Mała motoryka czyli na czym polega usprawnianie dłoni i palców. Opracowała Katarzyna Szpakowska pedagog P P-P w Bielsku Podlaskim Motoryka mała sprawność dłoni i palców. W przedszkolu/szkole spotyka się dzieci z fragmentarycznie obniżoną sprawnością ruchową. Najczęstsze objawy zaburzeń rozwoju kinestetyczno-ruchowego: Obniżenie precyzji i szybkości ruchów docelowych. Dzieci z tym zaburzeniem piszą wolno i brzydko. Litery są nierówne, zbyt małe lub zbyt duże, wykraczają lub nie dochodzą do linii (tzw. pismo dysgraficzne). W cięższych przypadkach dziecko może mieć trudności z narysowaniem rombu, kwadratu, a nawet krzyżyka, kółka czy laseczki. Współruchy (synkinezje), czyli dodatkowe ruchy, niepotrzebne z punktu widzenia celu i efektu wykonywanej czynności, na przykład dziecko przy pisaniu pomaga sobie ruchami nóg, tułowia, szyi czy języka. Wadliwa regulacja napięcia mięśniowego (tonusu), powodująca, że dziecko zbyt mocno lub zbyt słabo naciska pióro, ołówek czy długopis, w konsekwencji czego powstają nierówne linie, łuki i kąty liter. Niekiedy nacisk jest tak silny, że dziecko rozrywa kartkę zeszytu, w którym pisze. Często dochodzi do łamania przyrządów do pisania i niszczenia zeszytów. Wadliwa pozycja ciała podczas zajęć graficznych: kręgosłup wykrzywiony, głowa pochylona zbyt nisko; nieprawidłowe ułożenie ręki i palców: ręka wygięta w nadgarstku, dłoń skierowana ku osobie piszącej (najczęściej trudność ta występuje podczas pisania lewą ręką), wskutek czego koniec długopisu ułożony jest pionowo w górę lub w kierunku przeciwnym do piszącego; wygięcie ręki w nadgarstku powoduje: ograniczenie elastyczności i zakresu ruchów, stałe i nadmierne napięcie mięśniowe, a niekiedy również ból wygiętej ręki i szybsze zmęczenie; wolne tempo pisania i rysowania; szybkie męczenie się podczas rysowania i pisania; niski poziom graficzny rysunków, odpowiadający niższemu wiekowi życia (rysunki nadmiernie uproszczone); niechęć do rysowania. Ważnym elementem w rozwoju ruchowym dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Istota tego procesu polega na ustalaniu się funkcjonalnej dominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu. Proces lateralizacji jest związany z względną przewagą rozwoju obu półkul mózgowych. Wiąże się z tym czynnościowa prawo- i leworęczność, czyli dominacja w zakresie sprawności jednych narządów nad drugimi. Większość ludzi jest zdominowana prawostronnie, mają oni sprawniejsze prawe oko, prawą rękę i prawą nogę. Pewien odsetek jest zlateralizowany po stronie lewej. Jednostki wyraźnie prawostronnie lub lewostronnie wykazują lateralizację jednorodną. Zdarzają się jednak przypadki lateralizacji niejednorodnej, zwanej skrzyżowaną, uznanej w sytuacji szkolnej za niekorzystną. Drugim rodzajem niekorzystnej lateralizacji jest lateralizacja nieustalona (brak dominacji). Lateralizacja skrzyżowana może przybierać różne kombinacje: lewooczność praworęczność lewonożność,
prawooczność leworęczność prawonożność itp. Szczególnie negatywny wpływ na naukę szkolną dziecka ma skrzyżowanie lateralizacji w zakresie oka i ręki, ponieważ utrudnia kształtowanie się koordynacji wzrokowo-manualnej. Lateralizacja nieustalona manifestuje się obniżeniem sprawności w zakresie obu rąk, powoduje opóźnienia w rozwoju orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokoworuchowej, których przejawy są podobne jak przy zaburzonym kierunkowym spostrzeganiu. Zaburzenia lateralizacji, zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzajami zaburzeń, mogą być przyczyną niepowodzeń szkolnych dziecka. ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM 1. Zachowanie prawidłowej postawy przy siedzeniu. 2. Właściwe ułożenie kartki ( górny brzeg wysunięty w prawo kartka przesunięta w prawo). 3. Prawidłowy sposób trzymania ołówka tak jak prawą. 4. Światło ma padać z prawej strony. 5. Właściwe ułożenie nadgarstka ( tak jak praworęczne, żadnych kombinacji). 6. Zasada koordynacji obu rąk pomaganie prawą ręką. 7. Zachowanie kierunku od lewej ku prawej. Najlepiej postawić kropkę, od której strony ma zacząć. 8. Ma siedzieć najlepiej z brzegu, by nie stukało się z innym dzieckiem. 9. Powinno mieć odpowiednie narzędzie do pisania by nie zamazywało się. 10. Przy mocnym napięciu mięśniowym dziecko ma mieć miękki ołówek, cienkopis przy słabym napięciu twardsze ołówki.
Prawidłowy uchwyt narzędzia pisarskiego! Ważny już od pierwszego kontaktu dziecka z kredką/ołówkiem/długopisem. Nasadka korygująca Nasadka do rysowania: specjalnie wyżłobione miejsca na palce, które uniemożliwiają dzieciom złe trzymanie kredki/ołówka. Umieszczona tuż nad czubkiem ołówka (ok. 1,5-2 cm nad powierzchnią zeszytu). Znajduje się więc w miejscu, w którym zwykle trzymamy palce podczas pisania. Przygotowanym w ten sposób długopisem dziecko powinno pisać tak długo, aż wypracuje i utrwali prawidłowy nawyk trzymania pióra. Nasadka do pisania jest też użyteczna w przypadkach, gdy dziecko trzyma palce zbyt blisko kartki papieru, na której pisze. Tym samym zasłania sobie pole widzenia i uniemożliwia kontrolowanie pisanego tekstu.
Obecnie produkowane są również nasadki plastikowe w kształcie graniastosłupa, o przekroju trójkątnym (najlepsze dla dzieci w wieku przedszkolnym i pierwszych klasach nauczania początkowego), a także nasadki w kształcie owalu lub kulki nie polecane. Opaska grafomotoryczna proponowana przez Panią Agnieszkę Rosę Ćwiczenia usprawniające motorykę małę i grafomotorykę! Gdy nie wystarczy normalne zachęcanie, gdy dziecko nie chce słyszeć o rysowaniu jedynym wyjściem jest organizowanie zabaw w rysowanie. Zaczynamy od najprostszych: - rysowanie patykiem na piasku, - mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze, - odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp, - obrysowywanie dłoni i stóp, - malowanki niespodzianki pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko pokrywa farbą kartkę, - rysowanie wg szablonu.
Przy takich zajęciach dziecko rozluźnia mięśnie, pokonuje lęk i ma wrażenie, że się bawi, a nie rysuje. Można też dziecku zaproponować rysowane wyliczanki lub rysowane wierszyki Usprawnianie końcówek palców. Stukanie czubkami palców. Ćwiczenie to może przyjąć formę zabawy w grę na fortepianie lub zabawy w deszcz albo w udawanie kroczącego owada. Może to być swobodne stukanie w stół wszystkimi palcami obu rąk (gra na fortepianie), albo też można stukać w rytm jakiejś melodii, można stukać dwoma palcami obu rąk lub też wszystkimi palcami. Przy zabawie w deszcz najpierw dzieci bardzo wolno stukają na przemian palcem wskazującym jednej i drugiej ręki. Potem w stukaniu biorą udział po dwa palce każdej ręki, wreszcie wszystkie. Stopniowo rytm stukania przyspiesza się. Naśladowanie kroczącego owada wykonujemy następująco: uderzamy w stół czubkiem kciuka opierając na nim całą dłoń uniesioną do góry. Następnie z kciuka przenosimy cały ciężar dłoni na palec wskazujący, a potem środkowy. Teraz przy palcu środkowym opartym czubkiem o stół stawiamy kciuk i znów opieramy całą rękę tylko na kciuku, potem znów na wskazującym, środkowym itd. Modelowanie w plastelinie lub modelinie. Czynność modelowania bardzo często wymaga wykonywania ruchów chwytnych palcami. Na przykład, gdy z całej bryły wydzielamy część materiału, wybieramy go palcami. Jeśli chcemy utworzyć na zwartej bryle jakieś wystające formy zgarniamy palcami materiał w to miejsce. Gdy do większej formy dolepiamy drobne elementy, musimy wykonywać ruch pęsetkowy. Modelowanie jest więc zajęciem przydatnym do ćwiczenia sprawności palców. Ponadto zajęcia takie ćwiczą koordynację pracy obu rąk. Ćwiczymy ich współdziałanie zwłaszcza przy czynności toczenia kul i wałeczków. Z plasteliny lub modeliny można lepić miseczki, tworzyć wzory z cienkich wałeczków, formować płaskorzeźby lub lepić różne formy przez łączenie oddzielnie formowanych części. Nawlekanie koralików Dla usprawnienia czubków palców i ruchu pęsetkowego bardzo korzystne są wszelkie zajęcia, w których dziecko posługuje się igłą. Zajęcia te są też bardzo dobrym ćwiczeniem koordynacji wzrokowo ruchowej. Najprostszą czynnością, którą dziecko może wykonywać posługując się igłą, jest nawlekanie korali. Początkowo zamiast igły z nitką wskazane jest używanie dość sztywnego drutu. W pierwszych próbach dziecko powinno nawlekać duże korale z dużymi dziurkami, aby łatwo można było wprowadzić drut czy igłę nawet przy niezbyt precyzyjnym wykonywaniu ruchów. Gdy sprawność dziecka jest lepsza, dajemy drobne korale. Zamiast korali możemy stosować również pocięte rurki plastikowe o coraz mniejszym przekroju. Można też wprowadzać nawlekanie owoców jarzębiny.
Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania. Od początku wyrabiamy u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony. Jak utrwalamy te nawyki? wskazujemy mu drogę : - rysowanie szlaczków rozpoczętych od lewej strony, - kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych (z lewej do prawej), - ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu kierunkach. Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo ruchową. Są to ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku: - zamalowywanie obrazków - łączenie kropek - rysowanie po śladzie - kończenie szlaczków - odwzorowywanie rysunków zgodnie ze wzorem. Zawiązywanie i zapinanie Zawiązywanie butów - to jeszcze przed nami, choć z supełkami i węzełkami już sobie radzimy świetnie. Za to zapinanie guzików opanowaliśmy już w pełni! Wydzieranie z papieru, bibuły. Wycinanie pod okiem rodziców, Chwytanie przedmiotów budowle z zapałek, zabawy kopciuszkowe rozdzielanie grochu od fasoli itp. Przesypuj i przelewaj! Bibliografia: Górna E. Zaburzenia rozwoju i ich wpływ na niepowodzenia szkolne, Życie szkoły 2003 nr 7 Tarkowska J. Przyczyny trudności w nauce czytania i pisania uczniów klasy I, Życie Szkoły 1985 nr 12 Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, Warszawa, 1992. Usprawnienie czynności rąk dzieci. Poradnik logopedyczny. http://poradnik-logopedyczny.pl