Spis treści. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XXI

Transkrypt

1 Spis treści Przedmowa... V Wykaz skrótów... XXI Wykaz literatury... XXVII Rozdział I. Zarys historii integracji europejskiej Periodyzacja historii integracji europejskiej... 1 I. Okres przed 1945 r Warunki konieczne dla rozwoju integracji... 1 II. Okres od 1946 r. do 1951 r Pierwsze powojenne inicjatywy integracyjne Deklaracja Schumana Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali Koncepcje integracji europejskiej... 5 III. Okres od 1951 r. do 1957 r Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej... 6 IV. Okres od 1957 r. do 1986 r Rozwój pozatraktatowy Jednolity Akt Europejski Utworzenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego... 8 V. Okres od 1986 r. do 1993 r Traktat z Maastricht Rozwój pozatraktatowy VI. Okres od 1993 r. do 1997 r Traktat z Amsterdamu VII. Okres od 1997 r. do 2001 r Traktat z Nicei Rozwój pozatraktatowy VIII. Okres od 2002 r. do 2009 r Proces postnicejski Prace Konwentu Europejskiego Konferencja Międzyrządowa 2003/ Proces ratyfikacyjny Traktatu Konstytucyjnego Przygotowanie Traktatu Reformującego... 16

2 VIII Spis treści 6. Proces ratyfikacyjny Traktatu Lizbońskiego IX. Okres od 2010 r. do 2014 r Przyszłość integracji europejskiej Rozdział II. Charakter prawny Unii Europejskiej Historyczne korzenie UE jako twór szczególny sui generis ( ) UE jako organizacja międzynarodowa (po r.) I. Ogólne informacje o organizacjach międzynarodowych Definicja organizacji międzynarodowej Typologie organizacji międzynarodowych Funkcje organizacji międzynarodowych Podmiotowość organizacji międzynarodowych II. Ogólna charakterystyka UE jako organizacji międzynarodowej Cele UE UE jako organizacja ponadnarodowa Zagadnienie podmiotowości prawnej UE UE jako organizacja półotwarta Przystąpienie do UE Stowarzyszenie z UE Wystąpienie z UE Możliwość wykluczenia z UE Przywileje i immunitety UE System językowy UE UE jako konfederacja in statu nascendi? I. Argumenty za konfederacją II. Argumenty przeciw konfederacji III. Symbole UE W kierunku federacji europejskiej? I. Argumenty za federacją II. Argumenty przeciw federacji Unia Europejska a suwerenność państw członkowskich Elastyczność w procesie integracji I. Istota elastyczności II. Wzmocniona współpraca III. Stała współpraca strukturalna Charakter Unii Europejskiej w świetle teorii stosunków międzynarodowych Rozdział III. Aksjologia Unii Europejskiej Zagadnienia wstępne Systematyka aksjologiczna UE Wartości UE I. Katalog wartości UE Poszanowanie godności osoby ludzkiej... 74

3 Spis treści IX 2. Wolność Demokracja Równość Państwo prawne Poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości Poszanowanie tożsamości narodowych państw członkowskich UE II. Sankcje na wypadek naruszenia wartości UE Rozdział IV. Prawa podstawowe w Unii Europejskiej Definicja pojęcia praw podstawowych Ewolucja koncepcji praw podstawowych w WE/UE I. Początki integracji ( r.) II. Wpływ orzecznictwa TSUE ( r.) III. Działalność Rady Europejskiej IV. Prawa podstawowe w nowej UE ( r.) Regulacje Traktatu z Maastricht Obywatelstwo europejskie Podstawy prawne obywatelstwa europejskiego Charakter prawny obywatelstwa europejskiego Prawa wiążące się z obywatelstwem europejskim V. Karta Praw Podstawowych UE ( r.) Proces przyjmowania Karty Praw Podstawowych Systematyka Karty Praw Podstawowych Porównanie Karty Praw Podstawowych z międzynarodowymi umowami z zakresu praw człowieka Ograniczanie praw podstawowych Stosowanie Karty Praw Podstawowych Zagadnienie charakteru prawnego Karty Praw Podstawowych VI. Prawa podstawowe w Traktacie ustanawiającym Konstytucję dla Europy ( r.) VII. Powołanie Agencji Praw Podstawowych (2007 r.) VIII. Prawa podstawowe w regulacjach Traktatu Lizbońskiego IX. Przyszłość: przystąpienie UE do EKPC W kierunku jednolitego systemu ochrony praw podstawowych Podstawowe trudności w toku negocjacji akcesyjnych Rozdział V. Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej Pojęcie instytucji UE Zasady instytucjonalne I. Zasada jednolitych ram instytucjonalnych II. Zasada kompetencji przyznanych III. Zasady pomocniczości i proporcjonalności

4 X Spis treści IV. Zasada równowagi instytucjonalnej V. Zasada autonomii instytucjonalnej VI. Zasada lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej VII. Zasada otwartości Instytucje UE I. Parlament Europejski Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Status członka PE Struktura wewnętrzna Funkcje Tryb działania II. Rada Europejska Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Zagadnienie przewodnictwa Funkcje Tryb działania Wydawane akty III. Rada Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Zagadnienie przewodnictwa Funkcje Tryb działania Organy pomocnicze Rady IV. Komisja Europejska Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Procedura powoływania Zakończenie pełnienia funkcji przez KE Status członka KE Status przewodniczącego KE Struktura wewnętrzna Funkcje Tryb działania V. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Geneza

5 Spis treści XI 2. Podstawy prawne Charakter organu Struktura organów sądowych w UE Skład Rzecznicy Generalni Status członka Trybunału Sprawiedliwości UE Struktura wewnętrzna Funkcje Tryb działania VI. Europejski Bank Centralny VII. Trybunał Obrachunkowy Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Status członka Trybunału Obrachunkowego Struktura wewnętrzna Funkcje Tryb działania Organy pomocnicze i doradcze I. Komitet Ekonomiczno-Społeczny Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Status członka KES Funkcje II. Komitet Regionów Geneza Podstawy prawne Charakter organu Skład Status członka KR Funkcje III. Agencje Unii Europejskiej Siedziba instytucji unijnych Urzędnicy w Unii Europejskiej Rozdział VI. Pojęcie i źródła prawa Unii Europejskiej Pojęcie prawa UE i jego podziały Prawo UE jako system prawny Zakresy obowiązywania systemu prawa UE I. Zakres podmiotowy II. Zakres przedmiotowy Kategorie i dziedziny kompetencji UE Kompetencje wyłączne UE

6 XII Spis treści 1.2. Kompetencje dzielone UE z państwami członkowskimi Działania wspierające, koordynujące lub uzupełniające działania państw członkowskich III. Zakres czasowy IV. Zakres terytorialny Katalog źródeł prawa UE I. Prawo pierwotne Prawo traktatowe Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej Ogólne zasady prawa Prawo zwyczajowe II. Prawo pochodne Rozporządzenie Dyrektywa Decyzja Zalecenia i opinie Inne akty spoza katalogu art. 288 TFUE III. Umowy międzynarodowe Hierarchia aktów prawa UE I. Akty prawodawcze II. Akty nieprawodawcze Akty delegowane Akty wykonawcze Rozdział VII. Stanowienie prawa Unii Europejskiej Stanowienie prawa pierwotnego I. Zmiana istniejących traktatów Zwykła procedura zmiany Uproszczone procedury zmiany Modyfikacja postanowień traktatowych II. Zawieranie traktatów akcesyjnych Stanowienie prawa pochodnego I. Zasady stanowienia prawa pochodnego Zasada przyznania kompetencji Zasada pomocniczości (subsydiarności) Zasada proporcjonalności Zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo Wytyczne legislacyjne z art TFUE Nakaz likwidowania nierówności i wspierania równości kobiet i mężczyzn Nakaz uwzględniania spraw socjalnych Nakaz zwalczania dyskryminacji Nakaz uwzględniania wymogów środowiska naturalnego

7 Spis treści XIII 5.5. Nakaz uwzględniania wymogów ochrony konsumentów Nakaz uwzględniania wymagań w zakresie dobrostanu zwierząt II. Inicjatywa prawodawcza Bezpośrednia inicjatywa prawodawcza Pośrednia inicjatywa prawodawcza III. Planowanie działalności legislacyjnej IV. Procedury stanowienia prawa pochodnego Zagadnienia wprowadzające Zwykła procedura prawodawcza Specjalna procedura prawodawcza Procedury stanowienia aktów nieprawodawczych Stanowienie aktów delegowanych Stanowienie aktów wykonawczych V. Wybór rodzaju aktu i procedury jego przyjęcia VI. Rola parlamentów narodowych VII. Standardowa struktura aktu prawa pochodnego VIII. Wymogi formalne dotyczące aktów prawa pochodnego Zawieranie umów międzynarodowych przez UE Problem defragmentacji prawa UE Rozdział VIII. Stosowanie prawa Unii Europejskiej Zasady stosowania prawa UE I. Zagadnienia wprowadzające II. Katalog zasad Zasada jednolitego stosowania Zasada efektywności Zasada niezależności proceduralnej Zasada bezpośredniego skutku i bezpośredniego stosowania Zasada pierwszeństwa stosowania prawa UE Zasada solidarności (lojalności) Zasada pewności prawa Wykładnia prawa UE I. Definicja wykładni prawa II. Sprawa o charakterze unijnym III. Charakter wykładni prawa UE IV. Ogólne zasady prawa V. Metody wykładni Wykładnia językowa Wykładnia historyczna Wykładnia celowościowa Wykładnia kontekstowa Wykładnia porównawcza Orzeczenia prejudycjalne I. Istota orzeczenia wstępnego

8 XIV Spis treści 1. Postępowanie w sprawach o orzeczenie wstępne II. Pytania prejudycjalne w polskiej praktyce sądowej Rozdział IX. Prawo UE wobec prawa międzynarodowego i prawa krajowego Prawo UE a prawo międzynarodowe Prawo UE a prawo krajowe w wybranych państwach członkowskich I. Francja Podstawy konstytucyjne Rada Konstytucyjna Trybunał Kasacyjny Rada Stanu Sądy powszechne II. Holandia Podstawy konstytucyjne Sądy powszechne III. Niemcy Podstawy konstytucyjne Sprawa Solange I Sprawa Vielleicht-Beschluß Sprawa Mittlerweile-Beschluß Sprawa Solange II Sprawa Wenn- nicht- Beschluß Sprawa Maastricht Sądy powszechne IV. Włochy Podstawy konstytucyjne Sądy powszechne V. Wielka Brytania VI. Grecja Podstawy konstytucyjne Sądy powszechne VII. Austria Podstawy konstytucyjne Sądy powszechne Rozdział X. Sądowy system ochrony prawnej w Unii Europejskiej Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości UE I. Procedura pisemna II. Procedura ustna III. Pomoc prawna i reprezentacja stron w procesie IV. Koszty postępowania Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości UE I. Jurysdykcja administracyjna Skarga o stwierdzenie nieważności aktu UE

9 Spis treści XV 2. Kontrola legalności Skarga na bezczynność instytucji Skargi odszkodowawcze przeciwko instytucjom UE Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich II. Jurysdykcja kontrolna Odpowiedzialność państw członkowskich za naruszenie prawa UE Uchybienie zobowiązaniom nałożonych prawem UE Podmioty legitymowane Postępowanie na podstawie art. 258 i 259 TFUE Kontrola nad wykonaniem orzeczenia Funkcje kary pieniężnej Klauzula arbitrażowa Klauzula sądowa III. Jurysdykcja niesporna IV. Jurysdykcja odwoławcza Rozdział XI. Pozasądowy system ochrony prawnej w Unii Europejskiej Główne mechanizmy pozasądowej ochrony prawnej w UE I. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Status prawny i podstawy działalności Funkcje Czynna legitymacja skargowa Bierna legitymacja skargowa Wymogi czasowe Przedmiot skargi Prawo do dobrej administracji Przebieg postępowania skargowego II. Prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego Czynna legitymacja w zakresie petycji Bierna legitymacja w zakresie petycji Inne wymogi Decydowanie o dopuszczalności petycji Rozpatrywanie petycji III. Prawo do składania skargi do Komisji Europejskiej IV. SOLVIT Rozdział XII. Finansowanie Unii Europejskiej Zagadnienia wprowadzające Dochody UE Wydatki UE Wieloletnie ramy finansowe i roczne budżety UE Zasady budżetowe Procedura stanowienia budżetu

10 XVI Spis treści 45. Wykonanie budżetu i absolutorium Zwalczanie nadużyć finansowych Przyszłe perspektywy finansowania UE Rozdział XIII. Polityki i działania wewnętrzne Unii Europejskiej Zakres przedmiotowy Dziedziny kompetencji wyłącznych UE I. Wspólne reguły konkurencji Dziedziny kompetencji dzielonych UE I. Rolnictwo i rybołówstwo II. Transport III. Zatrudnienie IV. Polityka społeczna V. Zdrowie publiczne VI. Ochrona konsumentów VII. Sieci transeuropejskie VIII. Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna IX. Badania i rozwój technologiczny oraz przestrzeń kosmiczna X. Środowisko naturalne XI. Energetyka Dziedziny działań UE wspierających, koordynujących lub uzupełniających działania państw członkowskich I. Edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport II. Kultura III. Przemysł IV. Turystyka V. Ochrona ludności VI. Współpraca administracyjna Inne polityki i działania wewnętrzne UE I. Usługi audiowizualne II. Polityka telekomunikacyjna Rozdział XIV. Swobody rynku wewnętrznego Definicja rynku wewnętrznego Katalog swobód rynku wewnętrznego I. Swoboda przepływu towarów Definicja towaru Wyłączenia od swobody przepływu towarów Istota swobody przepływu towarów II. Swoboda przepływu osób Pojęcie pracownika Zakaz dyskryminacji Rodzaje dyskryminacji: Ograniczenia zakazu dyskryminacji Uznawanie wykształcenia i kwalifikacji III. Swoboda przedsiębiorczości

11 Spis treści XVII 1. Zasada traktowania narodowego Wyłączenia swobody przedsiębiorczości IV. Swoboda przepływu usług Definicja usługi Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu usług V. Swoboda przepływu kapitału i płatności Definicja przepływu kapitału i płatności Prawa państw członkowskich Rozdział XV. Unia Gospodarcza i Walutowa Definicja i założenia Unii Gospodarczej i Walutowej I. Zagadnienia wprowadzające II. Geneza UGiW Podstawy traktatowe Unii Gospodarczej i Walutowej Etapy tworzenia unii walutowej Zasady i instrumenty działania Unii Gospodarczej i Walutowej Członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej I. Zakres terytorialny Unii Gospodarczej i Walutowej II. Kryteria członkostwa w Unii Gospodarczej i Walutowej III. Możliwość wystąpienia z Unii Gospodarczej i Walutowej IV. Perspektywy członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej Instytucje działające w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej I. Europejski System Banków Centralnych II. Europejski Bank Centralny III. Komitet Ekonomiczno-Finansowy Unia fiskalna Unia bankowa Rozdział XVI. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości Istota PWBiS Geneza PWBiS I. Grupa TREVI II. Układy z Schengen III. Traktat z Maastricht IV. Traktat z Amsterdamu V. Szczyt w Tampere VI. Traktat z Nicei VII. Program haski VIII. Traktat z Lizbony IX. Program sztokholmski Zasady PWBiS Cele PWBiS Instytucje działające w ramach PWBiS I. Rada Europejska

12 XVIII Spis treści II. Rada UE III. Komisja Europejska IV. Parlament Europejski V. Trybunał Sprawiedliwości UE VI. Rola parlamentów narodowych Instrumenty realizacji PWBiS Mechanizm decyzyjny PWBiS I. Inicjatywa prawodawcza II. Procedury prawodawcze Kontrola graniczna, azyl i imigracja I. Kontrola graniczna II. Polityka azylowa III. Polityka imigracyjna Współpraca sądowa w sprawach cywilnych Współpraca sądowa w sprawach karnych I. Podstawy prawne II. Eurojust III. Europejska Sieć Sądowa ds. karnych IV. Sędziowie łącznikowi V. Prokuratura Europejska VI. Przykłady współpracy Europejski Nakaz Aresztowania Wspólne zespoły dochodzeniowo-śledcze Zabezpieczania dowodów i mienia Rasizm i ksenofobia Terroryzm Handel ludźmi i przestępstwa przeciwko dzieciom Handel narkotykami Korupcja i pranie brudnych pieniędzy Współpraca policyjna I. Podstawy prawne II. Europol III. CEPOL IV. Europejska Sieć Zapobiegania Przestępczości V. Przykłady współpracy Rozdział XVII. Działania zewnętrzne Unii Europejskiej Zagadnienia wprowadzające I. Zakres działań zewnętrznych II. Zasady działań zewnętrznych III. Cele działań zewnętrznych Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa I. Istota WPZiB II. Geneza WPZiB Plan Plevena i Europejska Wspólnota Obronna Plan Foucheta

13 Spis treści XIX 3. Raport Davignona i Europejska Współpraca Polityczna Jednolity Akt Europejski Traktat z Maastricht Traktat z Amsterdamu Traktat z Nicei Traktat z Lizbony III. Instytucje działające w ramach WPZiB Rada Europejska Rada UE Wysoki Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa Przewodniczący Rady Europejskiej Komisja Europejska Parlament Europejski Trybunał Sprawiedliwości UE Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa Komitet Wojskowy Sztab Wojskowy Komitet ds. Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego Centrum Satelitarne Instytut Studiów nad Bezpieczeństwem Europejska Agencja Obrony Specjalni Przedstawiciele Korespondenci europejscy IV. Instrumenty realizacji WPZiB V. Mechanizm decyzyjny WPZiB Inicjatywa prawodawcza Procedury prawodawcze Stosowanie aktów WPZiB w prawie krajowym VI. Finansowanie WPZiB VII. Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony Istota Geneza WPBiO Podstawy prawne WPBiO Dotychczasowe osiągnięcia Europejska Strategia Bezpieczeństwa Misje WPBiO Rozwój zdolności wojskowych Rozwój zdolności cywilnych Współpraca w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego Udział w zwalczaniu terroryzmu Przeciwdziałanie proliferacji broni masowego zniszczenia Wspólna Polityka Handlowa Współpraca na rzecz rozwoju

14 XX Spis treści 78. Współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z państwami trzecimi Pomoc humanitarna Stosunki z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi. 687 I. Europejska Służba Działań Zewnętrznych II. Europejska Polityka Sąsiedztwa III. Polityka wobec różnych regionów świata Stosunki transatlantyckie Nieczłonkowskie kraje Europy Zachodniej Bałkany Obszar b. ZSRR Afryka i Bliski Wschód Ameryka Łacińska i Karaiby Azja i Pacyfik Klauzula solidarności Rozdział XVIII. Polska w Unii Europejskiej Geneza procesu integracji I. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych i Układ Stowarzyszeniowy II. Negocjacje akcesyjne III. Bilans korzyści wynikających z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Integracja instytucjonalna Polski z UE Konstytucja RP wobec integracji europejskiej I. Przekazywanie kompetencji (art. 90 Konstytucji RP) II. Stosowanie prawa UE (art. 91 Konstytucji RP) III. Próby kompleksowego konstytucyjnego uregulowania członkostwa RP w UE Dyrektywy wykładni proeuropejskiej Trybunału Konstytucyjnego Dyrektywa wykładni proeuropejskiej Trybunału Sprawiedliwości UE I. Przed akcesją do UE II. Po akcesji do UE III. Praktyka wykładni prounijnej sądów polskich Integracja ekonomiczna I. Fundusze przedakcesyjne II. Fundusze poakcesyjne Indeks rzeczowy