Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem

Transkrypt

1 Jednostka modułowa: Kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia sobie ze stresem

2 TEMAT: SYTUACJE PROBLEMOWE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

3 PROBLEM Problem (wg J. Kozieleckiego) jest rodzajem zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązad za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Rozwiązanie jego jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy przedmiotu.

4 CEL + PRZESZKODA = PROBLEM

5 Cechy charakterystyczne problemu jest wywołany lub wywołuje stan napięcia, inaczej jest to stan zakłócenia; jego odczuwanie jest subiektywnym stanem danego człowieka; jego rozwiązanie wymaga zdobycia nowej wiedzy lub ustalenia nowych sposobów postępowania; problemy są zadaniami, które mogą byd rozwiązane wieloma sposobami.

6 Rodzaje problemów orientacyjne (poznawcze) - powstałe w trakcie gromadzenia informacji, decyzyjne - powstałe w trakcie podejmowania decyzji, wykonawcze - powstałe w trakcie wykonywania zadao.

7 Przyczyny problemów nie ma przeszkód, ale cele są niejasne, np. mamy pieniądze, ale nie wiemy, jak je wydad, nie ma przeszkód, ale cele są sprzeczne, np. mamy pieniądze, ale nie wiemy, czy mamy je przeznaczyd na kształcenie, zakupy czy pokrycie kosztów wycieczki,

8 Przyczyny problemów cel jest jasny, ale występują przeszkody materialne, niematerialne, indywidualne, społeczne, organizacyjne, systemowe lub inne, np. chcemy odbyć wycieczkę dookoła świata, ale brak nam pieniędzy, cel jest niejasny i występują przeszkody, np. chcemy coś zmienić, ale nie wiemy jak.

9 Wniosek Aby rozwiązad problem, należy zmienid lub dookreślid cel lub usunąd przeszkody. Ludzie częściej zmieniają cele niż usuwają przeszkody.

10 Dostrzeganie problemu Dostrzeganie problemu może byd o wiele trudniejsze niż jego rozwiązanie. Istnieje wiele przyczyn niedostrzegania problemów.

11 ROZUMIENIE PROBLEMU Aby zrozumied problem,kluczowym znaczeniem jest koncentracja na właściwej informacji. Jeśli odwołamy się do zagadki i założymy, że najistotniejsze w niej jest to ile osób wsiada i wysiada do autobusu, to skupimy uwagę na informacji,która okaże się nieistotną. Informacja ta w rzeczywistości odwraca uwagę od informacji istotnej.

12 Przyczyny niedostrzegania problemów Bagatelizowanie problemów i wiara, że same się rozwiążą problem się sam rozwiąże, należy sobie uświadomid, że problemy mają tendencję do nasilania się i rozprzestrzeniania, przekształcania się w konflikty czy też eksplodowania w najmniej oczekiwanym miejscu i czasie. (Np. konflikt interpersonalny w pracy)

13 Przyczyny niedostrzegania problemów niezauważanie problemów, aby ich nie rozwiązywad dzięki takiej postawie unikamy odpowiedzialności za ich istnienie, ( Jak to zauważę, będę musiał się tym zająd. ) niedostrzeganie problemów z lęku, że zostaniemy ukarani skoro masz problemy, to je rozwiązuj, ( Jak to zauważę, to obetną mi premię. )

14 Przyczyny niedostrzegania problemów niezauważanie, że coś jest problemem, gdyż brak nam wrażliwości lub ciekawości poznawczej, ( nie dostrzegałem tego ) niedostrzeganie problemów z lęku przed oceną skoro masz problem, to znaczy, że jesteś gorszym pracownikiem, unikając problemu poprawiamy sobie samopoczucie. ( u mnie jest zawsze wszystko w porządku )

15 Zadanie Pani Ewa ma 70 lat, mieszka sama w dużym mieście. Zajmuje mieszkanie w starym budownictwie na parterze. Jest wdową, jedyny syn mieszka w innym mieście i rzadko odwiedza matkę. Pani Ewa czuje się osamotniona. Z powodu złego stanu zdrowia nie opuszcza samodzielnie swojego mieszkania. Osobą utrzymującą kontakt z Panią Ewą jest opiekunka, która przychodzi do niej trzy razy w tygodniu na 2 godziny. Większośd czasu Pani Ewa spędza w oknie przyglądając się życiu innych osób. Sąsiedzi uznają ją za osobę wścibską, kontrolującą ich życie. Zdarzają się sytuacje, kiedy Pani Ewa zaczepia dzieci, bawiące się pod jej oknami i wypytuje o szkołę, rodzinę itp. Pani Ewa chciałaby wychodzid na spacery. Zidentyfikuj problem, potrzeby i zaproponuj jego rozwiązanie.

16 TEMAT: Fazy rozwiązywania problemów

17 Fazy procesu rozwiązywania problemów: Myślenie służące rozwiązywaniu problemów jest procesem przebiegającym przez stałe etapy (fazy)

18 Fazy procesu rozwiązywania problemu I. Odczucie problemu II.Definiowanie problemu IV. Wybór rozwiązania III.Poszukiwanie rozwiązao V. Realizacja VI. Ocena realizacji

19 Fazy procesu rozwiązywania problemów: I. Odczucie problemu. O tym, jakie sytuacje odczuwamy jako problemowe decyduje to, czego szukamy, jakie są nasze motywacje i to, co już wiemy.

20 Fazy procesu rozwiązywania problemów: II. Definiowanie problemu polega na określeniu, na czym właściwie polega trudnośd. Wielu specjalistów twierdzi, że przy rozwiązywaniu problemów najważniejsze jest jego właściwe zdefiniowanie.

21 Fazy procesu rozwiązywania problemów: III. Poszukiwanie rozwiązao. Mając sformułowany problem szukamy informacji, których nam brak do znalezienia rozwiązania. Gromadzimy pomysły innych osób, a także wytwarzamy własne pomysły rozwiązao problemu.

22 Fazy procesu rozwiązywania problemów: IV. Wybór rozwiązania. Zazwyczaj do rozwiązania danego problemu znajdujemy kilka rozwiązao, ale nie każde z nich nadaje się do realizacji. Wybór zależy od szeregu uwarunkowao właściwych dla danego problemu i sytuacji. Poprzez wnikliwą analizę lub próby praktyczne można doprowadzid do wyboru optymalnego rozwiązania.

23 Fazy procesu rozwiązywania problemów: V. Realizacja. Wprowadzenie w życie wybranego pomysłu rozwiązania problemu prowadzi do usunięcia różnicy między obecnym a pożądanym stanem bądź do zmniejszenia tej różnicy (łagodzenie problemu).

24 Fazy procesu rozwiązywania problemów: VI. Ocena realizacji rozwiązania polega na ustaleniu różnicy pomiędzy rezultatem osiągniętym w wyniku podjętych działao a stanem pożądanym celem, który chcemy osiągnąd. Ocena pozwala wyciągnąd wnioski, które ułatwiają pokonywanie podobnych i nowych trudności. Podstawą oceny są przyjęte wskaźniki.

25 TEMAT: Przeszkody w rozwiązywaniu problemów

26 Czynniki utrudniające definiowanie problemu: sztywnośd myślenia brak elastyczności, stereotypy np. bije to znaczy, że kocha nadmiar informacji zbędnych zbyt dużo informacji również nie sprzyja, brak nastawienia badawczego nieumiejętnośd poszukiwania, brak ciekawości, brak wrażliwości na problemy chłód emocjonalny.

27 Schemat działania zorganizowanego Zgodnie z zasadami działania zorganizowanego, każde działanie, a więc również związane z rozwiązywaniem problemów powinno obejmowad następujące etapy: I Przygotowanie II Realizacja III Ocena

28 Schemat działania zorganizowanego Etap I Przygotowanie, czyli preparacja działao, na które składa się: - ustalenie celów możliwie po wcześniejszym rozpoznaniu, - ustalenie zasobów, jakimi możemy się posługiwad w naszym działaniu (materialnych, ludzkich, finansowych), - ułożenie planu działania, czyli ustalenie sposobu osiągnięcia celów.

29 Schemat działania zorganizowanego Etap II Realizacja działao, czyli wdrożenie zaplanowanych działao. Etap III Ocena skutków działania, czyli sprawdzenie stopnia osiągnięcia celów. Narzędziem oceny może byd między innymi powtórne rozpoznanie (diagnoza).

30 Sprawne działanie Zgodnie z zasadami prakseologii, czyli teorii sprawnego działania, powinno się ono charakteryzowad: - skutecznością (cel zrealizowany), - użytecznością (działanie przynosi korzyści), - ekonomicznością (działanie oszczędzające środki), - racjonalnością (działanie zgodne z rozsądkiem).

31 TEMAT: Inteligencja a rozwiązywanie problemów dr Stefan M. Marcinkiewicz

32 Zdolnośd to... Zdolnośd to taka właściwośd psychiczna, która warunkuje pomyślne rezultaty działania.

33 Inteligencja Specyficzną zdolnością odnoszącą się do sfery intelektualnej jest inteligencja. Kojarzymy inteligencję z sukcesami w szkole, awansami w pracy i odpowiednim postępowaniem w stosunku do innych itp. Od dziecka zdobywamy wiedzę na temat naszych zdolności. Nie jest ona jednoznacznie rozumiana przez psychologów. Zazwyczaj traktowana jest jako cecha, pewien aspekt osobowości wyjaśniający, dlaczego ludzie postępują w sposób adaptacyjny i nowatorski.

34 Inteligencja Inteligencja - zdolnośd jednostki do zrozumienie świata oraz pomysłowośd w radzeniu sobie z jego wyzwaniami; oznacza trafną orientację w świecie, skuteczne rozwiązywanie problemów (przystosowanie się do swojego środowiska, korzystanie z doświadczeo, wybieranie odpowiednich strategii postępowania itd.). (D. Wechsler)

35 Teorie inteligencji Większośd psychologów się zgadza, że inteligencja stanowi poznawczą podstawę osiągnięd szkolnych i wiąże się: z rozumieniem złożonych idei, skutecznym przystosowaniem się do otoczenia, uczeniem się na podstawie doświadczenia, rozumowaniem i rozwiązywaniem problemów. Nie ma jednak między psychologami zgody co do natury i źródeł inteligencji.

36 Zdolności umysłowe wg L. Thurstone a Amerykaoski psycholog Louis Thurstone sugerował istnienie dziewięciu odrębnych czynników, które nazwał podstawowymi zdolnościami umysłowymi. Dowodził, że możemy uzyskiwad wysokie wyniki w zakresie płynności słownej (np. szybko rymowad), ale nie podnosi to skuteczności rozwiązywania zadao matematycznych. Jednakże między poszczególnymi zdolnościami występuje pewien związek. Np. osoba obdarzona zdolnościami rozumowania ma większą szansę posiadanie bogatego słownika i wyższych zdolności matematycznych.

37 Podstawowe zdolności umysłowe

38 Teoria inteligencji wielorakiej Gardnera Howard Gardner postuluje istnienie siedmiu rodzajów inteligencji, a każdy uznaje za odrębną inteligencję. Każda inteligencja ma jego zdaniem odrębne podłoże nerwowe w różnych obszarach mózgu. Rodzaje inteligencji: inteligencja językowa, Inteligencja logiczno-matematyczna, umiejętności przestrzenno-relacyjne, inteligencja muzyczna, umiejętności motoryczne, umiejętności interpersonalne (wrażliwośd interpersonalna)., talenty intrapersonalne (wrażliwośd intrapersonalna).

39 Rozkład ilorazu inteligencji w populacji Źródło: Zimbardo, 1999, s.5

40 Czy inteligencję dziedziczymy? (źródło: Zimbardo, 1999, s. 568) Korelacje ilorazu inteligencji Bliźnięta jednojajowe - wychowywane razem - wychowywane osobno 0,86 0,72 Bliźnięta dwujajowe - wychowywane razem 0,60 Rodzeństwo -wychowywane razem -wychowywane osobno 0,47 0,24 Rodzic/dziecko 0,40 Przybrany rodzic/dziecko 0,31 Kuzyni 0,15

41 Związki pomiędzy dziedzicznością, środowiskiem a ilorazem inteligencji najniższa klasa społeczna (źródło: Zimbardo, 1999, s. 569) najwyższa klasa społeczna średni I.I. ojców średni I.I. synów Badania z lat 70 XX wie

42 Inteligencja emocjonala Peter Salovey i John Mayer teoria inteligencji emocjonalnej, spopularyzowana przez Daniela Golemana. Umiejętności społeczne i emocjonalne stanowią pewien rodzaj inteligencji. Inteligencja emocjonalna (IE) przypomina wyróżnione przez Gardnera umiejętności intrapersonalne i interpersonalne. Teoria IE zakłada, że orientacja w uczuciach własnych i cudzych zostaje wyuczona w dzieciostwie.

43 Inteligencja emocjonalna Wiąże się z takimi umiejętnościami jak: samoświadomośd, samokontrola, empatia, sztuka dobrego słuchania, rozwiązywanie konfliktów, współpraca.

44 TEMAT: Cele i wartości polityki społecznej

45 Polityka społeczna Polityka społeczna działania paostwa oraz innych ciał publicznych i sił społecznych, które zajmują się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich (zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy).

46 Cele polityki społecznej bezpieczeostwo socjalne, które obejmuje zapewnienie dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego (choroba, inwalidztwo, starośd, śmierd, bezrobocie) inwestycje w człowieka tworzenie równych szans rozwoju ludzi, kształcenie młodego pokolenia (są czynnikiem rozwoju ekonomicznego sprawiając, że wartości socjalne uzależnione są od polityki gospodarczej)

47 Cele polityki społecznej pokój społeczny jest podstawą stabilizacji życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji różnic między ludźmi. Wartośd pokoju społecznego rośnie wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej; życie rodzinne akcentowanie życia rodzinnego oznacza powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia bezpieczeostwa na podstawie więzi emocjonalnych i uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze strony osób i instytucji.

48 Wartości polityki społecznej Wartości podstawowe Wartości ostateczne Wartości codzienne

49 Wartości podstawowe wartości podstawowe - zalicza się do nich wolnośd, życie, równośd, sprawiedliwośd, prawda, solidarnośd. Uważa się, że są one niezbędne dla rozwoju człowieka i stanowią fundament porozumienia społecznego. Mogą one czynid życie godnym i cennym, mają przede wszystkim wymiar społeczny i instytucjonalny.

50 Wartości ostateczne b) wartości ostateczne - mogą mied charakter religijny i poza religijny. Wiążą się z celami jakie stawia sobie jednostka. SACRUM czyli: Bóg, siła wyższa. PROFANUM - wymiar humanistyczny, przypisuje im się głównie funkcje związane z poszukiwaniem sensu życia, inspiracjami życiowymi i celami do których człowiek dąży.

51 Wartości codzienne c) wartości codzienne - odnoszą się do sfery zwykłych ludzkich spraw, i wiążą się z kontaktami ludzi zarówno na poziomie interpersonalnym jak i międzygrupowym, przedmiotami wartościowania w polityce społecznej są najczęściej: - stosunki społeczne - stan zaspokojenia potrzeb - instytucje społeczne - relacje między człowiekiem a przyrodą.

52 Zasada subsydiarności Warunkiem realizacji tych celów jest aktywnośd ludności w tworzeniu warunków do zaspokajania własnych potrzeb. Bez tego nie można zaspokajad ogółu potrzeb społecznych i indywidualnych, nawet najbogatsze paostwo nie może wyręczad obywateli, bo nie ma na to niezbędnych środków. Stosowana jest więc tzw. zasada pomocniczości (subsydiarności), a nie wyręczanie w kształtowaniu warunków bytu ludności.

53 TEMAT: Pojęcie kwestii społecznej

54 Kwestia społeczna a problem społeczny W języku potocznym słowo kwestia znaczy tyle, co problem. W nauce polityki społecznej terminem problem społeczny określa się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w życiu zbiorowym.

55 Kwestia społeczna a problem społeczny Kwestie społeczne to te problemy społeczne, które: są szczególnie dotkliwe, są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeostwo do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych, nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzi,

56 Charakterystyczne cechy kwestii społecznych Charakterystyczne cechy kwestii społecznych: występowanie na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin, utrwalającym się upośledzeniem poszczególnych środowisk i kategorii ludności, piętrzącymi się konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeostwa.

57 Różna dolegliwośd kwestii społecznych UMIARKOWANY INTENSYWNY KRYTYCZNY Dyskomfort mieszkaniowy Brak samodzielnego mieszkania Bezdomność Niedostatek Bieda Nędza Bezrobocie Długotrwałe Chroniczne czasowe bezrobocia bezrobocie Stygmatyzacja Marginalizacja Wykluczenie Niepewność Uzależnienie od pomocy Bezradność

58 Źródła kwestii społecznych Źródła kwestii społecznych tkwią nie na zewnątrz, lecz wewnątrz społeczeństwa w mechanizmach życia zbiorowego, które generują deprawację i poniżenie szerokich rzesz ludności.

59 Asymetria jako źródło kwestii społecznych nie rozwój gospodarczy, lecz asymetryczne przekształcenia w działaniach gospodarczych tworzyd mogą kwestie społeczne, te asymetryczne przekształcenia w rozwoju gospodarczym, które rodzą zagrożenia społeczne, przyczyniają się jednocześnie do powstawania kwestii społecznych, nie każda asymetria w gospodarce wywołuje kwestię społeczną.

60 Zagrożenie Zagrożenie społeczne oznacza możliwośd degradacji ludzi, dlatego rozwiązanie kwestii społecznych dotyczy człowieka i działao nie tylko ograniczających zagrożenie, lecz i humanizujących sferę gospodarczej aktywności.

61 Wymiary kwestii społecznych Kwestie społeczne występują w różnych wymiarach: - lokalnym, - narodowym, - globalnym.

62 Najistotniejsze kwestie społeczne W chwili obecnej jedną z najważniejszych kwestii społecznych w Polsce jest ubożenie ludności, bezrobocie, brak mieszkao, ochrona zdrowia i edukacja.

63 TEMAT: Struktura pomocy społecznej

64 Struktura pomocy społecznej Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie na zasadzie partnerstwa z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Można więc wyróżnid trzy sektory tej pomocy: - sektor I publiczny, - sektor II prywatny, - sektor III non-profit.

65 Sektor I publiczny ADMINISTRACJA PUBLICZNA RZĄDOWA SAMORZĄDOWA Centralna Terenowa Wojewódzka Powiatowa Gminna Minister właściwy, ds. zabezpieczenia społecznego/ Departament Pomocy i Integracji Społecznej wojewoda wydział polityki społecznej marszałek województwa/ regionalny ośrodek pomocy społecznej starosta/ powiatowe centrum pomocy rodzinie wójt, burmistrz, prezydent/ ośrodek pomocy społeczne (gminny, miejski)

66 Instytucja pomocy publicznej Instytucjom sektora publicznego tym podlegają różne inne instytucje, tj.: - domy pomocy społecznej, - środowiskowe domy samopomocy, - świetlice środowiskowe i terapeutyczne, - ośrodki pomocy dzieciom i rodzinie, - hostele,

67 Instytucje pomocy publicznej - noclegownie, - ośrodki adaptacyjne, - kluby młodzieży niepełnosprawnej, - ośrodki usług opiekuoczo-terapeutycznych, - punkty opieki, - domy dziecka, - rodzinne domy dziecka itp.

68 Sektor II prywatny W Polsce dopiero się rodzi prywatny sektor (komercyjny) świadczący usługi opiekuoczo-socjalne. Stopniowo powstają zakłady usług opiekuoczosocjalnych zakładane przez osoby fizyczne lub osoby prawne, np. prywatne domy opieki. Sektor prywatny może zostad poszerzony o sprywatyzowane placówki pomocy społecznej.

69 Sektor III non-profit Organizacje pozarządowe Fundacje Stowarzyszenia Związki Mogą mied zasięg: krajowy lokalny międzynarodowy

70 TEMAT: Psychospołeczne uwarunkowania pracy opiekuoczej

71 Aspekt społeczny pracy opiekuoczej Narastanie problemów opieki jest wynikiem wielu procesów przemian demograficznych, ekonomicznych, politycznych, jak też przemian w rodzinach. Wszystkie te procesy prowadzą do zwiększenia liczby osób, które nie mogą sobie poradzid w sytuacji choroby.

72 Przemiany życia społecznego Przemiany życia społecznego w Polsce w wyraźny sposób ograniczyły możliwości opiekuocze tradycyjnych grup społecznych: rodzin, sąsiadów, którzy do niedawna stanowili naturalne systemy opieki i wsparcia.

73 Rodziny ograniczyły swoją dzietnośd, wyraźnie wzrosła liczba 1 2-osobowych gospodarstw domowych, nastąpiła zmiana stylu życia młodego pokolenia, w rodzinach często muszą pracowad wszyscy dorośli, aby się utrzymad.

74 Sąsiedzi nastąpił rozpad więzi sąsiedzkiej, powodujący, że nie można liczyd na opiekę i wsparcie sąsiadów.

75 Skutki przemian: koniecznośd szczegółowego rozpoznawania problemów społecznych, koniecznośd wsparcia instytucjonalnego działao opiekuoczych, koniecznośd przygotowania różnych grup zawodowych do wymagao rzeczywistości społecznej.

76 Sytuacja choroby Długotrwała choroba, niepełnosprawnośd prowadzą do ograniczenia możliwości życiowych, a tym samym udziału w życiu społecznym. Uruchamiane są wówczas mechanizmy prowadzące do marginalizacji i wykluczenia. Podstawową zasadą organizowania pomocy w szczególności dla osób starych, chorych, niepełnosprawnych jest pozostawianie ich jak najdłużej w naturalnym środowisku.

77 Opieka jako forma pomocy Opieka to zindywidualizowana działalnośd, obejmująca te wszystkie sytuacje życiowe, w których ludzie nie są w stanie sami poradzid sobie w obliczu nieszczęścia, choroby i innych zdarzeo losowych.

78 Cechy opieki zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego, ciągłośd opieki, bezinteresownośd opieki, stosunek opiekuoczy, odpowiedzialnośd opiekuna za podopiecznego (kompensacja podmiotowa, przedmiotowa).

79 Wychowawczy sens opieki Opieka zyskuje walory wychowawcze, jeżeli kieruje się podstawowymi normami wychowania i wywołuje u podopiecznych korzystne zmiany.

80 Opiekun świadomy ma świadomośd podstawowych wartości wychowania i możliwośd ich realizacji w działaniu, może przekształcad sytuacje opiekuocze w opiekuoczo-wychowawcze i stosuje w tym celu metody wychowania, charakteryzuje go pozytywna postawa wychowawcza.

81 Właściwa postawa opiekuna odpowiedzialności, sumienności i rzetelności w wykonywaniu obowiązków zawodowych, odpowiedzialności za poziom własnej wiedzy i umiejętności zawodowych (motywacja pracy nad sobą), empatii wobec klienta, odpowiedzialności za skutki własnych decyzji i zachowao w kontakcie z klientem,

82 Właściwa postawa opiekuna komunikatywnośd, szacunku i tolerancji dla indywidualności i odrębności podopiecznego, zachowaniach etycznych wobec innych osób.

83 Wymagania psychofizyczne zawodu Opiekuna/Opiekunki dobry stan zdrowia psychofizycznego, zainteresowania społeczne i pedagogiczne, odpornośd na stres w sytuacjach trudnych, zrównoważenie emocjonalne, zdolnośd do samodzielnego podejmowania decyzji, zdolności organizacyjne.

84 TEMAT: Źródła i poziomy stresu Stefan M. Marcinkiewicz

85 Stres w pracy zawodowej Każda praca, której specyfika wiąże się z kontaktem z drugim człowiekiem wytwarza napięcia nerwowe, czyli jest źródłem stresu. W takim wypadku istotne staje się umiejętnośd radzenia sobie z napięciami, czyli radzenia sobie ze stresem. 85

86 Biochemiczne podstawy stresu Podstawą fizjologiczną stresu jest szereg reakcji zachodzących w organizmie, które nazwano reakcją walcz lub uciekaj.

87 Mobilizacja organizmu W organizmie, aby się szybko zmobilizowad walki lub ucieczki, występuje zbiór takich reakcji jak: z mózgu: ciało migdałowate wysyła sygnał do wzgórza, przysadka nadnercza wydziela hormon- adrenalinę, szybkie bicie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wątroba wydziela do krwi więcej cukru, wzrost częstotliwości oddychania, organizm pobiera więcej tlenu, trawienie ulega spowolnieniu, a krew z narządów wew. dopływa do mięśni, następuje zaopatrzenie dużych mięśni w znajdujący się w krwi w cukier, czego efektem jest napięcie mięśni, źrenice rozszerzają się dopuszczając więcej światła, pocenie się, aby ochłodzid ciało. 87

88 Psychiczne skutki reakcji biochemicznej zwiększona koncentracja, zwiększona wrażliwośd wszystkich zmysłów, przyspieszenie procesów myślowych, polepszenie pamięci.

89 Stres jako reakcja na zmianę Stres jest normalną reakcją na zmianę, z którą stykamy się w życiu, i w której uczestniczymy. Nowa sytuacja wymaga, byśmy dostosowali sie do nowych warunków. 89

90 Czynniki wywołujące stres stresory: sytuacje zagrażające życiu lub zdrowiu, sytuacje stwarzające zagrożenie dla poczucia własnej wartości, zadania o wysokim stopniu trudności, uczucie braku kontroli nad wydarzeniami, sytuacje pozbawienia wartości lub rzeczy, które są ważne dla funkcjonowania jednostki.

91 Normalny schemat reakcji stresowej

92 Potoczne mniemanie Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub długotrwały.

93 GŁÓWNE TEZY 1. STRES JEST NORMALNĄ REAKCJĄ ZWIAZANĄ Z PROCESAMI ŻYCIA. MOBILIZUJE ORGANIZM DO DZIAŁANIA. 2. BRAK REAKCJI STRESOWEJ OZNACZA ŚMIERD ORGANIZMU.

94 Stan mobilizacji do działania Stres jest niezbędny do tego, aby w ogóle podjąd działanie. Kiedy nas mobilizuje, określamy go mianem stresu korzystnego (eustres). Gdy jest zbyt silny, przekracza optymalny poziom i zaczyna nam szkodzid mówimy o stresie szkodliwym (dystres). 94

95 Eustres i dystres 95

96 TRZY FAZY REAKCJI STRESOWEJ Przyglądając sie ludzkiemu zachowaniu, które zmienią sie pod wpływem narastających emocji, można wyodrębnid trzy fazy reakcji organizmu na stres: mobilizacji (alarmowa), adaptacji (odporności), destrukcji (wyczerpania).

97 Fazy reakcji stresowej

98 Stres przewlekły Gdy człowiek podlega stresowi przez dłuższy czas, zaczyna on nieśd ze sobą niepokojące objawy w różnych sferach funkcjonowania człowieka. Wtedy nie służy organizmowi do konstruktywnej mobilizacji ani do obrony, a zaczyna poważnie szkodzid. 98

99 Objawy stresu przewlekłego reakcje fizyczne organizmu ból głowy drżenie rak zimne ręce nadmierne pocenie sie bóle w klatce piersiowej brak apetytu ból brzucha nudności zaburzenie trawienia podwyższone ciśnienie nadwrażliwośd na bodźce szczękościsk wysypka blady odcieo skóry dreszcze napięcie i bóle mięśni problemy ze snem trudności w oddychaniu 99

100 Objawy stresu przewlekłego w emocjach i myśleniu chwiejnośd emocjonalna niepokój lęk gniew nieracjonalnośd myśli nieufnośd uczucie zmęczenia niecierpliwośd drażliwośd brak tolerancji wobec innych gonitwa myśli obniżona samoocena poczucie bezsilności i braku kontroli nad działaniami pesymizm 100

101 Objawy stresu przewlekłego w zachowaniach wybuchy płaczu stosowanie używek objadanie się szybkie tempo mówienia unikanie kontaktów z ludźmi nerwowe tiki spowolnienie reakcji nerwowośd ruchów prowokowanie konfliktów 101

102 Objawy stresu przewlekłego w sprawności intelektualnej osłabienie pamięci obniżenie efektywności pracy intelektualnej obniżenie tempa pracy intelektualnej częste pomyłki uczucie pustki w głowie trudności w koncentracji 102

103 Skutki stresu przewlekłego Efektem stresu przewlekłego może byd częstsze zapadanie na różnego rodzaju choroby (np. infekcje wirusowe, nadciśnienie, zawał serca). Czasami nadmierny stres jest przyczyną uzależnieo (alkoholizm, narkomania). Ważne jest aby odnaleźd swój konstruktywny, sposób na radzenie sobie ze stresem. 103

104 Różnice indywidualne w reakcji stresowej Ludzie w odmienny sposób reagują na taką samą sytuację. To, co dla jednego jest łatwe, dla innego może stanowid duży problem i wywoływad napięcie. Innymi słowy, reakcja na dana sytuacje oraz sposób radzenia sobie ze stresem związane są z indywidualnymi możliwościami człowieka.

105 Stres a osobowośd Dwóch kardiologów kalifornijskich Mayer Friedman i Roy Rosenman zauważyło, że ludzie zapadający na zawał serca wyróżniają się w okresie przedchorobowym określonym modelem zachowania. (TYPA)

106 Stres a osobowośd Typ A Typ B stała walka o osiągnięcie celu - sukcesu za wszelką cenę wrogie nastawienie do otoczenia poczucie presji czasu stały pośpiech nadmierna rywalizacja łatwo wyrażana agresja niecierpliwość zmierzanie do celu bez walki brak wrogości do otoczenia brak presji czasu i pośpiechu skłonność do współpracy umiarkowana agresja cierpliwość

107 Stres a osobowośd Osoby prezentujące wzorzec zachowania typu A są skuteczne na poziomie społecznym - szczególnie w pracy zawodowej, na poziomie psychologicznym doświadczają zarówno satysfakcji jak i emocji negatywnych, zaś na poziomie fizjologicznym płacą wysokie koszty. Możliwa jest samodzielna lub przy pomocy psychoterapeuty zmiana typu zachowania z niekorzystnego A na typ B - o wiele bardziej korzystny.

108 TEMAT: Proces radzenia sobie ze stresem. Strategie radzenia sobie ze stresem. Stefan M. Marcinkiewicz

109 Radzenie sobie ze stresem Psychologowie wyróżnili wiele sposobów na odstresowanie, które można ująd w trzy grupy metod: techniki poznawcze - związane z rozpoznaniem i zrozumieniem swoich reakcji na stres, techniki relaksacyjne, np. dwiczenia oddechowe, aktywnośd fizyczną, np. bieganie. 109

110 Techniki poznawcze Techniki poznawcze. Skuteczną metodą bardziej przystosowawczego radzenia sobie ze stresem jest zmiana naszych ocen sytuacji stresowych i naszych samospełniających się przekonao. Często sami stresujemy sie na własne życzenie, myśląc w sposób nieracjonalny. 110

111 Nieracjonalne myśli Przykłady nieracjonalnych myśli: ładniejszym ode mnie zawsze sie udaje, zawsze wszystko ja musze robid, a na koocu mają do mnie pretensje, w moim wieku nie znajdę pracy, widzę przyszłośd w ciemnych barwach, niczego nie da się przewidzied, nie dogadam się z nim, on jest zbyt uparty. 111

112 Jak sobie radzid z nieracjonalnymi myślami? Jeśli mamy problem z nierealistycznymi przekonaniami, należy z nimi walczyd. Kiedy nieracjonalne myśli pojawiają sie w naszej głowie, mówid im: STOP. Należy zastępowad je myślami budującymi. Jeżeli mamy kłopot z dostrzeżeniem nieracjonalności tych myśli, warto porozmawiad o nich z kimś bliskim. 112

113 Stres a samoocena Podstawą profilaktyki antystresowej jest pozytywne myślenie o sobie samym. Należy myśled o swoich zaletach i dotychczasowych osiągnięciach. Pracowad nad wadami, ale nie zużywad energii na negatywne myślenie o sobie.

114 Techniki relaksacyjne Pojęcie relaks odnosi się do technik mających na celu odprężenie zarówno ciała jak i psychiki, oraz do wszystkich działao dających organizmowi poczucie oddalenia od sytuacji stresującej. Relaksacja to inaczej odprężenie, wewnętrzny spokój, wewnętrzne wyciszenie, uspokojenie, oddalenie się. Techniki relaksacyjne od dawna były popularne w kulturach Wschodu (np. Indie, Chiny). 114

115 Techniki relaksacji Do najczęściej stosowanych technik relaksacji należą: medytacja relaksacja neuromięśniowa kontrolowane oddychanie 115

116 Edmund Jacobson Edmund Jacobson ( ) amerykaoski fizjolog specjalizował się w medycynie wewnętrznej, psychiatrii i psychologii. Dowiódł, że zmniejszanie napięcia w układzie mięśniowym bardzo istotnie pomaga zmniejszyd niepokój i inne problemy emocjonalne. Zmniejszenie napięcia mięśni działa uspokajająco i relaksująco na centralny system nerwowy, przeciwdziałając dolegliwościom psychosomatycznym.

117 Dwiczenie trening Jacobsona Trening Jacobsona to popularna nazwa techniki relaksacyjnej Progresywnego Relaksu Mięśni, której pomysłodawcą był Edmund Jacobson. Podstawowym elementem Treningu Progresywnej Relaksacji jest nauka napinania i rozluźniania różnych grup mięśniowych.

118 Fazy napinania i rozluźniania mięśni Faza NAPINANIA, trwa 5 7 sekund, to jest czas jaki zabiera wczucie się we wrażenia jakie płyną z napiętego mięśnia. Faza ROZLUŹNIANIA, trwa ok. 30 sek., w tym czasie należy zwrócid uwagę na przyjemne uczucie rozluźnienia, która pogłębia się w momencie w którym napięcie odchodzi. Zwród uwagę na różnicę pomiędzy stanem napięcia i rozluźnienia danej grupy mięśniowej.

119 Medytacja b) medytacja-skoncentrowanie myśli na pewnej relaksującej czynności (np. oddychaniu), rzeczy (np. rodzynkach). Dzięki temu odwracamy naszą uwagę od problemów, które wywołały napięcie i stres. 119

120 Relaksacja neuromięśniowa relaksacja neuromięśniowa gdy odczuwamy stres napinamy mięśnie, technika ta polega na naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych grup mięśni (trening Jacobsona) lub na stopniowym rozluźnianiu poszczególnych partii mięśni (trening Schultza). 120

121 3. Dwiczenie trening Schultza Trening autogenny Schultza polega na wywołaniu poprzez autosugestię doznao podobnych do stanu hipnozy (świadomośd jest zachowana) oraz wewnętrznej medytacji. System dwiczeo opracował i opublikował w 1932 Johannes Schultz, korzystając z metod stosowanych w jodze oraz medytacji zen, bez ich mistyczno-religijnego aspektu.

122 Elementy treningu Schultza Trening składa się z 6 elementów, które z siebie wynikają i następują po sobie: uczucie ciężaru, uczucie ciepła, regulacja pracy serca, regulacja swobodnego oddychania, uczucie ciepła w całym organizmie, uczucie chłodu na czole.

123 Trening Schultza Początkowo dwiczenia nie powinny byd długie (3-5 minut - tylko uczucie ciężaru), później do 10 minut (uczucie ciężaru i ciepła), finalnie wszystkie elementy. Dwiczenia przeprowadzamy w pokoju przewietrzonym, cichym, z dobrą temperaturą powietrza (ok. 20 stopni C). Trzeba rozluźnid kołnierzyk, pasek i inne krępujące ciało części garderoby.

124 Kontrolowane oddychanie kontrolowane oddychanie - kiedy jesteśmy zdenerwowani, mamy strasznie płytki oddech. Można nauczyd się go kontrolowad i oddychad prawidłowo: głęboko, torem przeponowym. 124

125 Kontrolowane oddychanie Oddychanie jest pomostem miedzy ciałem a umysłem i wpływa zarówno na jedno, jak i drugie. Przeżywane przez nas emocje natychmiast odbijają sie w sposobie oddychania.

126 Nieprawidłowe oddychanie Gdy się denerwujemy, oddech przyspiesza, robi się płytki, urywany. Często też zatrzymujemy oddech, napinamy brzuch. Z kolei sposób oddychania wpływa na nasze emocje. Gdy oddychamy nieprawidłowo, wzrasta nasz niepokój, odczuwamy zmęczenie, znużenie lub nieprzyjemne pobudzenie. 126

127 Wskazówki służące zwiększeniu odporności na stres 1) utrzymuj kontakt z naturą, 2) miej czas dla siebie, zrób sobie przyjemnośd, 3) porozmawiaj z kimś, kto chce ciebie wysłuchad, 4) stosuj techniki relaksacyjne, 5) uprawiaj sport, 6) zdrowo się odżywiaj, 7) rozwijaj w sobie poczucie humoru, 127

128 Wskazówki służące zwiększeniu odporności na stres 8) naucz się dobrego gospodarowania czasem, 9) stawiaj sobie realistyczne cele, 10) nie bądź perfekcjonistą pozwól sobie na błędy, 11) nie kłopocz się rzeczami, na które nie masz wpływu. Należy pamiętad, że lepszemu radzeniu sobie ze stresem sprzyja optymizm, pewnośd siebie i świadomośd swoich mocnych oraz słabych stron. 128

129 Temat: Wsparcie społeczne a stres

130 Kontakty społeczne a dobrostan psychiczny Z perspektywy psychologii wsparcie społeczne stanowi podstawę dobrostanu psychicznego jednostki. Pozwala na uporanie się z własnymi emocjami, które są efektem oddziaływao sytuacji trudnych. W naszej wiedzy potocznej zawarte jest przekonanie, że znajomi, przyjaciele, krewni mogą byd pomóc nam w trudnych sytuacjach.

131 Odwiedzenie chorego w szpitalu Przykładem może byd reguła kulturowa, która nakazuje odwiedzenie chorego w szpitalu. Jak wskazują niektóre badania psychologiczne pacjenci tym szybciej dochodzą do zdrowia, im częściej odwiedzają ich partnerzy.

132 Wsparcie społeczne Wsparcie społeczne jest informacją dającą podmiotowi przekonanie, że jest otoczony troską miłością i szacunkiem oraz, że jest członkiem sieci wzajemnych zobowiązao.

133 Rodzaje wsparcia społecznego Wsparcie emocjonalne Wsparcie informacyjne Wsparcie instrumentalne Wsparcie rzeczowe Wsparcie duchowe

134 Wsparcie emocjonalne Wsparcie emocjonalne przekazywanie podtrzymujących, uspokajających emocji, w celu stworzenia poczucia przynależności, bezpieczeostwa, podwyższenia samooceny;

135 Wsparcie informacyjne Wsparcie informacyjne (inaczej poznawcze) wymiana informacji umożliwiających lepszą orientację w sytuacji, problemie oraz uzyskanie informacji zwrotnych od osoby wspieranej dotyczących skutków podejmowanych działao,

136 Wsparcie instrumentalne Wsparcie instrumentalne przekazywanie konkretnych instrukcji o sposobach postępowania,

137 Wsparcie rzeczowe Wsparcie rzeczowe świadczenie pomocy materialnej (rzeczowej, finansowej) lub bezpośrednie działanie na rzecz osób potrzebujących;

138 Wsparcie duchowe Wsparcie duchowe pomoc w sytuacjach kryzysu egzystencjalnego, sytuacjach terminalnych, nasyconych cierpieniem i lękiem.

139 Badania Berkmana i Syme (1965) Prowadzone były przez 17 lat, objęły zakresem 7 tys. kobiet i mężczyzn. Związek między więzami społecznymi i towarzyskimi (kontakt z przyjaciółmi i krewnymi, małżeostwo oraz przynależnośd do kościoła lub jakiejś grupy) a przedwczesną śmiercią jest niezależnym i pewniejszym wskaźnikiem zdrowia i długowieczności niż: wiek, płed, rasa, status socjoekonomiczny, samopoczucie fizyczne i zachowania wpływające na zdrowie, takie jak palenie, spożywanie napojów alkoholowych, przejadanie się, aktywnośd fizyczna oraz korzystanie z profilaktyki medycznej, jak również łączenie czynności chroniących zdrowie.

140 Pozbawienie więzi społecznych U ludzi pozbawionych więzi społecznych występowało zwiększone ryzyko zgonu z powodu choroby wieocowej, udaru, raka, chorób układu oddechowego, przypadłości żołądkowo-jelitowych i wszelkich innych przyczyn śmierci. Stwierdzono więc zależnośd między obecnością więzi społecznych a umieralnością.

141 Badania Cohena Cohen przeprowadził badania polegające na aplikowaniu 276 ochotnikom (od 18 do 55 lat) kropli, zawierających wirus nieżytu nosa, który jest przyczyną przeziębienia. Oszacowano uczestnictwo badanych w 12 rodzajach relacji społecznych m.in. ze współmałżonkiem, rodzicami, teściami, przyjaciółmi, współpracownikami, kolegami ze szkoły, wolontariuszami, członkami grup religijnych, towarzyskich, zawodowych.

142 Wyniki badao Cohena Nie u wszystkich zainfekowanych pojawiły się objawy przeziębienia. Okazało się, że im większa liczba związków społecznych, tym silniejsza ochrona przed przeziębieniem. Inne badania pokazują, że system immunologiczny osób, które przynależą do jakiejś grupy, jest mocniejszy.

143 TEMAT: Zachowania zdrowotne człowieka i promocja zdrowia

144 Styl życia i zachowania zdrowotne Styl życia, czyli zespół zachowań i postaw zdrowotnych, jest najważniejszym czynnikiem warunkującym zarówno stan zdrowia jednostki, jak i populacji. Zachowania zdrowotne lub zachowania związane ze zdrowiem to każde zachowanie lub aktywność jednostki będące elementem codziennego życia, a ponadto wpływające na stan jej zdrowia.

145 Rodzaje zachowao zdrowotnych biopozytywne (prozdrowotne) wykazujące pozytywny wpływ na zdrowie, mające na celu lub dające w efekcie podtrzymanie, umacnianie, przywracanie zdrowia i sprawności, np. umiejętność aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu, bionegatywne (antyzdrowotne) mające negatywny wpływ na zdrowie, wywołujące jego zagrożenie, chorobę lub utratę sprawności, np. palenie papierosów.

146 Styl życia a zachowania zdrowotne Styl życia i zachowania zdrowotne ludzi najsilniej determinowane są przez płeć i wiek, a w dalszej kolejności przez takie czynniki, jak wykształcenie czy zamożność. Badania polskie wykazują, że kobiety częściej niż mężczyźni realizują wzór zachowań prozdrowotnych, przejawiają też większą niż mężczyźni dbałość o zdrowie. Ponadto istnieje wprost proporcjonalna zależność między stylem życia a wykształceniem.

147 Promocja zdrowia Promocja zdrowia, to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania. Karta Ottawska Promocji Zdrowia, który został opracowany podczas Międzynarodowej Konferencji Promocji Zdrowia w Ottawie w 1986 r.

148 Cel promocji zdrowia Głównym celem promowania zdrowia jest pomaganie ludziom poprzez budzenie koniecznej motywacji do podejmowania decyzji własnych w sprawie stylu życia wtedy, kiedy jeszcze nie występują u nich żadne symptomy choroby. Od stylu życia, związanego z poczuciem odpowiedzialności za własne zdrowie, zależy w ogromnej mierze jakość życia każdego z nas.

149 Stres a zachowania zdrowotne Istnieje ścisła zależność między stresem a zachowaniami zdrowotnymi, które składają się na określony styl życia. Osoby niepotrafiące skutecznie radzić sobie ze stresem stosują często destrukcyjne w konsekwencji środki służące zaspokajaniu ich potrzeb. Alkohol, leki, narkotyki nie tylko nie przynoszą im rozwiązania problemów, ale doprowadzają do pogłębienia się trudności osobistych, rodzinnych, zawodowych itp.

150 Podstawowe zasady promowania zdrowia Do zasad podstawowych zalicza się także: właściwe żywienie, podejmowanie aktywności fizycznej, radzenie sobie ze stresem.

151 Choroby wywoływane przez długotrwały stres Długotrwały stres może być przyczyną wielu chorób: schorzeń układu krążenia, owrzodzeń układu pokarmowego, schorzeń układu oddechowego (astma, alergia), nerwic i innych chorób układu nerwowego, ogólnego obniżenia odporności organizmu, zaburzeń układu ruchu (przykurcze mięśni), schorzeń skóry (np. egzemy), zespołu uzależnień od alkoholu.

152 Główne zachowania antyzdrowotne Polaków palenie papierosów alkoholizm, niewłaściwe odżywianie.

153 Funkcje ochrony zdrowia działania mające na celu umacnianie i poprawę zdrowia, działania zapobiegawcze skierowane do osób czy grup osób zagrożonych konkretną chorobą, leczenie ukierunkowane na wczesne rozpoznanie procesu chorobowego, leczenie ograniczające niekorzystne skutki choroby i rehabilitacji, opieka medyczno-społeczna nad osobami niepełnosprawnymi psychicznie i fizycznie, opieka terminalna nad osobami nieuleczalnie chorymi.

154 Systemy ochrony zdrowia na świecie Na świecie występują różne systemy ochrony zdrowia: 1) służba zdrowia organizowana i finansowana przez państwo (z budżetu), 2) systemy ochrony zdrowia finansowane z ubezpieczeń społecznych, 3) systemy zdrowia ze słabo rozwiniętą infrastrukturą (głównie w krajach trzeciego świata).

155 Polski system ochrony zdrowia W Polsce system ochrony zdrowia po reformie, jest finansowany z podatków obywateli (składka na ubezpieczenie zdrowotne), których rozdysponowanie jest w gestii Narodowego Funduszu Zdrowia. Każdy ubezpieczony znajduje się pod opieką lekarza rodzinnego (podstawowa opieka zdrowotna), który, jeżeli istnieje taka potrzeba, kieruje go do specjalistycznego leczenia.