Europejski Kongres Finansowy Sopot, 23-25 maja 2012 roku STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU POLSKI DO 2020 ROKU (z perspektywą do 2030 roku) Prof. dr hab. Jan Burnewicz, Uniwersytet Gdański
MIEJSCE SRT W STRATEGII ROZWOJU KRAJU Zgodnie z ustawą z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, politykę tę prowadzi się za pomocą strategii rozwoju kraju, strategii sektorowych, strategii rozwoju województw, strategii rozwoju lokalnego oraz planów wykonawczych. Strategia rozwoju kraju przyjmowana jest w trybie ustawy, natomiast strategie sektorowe są przyjmowane przez Radę Ministrów w drodze uchwały. Rada Ministrów 27 listopada 2009 r. przyjęła Plan uporządkowania strategii rozwoju, w którym zaproponowano ograniczenie liczby strategii rozwoju i polityk z obecnie obowiązujących 42 dokumentów tego typu do 9 następujących zintegrowanych strategii rozwoju, realizujących średnio- i długookresową strategię rozwoju kraju: 1) Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki; 2) Strategia rozwoju kapitału ludzkiego; 3) Strategia rozwoju transportu; 4) Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko; 5) Sprawne państwo; 6) Strategia rozwoju kapitału społecznego; 7) Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010 2020 - regiony, miasta, obszary wiejskie; 8) Strategia bezpieczeństwa narodowego RP; 9) Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa.
STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU POLSKI DO 2020 ROKU (SRT) (projekt z marca 2012 roku) W dokumencie tym w poszczególnych rozdziałach przedstawiono następujące bloki zagadnień: 1) Wprowadzenie miejsce i rola SRT wśród państwowych dokumentów strategicznych. 2) Diagnoza obecnego stanu polskiego transportu 3) Prognoza zapotrzebowania na transport 4) Misja, wizja i cele SRT 5) Zintegrowany system transportu w Polsce 6) Organizacja i zarządzanie systemem transportowym 7) Bezpieczeństwo w transporcie 8) Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko 9) Wskaźniki realizacji SRT 10) System wdrażania i monitoringu SRT 11) Finansowanie SRT 12) Załączniki (słownik terminologii SRT, ocena oddziaływania SRT na środowisko, wnioski z konsultacji społecznych SRT).
PRZEWIDYWANE ZAPOTRZEBOWANIE NA TRANSPORT W POLSCE W PERSPEKTYWIE DO 2030 ROKU Jednym z podstawowych wyznaczników działań, mających na celu wzmocnienie i modernizację potencjału polskiego systemu transportowego jest wielkość i struktura przyszłego popytu na całokształt usług przewozowych ładunków i osób. Prognozy tego popytu do 2030 r. zostały opracowane w oparciu o znane pod koniec 2011 r. oceny uwarunkowań makroekonomicznych, technologicznych, społecznych i europejskich. Polska gospodarka na tle Unii Europejskiej cechuje się bardzo wysoką transportochłonnością, której wskaźnik w 2010 r. wynosił 0,84 tkm/1 PKB, podczas gdy średnia w UE 27 kształtowała się na poziomie 0,19 tkm/ 1 PKB. W perspektywie do 2030 r. wskaźnik ten w Polsce obniży się do około 0,29 tkm /1 PKB, ale wciąż będzie wyższy od średniego w UE-27, gdzie wyniesie prawdopodobnie około 0,18 tkm/ 1 PKB. Wciąż niewysoka jest ruchliwość komunikacyjna mieszkańców Polski. W latach 2010-2030 wzrośnie prawdopodobnie z 10 do 15-17 tys. km rocznie (wszystkimi środkami transportu).
NA TLE UE-27 POLACY SĄ WCIĄŻ ŚREDNIO O 37% UBOŻSI I TWORZĄ SWÓJ PKB W PRYMITYWNIEJSZY SPOSÓB (2010 ROK) 30000 Struktura wartości PKB na 1 mieszkańca w 2010 r. (PPS) 25000 24 400 4 880 20000 15000 15 300 1 530 Praca intelektualna Praca wytwórcza Praca transportowa 10000 18 544 11 322 5000 0 976 UE27 2 448 Polska
Pożądane obniżanie się ogólnego wskaźnika transportochłonności PKB Polski i UE 27 w perspektywie do 2030 roku (w tkm/1000 PKB w cenach stałych 2010 r.) 900 800 700 600 500 400 300 624 603 601 623 696 699 728 749 743 761 841 798 757 718 681 646 613 581 551 523 496 471 446 423 402 381 362 343 325 309 293 200 206 204 205 204 213 214 213 213 209 193 193 192 192 191 191 190 190 189 189 188 188 187 187 187 186 186 185 185 184 184 183 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Polska UE-27
800 Prognoza popytu na pracę przewozową ładunków w układzie funkcjonalnoprzestrzennym w mld tkm 700 80 600 500 400 73 75 143 75 159 76 173 190 73 74 141 73 155 73 165 76 179 300 127 127 200 100 246 297 346 393 462 246 287 329 368 424 0 2010 max 2015 max 2020 max 2025 max 2030 max 2010 min 2015 min 2020 min 2025 min 2030 min Ładunki PHZ Ładunki wewnątrzkrajowe Ładunki obce
Prognoza wielkości i struktury przestrzennej popytu na transport i ruch osób w Polsce w latach 2010-2030 (wielkości minimalne i maksymalne w mld paskm) 700,0 600,0 53,7 500,0 400,0 38,4 43,0 118,7 47,5 131,0 51,2 141,0 146,9 37,1 41,9 115,7 45,0 124,5 47,1 130,3 48,1 132,3 300,0 200,0 105,5 174,8 199,9 223,6 250,8 277,3 101,3 171,5 193,6 210,3 228,6 245,5 100,0 0,0 167,6 89,8 111,8 121,4 140,9 83,0 105,4 112,2 125,2 142,1 2010 max 2015 max 2020 max 2025 max 2030 max 2010 min 2015 min 2020 min 2025 min 2020 min Przejazdy międzynarodowe Przejazdy dalekobieżne wewnątrzkrajowe Przejazdy miejskie Przejazdy wiejskie
PROGNOZA RUCHLIWOŚCI MIESZKAŃCÓW POLSKI W PASKM 18000 17000 16000 15000 14000 13000 12000 11000 10000 11452 11090 10694 11254 10294 10967 10694 10294 13572 13300 13017 12753 12455 12144 11806 12011 11780 11523 12819 12628 12423 12230 15596 15202 14780 14428 14124 13840 13650 13413 13203 13005 17287 17541 16929 16509 16068 15036 14772 14493 14188 13934 15253 15436 9000 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 paskm/1 mieszkańca - maksimum paskm/1 mieszkańca - minimum
PROGNOZA LICZBY SAMOCHODÓW OSOBOWYCH W MLN SZTUK 24,0 22,0 20,0 18,0 16,0 14,6 16,1 16,1 16,5 16,5 17,2 17,2 17,6 18,0 17,6 17,9 18,4 18,2 18,8 19,2 18,5 18,8 19,6 19,1 20,0 20,3 20,6 19,3 19,6 19,8 22,2 22,3 22,5 22,6 22,7 22,656 21,9 21,7 21,5 21,2 20,9 20,0 20,1 20,3 20,4 20,5 20,6 20,6 20,6 20,6 20,620,516 14,0 13,4 14,6 12,0 12,0 12,3 11,2 12,0 12,3 11,2 13,4 10,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Maksimum Minimum
WIZJA PRZYSZŁEGO SYSTEMU TRANSPORTOWEGO POLSKI Przyszły polski transport będzie systemem spełniającym wymogi zrównoważonego rozwoju, a więc gwarantującym: racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych (tak by nie ograniczać zdolności przyrody do regeneracji), zwiększanie sprawności technologicznej wytwarzania dóbr i usług, poprawę efektywności ekonomicznej produkcji i dystrybucji (eliminacja marnotrawstwa, obniżka kosztów), realizację zasady sprawiedliwości społecznej poprzez dążenie do wyrównania poziomu dostępności komunikacyjnej do dóbr i usług dla wszystkich regionów, tworzenie ładu przestrzennego (ukształtowanie przestrzeni, która tworzy harmonijną całość). Polski transport będzie sektorem nowoczesnym, na co składać się będą takie jego cechy i elementy, jak: alternatywne środki napędu i korzystanie w znacznym stopniu z odnawialnych źródeł energii, infrastruktura nowej generacji wyposażona w węzły integrujące procesy, eksploatacja środków transportu szeroko oparta na nowych materiałach i technologiach, powszechne zastosowanie inteligentnych systemów sterowania i zarządzania, wysoka elastyczność i zdolność adaptacyjna operatorów transportu i logistyki, zminimalizowana uciążliwość sektora dla środowiska.
CEL GŁÓWNY STRATEGII ROZWOJU POLSKIEGO TRANSPORTU Głównym celem SRT jest zwiększenie dostępności transportowej przy jednoczesnej poprawie bezpieczeństwa uczestników ruchu i efektywności sektora transportowego, poprzez tworzenie spójnego, zrównoważonego i przyjaznego użytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Urzeczywistnienie tego celu pozwoli na stworzenie dogodnych warunków, sprzyjających stabilnemu rozwojowi gospodarczemu kraju. Poprawa dostępności terytorialnej w Polsce wymaga bezwzględnie integracji głównych gałęzi transportu (kolejowego, drogowego, morskiego, lotniczego i wodnego śródlądowego), rozumianych jako zintegrowany system transportowy. Głównym zadaniem takiego systemu będzie przezwyciężenie barier geograficznych tak, aby możliwa była interakcja między obywatelami, przedsiębiorcami z jednej strony oraz między całymi gospodarkami z drugiej. Jest to również naturalny krok w kierunku lepszego wykorzystania potencjału gospodarczego regionów. Zrealizowanie celu głównego w ciągu najbliższych 10 i dalszych lat wymaga osiągnięcia następujących celów operacyjnych: stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej; zmiana sposobu organizacji i zarządzania systemem transportowym; poprawa bezpieczeństwa i niezawodności; ograniczenie negatywnego wpływu transportu na środowisko; racjonalne finansowanie inwestycji infrastrukturalnych.
DWA CELE SZCZEGÓŁOWE CELU GŁÓWNEGO SRT Cel strategiczny 1: stworzenie zintegrowanego systemu infrastruktury transportowej, szczegółowo rozpisany nie tylko na poszczególne gałęzie i rodzaje infrastruktury (koncentrując się na jej rozmieszczeniu na obszarze Polski), ale także na określone cele operacyjne (integracja, innowacyjność, ład przestrzenny, minimalizacja skutków środowiskowych, itd.). Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego wymaga ustalenia charakteru prac inwestycyjnych i modernizacyjnych w dwóch podokresach: a) w latach 2011-2020, b) w latach 2021 2030. W pierwszym okresie należy przede wszystkim skoncentrować się na dokończeniu nadrabiania zaległości infrastrukturalnych w zakresie zwiększenia dostępności transportowej w Polsce (drogi, koleje, lotniska, porty) i do tego czasu zorganizować podstawową infrastrukturę zintegrowanego systemu transportowego, a w drugim okresie skupić się na zwiększaniu poziomu nasycenia infrastrukturą i stworzyć zintegrowany, samofinansujący się (tam gdzie jest to możliwe ) system transportowy. Cel strategiczny 2: Stworzenie warunków dla sprawnego funkcjonowania rynków transportowych i rozwoju efektywnych systemów przewozowych - w praktyce jest zestawem celów sektorowych i gałęziowych, z uwzględnieniem ich specyfiki. Klamrą spinającą te gałęziowe i sektorowe podsystemy będą w przyszłości rozwiązania integracyjne i intermodalne.
Wskaźnik WSKAŹNIKI REALIZACJI SRT rok bazowy Poziom dla roku bazowego rok 2020 Długość autostrad (km) 2010 857 2 000 Długość dróg ekspresowych (km) 2010 675 2 800 Ludność objęta zasięgiem izochrony drogowej 90 min. względem miast wojewódzkich (%) 2008 85,2 92 Ludność objęta zasięgiem izochrony drogowej 60 min. względem miast wojewódzkich (%) 2008 57,9 68 Połączenie miast wojewódzkich drogami ekspresowymi lub autostradami 2008 6 / 18 18 / 18 Długość linii kolejowych pozwalających na ruch pociągów pasażerskich z prędkością techniczną 2010 0 350 powyżej 160 km/h (km) Liczba ośrodków wojewódzkich połączonych liniami kolejowymi zmodernizowanymi co najmniej do średniej prędkości kursowania pociągów pasażerskich 100 km/h 2008 4 / 18 18 / 18 Udział masy ładunków transportu intermodalnego w ogólnej masie ładunków przewożonej transportem kolejowym (w %) 2010 2,03 5-6 Liczba miast powyżej 100 tys. mieszkańców skomunikowanych z portami lotniczymi w zasięgu 90-minutowego czasu dojazdu. 2010 34 36 Liczba obsłużonych pasażerów w portach lotniczych (mln pasażerów) 2008 20,77 41 Potencjał przeładunkowy portów morskich (mln ton) 2010 55 60 Poziom wdrożenia systemu usług informacji rzecznej (River Information Services - RIS) na śródlądowych drogach wodnych spełniających warunki Dyrektywy 2005/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (w %) 2010 0% 100% Wielkość emisji gazów cieplarnianych z transportu (tys. ton) a) emisja dwutlenku węgla 2009 43 771 45 455 b) emisja metanu 2009 5,52 5,91 c) emisja podtlenku azotu 2009 1,78 4,05 Roczne zużycie energii finalnej przez sektor transportu (Mtoe - mln ton równoważnika energetycznego ropy naftowej) 2010 15,5 18,7 (wzrost maksymalnie o 21%) 4 572 2 286 Dynamika spadku liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych (%) 2009 (100%) (50%) Liczba przewozów pasażerskich w przeliczeniu na 1 mieszkańca obszarów miejskich w Polsce 2008 174,5 226,8
FINANSOWANIE SRT Realizacja niniejszej Strategii będzie oparta na finansowaniu z następujących źródeł: 1. krajowe środki publiczne, tj. budżet państwa, Krajowy Fundusz Drogowy (KFD), Fundusz Kolejowy (FK), państwowe fundusze celowe, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), budżety jednostek samorządu terytorialnego, inne dostępne instrumenty finansowe wsparcia publicznego; 2. środki unijne - w ramach dostępnych funduszy pomocowych i programów rozwojowych oraz inne źródła zagraniczne; 3. środki prywatne inwestorów m.in. w systemie partnerstwa publiczno-prywatnego; 4. środki uzyskiwane dzięki stopniowemu wdrażaniu zasad: "zanieczyszczający płaci oraz użytkownik płaci ; 5. kredyty komercyjne i pożyczki; 6. Kontrakt Terytorialny - przewidziany w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego (KSRR). Racjonalne finansowanie działań nakreślonych w SRT będzie możliwe na podstawie wieloletnich planów inwestycyjnych dla poszczególnych gałęzi transportu i poprzez udoskonalony system kierowania publicznych środków pieniężnych (zasilonych dodatkowo przez efektywne instrumenty poboru opłat za dostęp do infrastruktury i jej użytkowanie) do poszczególnych gałęzi i form transportu.
FINANSOWANIE SRT (c.d.) W perspektywie do 2030 r., na podstawie prognozy wzrostu gospodarczego roczna wielkość tych źródeł (w cenach stałych 2010 r.) będzie oscylowała na poziomie około 26-28 mld zł w okresie 2010-2020 i na poziomie 30-35 mld zł w okresie 2021-2030. Nawet w przypadku sytuacji kryzysowych i konieczności przejściowego obniżenia wielkości transportowych nakładów inwestycyjnych nawet o 1/4 lub 1/3 w całym okresie objętym horyzontem czasowym SRT będzie do wykorzystania kwota około 400-450 mld zł (w tym w okresie 2011-2020 187-203 mld zł), pozwalająca zrealizować szeroko zakrojony program inwestycji w infrastrukturze transportowej.
50,0 Prognoza wielkości dostępnych środków finansowych na inwestycje w polskiej infrastrukturze transportowej w mld zł rocznie 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 23,1 24,8 23,1 29,3 27,9 26,126,4 25,5 25,7 26,2 28,5 31,2 32,0 31,6 30,7 29,7 30,3 29,629,2 27,2 28,4 29,2 28,7 28,2 27,0 25,6 26,0 26,5 25,5 24,1 24,3 23,6 24,0 35,4 37,2 40,7 41,5 39,0 32,4 35,0 35,7 33,7 32,2 30,7 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 Maksimum Minimum
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ