ELEMENTY SUKCESU NA RYNKU KAPITAŁOWYM

ELEMENTY SUKCESU NA RYNKU KAPITAŁOWYM Samodzielne inwestowanie swoich oszczędności na rynku giełdowym to duże wyzwanie dla inwestora i w początkowej fazie nie każdy nowy inwestor zdaje sobie z tego sprawę. Szczególnie dotyczy to uczestników rynku terminowego gdzie oferowana dźwignia, a co za tym idzie ryzyko inwestycyjne, jest znacznie większe aniżeli na rynku kasowym. Skuteczność inwestowania zależy głownie od trzech czynników: psychologii, systemu zawierania transakcji oraz metody zarządzania wielkością pozycji. Schematycznie przedstawiono to na poniższym diagramie: PSYCHOLOGIA KONSEKWENCJA WYTRAŁOŚĆ OBSERWACJA WŁASNYCH EMOCJI SYSTEM ZAWIERANIA TRANSAKCJI METODY OTWIERANIA I ZAMYKANIA POZYCJI NA RYNKU CZYLI KIEDY KUPIĆ I SPRZEDAĆ LINIA OBRONY CZYLI AKCEPTACJA STRAT METODY ZARZĄDZANIA WIELKOŚCIĄ POZYCJI JAK ZWIĘKSZAĆ ILOŚĆ ZAANGAŻOWANYCH PIENIĘDZY W CZASIE KOLEJNYCH TRANSAKCJI PSYCHOLOGIA Psychologia to bardzo ważny, a być może najważniejszy czynnik skutecznego pomnażania swoich oszczędności, niestety jednocześnie najmniej definiowalny. Jednak paradoksalnie im coś na rynku kapitałowym jest mniej definiowalne tym przynosi lepsze rezultatu inwestycyjne. Biorąc pod uwagę czynnik emocjonalny trzeba wyróżnić trzy elementy, które składają się na dziedzinę psychologii w inwestowaniu. Pierwszy element to konsekwencja. W czasie procesu inwestycyjnego trzeba konsekwentnie powtarzać zlecenia kupna i sprzedaży wtedy, kiedy wskazują na to wcześniej opracowane reguły inwestycyjne. Zadaniem inwestora jest tylko poprawne składanie zleceń, a pozytywny wynik pojawi się sam w miarę upływu czasu. Jednak sama konsekwencja to za mało ten proces musi być powtarzany dłuższy okres czasu i tu dochodzimy do kolejnego elementu niezwykle istotnego mianowicie wytrwałości. Nawet jeśli opracujemy bardzo dobry system zawierania transakcji to bez wytrwałości w jego stosowaniu nie osiągniemy dobrych rezultatów. Trzecim i chyba najważniejszym elementem jest obserwacja własnych emocji. Dla inwestora giełdowego, a w szczególności uczestnika rynku terminowego to kluczowy element procesu inwestycyjnego. Wykres poniżej wyjaśnia, dlaczego z punktu widzenia psychologii, inwestowanie jest dość trudnym procesem decyzyjnym. Psychika człowieka od najmłodszych lat jest ukształtowana w taki sposób, aby mógł on podejmować działania, które zapewniają mu poczucie bezpieczeństwa. Niestety ten mechanizm często zamiast pomagać przeszkadza w inwestowaniu. Wielu uczestników rynku potwierdza że, jeśli pozycje są otwarte w poczuciu bezpieczeństwa to na ogół kończą się stratą. Natomiast pozycje, co do których inwestor żywi poważne obawy, na ogół kończą się zyskiem. Poniższy wykres przedstawia to w sposób bardziej obrazowy. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 1

Na osi poziomej umieszczono poziom obawa przy zawieraniu nowej transakcji na osi pionowej prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku z tej transakcji. Zależność pomiędzy tymi wielkościami można w bardzo uproszczony sposób przedstawić w postaci prostej. Praktyczne obserwacje potwierdzają z grubsza że prawdopodobieństwo zysku rośnie razem z poziomem obaw w momencie otwierania nowych pozycji, pod warunkiem że te zostały otwarte przy pozytywnych wskazaniach wykresowych dla danego rodzaju otwartych pozycji (sygnał kupna dla pozycji długiej, sygnał sprzedaży dla pozycji krótkiej). Inwestor sukcesu wyszukuje sygnałów otwarcia pozycji, które gwarantują mu duży dyskomfort w momencie zawierania transakcji. Natomiast większość poszukuje inwestycji, które dają im duże poczucie bezpieczeństwa w momencie zawierania transakcji. Jednak ta ostatnia strategia znacznie ogranicza prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku. Oczywiście sposób działania inwestora sukcesu nie gwarantuje mu 100% trafności, a jedynie maksymalizuje prawdopodobieństwo sukcesu. To jednak, jak przekonamy się dalej, bardzo ważny czynnik zwiększający nasze szanse na osiągnięcie sukcesu na rynku kapitałowym w dłuższym okresie czasu. Inaczej rzecz ujmując można powiedzieć że konsekwencją określonego poziomu stresu w momencie zawierania transakcji jest zysk, konsekwencją poczucia bezpieczeństwa jest strata. Nieświadomość tego mechanizmu jest przyczyną większości niepowodzeń na rynku kapitałowym. Jednak warto zwrócić uwagę że świadomość działania tego mechanizmu to jedno, a praktyczne jego wykorzystanie to drugie. Dość trudnym, bolesnym i czasochłonnym procesem jest wyrobienie w swojej psychice mechanizmu, który pozwoli nam zaufać tej technice. Dodatkową trudnością w procesie uczenia się jest fakt że nie wszystkie transakcje, które będą zawarte przy sygnałach kupna na dużym strachu kończą się zyskiem. Jednak innej drogi do sukcesu na giełdzie nie ma. Pomijamy oczywiście sytuacje kiedy ktoś ma dostęp do informacji poufnych, gdyż ta technika jest dostępna tylko dla nielicznych. Biorąc pod uwagę wszystko, co zostało powiedziane powyżej można te rozważania zapisać w postaci diagramu, który przedstawiamy poniżej. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 2

Jakie sygnały generuje analiza techniczna? Sygnały kupna na rynku wyprzedanym Sygnały sprzedaży na rynku wykupionym czy występuje silna obawa utraty kapitału przy zajęciu pozycji długiej? czy występuje silna obawa utraty kapitału przy zajęciu pozycji krótkiej? nie tak tak nie czekaj długie krótkie czekaj SYSTEM ZAWIERANIA TRANSAKCJI Zawiera zbiór informacji dotyczących tego, kiedy w praktyce otwierać i zamykać pozycje. Najogólniej można powiedzieć że służy do tego analiza wykresów, która wskazuje nam potencjalne sygnały kupna i sprzedaży. W tym momencie warto wspomnieć o wzorze na zysk całkowity oraz wynikających z niego implikacji dla inwestora. gdzie: Zc=Nc * Sśr *[y*(x+1)-1)] Zc - całkowity zysk po wykonaniu n transakcji Nc - sumaryczna ilość transakcji zyskownych i stratnych Sśr - średnia strata y - trafność transakcji x - (średni zysk)/( średnia strata ) Widać że wielkość zysku zależy od czterech parametrów jednak najważniejszy jest ostatni człon wzoru zapisany jako [y*(x+1)-1] od którego zależy znak całego wyrażenia, a co za tym idzie wynik inwestycji. Znak minus oznacza że zastosowany system przyniesie stratę, ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 3

natomiast plus oznacza że system generuje zyski. Znak tego wyrażenia zależy tylko od dwu parametrów : trafności systemu inwestycyjnego oznaczonego jako y oraz stosunku średniej straty do średniego zysku oznaczonego jako x. Wartości, a co najważniejsze znak wyrażenia [y*(x+1)-1] przedstawia poniższa tablica : X 0.05 0.10 0.15 0.20 0.25 0.30 0.35 0.40 0.45 0.50 0.55 0.60 0.65 0.70 0.75 0.80 0.85 0.90 0.95 1.00 0.10-0.95-0.89-0.84-0.78-0.73-0.67-0.62-0.56-0.51-0.45-0.40-0.34-0.29-0.23-0.18-0.12-0.06-0.01 0.04 0.10 0.20-0.94-0.88-0.82-0.76-0.70-0.64-0.58-0.52-0.46-0.40-0.34-0.28-0.22-0.16-0.10-0.04 0.02 0.08 0.14 0.20 0.30-0.94-0.87-0.81-0.74-0.68-0.61-0.55-0.48-0.42-0.35-0.29-0.22-0.16-0.09-0.02 0.04 0.11 0.17 0.24 0.30 0.40-0.93-0.86-0.79-0.72-0.65-0.58-0.51-0.44-0.37-0.30-0.23-0.16-0.09-0.02 0.05 0.12 0.19 0.26 0.33 0.40 0.50-0.93-0.85-0.78-0.70-0.63-0.55-0.48-0.40-0.33-0.25-0.18-0.10-0.02 0.05 0.13 0.20 0.28 0.35 0.43 0.50 0.60-0.92-0.84-0.76-0.68-0.60-0.52-0.44-0.36-0.28-0.20-0.12-0.04 0.04 0.12 0.20 0.28 0.36 0.44 0.52 0.60 0.70-0.92-0.83-0.75-0.66-0.58-0.49-0.41-0.32-0.24-0.15-0.06 0.02 0.11 0.19 0.28 0.36 0.45 0.53 0.62 0.70 0.80-0.91-0.82-0.73-0.64-0.55-0.46-0.37-0.28-0.19-0.10-0.01 0.08 0.17 0.26 0.35 0.44 0.53 0.62 0.71 0.80 0.90-0.91-0.81-0.72-0.62-0.53-0.43-0.34-0.24-0.15-0.05 0.04 0.14 0.24 0.33 0.43 0.52 0.62 0.71 0.81 0.90 1.00-0.90-0.80-0.70-0.60-0.50-0.40-0.30-0.20-0.10 0.00 0.10 0.20 0.30 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1.00 1.10-0.90-0.79-0.69-0.58-0.48-0.37-0.27-0.16-0.05 0.05 0.16 0.26 0.37 0.47 0.58 0.68 0.79 0.89 1.00 1.10 1.20-0.89-0.78-0.67-0.56-0.45-0.34-0.23-0.12-0.01 0.10 0.21 0.32 0.43 0.54 0.65 0.76 0.87 0.98 1.09 1.20 1.30-0.89-0.77-0.66-0.54-0.43-0.31-0.20-0.08 0.03 0.15 0.27 0.38 0.50 0.61 0.73 0.84 0.96 1.07 1.19 1.30 1.40-0.88-0.76-0.64-0.52-0.40-0.28-0.16-0.04 0.08 0.20 0.32 0.44 0.56 0.68 0.80 0.92 1.04 1.16 1.28 1.40 1.50-0.88-0.75-0.63-0.50-0.38-0.25-0.13 0.00 0.13 0.25 0.38 0.50 0.63 0.75 0.88 1.00 1.13 1.25 1.38 1.50 1.60-0.87-0.74-0.61-0.48-0.35-0.22-0.09 0.04 0.17 0.30 0.43 0.56 0.69 0.82 0.95 1.08 1.21 1.34 1.47 1.60 1.70-0.87-0.73-0.60-0.46-0.33-0.19-0.06 0.08 0.22 0.35 0.49 0.62 0.76 0.89 1.03 1.16 1.30 1.43 1.57 1.70 1.80-0.86-0.72-0.58-0.44-0.30-0.16-0.02 0.12 0.26 0.40 0.54 0.68 0.82 0.96 1.10 1.24 1.38 1.52 1.66 1.80 1.90-0.86-0.71-0.57-0.42-0.28-0.13 0.01 0.16 0.31 0.45 0.60 0.74 0.89 1.03 1.18 1.32 1.47 1.61 1.76 1.90 2.00-0.85-0.70-0.55-0.40-0.25-0.10 0.05 0.20 0.35 0.50 0.65 0.80 0.95 1.10 1.25 1.40 1.55 1.70 1.85 2.00 2.10-0.85-0.69-0.54-0.38-0.23-0.07 0.09 0.24 0.40 0.55 0.71 0.86 1.02 1.17 1.33 1.48 1.64 1.79 1.95 2.10 2.20-0.84-0.68-0.52-0.36-0.20-0.04 0.12 0.28 0.44 0.60 0.76 0.92 1.08 1.24 1.40 1.56 1.72 1.88 2.04 2.20 2.30-0.84-0.67-0.51-0.34-0.18-0.01 0.16 0.32 0.49 0.65 0.82 0.98 1.15 1.31 1.48 1.64 1.81 1.97 2.14 2.30 2.40-0.83-0.66-0.49-0.32-0.15 0.02 0.19 0.36 0.53 0.70 0.87 1.04 1.21 1.38 1.55 1.72 1.89 2.06 2.23 2.40 2.50-0.83-0.65-0.48-0.30-0.13 0.05 0.23 0.40 0.58 0.75 0.93 1.10 1.28 1.45 1.63 1.80 1.98 2.15 2.33 2.50 2.60-0.82-0.64-0.46-0.28-0.10 0.08 0.26 0.44 0.62 0.80 0.98 1.16 1.34 1.52 1.70 1.88 2.06 2.24 2.42 2.60 2.70-0.82-0.63-0.45-0.26-0.08 0.11 0.30 0.48 0.67 0.85 1.04 1.22 1.41 1.59 1.78 1.96 2.15 2.33 2.52 2.70 2.80-0.81-0.62-0.43-0.24-0.05 0.14 0.33 0.52 0.71 0.90 1.09 1.28 1.47 1.66 1.85 2.04 2.23 2.42 2.61 2.80 2.90-0.81-0.61-0.42-0.22-0.03 0.17 0.37 0.56 0.76 0.95 1.15 1.34 1.54 1.73 1.93 2.12 2.32 2.51 2.71 2.90 3.00-0.80-0.60-0.40-0.20 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1.40 1.60 1.80 2.00 2.20 2.40 2.60 2.80 3.00 Na osi poziomej przedstawiono trafność systemu natomiast na osi pionowej stosunek średniego zysku do średniej straty. Wartości trafności systemu zawierają się w przedziale od 5% do 100% natomiast wartości średniego zysku do średniej straty w przedziale od 0.1 do 3. Podstawiając do wyrażenia [y*(x+1)-1] wartości trafności oraz średniego zysku do średniej straty otrzymujemy wartości wewnątrz tej tablicy. Na przykład dla trafnossi 50% oraz stosunku średniego zysku do średniej straty w wysokości 1.8 otrzymujemy wartość wyrażenia wewnątrz tablicy w wysokości 0.4. Obszar oznaczony kolorem żółtym określa te wielkości trafności oraz stosunku średniego zysku do średniej straty, które generują straty. Natomiast pole zaznaczone kolorem białym to kombinacje trafności oraz średniego zysku do straty, które generują zyski. Widać że nawet przy trafności systemu w okolicy 80%, a więc bardzo wysokiej można ponieść stratę, jeśli średni zysk do średniej straty będzie w okolicy 0.2. Z drugiej strony można mieć trafność na niskim poziomie tylko 30% i system może przynieść zysk o ile średni zysk do średniej straty będzie minimum 2.4. Granica pomiędzy obszarem zyskownym i stratnym jest stała. Z tego diagramu i z tych rozważań wynikają ważne implikacje dla inwestora: Trafność nie jest najważniejszym elementem systemu zawierania transakcji Można uzyskiwać bardzo dobre wyniki inwestycyjne mając trafność znacznie poniżej 50% Dla trafności poniżej 50% stosunek średniego zysku / średniej straty powinien być powyżej 1.2 Można stale zarabiać pieniądze przy trafności 30% przy założeniu stosunku średniego zysku/średniej straty powyżej 2.3 Inwestuj zgodnie z trendem gdyż to maksymalizuje trafność Szybko ucinaj straty gdyż to maksymalizuje wyrażenie średni zysk / średnia strata Pozwól zyskom rosnąc gdyż to maksymalizuje wyrażenie średni zysk / średnia strata ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 4

Oczywiście wszystkie te zalecenia inwestycyjne, choć wprost wynikają z przedstawionego powyższego wzoru na zysk całkowity nie są łatwe do zastosowania w praktyce, gdyż tak jak to wspomniano powyżej, czynnik psychologiczny działa w kierunku przeciwnym do naturalnej dla każdego człowieka potrzeby zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa. METODY ZARZĄDZANIA WIELKOŚCIĄ POZYCJI Trzecim elementem zyskownego systemu zawierania transakcji jest system zarządzania wielkością pozycji, czyli jak w kolejnych transakcjach powiększać ilość zaangażowanego kapitału. Ma to szczególnie duże znaczenie na rynku kontraktów terminowych. Nie będziemy tutaj szczegółowo omawiać rożnych metod zarządzania wielkością pozycji, a jedynie zasygnalizujemy, na czym polega to zagadnienie i jaki może wywrzeć wpływ na cały proces inwestycyjny. Dobry system zawierania transakcji Zły system zarządzania wielkością pozycji ZYSK W PUNKTA C H IL O S C KONTRA KTÓW W YNIK IN W E S T Y C J I W Z Ł 100 10 10000-50 50-25000 150 - -5000 Powyżej przedstawiono przykład, w którym widać jak zły system zarządzania wielkością pozycji może zniweczyć działanie bardzo dobrego systemu zawierania transakcji. System wygenerował cztery transakcje, a ich sumaryczny zysk punktowy wyniósł 150 punktów. Natomiast system zarządzania wielkością pozycji w czwartej transakcji dopuścił do zaangażowania 50 kontraktów, co przyniosło stratę w wysokości 25 tys. zł oraz łączny wynik w wysokości 5 tys. zł. Zły system zawierania transakcji Dobry system zarządzania wielkością pozycji ZYSK W PUNKTA C H IL O S C KONTRA KTÓW WYNIK INWESTYCJI W ZŁ -100 1-1000 -5 0 1-5 0 0-5 0 1-5 0 0-150 - 3000 Inny skrajny przypadek przedstawia kolejna tablica powyżej. W tym przypadku mamy zły system zawierania transakcji gdyż ma niską trafność, natomiast bardzo dobry system zarządzania wielkością pozycji. Sumaryczny zysk wynosi 3000 zł po wykonaniu 4 transakcji. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 5