Inspirowanie nauczyciela do wykorzystania utworów literackich w pracy z uczniem upośledzonym umysłowo

Transkrypt

1 Inspirowanie nauczyciela do wykorzystania utworów literackich w pracy z uczniem upośledzonym umysłowo Praca z lekturą jest integralnie związana z realizacją celów i zadań wynikających z założeń programowych nauczania języka polskiego. Dlatego utrwaliło się już przekonanie, że czytanie i omawianie utworów literackich wymaga stosowania, oprócz już znanych i tradycyjnych metod, również innych, wywołujących zainteresowanie uczniów książką, umożliwiających jej głębokie emocjonalne i intelektualne przeżycie. Dzieło literackie oddziaływuje na procesy poznawcze, na stany emocjonalne, powoduje skojarzenie treści z doświadczeniami czytelnika. Kontakt z książką dostarcza uczniom: - wzorów pisania i mówienia, - pozwala poznać nowe słownictwo i formy gramatyczne, - obserwować pisownię różnych wyrazów. Zdaniem literaturoznawców książka dla dzieci powinna; - mieć urozmaiconą tematykę, - posiadać interesującą fabułę, żywą akcję, - w zależności od tematyki zawierać sporo komicznych sytuacji, - za bohaterów mieć postaci reprezentujące różne postawy moralne i obyczajowe, - charakteryzować się stylem jasnym, obrazowym i komunikatywnym, - posiadać dużo dialogów, - zawierać barwne ilustracje. U czytelników proces czytania utworu można by określić jako zabawę, grę, która przebiega w wyobraźni dziecka, identyfikującego się często z bohaterami tekstu. Wywołanie przeżycia literackiego jest bardzo ważne u uczniów, którzy mają często jeszcze trudności z techniką czytania, a w związku z tym z pojmowaniem treści, przyczynowoskutkowego toku wydarzeń, polegającego w dużej mierze na dokonywaniu analizy struktury utworu i wiązania obrazów treści o charakterze narracji i opisów. Emocjonalne przeżycie czytanego utworu powoduje głębsze zainteresowanie otoczeniem społecznym, przyrodniczym, kieruje obserwacją faktów, wywołuje częste pragnienie ekspresji plastycznej, słownej, ruchowej, wzbogaca czynności intelektualne spostrzeganie, wyobrażenie, porównywanie, wydłuża koncentrację uwagi na toku akcji, a nawet zapamiętanie niektórych obrazów tekstu, języka, stylu Utwór może wywierać wpływ na rozwój języka uczniów, wzbogacając nie tylko słownictwo, lecz przede wszystkim poprawność związków frazeologicznych, ich różnorodność zależnie od treści.

2 Zainteresowania uczniów są skierowane przeważnie na tok akcji, co utrudnia im bardzo, a nawet uniemożliwia analizę struktury. Uczniowie mają problemy z określeniem charakterystycznych cech bohaterów książki na podstawie dialogów, koncentrują się przede wszystkim na działaniu osób, biorących udział w akcji. A przecież działanie to może być poprzedzone opisem miejsca akcji, rozważaniami, których wyrazem jest właśnie dialog nowe informacje zmieniające stosunek bohatera do dotychczasowych znanych mu wydarzeń. Równie ważną sprawą jest analiza stylu utworu: konstrukcji składniowych (np. pełnych zdań w toku narracji, opisów oraz równoważników zdań w dialogu), środków obrazowania (np. różnego typu określeń, wyrazów dźwiękonaśladowczych, porównań, przenośni, dłuższych metafor szczególnie trudnych dla małego czytelnika). Wybór lektury wymaga od nauczyciela dobrej znajomości tekstu, analizy jego kompozycji, struktury, jak również znajomości poziomu intelektualnego i emocjonalnego uczniów. Dobra znajomość utworów pozwoli na wybór takich pozycji, które wymagają czytania pod kierunkiem nauczyciela oraz takich, które zaspokoją ciekawość dzieci w toku samodzielnego, cichego (a nawet czasem głośnego) czytania książki. Ten indywidualny stosunek do tekstu, powodujący różnicowanie tempa czytania i pojmowanie treści, jest szczególnie ważny w nauczaniu. Inny sposób poznawania utworu przez dzieci to czytanie pod kierunkiem. Pierwszym etapem poznawania utworu w tych warunkach jest omawianie ilustracji w książce. Ma ono na celu pobudzenie u dzieci procesu domyślania się, jaka będzie treść utworu, tok akcji, bohaterowie. Celowe jest również odczytywanie tytułów rozdziałów i dokonywanie próby wiązania ich z ilustracją. Pierwszy rozdział nauczyciel może przeczytać sam, i krótko omówić go z dziećmi, zachęcając je do przewidywania dalszego ciągu akcji. W trakcie czytania pod kierunkiem nauczyciel może postawić przed uczniami jakiś problem do rozwiązania. Może to być pytanie, a może to być wyjaśnienie sprawy, o której za chwilę dzieci dowiedzą się z odczytanego w książce fragmentu. Kolejnym etapem wdrażania dzieci do czytania lektury może być praca w zespołach o zróżnicowanym poziomie czytania. W toku czytania głośnego, bądź cichego nauczyciel zwraca uwagę na niektóre fakty, obrazy treści, postępowanie bohaterów. W trakcie omawiania niektórych fragmentów: toku akcji, postępowania bohaterów, cech ich charakteru, książki wybranej przez jeden zespół uczniów, zachęca się innych uczniów do przeczytania tej książki. Pamiętać należy, iż niekiedy koledzy lepiej od nauczyciela potrafią zachęcić innych do czytania.

3 Inną metodą w opracowaniu lektury jest żywe słowo nauczyciela i ekspresja słowna ucznia. Nauczyciel, czytając tekst, musi pamiętać o podtrzymaniu zainteresowania dzieci treścią książki poprzez czytanie w określonym i odpowiednio długim czasie, by nie znużyć dzieci, stosowanie pauz na omówienie trudniejszych fragmentów, pobudzenie wyobraźni dzieci na temat przewidywanego dalszego ciągu. Czytanie nauczyciela wyraziste, o odpowiednim zabarwieniu emocjonalnym, powoduje lepsze rozumienie treści, wpływa na udoskonalenie analizy poprzez słuchacza oraz wzbogaca ich przeżycia literackie. Nauczyciel musi kontrolować odbiór tekstu przez uczniów, by intonacją, tempem czytania, odróżnieniem głosu narracji od opisu, spowodować właściwe kształtowanie wrażeń i wyobrażeń słuchaczy, co wpłynie na rozumienie treści czytanego utworu. Przeczytanie utworu przez ucznia wymaga odszyfrowania znaków graficznych, konstrukcji składniowych, interpretacji z jednoczesnym pojmowaniem związków zachodzących między nimi. Czytanie ciche jest szybsze, bardziej sprzyja pojmowaniu tekstu, lecz powoduje wiele błędów wskutek słabej jeszcze umiejętności wiązania znaku graficznego z jego znaczeniem. Stąd ważnym etapem tej metody jest łączenie czytania cichego z głośnym. Nie należy jednak narzucać dzieciom interpretacji, gdyż każdy czytelnik, który rozumie treść, ma swoje sposoby różnicowania elementów techniki żywego słowa. Można tylko zasugerować czytającemu głośno uczniowi różnicowanie tempa, siły głosu, zmian tonu akcentów odpowiednio do sposobu pojmowania przez niego tekstu. W ten sposób kształtuje się wyobraźnię czytelnika, wzbudza zainteresowanie tekstem, kształtuje nawyk czytania z jednoczesnym pojmowaniem treści w okresie uczenia się czytania płynnie i biegle. Przy opracowaniu lektury więcej uwagi należy zwracać na elementy humoru: komizm sytuacyjny, komizm postaci, dowcip słowny. Dzieci lubią pogodne, humorystyczne obrazy. Poczucie humoru to ważny czynnik rozwijania zainteresowań czytelniczych, procesów intelektualnych i równowagi procesów emocjonalnych. Opracowanie lektury szkolnej przyczynia się do wzbogacenia słownictwa dzięki kształtowaniu umiejętności stosowania różnorodnych związków frazeologicznych i konstrukcji składniowych w wypowiedziach dziecka, kształtuje samodzielną wypowiedź wielozdaniową na dany temat bez interwencji nauczyciela. Omawianie tych sposobów obrazowania tekstu wzbogaca myślenie dziecka oraz sposoby ekspresji własnych przeżyć, własnych wyobrażeń i dlatego takie ćwiczenia są bardzo pożyteczne. Przy opracowaniu tekstu należy wybierać i grupować podobne bądź kontrastujące wyrazy, wyjaśniać ich znaczenie dosłowne i przenośne.

4 Kolejną metodą opracowania lektury jest łączenie lektury z innymi zajęciami. Najczęściej wykorzystywane stymulatory to prace plastyczne: rysunki, wydzieranki W opracowaniu lektury często stosuje się metodę inscenizacji utworu. Ta metoda pogłębia przeżycia literackie czytelnika, wzbogacając jego wyobraźnię realiami. Wiązanie słowa z działaniem ukonkretnia obrazy utworu, wdraża do analizy jego struktury, pomaga rozumieć przyczyny i skutki zdarzeń oraz charakterystyczne cechy bohaterów. Ponadto inscenizacja kształtuje umiejętność życia w zespole, wdraża do dyscypliny, pozwala przeżywać radość ze zbiorowego wysiłku, a nawet budzi poczucie odpowiedzialności za wykonanie powierzonej roli. Wpływa na poprawność żywego słowa. W trakcie inscenizacji można stosować zagadki, dając dzieciom rekwizyty, by po cichym przeczytaniu przedstawili dany fragment inscenizacji. Zadaniem dla kolegów jest odgadnięcie, z jakiego utworu pochodzi dana scenka. Po inscenizacji można wyszukać dany fragment w tekście, odczytać go i porównać. Rola nauczyciela polegać powinna na udzielaniu pomocy w samodzielnym, wyrazistym ukazaniu postaci utworu, kolejności faktów w akcji, związków przyczynowoskutkowych i odtwarzaniu nastroju inscenizowanego fragmentu. Przy opracowywaniu lektury można zorganizować konkursy tematyczne Takie przygotowanie dzieci umożliwi im lepszy start w dalszym ukierunkowaniu zainteresowań czytelniczych. Opracowanie lektury szkolnej jest wielostronną pracą nauczyciela wymagającą pełnej inwencji, zróżnicowania sposobów wywoływania przeżycia literackiego. Omówienie lektury powinno zachęcić ucznia do rozszerzania zakresu czytelnictwa poprzez właściwy wybór książki zgodny z zainteresowaniami. Głównymi zadaniami w opracowaniu lektury są: - budzenie zainteresowania nie tylko akcją, ale przede wszystkim sposobem postępowania bohaterów, ich cechami charakterystycznymi, co w konsekwencji może oddziaływać na kształtowanie się wzoru osobowego w przeżyciach małego czytelnika; - wdrażanie ucznia do czytania tekstu z jednoczesnym rozumieniem jego treści, do analizy utworu, a więc wyodrębniania jego komponentów oraz pojmowania związków między nimi; - wzbogacenie słownictwa związków frazeologicznych: kształtowania umiejętności wypowiadania się w mowie, omawianie faktów od początku do końca przy logicznym powiązaniu przyczyn i skutków; - -

5 - budzenie i stymulowanie emocjonalnych przeżyć, odróżnianie nastrojów (np. pogodnych, smutnych), narastanie grozy sytuacji, przeżywanie humoru; - kształtowanie umiejętności dowolnego wyboru ciekawej książki do samodzielnego czytania na podstawie oglądania ilustracji, odczytywania tytułów rozdziałów lub kilku fragmentów. Opracowała Katarzyna Supczyńska Bibliografia: Krystyna Lenartowska Lektura w klasach I-III Literatura dla dzieci i młodzieży w procesie wychowania - praca zbiorowa pod red. A. Przecławskiej