www.prognozowaniezatrudnienia.pl. Narzędzie prognostyczne pozwoli wygenerować prognozy zatrudnienia według grupy zawodów, regionu czy sektora gospodarki do 2020 r. Będzie też ważnym instrumentem polityki rynku pracy, zwłaszcza dla publicznych służb zatrudnienia, jak również dla młodych ludzi, którzy właśnie podejmują decyzje o wyborze ścieżki kariery zawodowej. Narzędzie prognostyczne będzie również pomocne dla takich podmiotów, jak: instytucje rynku pracy, instytucje edukacyjne, pracodawcy, pracownicy. Prezentowana książka zawiera sześć rozdziałów. Wpierwszym rozdziale Rob Wilson nie tylko opisuje system prognozowania zapotrzebowania na umiejętności w Wielkiej Brytanii, ale także skupia się na aspektach teoretycznych, przedstawiając w ciekawy sposób świat modeli ekonometrycznych, technik i prognoz. Autor koncentruje się głównie na metodologii i wynikach prognoz Working Futures, w których stosowane są najlepsze praktyki międzynarodowe w zakresie ilościowej projekcji zmian zapotrzebowania na umiejętności. Podejście przyjęte przez Institute for Employment Research (IER) i Cambridge Ekonometria (CE) jest oparte na regionalnym, wielosektorowym modelu makroekonomicznym (RMDM) i modułach, które przekładają wpływ wyników uzyskanych w modelu na popyt i podaż umiejętności. Model umożliwia prognozowanie popytu odtworzeniowego i nowego popytu na pracę w różnych wymiarach, ukazując zmiany w zapotrzebowaniu na umiejętności do 2020 r. W podsumowaniu rozdziału Rob Wilson wskazuje mocne i słabe strony systemu brytyjskiego. W rozdziale drugim Pekka Tiainen przedstawia system prognozowania popytu na pracę w Finlandii. Trzon fińskiego systemu opiera się na długoterminowym modelu siły roboczej (LTM), używanym od 1990 r. i opracowanym w Ministerstwie Pracy przez autora rozdziału. Model LTM jest związany z modelem Mitenna, za pomocą którego można modelować umiejętności siły roboczej. LTM obejmuje stronę podażową rynku pracy (prognoza ludności i wskaźników aktywności zawodowej), jak również stronę popytową (dla gałęzi gospodarki). W tym zintegrowanym podejściu oddziaływanie między popytem a podażą pracy określa zapotrzebowanie na pracę. System dostarcza prognoz na poziomie krajowym, ale możliwa jest również dezagregacja na poziomie regionalnym. Autorzy trzeciego rozdziału, Martin Lepič i Jan Koucký, opisują najnowsze osiągnięcia w zakresie wdrażania systemu prognozowania popytu na pracę w Republice Czeskiej. Czeskie doświadczenia są szczególnie cenne w kontekście budowy 4 www.prognozowaniezatrudnienia.pl
PRODUKTY PROJEKTU polskiego systemu prognozowania zatrudnienia. Czechy podobnie jak Polska w 1990 r. rozpoczęły proces transformacji z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej i przez ostatnie dwie dekady przeszły znaczące zmiany społeczno-gospodarcze. Wyzwania związane z wprowadzeniem nowoczesnego systemu prognozowania potwierdza fakt, że w Czechach taki system został wdrożony niedawno, po wielu latach pracy nad tą kwestią. Czeski system bazuje na podejściu top-down, podobnie jak system opracowany przez CEDEFOP. Prognoza gospodarki w skali makro zaczerpnięta jest z rezultatów międzynarodowego projektu Forecating skill supply and demand in Europe na lata 2009-2012. Prognoza ta oparta jest na wynikach z modelu E3ME skonstruowanego przez Cambridge Econometrics, a następnie przekłada się na zmiany w liczbie pracujących według sektorów w Czechach. Specyfika modelu ekonometrycznego sprawia, że nadaje się on zarówno do krótko-, jak i średnioterminowych prognoz i analiz polityki w rozdziale opisane są prognozy do roku 2020. Ze względu na właściwości modelu (baza danych zawiera statystyki z całej UE) możliwe jest prognozowanie popytu na pracę również w innych państwach członkowskich UE autorzy przedstawili także wstępne wyniki prognozy zatrudnienia dla Polski. W czwartym rozdziale Gerd Zika dokonuje przeglądu rozwoju prac nad prognozami w niemieckim Instytucie Badań Pracy i opisuje model IAB/INFORGE. Po tym wstępie metodologicznym zostały przedstawione przewidywane zmiany w popycie na pracę w podziale na sektory, zawody i kwalifikacje do 2025 r. Autor wskazuje również sposób, w jaki model może być wykorzystywany do prognozowania rozwoju zawodów na szczeblu regionalnym. W uwagach końcowych formułuje sześć zaleceń w odniesieniu do metodologii, procesu planowania i przekazywania wyników prognoz, które powinny być wzięte pod uwagę w procesie tworzenia, a następnie uruchomienia polskiego systemu prognozowania zatrudnienia. Autorzy Robert Helmrich i Tobias Maier rozpoczynają piąty rozdział od przeglądu źródeł danych i metod taksonomicznych, wykorzystywanych do skoordynowanych prognoz popytu i podaży pracy według zawodów i poziomu kwalifikacji w Niemczech. Następnie opisują dwa modele podaży pracy (BIBB-DEMOS i BIBB-FIT) oraz wyniki prognoz podaży na poziomie zawodów w porównaniu z zapotrzebowaniem na dane zawody. W rozdziale przedstawiona została opracowana przez BIBB koncepcja pól zawodowych i macierzy elastyczności zawodowej, będącej narzędziem przeznaczonym do analizowania interakcji pomiędzy zawodem wyuczonym a wykonywanym. Rozwiązania te mają innowacyjny charakter w kontekście analizy przyszłych zmian popytu na umiejętności. Ponadto autorzy opisują planowane działania w ramach projektu QUBE, mającego na celu połączenie modeli popytu i podaży w jeden zintegrowanymodel. www.prognozowaniezatrudnienia.pl 5
PRODUKTY PROJEKTU W ostatnim rozdziale zaprezentowano podejście do prognozowania popytu na pracę w Holandii opracowane w ramach projektu Edukacja i Rynek Pracy. Podstawowym uzasadnieniem realizacji rozpoczętego w 1980 r. projektu było generowanie informacji, które mogą być przydatne młodzieży w wyborze kierunku studiów lub zawodu. W związku z tym prognoza obejmuje okres pięciu lat. Prognoza i jej wyniki publikowane są co dwa lata (łącznie z danymi surowymi). Arnaud Dupuy, autor rozdziału, koncentruje się na problemie prognozowania nowego popytu na pracę. Opisuje zastosowaną procedurę estymacji do prognozowania popytu według zawodów i kierunków wykształcenia. Przedstawia również: metodologię, tło teoretyczne, cechy modelu ekonometrycznego oraz podejście empiryczne. W rozdziale zaprezentowane zostały wybrane wyniki prognoz, które pokazują zmiany popytu na umiejętności oraz omówiona została ewaluacja prognoz. Podsumowaniem niech będzie króciutki fragment z recenzji raportu: Opracowanie to wartościowa pozycja, ciekawy międzynarodowy przegląd podejść. Stanowi dużą wartość na polskim rynku ze względu na niedostępne w języku angielskim opisy zagraniczne, które w dużej mierze powstają w językach narodowych. Realizatorzy Zadania planują opublikować wersję polskojęzyczną. Redakcja naukowa Łukasz Arendt, Magdalena Ulrichs, Raport II Dobre praktyki prognozowania popytu na pracę w Europie, seria Studia i Monografie, CRZL- -IPiSS, Warszawa 2012, stron 156. Publikacja dostępna bezpłatnie. Wszystkie opublikowane opracowania oraz numery Infomatora dostępne są w wersji elektronicznej na portalu internetowym www.prognozwaniezatrudnienia.pl. Na Portalu zamieszczane są aktualne informacje o nowościach wydawniczych dotyczących rynku pracy i prognozowania popytu na pracę, o sytuacji na rynku pracy, o konferencjach i seminariach, w których warto wziąć udział. Można również zamówić Newsletter. Wszystkich zainteresowanych zachęcamy do rejestracji i bieżącego śledzenia etapów badawczych projektu. 6 www.prognozowaniezatrudnienia.pl
PRODUKTY PROJEKTU Wkrótce ukaże się... Iwona Kukulak-Dolata, Halina Sobocka- -Szczapa, Raport IV Synteza wyników badania mikropodmiotów w województwie łódzkim, seria Studia i Monografie, CRZL-IPiSS, Warszawa 2012, stron 176. Publikacja dostępna bezpłatnie. Raport prezentuje wyniki przeprowadzonych badań pierwotnych o charakterze ilościowym na losowej próbie 1000 pracodawców z terenu województwa łódzkiego zatrudniających od 0 do 9 osób. Jego wyniki mają posłużyć sformułowaniu wniosków dla zespołu projektującego modele prognoz zatrudnienia według grup zawodów w ujęciu globalnym. Raport składa się z sześciu części oraz wstępu i zakończenia. Zawiera również aneks tabelaryczny pokazujący szczegółowe dane odnoszące się do badanych problemów. W części pierwszej przedstawiona została w sposób szczegółowy metodologia przeprowadzonych badań. W części drugiej scharakteryzowano próbę badawczą. Przedmiotem analizy była zarówno struktura badanych podmiotów gospodarczych według rodzaju prowadzonej działalności, kondycji finansowej oraz podregionu, w którym one działały, jak również struktura uczestników wywiadów kwestionariuszowych, czyli pracodawców. Część trzecia poświęcona została problemom poziomu i struktury zatrudnionych w mikroprzedsiębiorstwach województwa łódzkiego. Przeanalizowana ona została w układzie porównania sytuacji występującej pod względem zatrudnienia w badanych podmiotach gospodarczych na początku okresu ich funkcjonowania oraz w momencie przeprowadzanych badań. W części czwartej przedstawione zostały wyniki badań odnoszące się do wolnych miejsc pracy, które w momencie przeprowadzanych badań zidentyfikowane zostały w podmiotach objętych obserwacją. Część piąta zawiera rozważania odnoszące się do skłonności pracodawców z badanego regionu do tworzenia miejsc pracy. W analizie zaprezentowana została zarówno dotychczasowa płynność pracowników w badanych mikropodmiotach, jak i jej powody oraz potencjalna chęć przedsiębiorców do zatrudniania pracowników. Ostatnia część raportu podejmuje kwestie oczekiwań respondentów, związanych z tworzonym systemem prognozowania popytu na pracę według zawodów. www.prognozowaniezatrudnienia.pl 7
PORTAL INTERNETOWY Jakie zawody będą najbardziej poszukiwane w Polsce w roku 2020? Odpowiedź na to i wiele innych pytań dotyczących przyszłego zapotrzebowania na pracowników już wkrótce będzie można uzyskać na Portalu www.prognozowaniezatrudnienia.pl Chcesz być na bieżąco informowany o postępach prac w zakresie prognozowania zatrudnienia w Polsce? ZAPRENUMERUJ Newsletter oraz Informator Zadania www.prognozowaniezatrudnienia.pl/newsletter/, www.prognozowaniezatrudnienia.pl/formularz-zamowienia-prenumeraty/ 8 www.prognozowaniezatrudnienia.pl
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych jest instytutem badawczym podejmującym problemy pracy i polityki społecznej w sposób interdyscyplinarny. Kierunki prac badawczych są dostosowywane do bieżących potrzeb polityki społeczno-gospodarczej kraju. Badania IPiSS w wielu dziedzinach prekursorskie dotyczą zwłaszcza następującej problematyki: analiz efektywności instrumentów polityki społecznej i polityki rynku pracy, analiz rynku pracy, prognoz podaży i popytu na pracę w Polsce, procesów migracyjnych, zatrudnienia cudzoziemców, w tym w szarej strefie gospodarki, społecznego ustroju pracy i stosunków przemysłowych na tle procesów restrukturyzacji i przekształceń własnościowych przedsiębiorstw, systemów motywacyjnych i systemów wartościowania pracy w gospodarce rynkowej, koncepcji i pomiaru wynagrodzenia godziwego oraz określenia skutków wprowadzenia tej kategorii dla sfery zatrudnienia, bezrobocia, ubóstwa, relacji między polityką przemysłową a systemem zabezpieczenia społecznego na poziomie przedsiębiorstwa, czasu pracy, ubóstwa i metod przeciwdziałania biedzie oraz marginalizacji i wykluczeniu cyfrowemu, demograficznych i społeczno-ekonomicznych uwarunkowań życia i funkcjonowania rodzin różnych typów, nowych systemów ubezpieczeniowych, tj. uzupełniających ubezpieczeń emerytalnych, ubezpieczeń na wypadek bezrobocia, ubezpieczeń zdrowotnych, skutków integracji Polski z Unią Europejską związanych z rynkiem pracy i polityką społeczną, prawem pracy i ubezpieczeniami społecznymi, procesu zbliżania polskiego prawa pracy i ubezpieczeń społecznych do prawodawstwa Międzynarodowej Organizacji Pracy, Rady Europy i Wspólnot Europejskich, funkcjonowania podmiotów polityki społecznej w sferze publicznej i o charakterze nonprofit. IPiSS organizuje konferencje oraz stałe cykle seminariów i debat. Biorą w nich udział pracownicy naukowi z kraju i zagranicy, przedstawiciele administracji państwowej, związków zawodowych oraz organizacji pracodawców, a także praktycy zainteresowani omawianą problematyką. Sprzyja to integracji środowiska, skłania do podejmowania nowych tematów badawczych, umożliwia upowszechnianie rezultatów badań krajowych i zagranicznych, ułatwia dostęp do opracowań ekspertów, a przede wszystkim tworzy z Instytutu główny ośrodek dyskusji nad problematyką pracy i polityki społecznej. Placówka prowadzi działalność szkoleniową i wydawniczą (książki, czasopisma http://ksiegarnia.ipiss.com.pl). IPiSS posiada również uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk ekonomicznych. www.ipiss.com.pl