EAZA Kampania na Rzecz Ochrony Małp Człekokształtnych EAZA Ape Campaign Opracowanie Wrzesieo 2010 www.apecampaign.org Stwórzmy znaczący i trwały wkład w ochronę małp i ich środowiska naturalnego. SPIS TREŚCI Wstęp i cele kampanii... 2 Zagrożenia małp człekokształtnych... 3 Polowania i handel... 3 Utrata siedlisk... 4 Zdrowie i choroby... 5 Portrety małp człekokształtnych... 5 Goryle... 6 Orangutany... 7 Szympansy i Bonobo... 7 Gibony... 8 Projekty... 9 FFI Cao Vit Gibbon - Projekt ochrony gibona wschodniego czarnego... 10 Kinabatangan - Program ochrony orangutanów... 11 Awely Green Caps... 12 Rezerwat biosfery DJA... 13 Dołącz do kampanii... 14
WSTĘP I CELE KAMPANII Małpy człekokształtne (goryl, szympans, orangutan, bonobo i 16 gatunków gibonów) są stale zagrożone wyginięciem na skutek licznych polowao, deforestacji (wycinania drzew) oraz chorób. Te piękne i majestatyczne zwierzęta znikną z powierzchni Ziemi, jeśli nie przyłączymy się do ich ochrony. Wszystkim gatunkom małp człekokształtnych grozi wymarcie. Większośd z nich ma status EN (zagrożonych wyginięciem) lub CR (krytycznie zagrożonych wyginięciem). W niektórych przypadkach wymagają natychmiastowych działao ochroniarskich. Przykładem niech będą gibony z wyspy Hainan (Nomascus nasutus hainanus), które są na granicy wymarcia, gdyż zostało ich zaledwie około 20 osobników. Innym przykładem są goryle Cross River, których pozostało tylko około 400 sztuk. Musimy byd pewni, że małpy człekokształtne przetrwają, ale nie dlatego, że są takie majestatyczne, ale dlatego, że mamy moralny obowiązek ich ochrony. Lasy tropikalne są niezbędne do życia ludzi, a małpy człekokształtne są kluczowymi gatunkami w swoim środowisku. Pomagają utrzymywad prawidłową strukturę lasu i są odpowiedzialne za rozsiewanie nasion różnych gatunków roślin. Ich ochrona nie jest łatwa, ale znaczące zmiany można osiągnąd dzięki skupieniu uwagi ludzi na środowisku naturalnym i gatunkach małp, które tam występują. Kampania na Rzecz Małp Człekokształtnych koncentruje się na tzw. wielkich małpach i ich problemach, które wymagają natychmiastowego rozwiązania. Dzięki wsparciu kampanii przez członków EAZA i jej partnerów możemy polepszyd ich byt i pozostawid trwałe dziedzictwo w ochronie małp człekokształtnych. Jeśli nie potrafimy ochronić małp człekokształtnych i ich środowiska, od którego zależą, to jak mamy ochronić resztę środowiska naturalnego na Ziemi? Cel kampanii: uzyskad istotny i trwały wkład w podtrzymanie ochrony małp człekokształtnych i ich środowiska naturalnego. Główne punkty kampanii: 1. Zwiększenie ochrony środowiska naturalnego i zmniejszenie utraty siedlisk 2. Zmniejszenie liczby polowao i nielegalnego handlu małpami, zarówno żywymi okazami, jak i wykonanymi z nich wyrobami 3. Zmiana zachowao konsumenckich, które wpływają na liczebnośd małp i ich środowisko 4. Zebranie 1 mln na założenie fundacji, która wesprze finansowo ochronę małp człekokształtnych W kampanii zostały ujęte wszystkie gatunki małp człekokształtnych oraz gibony. Cele kampanii zostaną osiągnięte poprzez uświadomienie ludziom z jakimi problemami borykają się małpy człekokształtne. Będzie to możliwe dzięki wsparciu osób, które wpływają na ich los oraz dzięki zebranym funduszom, które zasilą projekty ochroniarskie. Kampania skupia się na kluczowych rozwiązaniach, które zmniejszą utratę siedlisk i nielegalny handel, zarówno w skali regionalnej, jak i międzynarodowej, oraz koncentruje się na kontroli chorób atakujących małpy człekokształtne. Grono partnerów kampanii będzie się powiększad o nowe organizacje i ich projekty, które zarówno wspomogą kampanię, jak i nagłośnią jej główne cele. Kampania trwa od 1 października 2010 roku do 30 września 2011 roku.
ZAGROŻENIA MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH POLOWANIA I HANDEL W Afryce i Azji płd. - wsch. polowania są główną przyczyną spadku liczebności małp człekokształtnych. Polowania najczęściej powiązane są z nielegalnym handlem mięsem tzw. bushmeat. W mniejszym stopniu łączą się z pozyskaniem młodych, żywych małp lub części ich ciał, które służą podczas różnych ceremonii bądź w medycynie tradycyjnej. Czasami polowania wynikają z konfliktów pojawiających się pomiędzy ludźmi a małpami. Przykład stanowią obszary rolnicze, gdzie małpy niszczą uprawy, które wkraczają na ich tereny lub sąsiadują ze środowiskiem naturalnym. Handel mięsem i inne tradycyjne wykorzystanie części ciała małp Do handlu mięsem, tzw. bushmeat trade, pozyskuje się mięso pochodzące z dzikich zwierząt. Jest to proceder stosowany na szeroką skalę zarówno w Afryce jak i Azji płd. - wsch. W wielu tych miejscach dla tubylców polowania są jedynymi środkami utrzymania rodziny. Większośd polowao na małpy jest nielegalna, ma charakter wysoce komercyjny i burzy równowagę ekologiczną. Działania te są konsekwencją utraty siedlisk, a przede wszystkim rozwijającego się przemysłu drzewnego i fragmentowania lasów. Dzięki temu myśliwi mają łatwy dostęp do małp i ich siedlisk, zapewniając stałe dostawy mięsa na rynek. Brak przeszkód w transporcie mięsa umożliwia także jego łatwe nabycie w innych krajach. W wielu regionach Afryki mięso małp konsumowane jest na szeroką skalę. Pomimo, że stanowi ono stosunkowo niewielki udział w handlu, polowania na małpy są jednym z głównych problemów ich ochrony. Mięso małp człekokształtnych uważane jest za źródło siły i zręczności. Dodatkowo, jako danie luksusowe, potwierdza wysoki status gospodarza domu. Części ciała małp są także wykorzystywane w medycynie tradycyjnej. Wysoka cena za mięso i inne części ciała małp jest też dodatkowym bodźcem dla kłusowników i innych ludzi parających się nielegalnym handlem. Handel żywymi okazami Handel żywymi okazami zwierząt ma również istotne znaczenie w ich ochronie. Proceder ten kwitnie zarówno na rynkach lokalnych jak i międzynarodowych. Nielegalny handel małpami obejmuje rynki tzw. petów (zwierzęta domowe), sprzedaż do prywatnych kolekcji i niektórych ogrodów zoologicznych, które łamią tym samym obowiązujące przepisy i nie ujmują tych zwierząt w programach hodowlanych. W Afryce handel żywymi okazami jest tzw. produktem ubocznym handlu mięsem. Produktem ubocznym są młode zwierzęta, które przeżyły polowania. Trafiają one na rynek żywym towarem. Każde zwierzę, które udaje się skonfiskowad trafia do schronisk. Niewiele z nich zostaje reintrodukowanych do środowiska. Przyczyną jest brak bezpiecznych miejsc do reintrodukcji, brak właściwych zachowao socjalnych decydujących o przeżyciu małp na wolności oraz wysokie koszty projektu. Niemniej jednak, jest to główny cel wielu schronisk dla zwierząt. W Azji płd. - wsch. istniał poważny problem handlu orangutanami. W latach 1995-1999 importowano do Tajlandii koło 1000 osieroconych orangutanów. Obecnie, handel tym gatunkiem został w znacznym stopniu ograniczony, ale nadal pozostaje bardzo dochodowy. Pomimo, że indonezyjskie prawo chroni orangutany i gibony od 75 lat, to z powodu nielegalnych polowao ich liczebnośd stale maleje. Podobnie jak w Afryce, gdzie w schroniskach powiększa się ilośd zwierząt pochodzących z konfiskat.
CITES Międzynarodowy handel dzikimi zwierzętami regulowany jest przez konwencję o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), znaną pod nazwą Konwencji Waszyngtooskiej. Małpy człekokształtne znajdują się w 1 załączniku konwencji, co oznacza, że sygnatariuszy konwencji obowiązuje zakaz ich eksportowania i importowania chyba, że dotyczy to okoliczności wymagających specjalnych dokumentów. W czasie tworzenia tego opracowania, wszystkie kraje, gdzie występują endemiczne populacje małp, są sygnatariuszami konwencji waszyngtooskiej. Niemniej jednak, większośd nielegalnych transakcji odbywa się na tzw. czarnym rynku i często są one powiązane z inną działalnością przestępczą. Pomimo kontroli CITES kwitnie międzynarodowy przemyt zwierząt, włączając w to zarówno import nielegalnego mięsa do Europy, jak i przewóz żywych okazów na środkowy i daleki wschód. UTRATA SIEDLISK Utrata siedlisk jest główną przyczyną spadku liczebności małp człekokształtnych. Środowisko w jakim żyją, takie jak lasy tropikalne, kurczy się gwałtownie na skutek wyrębu drzew na potrzeby rolnictwa i rozwoju obszarów miejskich. Wyręb drzew i usuwanie pozostałej roślinności oznacza dla małp utratę schronienia i źródeł pożywienia. Działania te w znacznym stopniu ograniczają zasięg ich występowania, ale też obniżają jakośd zachowanych resztek środowiska. Pozostałe obszary, niestety, są często zanieczyszczane i dzielone na mniejsze fragmenty poprzez rozbudowywanie infrastruktury wspomagającą przemysł. Budowa nowych dróg i napływ ludności zwiększają odsetek nielegalnych polowao, wpływają na zwiększenie liczby chorób i wywołują u zwierząt niepokój. Populacje małp człekokształtnych, które izolowane są we fragmentowanym lesie, narażone są na zwiększone ryzyko wymarcia. Powodem są częste lokalne katastrofy, takie jak wybuchy epidemii lub gwałtowne zmiany pogodowe, które mogą zabid całe grupy zwierząt. Dodatkowo, małe odseparowane populacje są bardziej narażone na zmniejszenie się puli genowej na skutek kojarzenia krewniaczego - inbreeding'u, co w konsekwencji powoduje obniżenie się odporności zwierząt na zmieniające się warunki środowiskowe. Nieumiejętne zarządzanie gospodarką leśną rujnuje środowisko naturalne. Przyczyną są liczne nasadzenia obcych gatunków roślin lub prowadzenie upraw monokulturowych o wysokiej wartości komercyjnej. Tak prowadzona polityka środowiskowa jest niewłaściwa i nie może wpływad korzystnie na podtrzymanie populacji małp człekokształtnych. Warto dodad, że deforestacja przyczynia się także do zmian klimatu, co w konsekwencji zagraża wszystkim organizmom żywym na Ziemi, w tym człowiekowi. One i my? Rolnictwo i gospodarka leśna (wyręb lasów) wymuszane są przez rynek konsumentów oraz lokalne społeczności. Kiedy skupiska ludzi są małe, to działania przez nich podejmowane, takie jak zbieranie żywności i drewna z lasu, uprawy roślin i hodowla zwierząt gospodarskich mogą byd zrównoważone. Ludzie mogą wtedy żyd w harmonii z ekosystemem lasów tropikalnych i jego mieszkaocami. Większe skupiska ludzi stosują niewydajne technologie, takie jak wypalanie dżungli i wycinkę drzew pod uprawy i na węgiel drzewny. Działania te pokrywają tylko ich potrzeby, mają destrukcyjny wpływ na środowisko naturalne, w którym żyją małpy człekokształtne. Gospodarka leśna i rolna, prowadzona na skalę przemysłową, niszczy środowisko naturalne dużo szybciej, niż eksploatacja lasu w małym, lokalnym zakresie. Produkty pozyskiwane z upraw wielkoobszarowych, takie jak olej palmowy i drewno tekowe, są przeważnie przeznaczane
na eksport, a zysk ze sprzedaży zasila w znacznym stopniu budżety krajowe. Niewielka jego częśd trafia bezpośrednio do mieszkaoców. Środowisko naturalne, w którym żyją małpy człekokształtne jest zastępowane przez rozległe monokultury, takie jak uprawy palmy oleistej i soi na potrzeby przemysłu i produkcji biopaliw. Masowy wyręb drzew umożliwia zakładom przemysłowym wyrób tanich mebli, które i tak trafiają na rynki zachodnie, kosztem ogałacania z drzew wielkich obszarów dżungli. ZDROWIE I CHOROBY Choroby jakie dotykają małp człekokształtnych stanowią duże zagrożenie dla ich populacji. Każdy organizm (w tym ludzi i ich małpich krewniaków) zapada na różne choroby, ale to niekorzystne działania podejmowane przez człowieka zwiększają częstotliwośd zachorowao u małp. Podobnie jak u ludzi, tak u małp lepiej jest dbad o zdrowie i dobrą kondycję, niż leczyd objawy. Lepiej zapobiegad, niż leczyd! Utrata siedlisk oraz polowania powodują silny stres u małp człekokształtnych, co w konsekwencji czyni je bardziej wrażliwe na choroby i infekcje. Choroby mogą czasem zostad przeniesione z jednego gatunku na inny. Na przykład sądzi się, że wirus Ebola przeniósł się z nietoperzy owocożernych na populacje goryli i szympansów. Przyczyną było wspólne pożywianie się zwierząt (małp i nietoperzy) na tych samych drzewach owocowych. Niewielki obszar występowania goryla nizinnego zachodniego (Republika Konga, Kamerun i Gabon) umożliwił wirusowi Ebola szybkie rozprzestrzenienie się w całej jego populacji. Obecnie sądzi się, że 25% światowej populacji goryli umarło w skutek kontaktu z wirusem, a 90% goryli, które mają stycznośd z wirusem Ebola umrze z powodu wewnętrznych i zewnętrznych krwotoków. Mimo, że także szympans ma kontakt z wirusem, to dzięki większemu obszarowi jego występowania, tempo rozprzestrzeniania wirusa Ebola jest dużo wolniejsze. Podobieostwo pomiędzy nami a naszymi małpimi krewniakami umożliwia także transfer czynników chorobotwórczych od nas na małpy (antroponozy) i odwrotnie (zoonozy). Kiedy system immunologiczny rozpoznaje chorobę, to potrafi ją zwalczyd. Częstszy kontakt małp z człowiekiem i zwierzętami domowymi naraża je na większą ilośd i różnorodnośd infekcji. Małpy człekokształtne nie są uodpornione na wiele z tych schorzeo, przez to są bardziej na nie podatne. Kiedy małpy trzymane są w domach lub w centrach rehabilitacji mogą zarazid się nawet gruźlicą lub żółtaczką. Nadzieja! Rozpoznanie znaczenia wpływu chorób na ochronę gatunkową małp człekokształtnych umożliwiło podjęcie celowych działao zapobiegawczych. Starania te kierują się następującymi celami: 1. Ograniczyd tempo rozprzestrzeniania się chorób lub im zapobiegad, poprzez przywracanie lub tworzenie naturalnych granic w środowisku; 2. Ograniczyd relacje człowiek-małpa, aby zapobiegad przenoszeniu chorób. Największy sukces odniesiono w sektorze ekoturystyki. Dzięki wprowadzonym przepisom (np. osoby chore mają zakaz zbliżania się do małp), udało się ograniczyd kontakty pomiędzy małpami a ludźmi. Dzięki temu zmniejszono ryzyko przenoszenia chorób. Dzięki badaniom polepszono wiedzę o chorobach i drogach ich przenoszenia. W niektórych wypadkach prowadzone jest leczenie weterynaryjne małp, mimo, że wiąże się to z logistycznymi, politycznymi i finansowymi wyzwaniami. PORTERTY MAŁP CZŁEKOKSZTAŁTNYCH Kampania skupia się na wszystkich gatunkach małp człekokształtnych oraz gibonach.
GORYLE Skąd pochodzą goryle? Gatunek goryla zachodniego zamieszkuje Afrykę zachodnią, zaś wschodniego Afrykę środkową. Jak duży jest goryl? Samce osiągają do 170 cm i masę ciała około 180 kg, natomiast samice 150 cm wzrostu i masę ciała około 100 kg. Jak długo żyją goryle? Rekord odnotowany w ZOO to 54 lata. Jak żyją goryle? Zazwyczaj jeden samiec żyje z wieloma samicami i grupą młodych w różnym wieku. Czy goryle są zagrożone? Gatunek goryla wschodniego ma status zagrożonego wyginięciem (EN), a goryla zachodniego status krytycznie zagrożonego wyginięciem (CR). Ich populacje wciąż się zmniejszają. Znane są dwa gatunki goryla, goryl zachodni (Gorilla gorilla) i goryl wschodni (Gorilla beringei). Gatunek goryla zachodniego obejmuje dwa podgatunki: goryl nizinny zachodni (G. g. gorilla) i goryl Cross River (G. g. diehli). Gatunek goryla wschodniego również dzieli się na dwa podgatunki. Są to: goryl nizinny wschodni (G. b. graueri) i goryl górski (G. b. beringei). W europejskich ogrodach, poza dwoma samicami goryla nizinnego wschodniego w ZOO w Antwerpii, prezentowany jest jeden gatunek - goryl nizinny zachodni. U goryli występuje dymorfizm płciowy. Samce osiągają masę ciała prawie dwukrotnie większą od samic. W wieku 12-13 lat u samców pojawia się też szaro-srebrne zabarwienie futra, przebiegające od barków do zadu. Dlatego nazywane są "silverbacks" (srebrno-grzbietymi). Srebrna sierśd na grzbiecie pojawia się u wszystkich samców, nie tylko u dominującego. Ze wszystkich małp człekokształtnych goryle wykazują najbardziej stabilne wzorce grupowe. Zachowania wewnątrz stada są skoncentrowane na samcu alfa. U goryli górskich syn może przejąd dominację, a stary samiec alfa nie jest przeganiany i pozostaje w grupie. Kiedy przywódca umiera, stado rozpada się, a samice dołączają do innych grup. Goryle górskie żyją na dużych wysokościach od 2200 do 4000 m n.p.m. w okolicach wulkanicznego łaocucha górskiego Wirunga. Goryl zachodni żyje w lasach nizinnych, na terenach bagiennych i lasach górskich do wysokości 1600 m n.p.m. Goryle są roślinożerne. Goryle zachodnie posiadają własne zwyczaje pokarmowe. Wyuczone preferencje żywieniowe przekazują zarówno innym osobnikom, jak i następnym pokoleniom. W naturze zaobserwowano u goryli używanie narzędzi: zwierzę użyło laski wchodząc do rzeki Bai. Na obszarach chronionych żyje jedynie około 20% goryli, gdzie teoretycznie, nie zagrażają im zmiany antropogeniczne w środowisku. Pozostałe 80% jest poważnie zagrożone wyginięciem przez ludzką ingerencję w ich środowisko naturalne. Goryle nizinne zachodnie zakwalifikowane zostały do gatunków krytycznie zagrożonych wyginięciem z powodu wyjątkowo dużej skali polowao i śmiertelności spowodowanej chorobami (na dziewiczych terenach śmiertelnośd wyniosła 90% populacji). Szacuje się, że tylko w ciągu ostatnich 20-25 lat (jedno pokolenie goryli) połączenie tych dwóch czynników spowodowało spadek liczebności gatunku o 60%. Na terenach najbardziej chronionych występuje poważny problem z kłusownictwem, a niemal połowa siedlisk została dotknięta wirusem Ebola. Górnictwo w Demokratycznej Republice Konga (DRC) również ma katastrofalny wpływ na środowisko i populację goryli. Rudy koltanu są wydobywane na taką samą skalę jak złoto. Koltan jest wykorzystywany w telefonach komórkowych i laptopach. Trzy główne zagrożenia dotykające goryle: 1. Bushmeat - handel mięsem 2. Przenoszenie chorób (Ebola) 3. Utrata siedlisk na rzecz wycinki drzew, górnictwa i produkcji węgla drzewnego
ORANGUTANY Skąd pochodzą orangutany? Malezja i Indonezja (Borneo i Sumatra). Jak duży jest orangutan? Samce osiągają do 140 cm wzrostu i masę ciała 60-90 kg, a samice osiągają 115 cm wzrostu i masę ciała 40-50 kg. Jak długo żyją orangutany? Rekord zaobserwowany w ZOO to 59 lat. Jak żyją orangutany? Na wpół samotnie. Terytorium samca pokrywa się z terenami zamieszkiwanymi przez wiele samic. Czy orangutany są zagrożone? Orangutan borneaoski: zagrożony wyginięciem (EN), orangutan sumatrzaoski: krytycznie zagrożony wyginięciem (CR). Populacja wciąż się zmniejsza. Szacuje się, że liczebnośd osobników żyjących na wolności wynosi: na Sumatrze około 7 000 osobników, a na Borneo około 54 000 osobników. Znane są dwa gatunki orangutana: orangutan borneaoski (Pongo pygmaeus) i orangutan sumatrzaoski (Pongo abelii). Przyjęto, że nazwa orang utan oznacza po malajsku "leśny człowiek" ("człowiek z lasu"). Jednakże tubylcy nie nazywają go w ten sposób, ale mają dla niego inne, własne określenie mawas. Sądzi się, że wieki temu mieszkaocy wybrzeża Borneo i Sumatry opowiadali misjonarzom i przybyłym żeglarzom o "osobie z lasu, trochę dzikiej, nie umiejącej czytad". W rzeczywistości wcale nie mieli na myśli orangutanów, ale ludzi żyjących i mieszkających w lesie. Orangutan jest największym zwierzęciem prowadzącym nadrzewny tryb życia. Na drzewach żeruje, je i buduje gniazda do spania. Orangutany są znane z tego, że używają narzędzi do zdobywania trudnodostępnego pokarmu oraz żeby poradzid sobie z kolczastymi owocami. Na przykład robią z liści coś na kształt grubych rękawic, które chronią je przed zranieniem kolcami. Takie zachowania są nabyte i ukazują cechy kultury różniące populacje zwierząt między sobą. Osobniki dorosłe spędzają większośd czasu samotnie. Będąc tak dużym i relatywnie ciężkim zwierzęciem, orangutan nie jest w stanie pokonad dużego dystansu, a przy tym potrzebuje dużych ilości pokarmu. Zatem życie w większym stadzie nie jest możliwe ze względu na dużą konkurencję o pokarm. Orangutany są szczególnie podatne na wyginięcie, gdyż mają wolne tempo rozmnażania. Dodatkowo, zagęszczenie ich populacji jest dośd małe, ponieważ potrzebują dużych terytoriów. Ponadto ich występowanie ograniczone jest do nizinnych lasów deszczowych. Trzy główne zagrożenia dotykające orangutany: 1. Zmiana naturalnego środowiska w plantacje m.in. palmy oleistej 2. Inne działania destrukcyjne (wycinka lasów, pożary) 3. Polowania na mięso i handel młodymi osobnikami SZYMPANSY I BONOBO Skąd pochodzą szympansy i bonobo? Z zachodniej i równikowej Afryki. Jak duży są szympansy i bonobo? Szympans osiąga około 1 m wysokości, masa ciała samic wynosi około 35 kg, a masa ciała samców 50 kg. Jak długo żyją? W naturalnym środowisku: 30-40 lat, w niewoli: 50-60 lat. Jak żyją szympans i bonobo? Szympans żyje w licznych grupach złożonych z wielu samic i samców. U szympansów (Pan troglodytes) samce pełnią role dominujące w grupie, u bonobo (Pan paniscus) samice zajmują wysokie pozycje w grupie.
Czy szympansy i bonobo są zagrożone? Stopieo zagrożenia szympansów określa się jako EN (zagrożony wyginięciem). Obserwuje się spadek liczebności populacji. W naturze liczebnośd waha się od 172 000 do 301 000 osobników. Bonobo również kwalifikowane są jako EN (zagrożone wyginięciem). Obserwuje się spadek liczebności populacji, w naturze wynosi ona od 5 000 do 50 000 osobników. Występują dwa odrębne gatunki szympansów. Szympans zwyczajny (Pan troglodytes) jest często opisywany jako krzepki i mocny w przeciwieostwie do szympansa bonobo (Pan paniscus), określanego jako delikatny lub karłowaty. Typowe bonobo mają ciemne twarze z różowymi ustami. Szympans występuje w lasach tropikalnych (pierwotnych i wtórnych), na skraju lasów oraz na terenach podmokłych. Szympansom zdarza się także przeżyd w jasnych lasach przekształconych przez wycinkę i krzaczastych obszarach uprawnych. Oznacza to, że są one mniej wrażliwe na modyfikacje ekosystemu, ale bardziej narażone na kontakt z ludźmi, gdyż wiele tych populacji żyje poza obszarami chronionymi. W naturze szympansy żyją w podlegających fluktuacjom społecznościach. Składają się one z wielu samic i samców. Tworzą stabilne grupy, liczące od 40 do 60 osobników. Szympansy są zarówno nadrzewne jak i nadziemne. Większośd dnia spędzają na poszukiwaniu pożywienia i żerowaniu. Najczęściej żywią się owocami i liśdmi a tylko czasem pokarmem zwierzęcym, włączając w to owady. Bardzo często budują gniazda na drzewach, na których śpią. Populacja szympansów w naturze zmniejszyła się o ponad 66% w ciągu ostatnich 30 lat. Narażenie szympansów może wzrosnąd z powodu wolnego tempa reprodukcji, które utrudnia proces odnowienia populacji szympansów. Przyczyny spadku liczebności są dobrze poznane, ale nadzieja na zmianę niekorzystnego trendu w najbliższej przyszłości jest niewielka. Szympans zagrożony jest przez wiele czynników, które łączą się i oddziałują w sposób poniższy: Intensywne wylesianie na rzecz przemysłu drzewnego i wydobywczego (ropa naftowa i górnictwo) zakłócają ekosystem leśny. Zubożone siedliska leśne narażone są na działanie wiatru i słooca oraz na pożary. Łatwiejszy wstęp do lasów, spowodowany wyrębem drzew, otwiera drogę polowaniom na mięso oraz powoduje inwazję farmerów (co ponownie prowadzi do dalszej fragmentacji lasów i nasilenia polowao). Ingerencja w środowisko prowadzi do nasilenia kontaktów małp z ludźmi i narażają zwierzęta na dodatkowe czynniki chorobotwórcze (antroponozy i zoonozy). Niektóre populacje są także zagrożone z powodu konfliktów wojennych, w wyniku których ich środowisko jest niszczone i zwiększa się presja ze strony kłusowników. GIBONY Skąd pochodzą gibony? Z tropikalnych i subtropikalnych lasów deszczowych, od północno - wschodnich Indii po Indonezję oraz północne i południowe Chiny. Występują także na wyspach Sumatra, Borneo oraz Jawa. Jak duże są gibony? Osiągają masę ciała 5-8 kg, siamang: 12-15 kg Jak żyją gibony? Żyją w parach razem ze swoim potomstwem. Czy gibony są zagrożone? Wszystkie gatunki gibonów są ujęte w Czerwonej Księdze osiągając status od VU - narażony na wyginiecie do CR - krytycznie zagrożony wyginięciem. Występuje 16 gatunków gibonów. Zostały zakwalifikowane do 4 różnych rodzajów: Hylobates, Nomascus, Hulock i Symphalangus. Gibony z rodzaju Hylobates występują w południowych Chinach (w prowincji Yunnan) i w zachodniej oraz centralnej części Jawy. Gibony z rodzaju Nomascus spotyka się w południowych Chinach (prowincja Yunnan), południowym Wietnamie, a także na wyspie
Hainan (prowincja Chin). Gibony z rodzaju Hullock zasiedlają obszar od Assamu w płn. - wsch. Indiach po Birmę (Myanmar). Małe populacje, liczące kilka setek zwierząt, żyją także we wschodnim Bangladeszu i płd. - zach. Chinach. Siamang (Symphylangus syndactus) to jedyny gatunek rodzaju Symphalagus, pochodzący z lasów Malezji, Tajlandii i Sumatry. Połowa z szesnastu gatunków gibonów znajduje się w kolekcjach europejskich ogrodów zoologicznych. Gibony prowadzą nadrzewny tryb życia. Typowy dla gibonów sposób poruszania się wśród szczytowych partii drzew nazywamy brachiacją. Gibony huśtają się miedzy drzewami, naprzemiennie chwytając gałęzie drzew długimi ramionami. Używają dłoni jak haków, którymi nie ściskają gałęzi. Poruszając się z maksymalną prędkością pod baldachimem drzew, gibony z łatwością prześcigają człowieka. W związku z charakterystycznym wiszącym trybem życia, gibony wykształciły specyficzne zwyczaje żywieniowe. Próbują uniknąd konkurencji o pokarm z innymi gatunkami poprzez zjadanie owoców i liści rosnących w szczytowych partiach drzew, do których inne zwierzęta mają utrudniony dostęp. Gibony żyją w parach ze swoim potomstwem. Oznaczają swoje terytorium mierząc siły za pomocą głośnej wokalizacji (pieśni), które, w zależności od gatunku, trwają zwykle przez około 10-20 minut. Z pieśniami gibonów wiążą się też inne funkcje, jak przyjmowanie lub odrzucanie zachowao godowych w celach reprodukcyjnych czy wzmacnianie więzi pomiędzy samicami i samcami. U większości gatunków gibonów samce i samice mogą tworzyd swoje własne duety. Poszczególne gatunki gibonów mogą byd rozpoznawane po ich pieśniach, gdyż specyficzne dla gatunku pieśni są przekazywane z pokolenia na pokolenie. W zamierzchłych czasach gibony były szeroko rozpowszechnione w Chinach i odgrywały ważną rolę w kulturze chioskiej. Mit, który powstał 150 lat p.n.e. opowiada, że gibony mogły przekształcad się w ludzi i żyd przez setki lat. Niestety ludzie odgrywają istotną rolę w upadku tych charyzmatycznych zwierząt. Trzy najważniejsze zagrożenia w obliczu których stoją gibony to: 1. Nielegalny handel w celach kolekcjonerskich 2. Niszczenie siedlisk 3. Chów wsobny - inbreeding Niestety, istnieje duży popyt na młode gibony trzymane jako zwierzęta domowe. Więź między rodzicami a ich młodymi jest tak silna, że samica gibona nie opuści młodego, kiedy jest zagrożone. Z tego powodu, kiedy człowiek zabierze młode jest bardzo prawdopodobne, że zabije tym samym jego matkę. Samiec również często ginie podczas próby ochrony samicy i swoich młodych. Niski wskaźnik urodzeo stanowi także poważny problem. Inny znaczący wpływ na populacje gibonów ma fragmentacja lasów. Ogranicza ich migracje, co oznacza, że nie mogą się przemieszczad na nowe terytoria i tworzyd nowych par. Z tego powodu często występuje chów wsobny, który jest szkodliwy dla zdrowia i przyszłości zarówno poszczególnych osobników jak i gatunków. PROJEKTY Obok szerzenia wiedzy o zagrożeniach na jakie narażone są małpy człekokształtne, EAZA ma również na celu pozyskanie środków finansowych na wsparcie projektów ochroniarskich. Od połowy 2011 roku zapraszamy do składania wniosków o dotacje z powołanego przez EAZA Funduszu Ochrony Małp Człekokształtnych. Szczegółowe informacje na temat procesu selekcji, jak również
ostatecznego terminu składania projektów, będą zamieszczone na stronie www na początku 2011 roku. Projekty, które zdobędą dotacje obejmą ochroną wszystkie gatunki małp człekokształtnych i zajmą się wszystkimi problemami, którym poświęcona jest ta kampania. Jeśli osiągniemy nasz cel, czyli zbierzemy 1 000 000, to będziemy mogli znacząco i długofalowo wspomóc dalsze przetrwanie małp i ich naturalnych siedlisk. Wybraliśmy cztery projekty jako przykłady działao, które wspierane będą ze środków funduszu na rzecz ochrony małp człekokształtnych. FFI Cao Vit Gibbon - Projekt ochrony gibona wschodniego czarnego - poświęcony zagrożonym siedliskom gibona w Chinach. Kinabatangan - Program Ochrony Orangutanów - działający w celu zapewnienia długoterminowego przetrwania orangutanów na Borneo. Awely Green Caps - poświęcony polowaniu i handlowi szympansami bonobo w Demokratycznej Republice Kongo. Rezerwat Biosfery Dja - ukierunkowany na zagrożenia dotykające szympansy i goryle w Kamerunie. FFI CAO VIT GIBBON - PROJEKT OCHRONY GIBONA WSCHODNIEGO CZARNEGO Na świecie pozostało mniej niż 100 osobników gibona wschodniego czarnego (Nomascus n. nasutus). Z tego powodu został on zakwalifikowany do kategorii CR krytycznie zagrożony wyginięciem według klasyfikacji IUCN i jest jednym z najbardziej zagrożonych naczelnych na świecie. Niezbędne jest podjęcie pilnych działao ochroniarskich dla tego gatunku. Poprzez badania naukowe i bezpośrednią ochronę terenów, na których występują gibony, organizacja Fauna and Flora International (FFI) pomaga społeczności lokalnej rozwijad hodowlę roślin do wytwarzania biogazów. Rośliny te nawożone są odchodami trzody chlewnej. FFI wspomaga też budowę pieców zużywających paliwo wytwarzane z wyżej wymienionych roślin. Działania te mają na celu uniezależnienie mieszkaoców od paliwa pozyskiwanego z drewna lokalnych lasów co, razem z wypasem zwierząt gospodarskich, stwarza duże zagrożenie dla środowiska naturalnego i występujących tam gibonów. Jakie działania podejmuje FFI w ramach projektu ochrony gibonów? Organizacja FFI współpracowała z rządowymi agencjami zajmującymi się leśnictwem i ze społecznościami lokalnymi, w celu zmniejszenia zagrożeo dotykających populacje gibonów oraz zapewnienia możliwości natychmiastowej ich ochrony. W Wietnamie wstępna strefa ochronna została uzgodniona przez miejscowe władze, a umowy dotyczące ochrony przyrody podpisane zostały przez lokalnych mieszkaoców. Utworzone grupy patroli społecznych otrzymały swoje siedziby w Wietnamie i Chinach. Nadzorowane są one przez władze lokalnej agencji leśnictwa. W Wietnamie badania różnorodności biologicznej, badania społeczno - ekonomiczne oraz konsultacje z zainteresowanymi stronami doprowadziły do utworzenia rezerwatu gibona wschodniego czarnego. Powierzchnia rezerwatu wyniosła 1600 ha przyległych do granicy z Chinami. W sierpniu 2009 roku oficjalnie potwierdzono rozszerzenie terenu lasu chronionego o kolejne 6500 ha. Jakie cele przyświecają projektowi? 1. Ochrona populacji gibonów i ich siedlisk. 2. Wsparcie lokalnych społeczności w uniezależnianiu się ich od zasobów pozyskiwanych z lasów i rozwój alternatywnych źródeł utrzymania. 3. Powiększanie wiedzy o ekologii gibonów poprzez badania naukowe. 4. Zwiększenie zainteresowania gibonem wschodnim czarnym i problemami jego ochrony.
5. Odbudowa środowiska naturalnego, w którym występuje gibon wschodni czarny. 6. Polepszenie międzynarodowej współpracy trans granicznej w celu prowadzenia działao ochroniarskich. Jak dostosowad cele organizacji FFI do wytycznych kampanii na rzecz ochrony małp człekokształtnych? Tegoroczna kampania porusza trzy zasadnicze kwestie dotyczące spadku liczebności małp człekokształtnych na świecie: 1. Utrata siedlisk 2. Polowania i nielegalny handel małpami człekokształtnymi 3. Schorzenia i zdrowie małp człekokształtnych Cele projektu FFI wiążą się z wytycznymi kampanii, ponieważ obie inicjatywy koncentrują się na problemach niszczenia i fragmentacji kluczowych środowisk, gdzie występują gibony. Projekt ma na celu wzmocnienie współpracy ze społecznościami lokalnymi. Zaowocuje to zmniejszeniem niszczenia środowiska naturalnego i wspieraniem ich w poszukiwaniach alternatywnych źródeł utrzymania. Do celów FFI należy także rozszerzenie monitoringu ekologicznego na teren Chin, a w przyszłości polepszenie współpracy trans granicznej pomiędzy Wietnamem a Chinami. KINABATANGAN - PROGRAM OCHRONY ORANGUTANÓW Malezyjska prowincja Sabah, położona w północnej części Borneo, jest domem dla 11 000 orangutanów borneaoskich (Pongo pygmaeus morio). Czyni to ją głównym bastionem ochrony tego gatunku. Pomimo to w ostatnich dekadach liczba orangutanów w Sabah dramatycznie spadła. Spowodowane jest to utratą, degradacją i fragmentacją środowiska, głównie na skutek wyrębu lasów, a następnie przekształcania ziemi w grunty rolne. Program Kinabatangan skupia się na istotnym zagrożeniu utraty siedlisk, niezbędnych do przetrwania orangutanów na wolności. Co robi program Kinabatangan? Program ochrony orangutanów kładzie nacisk na koniecznośd utrzymania bogatych siedlisk orangutanów, poprzez zrównoważone zarządzanie terenami leśnymi nie włączonymi do obszarów chronionych. Dlatego niezbędne jest rozwijanie nowoczesnych metod zarządzania środowiskiem i przekazywanie ich społecznościom lokalnym, w celu zapewnienia długoterminowego przetrwania orangutanów w Sabah. Projekt ten realizowany jest na dwóch różnych poziomach: Lokalnie zrozumienie jak orangutany mogą przetrwad w silnie pofragmentowanych lasach, a w przyszłości przywrócenie ekologicznej spójności rezerwatowi Lower Kinabantangan Wildlife Sanctuary, który jest domem prawie 1000 orangutanów. Regionalnie (na poziomie krajowym) tworzenie projektów i pomoc odpowiednich partnerów w realizacji strategii takiego użytkowania ziemi, które respektuje potrzeby ekologiczne orangutanów. Jakie cele ma program Kinabatangan? 1. Zagwarantowanie długoterminowego przetrwania orangutanów w Kinabatangan 2. Monitorowanie trendu zmian głównych populacji orangutanów regionu Sabah 3. Opracowanie dokumentów strategicznych, które będą sprzyjad przetrwaniu orangutanów na terenach nieobjętych ochroną.
Jak dostosowad cele programu do wytycznych kampanii na rzecz ochrony małp człekokształtnych? Tegoroczna kampania porusza trzy zasadnicze kwestie dotyczące spadku liczebności małp człekokształtnych na świeci: 1. Utrata siedlisk 2. Polowania i nielegalny handel małpami człekokształtnymi 3. Schorzenia i zdrowie małp człekokształtnych Ostatnie badania [Hutan] dowodzą, że 65% żyjących obecnie populacji orangutanów występuje na obszarach nie objętych ochroną. Są to lasy, z których pozyskuje się drewno, a obszary wykarczowane wykorzystywane są pod plantacje akacji i palmy olejowej. Podnosi to ryzyko orangutanów na zmniejszenie liczebności ich populacji. Oprócz tego, takie użytkowanie lasów powoduje konflikty pomiędzy między małpami a człowiekiem. Fragmentacja populacji i izolacja zwierząt zagrażają prawidłowej wymianie genetycznej i skutkują lokalnym wymieraniem. Orangutany stają się także bardziej wrażliwe na katastrofy naturalne i spowodowane przez działalnośd człowieka. Projekt Kinabatangan zajmuje się środowiskiem naturalnym leżącym na obszarach nie objętych ochroną i losem populacji żyjących tam orangutanów. Jego główną rolą jest zapewnienie przyszłości dzikim orangutanom żyjącym na Borneo. AWELY GREEN CAPS W północnowschodnim Kongo szympansy bonobo (Pan paniscus) narażone są na wiele zagrożeo, takich jak polowania na mięso, handel i dewastacja siedlisk. Dlatego w celu dalszej ich ochrony w Kongo organizacja Awely stworzyła własny program - Green Caps. Czym zajmuje się program Green Caps? Awely rozpoczęła program w 2008 roku w prowincji Equateur (w południowej części miasta Basankusu). Działania te podjęte zostały przy współpracy z Twycross ZOO i francuską firmą odzieżową Bonobo. Obszar programu obejmuje 12 000 km² gęstego lasu (Ikae i Lofale), gdzie szympansy bonobo żyją w naturalnym, lecz niechronionym środowisku. W regionie tym mieszkają jedni z najbiedniejszych ludzi na świecie, którzy aby przetrwad polują na bonobo. Uzyskane w ten sposób mięso jest w takim samym stopniu przez nich konsumowane, jak i sprzedawane na czarnym rynku oraz w dole rzeki, w stolicy prowincji Mbandaka. Celem programu Green Caps jest zmniejszenie zależności lokalnej ludności od handlu mięsem pochodzącym z nielegalnych polowao. Uczestnicy programu pochodzą z odległych wiosek leżących na terenie objętym projektem. Pracując razem z kłusownikami, sprzedawcami mięsa i władzami lokalnymi, poprzez edukację i sesje treningowe uczą jak tworzyd i wykorzystywad alternatywne źródła dochodów. Jakie są cele programu? 1. Poznanie skali handlu mięsem dzikich zwierząt w prowincji Equateur w Kongo (prace w toku). 2. Rozpoczęcie mikro-projektów gospodarczych, które będą alternatywą dla handlu mięsem; pomoże to złagodzid negatywny wpływ na lokalną florę i faunę. 3. Zmiana nastawienia ludzi do bonobo i do polowao na mięso, poprzez edukację i wdrożenie planu Ambasador Bonobo". 4. Stworzenie infrastruktury weterynaryjnej na potrzeby poprawy hodowli zwierząt gospodarskich. W ten sposób uniezależni się mieszkaoców od mięsa dzikich zwierząt.
Jak dostosowad cele programu do wytycznych kampanii na rzecz ochrony małp człekokształtnych? Kampania na rzecz ochrony małp człekokształtnych koncentruje się na się trzech głównych problemach, które są powiązanie ze spadkiem liczebności małp w ich środowisku naturalnym. 1. utrata siedlisk 2. polowania i nielegalny handel zwierzętami 3. choroby małp i ich zdrowie Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej, a zwłaszcza populacji szympansa bonobo jest głównym założeniem programu Green Caps. Cel ten może zostad osiągnięty jedynie przy stałej współpracy pomiędzy lokalnymi władzami i społecznościami, których przetrwanie zależy od zasobów naturalnych lasów. W celu zaproponowania alternatywy dla polowao na mięso dzikich zwierząt, Avely wdraża plan mikro-projektów gospodarczych dla tego regionu Kongo. Celem projektu jest w szczególności stworzenie infrastruktury weterynaryjnej. Ma ona poprawid kondycję zdrowotną żywego inwentarza, przez co zmniejszy się ilośd polowao na szympansy bonobo. Niestety, obecnie szczepienia zwierząt gospodarskich nie są ogólnie dostępne lub są bardzo rzadko wykonywane. Prowadzi to do wysokiej śmiertelności tych zwierząt i zniechęca lokalne społeczności do ich dalszej hodowli. REZERWAT BIOSFERY DJA Rezerwat biosfery DJA wspiera zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi Kamerunu. W szczególności dotyczy to małp człekokształtnych, mieszkaoców wiosek, przyrody i ekosystemów. Ludnośd mieszkająca w sąsiedztwie rezerwatu żyje za mniej niż 1 $ dziennie. Dlatego też nielegalne polowania na krytycznie zagrożone wyginięciem goryle nizinne zachodnie i zagrożone szympansy są głównym problemem w tym regionie. Czego dotyczy projekt prowadzony przez rezerwat biosfery DJA? Projekt ma zapewnid lokalnym społecznościom zajęcia generujące zyski, które zastąpią im przychód pochodzący z niekontrolowanych i nadmiernych polowao na mięso dzikich zwierząt. Celem projektu jest osiągnięcie korzyści przez co najmniej 35 społeczności zamieszkujących północną i wschodnią częśd rezerwatu biosfery DJA oraz upewnienie się, że ich źródła utrzymania nie wpływają negatywnie na region, w szczególności na zwiększenie liczby nielegalnych polowao na małpy. Jakie są cele projektu? 1. Prowadzenie badao naukowych 2. Wdrożenie zrównoważonej gospodarki łowieckiej i walka z kłusownictwem 3. Dalszy rozwój lokalnej gospodarki i zbadanie alternatywnych źródeł dochodów 4. Prowadzenie edukacji ochroniarskiej 5. Oszacowanie, jakie znaczenie ma ochrona małp człekokształtnych w gospodarce leśnej 6. Wspieranie egzekwowania prawa i programów antykorupcyjnych Jak projekt łączy swoje cele z kampanią na rzecz ochrony małp człekokształtnych? Kampania na rzecz ochrony małp człekokształtnych kieruje się trzema głównymi problemami, które są powiązanie ze znikaniem małp ze środowiska naturalnego. 1. utrata siedlisk 2. polowania i nielegalny handel zwierzętami
3. choroby małp i ich zdrowie Nadrzędną kwestią projektu jest zapobieganie kłusownictwu i w tym zakresie projekt ten wiąże swoje cele z celami kampanii na rzecz ochrony małp człekokształtnych. Główne wyzwania można nakreślid jako: 1. Zwiększenie udziału mieszkaoców terenów leśnych (północnych i wschodnich terenów rezerwatu) w programach, inicjatywach i instytucjach ochroniarskich; 2. Zrozumienie procesów ekologicznych i związku pomiędzy nimi a działaniem człowieka, ograniczane dotychczas przez brak nowych pomysłów, alternatywnych perspektyw, naukowych odkryd i szerszego widoku na ochronę ekosystemów; 3. Niezrównoważona eksploatacja zasobów naturalnych napędzana jest przez brak postrzegania rozwiązao alternatywnych. Można jednak zakładad, że mieszkaocy terenów leśny, zdając sobie sprawę z rosnącego niedoboru niektórych gatunków, zostaną zachęceni do szukania alternatywnych rozwiązao. Projekt ten odnosi się zatem do problemów, które ograniczają wpływ innych projektów ochroniarskich na życie mieszkaoców. Brak efektywnej komunikacji, prostych przekazów, zrozumienia potrzeb, obaw i ograniczeo lokalnej społeczności uniemożliwiły wprowadzenie praktycznych i możliwych do wykonania działao. DOŁĄCZ DO KAMPANII Jeśli Twoja instytucja jest członkiem EAZA możesz wypełnid arkusz zgłoszeniowy na internetowej stronie kampanii, aby stad się jej oficjalnym uczestnikiem. Oczekujemy chodby minimalnej aktywności oraz zorganizowania wystaw, które zwrócą uwagę zwiedzających na problemy ujęte w kampanii. Wierzymy też, że wszyscy uczestnicy kampanii podejmą wyzwanie i będą zbierad fundusze na fundację wspierającą ochronę małp człekokształtnych. Kampania postawiła sobie za cel zgromadzenie 1 miliona na potrzeby powołanej przez EAZA fundacji Ape Conservation Fund. Umożliwi ona udzielanie stałego wsparcia różnym projektom. Ten ambitny cel można osiągnąd, jeśli 300 instytucji lub osób prywatnych zbierze po 3333. Każdej instytucji, która osiągnie wyznaczone cele w kampanii będą przyznawane certyfikaty. Także osoby indywidualne zapraszamy do podjęcia wyzwania w The 3333 Challenge, gdyż i one będą mogły otrzymad nagrodę. Uczestnicy kampanii mogą zostad nagrodzeni w następujących kategoriach: Brąz za zebranie 3333 Srebro za zebranie 6666 Złoto za zebranie 9999 Dla celów kampanii jest niezwykle ważne, aby jej uczestnicy mieli pełne wsparcie zarządu swojej instytucji. Z tego powodu, obok zgłoszenia on-line wypełnionego przez osobę, która będzie reprezentowad swoją instytucję, wymagany jest także list podpisany przez dyrektora tej instytucji przesłany faksem, bądź drogą elektroniczną. Po dopełnieniu formalności zostanie przesłane hasło dostępu do materiałów kampanijnych udostępnionych na stronach kampanii.